O Cei e Lewa na Nomu Bula?

O JOHN GRAY, e dua e vakabauta na bula vakaidewadewa e kaya: “E sega ni rawa vua na tamata me lewa na nona bula, nida tautauvata ga kei ira na manumanu lolovira tale e so.” E veibasai sara na rai oqo kei na ka e tukuna e dua na dauvolaivola, o Shmuley Boteach. E kaya na nona ivola na Intelligent Person’s Guide to Judaism: “Nida duidui sara na tamata mai vei ira na manumanu lolovira, e kena ibalebale ni o keda sara ga eda na lewa na veika e yaco ena noda bula.”

Ia, e levu era duavata kei Gray, ra qai vakabauta ni uneune, cagilaba se veika kaukaua vaka oya e lewa na noda bula na kawatamata. So tale era nanuma ni a buli keda na Kalou qai solia vei keda na kilaka me rawa nida lewa kina na ka e yaco ena noda bula.

E so era vakabauta ni lewa na nodra bula o ira na tamata era kaukaua cake vei ira. Laurai oqo ena ka e vola na dauvolaivola o Roy Weatherford, “e levu e vuravura​—vakauasivi e levu na marama ena noda veitabagauna​—e sega . . . nira lewa na nodra bula, ni sega ni vunitaki tale na nodra dau vakalolomataki ra qai vakayagataki.” (The Implications of Determinism) Levu tale e tinidole na nodra vakanuinui ni na vinaka na nodra bula mai muri, ena vuku wale ga ni veiqati vakapolitiki se vakamataivalu.

Ena veitabagauna sa sivi, era nanuma e so ni na matewale na ka era na via cakava, ni lewa tiko na ka e yaco ena nodra bula na kaukaua vuni. “O ira na kai Kirisi makawa,” e kaya o Boteach, “e nodra vakabauta tudei ni matewale na nodra vakanuinui baleta sa lewai oti tu mai na ka ena yaco ena nodra bula.” Era nanuma ni o ira na kalouyalewa e dau yamekemeke na ivakarau ni nodra bula, era lewa tiko na veika e yaco ena nona bula e dua. Era vakabauta gona ni o ira na kalouyalewa oqo, era sega wale ga ni lewa na gauna me mate kina e dua, ia era lewa tale ga na levu ni rarawa kei na mosi ena sotava ena nona bula.

E sa takalevu tu nikua na vakabauta ni lewa na ka e yaco ena noda bula yadua na kaukaua e uasivia na tamata. Me kena ivakaraitaki, levu era vakabauta ni sa lewa oti tu na Kalou na veika kece ena cakava na tamata, vaka kina na gauna me na mate kina. So sara mada ga era vakabauta ni “nona na bula tawamudu se nona na cudruvi tawamudu e dua, sa lewa oti tu” mai na Kalou Cecere Duadua.

Ia, na cava o nanuma? Era sa lewa oti tu beka na igu kaukaua na veika ena yaco ena nomu bula? Se dina beka na veivosa a vola na turaga ni Peritania dauvola italanoa o William Shakespeare: “O keda ga eda rawa ni lewa na noda bula”? Dikeva mada na ka e kaya na iVolatabu me baleta na vakasama oqo.