E Vakacerecerei Jiova na Vakatubuqoroqoro ni Veika Buli
E SEGA ni katuma rawa na tamata ivalavala ca na nona cecere na Kalou o Jiova. Na veika kece e bulia e vuravura kei lomalagi era lagiti koya qai vakadrukai keda tale ga.—Same 19:1-4.
E Dauveibuli o Jiova, qai Kalou Cecere Duadua e lomalagi kei vuravura, sa dodonu ga meda vakatudaliga ni vosa vei keda. Wacava li ke vosa sara ga mai vakadodonu vei keda na tamata wale i vuravura! Da kaya mada ke vosa vei iko o Jiova ena nona vakayagataka e dua na agilosi. Macala ni o na vakatudaliga vakavoleka sara. Sega gona ni vakabekataki ni a vakarorogo matua vei Jiova na turaga yalododonu o Jope, ni vosa vua ena rauta na 3,500 na yabaki sa oti. Na cava eda vulica me baleta na vuravura kei na lomalagi mai na veivosa a cavuta na Kalou vei Jope?
O Cei e Tauyavutaka na Vuravura, o Cei e Lewa na Wasawasa?
A vosa mai na Kalou ena covulaca ena nona tarogi Jope me baleta na vuravura kei na wasawasa. (Jope 38:1-11) E sega ni dua na daudroini a lewa se me vakacava na levu ni vuravura, se me a veivuke ena kena buli. Na Kalou e vakatauvatana na vuravura kei na dua na vale, e vaka oqo na nona tarogi Jope: “Ko cei ka tea na kena vatu i tutu?” Macala ga ni sega ni dua na tamata! O ira na agilosi, era luve ni Kalou, era a rekitaka vakalevu na nodra sarava tu na nona a bulia o Jiova na vuravura.
Na wasawasa e gone sara ni vakatauvatani kei na dede ni nona bula na Kalou, qai tukuni ni Kalou e vakaisulutaka tu. Tukuni tale ga ni sogolatia tu ena isogo “sa loka, me vaka ni sa curu mai na kete.” E vaka gona ni Kalou e latia na wasawasa ena isogo e lokataki vinaka, qai vakayagataka tale ga na idre ni matanisiga kei na vula me lewa na ua kei na di ni mati.
E kaya na World Book Encyclopedia: “Vakavuna vakalevu na tubu ni ua e wasawasa na liwa ni cagi. Se mani ua lalai ga se na ua vakaitatamera ni cagilaba e rawa ni sivia e 100 na fute (30 na mita) na kena cere. . . . Ni mudu na cagi, e veiseyaki na ua e dela ni wasawasa, dau qai se vakayawa sara mai na vanua a tekivu tubu yani kina. Dina ni dau malumu sobu na kaukaua ni ua ena yawa ni kena toso tiko, ia e dau uaua lelevu. Ena yacova sara yani na veibaravi, e dau qai lai kasere me so ena veinuku.” Io, e rogoca na wasawasa na ivakaro ni Kalou: “Mo yaco mai kike, kakua ni sivia: ia me yala ga eke na nomu ua sa viavialevu.”
O Cei e Vakavuna na Kida ni Rarama?
E tarogi Jope tale na Kalou ena ka e rawa ni dau yaco ni kida na rarama, e okati kina e so tale na ka e bulia na Kalou. (Jope 38:12-18) Matata vinaka ni sega ni dua na tamata e lewa na gauna e siga se bogi kina na vanua. E cavuti na kida ni rarama me vaka ni cilava yani na iyalayala kei vuravura qai kuretaki ira se vakavotui ira na tamata ivalavala ca. Vakauasivi nira dau vakayagataka na “yakavi” bogi na tamata ca mera cakanodra kina. (Jope 24:15, 16) Ia, e levu vei ira oqo e dau qai tolosevi ira ga na kida ni rarama.
Na kida ni rarama e liga ni Kalou, e vakatauvatani kei na tete e tabaki kina e dua na ka. Dau laurai vinaka ena tete na vatuka ni ka e tabaki oya, me vaka ga na kena sa tekivu laurai vinaka na vatuka ni veika e tu e vuravura ni sa kaca na rarama. E vakavotuya tale ga na rarama na duiroka e vuravura, e cavuti gona kina ni vaka e vakaisulutaki ena isulu rairai totoka. A sega ni kila o Jope na kena buli na veika kece oqo, e sega tale ga ni lako voli e dreke ni wasawasa me vakawilika yadua na veika talei e tu ena botonisauloa. Me yacova mai oqo, e se yalani ga na ka era kila na dauvakadidike me baleta na veikabula e loma ni wasawasa!
O Cei e Taukena na Lololo ni Ucavulavula kei na Ucacevata?
E macala ni sega ni dua na tamata e rawa ni kauta na rarama se butobuto ina kena vale se ina kena iyalayala. Sega tale ga ni dua e rawa ni curuma na lololo e maroroya tu kina na Kalou na ucavulavula kei na ucacevata se ucavatu e dau qai vakayagataka “[e]na siga ni tuvai valu.” (Jope 38:19-23) O Jiova a vakayagataka na veivatu ni ucacevata me vakamalumalumutaki ira kina na nona meca mai Kipioni, qai tukuni nira “sa lewe levu ka mate e na veivatu ni uca-cevata, a ra lewe lailai era vakamatea na Isireli e nai seleiwau.” (Josua 10:11) De dua ena vakayagataka o Jiova na ucavatu—e sega ni vakatakilai ga na kedra lelevu—me vakamatei ira kina na tamata ca ena liutaki ira o Koki se o Setani.—Isikeli 38:18, 22.
Ena Julai 2002, mai na lomadonu ni yasayasa o Henan, e Jaina, na ucavatu e vaka na lelevu ni yaloka ni toa, a lutuki ira mate na lewe 25, ra qai mavoa kina e 200. Ia, me baleta na lutu ni ucavatu ena 1545, a vola na turaga dauniceuceu ni Itali, o Benvenuto Cellini: “Sa vo ga e dua na siga me keitou tokatu ena korolevu o Lyons, mai Varanise . . . keitou qai rogoca na vakuru ni lomalagi me vaka na irorogo ni kena carubi e dua na vakasausau bula. . . . Ni lutu oti na kurukuru, sa qai vadugu tale mai e dua na rorogo levu qai vakadomobula, e noqu vakabauta kece ni sa siga ni lewa; au mani vagoleya na noqu ose me duri vakatikitiki vakalailai ni sa tekivu qeqera mai na ucavatu, ia e sega ni tau na uca. . . . E tubu na ucavatu me vaka na molikarokaro lelevu. . . . Dede vinaka toka na lutu ni ucavatu ni bera ni qai mudu . . . Keitou a vakawa na matosi kei na dradrakusikusi ni kuli i keitou; ia, ni keitou toso ga vakalailai e liu, me rauta e dua na maile, e sega ni tukuni rawa na levu ni vakacaca a yaco kina. Lailai sara na ka keitou sotava ni vakatauvatani kei na leqa vakaitamera keitou sa sarava tu oya. E cacadrutidruti na draunikau ra qai babale na vuna; ra mate na manumanu ena were; ra mate tale ga e levu era vakatawa manumanu tu; e dreta na mata i keitou na ibinibini ucavatu. A sega mada ga ni rawa ni qalukuni ena kedra lelevu.”—Autobiography (Book II, 50), Harvard Classics, Volume 31, tabana e 352-3.
Vakacava mada ke dolava o Jiova na nona lololo ni ucavulavula kei na ucacevata se ucavatu me vakarusai ira kina na nona meca? Macala ga ni sega ni dua vei ira ena drobula rawa ke mani vakayagataka o Jiova na ucavulavula se ucacevata me vakayacori kina na lomana.
O Cei e Vakavuna na Uca, na Matanitegu, na Tegu Cevata kei na Waicevata?
Se baci tarogi Jope tale o Jiova, ia oqo e baleta na uca, na matanitegu, na tegu cevata kei na waicevata. (Jope 38:24-30) Na Kalou ga e vakavuna na uca, qai yaga sara mada ga ina “lekutu, e sega kina na tamata.” Dravusakulukulu me qai rawa ni dua na tamata e vakavuna na uca, na waicevata se tegu cevata.
Na Nature Bulletin, e kaya: “E duatani taucoko na ka e dau yaco ina [waicevata], e rawa ni tukuni ni oqo na ka e kilaitani duadua kina, oya, ni dau mamada na wai ena gauna e cevata kina. Sa rauta me dau vude tu ga e delaniwai na waicevata . . . Ni ubia gona na dela ni tobu ena vulaililiwa, era na sega ni mate na kau (na ika) kei na so tale na ka era bula tu e lomaniwai. Ke . . . a bibi na waicevata, e macala ni na lutudromu, ena yaco na gauna me cevata kece na wai ena tobu. . . . E kena ibalebale oya, ena veivanua liliwa kei vuravura, sa na rawa ni vadu tu vakadua na nodra uciwai, tobu, drano se wasawasa sara mada ga.”
Eda vakavinavinaka vakalevu ni sega nira vadu tu vaka oya na noda ivurevure ni wai! Eda vakamuduotaka tale ga na nona vakavuna o Jiova na uca kei na matanitegu me vakabulabulataka na kau drokadroka e vuravura.
O Cei e Lewa na iValavala ni Kena Lewai na Lomalagi?
Sa qai tarogi Jope na Kalou me baleta na lomalagi. (Jope 38:31-33) O Peliatisi e dua na isoso kalokalo e lewena e rauta ni vitu na kalokalo vakaitamera kei na vica na kalokalo lalai, qai milioni vakamilioni na kilomita na kena yawa mai na matanisiga. E sega ni rawa ina tamata me vesuka se “vauca vata . . . na veikalokalo ko Peliatisi.” Sega ni dua e rawa ni “sereka nai vau kei Oraioni,” na yaca ni dua tale na isoso kalokalo. Eda sega ni kila se isoso kalokalo cava a vakatoka o Jiova me o Masaroci kei Akituro, ia na ka ga e matata, oya, ni sega ni dua na tamata e lewa se dusimaka na nodrau itosotoso. E sega ni rawa vua na tamata me veisautaka na lawa se me lewa “nai valavala ni kena lewai na lomalagi.”
Na Kalou ga e kotora na lawa e lewa na veitosoyaki ni veika e lomalagi. Ia e vakilai e vuravura, ni oqo sara ga na ka e lewa na draki, na ua kei na di ni mati, bau okati tale ga e ke na noda maliwalala. Rawa gona nida kaya ni veitosoyaki ni veika e lomalagi e vakatau sara tu ga kina na bula e vuravura. Meda taura mada na matanisiga. E kaya na Encyclopedia Americana (iTabataba ni 1996): “Na cila ni matanisiga e ivurevure ni katakata kei na rarama ina vuravura, ra bula kina na kau, e tubu cake kina na cawa mai na wasawasa se na vanua kece e to tu kina na wai, e vakavuna sara mada ga na cagi. Levu tale na ka yaga e cakava na cila ni matanisiga me rawa kina na bula e vuravura.” Kuria na ivola oqo: “E sega ni tukuni rawa na kaukaua vakaitamera e tu ena rarama ni matanisiga. Me rawa nida bau taura vakacaca, da vakasamataka ga ni kaukaua kece e tu ena cagi, ilatiniwai, uciwai, vaka kina na igu se katakata e rawa mai na buka, koala, kei na waiwai, e lako kece mai na rarama ni matanisiga e maroroya tu na noda [vuravura] lailai oqo. Dina ga ni rauta ni 150 na milioni na kilomita na kena yawa mai na matanisiga.”
O Cei sa Vakacuruma na Vuku ina O?
E tukuna o Jiova vei Jope me vakasamataka mada na o. (Jope 38:34-38) Sega ni rawa vua na tamata me vakatulewataka na o me vakatauc a mai na uca. Ia, e vakatau kina na noda bula e vuravura, ni semati tu na o kei na italetale ni wai sa kotora makawa na Dauveibuli!
Na cava na italetale ni wai? Vakamacalataka e dua na ivola: “E wasei vakava na italetale oqo: na imamaroroi ni wai, na cawa, na kena na veisau, kei na kena na drodro tani yani. Ena maroroi tu vakalekaleka na wai ena vanua e to tu kina; ena wasawasa, drano, kei na uciwai; okati tale ga e ke na waicevata ena North kei na South Pole, vaka kina na tikitiki lelevu ni ucacevata e dau sisi mai na ulunivanua. Ena qai cawa cake na wai, dau qai lai kumukumuni me o, sa na veisau gona kina me tau mai i vuravura me (uca se ucacevata), ena qai drodro tani yani i wasawasa, se na baci cawa cake tale ina maliwalala. Voleka ni wai kece e tu ena noda vuravura e sa sowiri oti vakavica vata ena italetale ni wai sa kotori oti tu oqo.”—Microsoft Encarta Reference Library 2005.
E vakatauvatana o Jiova na o sa bi tu ena uca me vaka na tavaya kei lomalagi. Ni livia sobu gona mai, na bisa ni uca ena soso kina na vanua qai kakabi na qele. Io, na Kalou ga e rawa ni vakavuna na tau ni uca, e rawa tale ga ni tarova.—Jemesa 5:17, 18.
Vakavuqa me dau salavata mai na uca kei na livaliva se lidi ni yaseyase, ia e matata vinaka ni sega ni rawa me vosayaco na tamata ina livaliva. E vakatauvatani toka na livaliva me tu e mata ni Kalou, qai kaya tiko, “Koi keitou ga oqo!” Tukuna kina na ivola na Compton’s Encyclopedia: “E levu na veiveisau e yaco ena cagi ni maliwalala ena gauna e lidi kina na yaseyase. Ni lidi vakadua mada ga, e vakaliwava mai na cagi e katakata sara, e lai vakavuna me rau veiwaki rawa kina na nitrogen kei na oxygen. Na veiwaki ni rua na kasi oqo e vure kina na masima na nitrate kei na so tale na mataqali pouta. E dau qai tau vata mai kei na uca, me ivakabulabula ni qele. Rawa gona ina maliwalala me vakarautaka tiko ga na ka e gadrevi ina qele me bula kina na kau.” Io, e vakatikina ga na ka e kila na tamata me baleta na livaliva, na Kalou ga e kila tu vakamatailalai.
Lagita na Kalou na Vakatubuqoroqoro ni Veika Buli
E vakacerecerea dina na Dauveibuli na vakatubuqoroqoro ni veika e bulia. (Vakatakila 4:11) Macala ga ni a vakadrukai o Jope ena veika a cavuta o Jiova me baleta na vuravura kei na veika buli e maliwalala!
E vica ga na veika vakatubuqoroqoro eda veivosakitaka e ke, e sega tale ga ni serelaki kece na ivakatautauvata se taro a tarogi vei Jope. Ia, mai na ka mada ga eda taura rawa ena ivakamacala oqo, e sega ni vakataratutu ni uqeti keda meda kaya: “Raica, sa levu [“cecere,” NW] na Kalou, ia eda sa sega ni kilai koya.”—Jope 36:26.
[iTaba ni Credit Line ena tabana e 14]
Snowflake: snowcrystals.net
[iTaba ni Credit Line ena tabana e 15]
Pleiades: NASA, ESA and AURA/Caltech; fish: U.S. Fish & Wildlife Service, Washington, D.C./William W. Hartley