iTalanoa ni Nona Bula

Nakita meu Qarava Tiko ga na Noqu Kalou

TALANOATAKA O CONSTANCE BENANTI

E totolo ga na kena yaco! Ena loma ni ono na siga, a curumi katakata o Camille na luve i keirau yalewa e yabaki dua vakacaca, tini mate sara kina. Dua na ka na mosi ni yaloqu, au vinakata sara ga kina meu mate. Na cava a vakatara kinana Kalou me yaco na veika vaka oqo? Au veilecayaki sara ga.

E RAU cavutu mai ena tauni o Castellammare del Golfo, e Sicily, Itali, na noqu itubutubu. Rau toki sara ina korolevu o Niu Yoka, na vanua au sucu kina ena 8 Tiseba, 1908. Neitou vuvale keitou le tini, o Ta, o Na, keitou qai le walu na gone—lima na tagane tolu na yalewa.a

Ena 1927, na tamaqu o Santo Catanzaro, a tekivu lako ina nodra soqoni e dua na ilawalawa lailai ni Gonevuli ni iVolatabu, na yaca era kilai kina na iVakadinadina i Jiova ena gauna oya. Dua na tacida tagane kai Itali o Giovanni De Cecca, a veiqaravi tiko ena itikotiko liu (vakatokai me Peceli) e Brooklyn, Niu Yoka, a dau liutaka na soqoni ena vanua keitou vakaitikotiko kina e New Jersey. Yaco na gauna me sa lako ena cakacaka vakavunau o Ta, qai yaco sara me vakaitavi ena cakacaka vakaitalatala vakatabakidua, a vakayacora tiko na cakacaka oqo me yacova nona mate ena 1953.

Ni se goneyalewa o Na, e dau gadreva tu me sisita ni lotu Katolika, ia rau a sega ni vakadonuya na nona itubutubu. Taumada, e dau uqeti au o Na meu kua ni tomani Ta ena vuli iVolatabu. Ia, sega ni dede au raica ni sa veisau o Ta. E sa lomavakacegu, yalomalua, qai vinaka tale ga na bula e vale. Au taleitaka sara ga.

Donuya na gauna oqori, au sotavi Charles e dua na turaga keirau yabaki vata, a sucu e Brooklyn. A cavutu mai Sicily nodratou vuvale, me vakataki keitou ga. Sega ni dede keirau sa tekivu veivosaki, keirau vakamau sara ni lesu ga mai o Ta ena soqo ni tikina a vakayacori mai Columbus, Ohio, ena 1931. Ena loma ni dua na yabaki, a sucu na luve i keirau yalewa o Camille. A vusolo sara ga na lomaqu ena gauna e mate kina. Dua na siga a kaya vei au o Charles, lako vata kei na tonawanawa ni wai ni matana: “E rarawa tale ga na lomaqu ena nona sa takali o Camille. Ia, au vakabauta ni na vinaka me daru sa lomavakacegu ga, daru qai saga me daru dau veilomani?”

Keitou Ciqoma na Ka Dina ena iVolatabu

E kaya vei au o Charles ni a vakamacalataka o Ta ena vunau ni veibulu na inuinui ni veivakaturi. Au taroga sara: “O vakabauta dina na veivakaturi?”

“Io!” e sauma o koya. “Vakacava me daru vulica e so tale na ka e tukuna na iVolatabu?”

Au sega ni moce rawa ena bogi oya. Ena ono na kaloko na matakalailai ni se bera ni biubiu o Ta me lai cakacaka, au lai tukuna vua ni keirau sa vinakata kei Charles me keirau vuli iVolatabu. Na levu ni nona marau e mokoti au sara ga. A rogoci keirau o Na mai na nona idavodavo. A tarogi au sara se cava e yaco. “Sega ni dua na ka,” au sauma. “Keirau sa nakita ga kei Charles me keirau vuli iVolatabu.”

“O kedatou kece medatou vulica na iVolatabu,” e kaya o Na. Keitou mani tekivu vuli vata vakavuvale​—keitou kece na le 11—wili kina o ratou na ganequ kei na taciqu.

E vakacegui au noqu vulica na iVolatabu, vakavuna me seavu yani vakamalua na veilecayaki ni noqu vakasama kei na lolosi, sa tekivu meu nuidei. Ena 1935, ni oti e dua na yabaki, keirau sa tekivu tukuna na ka dina ena iVolatabu vei ira tale e so. Ena Feperueri 1937, keirau rogoca e dua na vunau ena itikotiko liu e Brooklyn e vakamacalataka vakaivolatabu na bibi ni papitaiso, oti oya keirau tabadromuci sara kei na so tale ena tobu ni sili ena dua na otela voleka e kea. Au taura na ikalawa bibi oqo baleta niu via raica tale na luvequ yalewa, ia vakabibi niu vinakata meu qaravi koya na Dauveibuli au sa mai kila qai lomana.

Tekivu ena Cakacaka Vakaitalatala Vakatabakidua

E marautaki dina qai ka ni kalougata na vosa vei ira e so tale me baleta na veika au vulica, vakauasivi ni levu era ciqoma na itukutuku ni Matanitu ni Kalou ena gauna oya, ra qai vakaitavi sara ena kena vunautaki. (Maciu 9:37) Ena 1941, keirau sa painia kei Charles, na yaca era vakatokai kina na iVakadinadina i Jiova era cakacaka vakaitalatala vakatabakidua. Oti vakalailai oya, keirau volia e dua na valeqiqi, a cegu o Charles mai na vale ni cula tarausese e cicivaka na neitou vuvale qai tataunaka vei Frank na ganequ me qarava. Toso na gauna, keirau marau ni ciqoma e dua na ivola e tukuni kina ni keirau sa lesi me keirau painia lavotaki. Taumada keirau a veiqaravi e New Jersey, oti oya keirau lesi sara ena yasana o Niu Yoka.

Ena 1946, keirau a kerei ena dua na soqo ni tikina e Baltimore, mai Maryland, me keirau lai tiko ena dua na bose kacivi era na tiko kina e so na mata mai na valenivolavola ni iVakadinadina i Jiova. Keirau sotavi rau kina o Nathan H. Knorr kei Milton G. Henschel. Rau vakamacalataka vei keirau na veika me baleta na cakacaka vakaulotu, vakabibi na cakacaka vakavunau e Itali. Rau uqeti keirau me keirau vakasamataka mada kevaka keirau via vuli ena Watchtower Bible School of Gilead.

“Drau lai vakasamataka mada,” a tukuni vei keirau, “oti drau qai mai tukuna na kena macala.” Ni keirau curu e tuba, keirau veiraici ga kei Charles, sega ni bera neirau curu lesu tale i loma. Keirau kaya: “Keirau sa vakasamataka. Keirau sa vinakata me keirau curu ena koronivuli o Kiliati.” Ni oti tale e 10 na siga, keirau sa lewena na ikavitu ni kalasi e Kiliati.

E guiguilecavi dredre na vica na vula keirau vuli tiko kina. Dua na ka e lauti keirau, oya na nodra yalovosovoso kei na nodra veikauaitaki na qasenivuli, e vakarautaki keirau sara ga ina ituvaki dredre ena sotavi e vanuatani. Ni oti na tuvaitutu ena Julai 1946, keirau lesi me keirau lai cakacaka vakavunau toka mada vakawawa ena korolevu o Niu Yoka, era tiko kina e levu sara na kai Itali. Sa qai yaco mai na siga marautaki! Ena 25 June, 1947, keirau sa qai gole ina neirau ilesilesi vakadaukaulotu i Itali.

Yaco Yani ena Neirau iLesilesi

Keirau a vodo ena dua na waqa e dau vakayagataki tu e liu ena ivalu. Ni oti e 14 na siga, sa qai kele yani na waqa ena wavu e Genoa, mai Itali. Se tu vakaca tu ga na korolevu oqo ena vuku ni iKarua ni iValu Levu, e se qai cava ga ena rua na yabaki yani e liu. Era se kakavorovoro tu ga na iloilo ni katubaleka ena siteseni ni sitimanivanua baleta na kacabote ni gasaukuro. Keirau vodo sara ena sitimanivanua e Genoa me gole i Milan, a tiko kina na valenivolavola ni tabana kei na dua na vale ni daukaulotu.

E vakaloloma dina na ivakarau ni bula e Itali ni oti na ivalu. Dina ni a toso tiko na vakacoko, ia sa sega ga ni caka rawa na bula dravudravua. Sega ni dede, sa tekivu meu tauvimate bibi. E kaya e dua na vuniwai ni malumalumu na noqu uto qai nanuma ni na vinaka cake meu sa lesu tale i Mereke. Au marau ni a cala na ka a tukuna. Ni oti e 58 na yabaki, au se veiqaravi tiko ga ena noqu ilesilesi e Itali.

Ni se qai vica ga na yabaki na neirau veiqaravi tiko, ratou sa vinakata na ganequ mai Mereke me ratou solia vei keirau e dua na motoka. Ia a sega ni vakadonuya o Charles, au duavata sara ga kei koya. Keirau kila ni se sega ni dua na iVakadinadina e Itali me vakamotoka, qai nanuma o Charles ni na vinaka cake kevaka me keirau bula ga me vakataki ira na mataveitacini. Ia, ena 1961 sa qai dua na neirau motoka lailai.

Na imatai ni neimami Kingdom Hall e Milan a tiko ena dua na rukunivale e fuloa qele. E sega ni tiko na kena vale ni vakacegu, sega tale ga na wai, ia ni tau ga na uca e dau sega ni caka rawa na wai e loma ni vale. So na gauna e dau nodra vanua tale ga ni qito na kalavo. E rua ga na matanicina e vakayagataki ena soqoni. Dina ni vaka tu oqo na ituvaki, ia e veiuqeti dina na nodra dau lakova mai na soqoni na tamata lomadina, kei na nodra mai tomani keirau ena cakacaka vakavunau.

Veika Keirau Sotava ena Cakacaka Vakaulotu

Dua na gauna, keirau a solia vua e dua na turaga na ivola Peace​—Can It Last? Ni keirau biubiu tiko, a gole sara mai na watina o Santina, a lesu mai na volivoli qai levu toka nona iyaya. E cudru vakalailai, e kaya ni qarava tiko e walu na luvena yalewa qai sega na gauna me vakarorogo kina. Niu lai raici Santina ena dua tale na gauna, a culacula tiko qai sega ni tu e vale o watina. “Sa sega na gauna meu vakarorogo kina,” e tukuna. “Au sega tale ga ni kila na wilivola.”

Au masu lo vei Jiova, oti oya qai tarogi Santina ke rawa niu saumi koya me cula e dua na siqeleti katakata nei watiqu. Ni oti e rua na macawa, au sa ciqoma na siqeleti katakata, sa tekivu tale ga na neirau vuli iVolatabu ena ivola “The Truth Shall Make You Free.” A vulica na wilivola o Santina qai toso vinaka sara vakayalo me yacova ni sa lai papitaiso, dina ga ni a veitusaqati o watina. Ratou yaco me iVakadinadina e lima na luvena yalewa, vukea tale ga e levu o Santina mera ciqoma na ka dina ena iVolatabu.

Ena Maji 1951, keirau lesi i Brescia kei na rua tale na daukaulotu o Ruth Cannonb kei Loyce Callahan, e muri a vakamau kei Bill Wengert. E se sega ni dua na iVakadinadina e Brescia ena gauna oya. Keitou kunea e dua na vale e vakaiyayataki, ia ni oti e rua na vula, e kaya na itaukeinivale me keitou vagalala ena loma ga ni 24 na aua. Ni sega tale ni dua na iVakadinadina ena yalava oya, keitou mani toki ina otela qai tiko kina voleka ni rua na vula.

Keitou bula rawa ga ena kofi, so na kakana mamada, so na jisi, kei na so na vuata. Dina ga ni dredre sara na neitou bula, ia keitou vakalougatataki. Toso na gauna keitou kunea e dua na vale e lailai toka, e le 35 era tiko kina ena iVakananumi ni mate i Karisito ena 1952 ni a vakayagataki tiko me Kingdom Hall e dua na kena rumu lailai.

Vosoti na Veika Dredre

Ena gauna oya e kaukaua sara na nodra vakacolasau na matabete. Me kena ivakaraitaki, ena gauna keirau lai vunau kina e Brescia, era via vakaviriki keirau ena vatu e so na cauravou ni uqeti ira e dua na bete. Ia ni toso na gauna, era tekivu vuli iVolatabu kei keirau e le 16, oti ga vakalailai era yaco mera iVakadinadina. E dua sara ga vei ira oqo na cauravou a via vakaviriki keirau ena vatu! Ena gauna oqo sa qase ni dua na ivavakoso e Brescia. Ni keirau biubiu mai Brescia ena 1955, sa ra vakaitavi tiko ena cakacaka vakavunau e le 40 na dautukutuku.

Ni oti oya, keirau lai veiqaravi me tolu na yabaki e Leghorn (Livorno), na ivavakoso oya e levu ga kina na mataveitacini yalewa. Kena ibalebale oqo ni vakacolati vei keimami na mataveitacini yalewa na itavi ni ivavakoso e dau lesi ga vakalevu vei ira na tacida tagane. Oti oya keirau toki sara e Genoa, na vanua keirau a tekivu kina ena 11 na yabaki yani e liu. Ia oqo sa tiko kina e dua na ivavakoso. Sa tiko na Kingdom Hall ena imatai ni tabavale ena vanua keirau a tiko kina e liu.

Ni keirau yaco yani e Genoa, au a tekivu vuli iVolatabu kei na dua na marama, a dauveivacu tu e liu na watina qai manidia ni dua na vale era vakaukauayago kina na dauveivacu. E toso vinaka sara vakayalo na marama oqo, oti ga oya sa yaco me dua na tacida vakarisito. Ia a sega ni taleitaka o watina, qai dua na gauna balavu nona veitusaqati. Dua na gauna e muri sa qai tekivu lako ena soqoni kei watina. Ia, e sega ni dau curu ena vanua ni soqoni, e dau vakarorogo tu ga yani i tuba. E muri, ni keirau sa biuti Genoa, keirau rogoca ni a kerea me vulica na iVolatabu. Toso na gauna, a papitaiso qai yaco me dua na ivakatawa dauveikauaitaki ena ivavakoso vakarisito. A yalodina tu ga me yacova nona mate.

Au vuli tale ga kei na dua na marama a veimusumusuki tu kei na dua na ovisa. Taumada, a kauaitaka vakalailai na itukutuku vinaka na ovisa, ia ni oti na nodrau vakamau a veisau na nona rai. A saqati watina, mani sega ni vuli. E muri, ni tomana tale na marama oqo nona vuli, a vakarerei koya o watina ena nona kaya ni kevaka e toboki keirau ni keirau vuli tiko, ena vanai keirau ruarua. Ia, keirau sega ni bau lauvana. E toso ga vakayalo na marama oqo qai papitaiso sara me dua na iVakadinadina. Ni oti tale e vica na yabaki, ena gauna au tiko kina ena dua na soqo vakatabacakacaka e Genoa, e gole mai dakuqu e dua qai ubia na mataqu ena ligana ruarua, a kaya sara meu vakilakilai koya. Au tagi sara ga niu raica na wati koya na marama oya. Ni keirau veimarautaki oti, sa qai kaya ni sa yalataka nona bula vei Jiova ena nona papitaiso ena siga sara ga oya!

Mai na 1964 me yacova na 1972, au marau na tomani Charles ena nona sikova na veivavakoso me vakaukauataki ira vakayalo. Keirau a veiqaravi ena dua na iwase levu ni vanua ena vualiku kei Itali​—e Piedmont, Lombardy, kei Liguria. Oti oya, keirau tomana tale na cakacaka vakapainia voleka e Florence, e muri keirau lai veiqaravi e Vercelli. A dua ga na ivavakoso e Vercelli ena 1977, ia ni keirau biubiu ena 1999, sa tiko kina e tolu. Ena yabaki oya, au sa yacova na yabaki 91, keirau qai uqeti me keirau lai tiko ena vale ni daukaulotu e Roma, e sega ni vale levu sara ia e totoka ga qai tiko ena vanua vakadigagalu.

Dua Tale na Gauna Mosimosi

A dau bulabula vinaka tu ga o Charles, ia ena Maji 2002, a tauvimate vakasauri. A lutu sobu tiko ga na ituvaki ni nona bula me yacova nona leqa ena 11 Me, 2002. Ena loma ni 71 na yabaki ni neirau bula vakawati, keirau tagi vata ena gauna rarawataki, keirau marau vata tale ga ena gauna keirau vakalougatataki kina. E sega ni tukuni rawa na levu ni noqu rarawa ena gauna e mate kina.

E vaka ga niu dau raici Charles ni dara tu nona kote kei na nona isala e takalevu ena 1930. E vaka niu raica tu nona matadredredre se meu rogoca na nona dau dredre. Au vosota rawa na gauna rarawataki oya baleta ni a vukei au o Jiova kei na nodra veikauaitaki na taciqu vakarisito. Au vakanamata tu yani ena gauna meu na raici Charles tale kina.

Tomana Noqu Veiqaravi

Na ka e uasivi duadua ena noqu bula oya na noqu mai qaravi koya na Dauveibuli. Ena veiyabaki sa sivi, au rawa ni kaya niu sa ‘tovolea, au sa vakadinadinataka tale ga na yalovinaka i Jiova.’ (Same 34:8) Au vakila nona loloma kei na nona veikaroni. Dina ga niu vakayalia na luvequ, ia e solia vei au o Jiova e levu sara na luvequ vakayalo era veituyaki tu e Itali​—era vakamarautaki au vakauasivi o Jiova.

Au dau marautaka vakalevu meu tukuna yani na veika me baleti koya na Dauveibuli. Oqo sara ga na vuna au tomana tiko kina na cakacaka vakavunau kei na veivakavulici ena iVolatabu. So na gauna au dau rarawataka niu sega ni rawa ni cakava e levu na ka baleta niu sa qase. Ia au vakavinavinaka vakalevu ni o Jiova e kila na kequ ituvaki, e lomani au qai taleitaka na ka au rawa ni cakava. (Marika 12:42) Au sasagataka meu vakayacora na veivosa e kune ena Same 146:2: “Ni’u sa bula tiko ka’u na vakavinavinaka vei Jiova; ka’u na sere vua na noqu Kalou ena gauna kecega ka’u sa bula kina.”c

[iVakamacala e ra]

[iYaloyalo ena tabana e 13]

Camille

[iYaloyalo ena tabana e 14]

Neirau siga ni vakamau, 1931

[iYaloyalo ena tabana e 14]

A sega ni kauai taumada o Na, ia a vakadonuya me keitou vulica vakavuvale na iVolatabu

[iYaloyalo ena tabana e 15]

O yau ena imatau, Brother Knorr ena imawi ena tuvaitutu e Kiliati, 1946

[iYaloyalo ena tabana e 17]

Keirau kei Charles ni bera toka ga ni leqa