E Bula na Vosa i Jiova

Veitikina Bibi Mai na iVola na iKarua ni Veigauna

E TEKIVU na ivola na iKarua ni Veigauna ena gauna a tui tiko kina o Solomoni e Isireli. E cava na ivola oqo ena vosa i Tui Sairusi mai Perisia vei ira na Jiu era tu vakavesu e Papiloni: “Sa solia oti vei au ko Jiova na Kalou ni lomalagi na veimatanitu kecega e vuravura; a sa vakaroti au me’u tara e dua na nona vale mai Jerusalemi, mai Juta. O koya yadua vei ira kecega na nona tamata, sa tiko vata kei kemudou me tiko kaya ko Jiova na nona Kalou, ka me lako cake ko koya [i Jerusalemi].” (2 Veigauna 36:23) A vakaotia na nona vola na ivola oqo na bete o Esera ena 460  B.S.K., ra qai okati kina na veika e yaco ena 500 na yabaki​—mai na 1037  B.S.K. ina 537  B.S.K.

Na ivakaro gona oya i Sairusi era a lesu rawa kina na Jiu i Jerusalemi, ra lai tauyavutaka tale na sokalou vei Jiova. Ena vuku ni nodra sa lai tu mai vakadede e Papiloni sa yaco kina na leqa. Sa ra sega ni kila tu na Jiu era suka yani oqo na kedra itukutuku makawa. Na iKarua ni Veigauna e vakamacalataka vakamatailalai vei ira na veika a yaco vei ira na tui ena matavuvale vakaturaga i Tevita. E bibi tale ga vei keda na itukutuku oqo nida na raica kina na noda vakalougatataki kevaka eda talairawarawa vua na Kalou dina, ia eda na kalouca ke da talaidredre.

TARA E DUA NA TUI NA VALE I JIOVA

(2 Veigauna 1:1–9:31)

E solia o Jiova vei Tui Solomoni na veika sara ga e gadreva, oya na vuku, na yalomatua, vakatale ga kina na iyau kei na vakarokoroko. A tara na tui e dua na vale totoka i Jiova e Jerusalemi, era “reki ka marau” kina na lewenivanua. (2 Veigauna 7:10) Yaco gona o Solomoni me ‘uasivi cake vei ira kecega na tui kei vuravura ena iyau kei na vuku.’​—2 Veigauna 9:22.

A veiliutaki e Isireli o Solomoni me 40 na yabaki, oti ‘sa qai bulu vata kei ira na nona qase, qai veiliutaki o Riopoami na luvena, me kena isosomi.’ (2 Veigauna 9:31) A sega ni volatukutukutaka o Esera nona a goletani mai na sokalou dina o Solomoni. Na itukutuku ca ga a vola me baleta na tui, oya na nona vakalevutaka na ose mai Ijipita kei na nona vakawatitaka na luve i Fero. E vola ga na vunivola o Esera na veika vivinaka a yaco.

Saumi na Taro Vakaivolatabu:

2:14—Na cava e duidui kina na ivakamacala me baleta na kawa i koya na matai e tukuni ena tikinivolatabu oqo ni vakatauvatani kei na kena e tukuni ena 1 Tui 7:14? Na iMatai ni Tui e vakamacalataki tina i koya na matai me “yada e na mataqali i Nafitalai” baleta ni a vakawatitaka e dua na tagane ni mataqali oya. Ia, e lewe ni mataqali i Tani na yada oqo. Ni sa mate o watina, sa qai vakawatitaka e dua na turaga ni Taia, e qai tamana na matai e tukuni tiko oqo.

2:18; 8:10—Na veitikina oqo e tukuni kina ni kedra iwiliwili na iliuliu era dau vakaraici ira na matacakacaka era lewe 3,600 kei na 250 tale, ia e tukuni ena 1 Tui 5:16; 9:23, nira lewe 3,300 qai 550 tale. Na cava e duidui kina na iwiliwili oqo? E rairai duidui na iwiliwili oqori ena vuku ni nodra wasewasei na iliuliu ni matacakacaka. Ena iKarua ni Veigauna era wasei na le 3,600 mera sega ni Isireli ra qai 250 era Isireli, ia ena iMatai ni Tui era vakamacalataki kina na lewe 3,300 mera iliuliu ni cakacaka ra qai lewe 550 era turaga se torocake na nodra itutu. Ia, se mani vakacava na duidui ni iwiliwili, era se lewe 3,850 tiko ga na iliuliu ni matacakacaka.

4:2-4—Na cava e biu kina na ivakatakarakara ni bulumakau ena ruku se boto ni taqi levu? Ena iVolatabu na bulumakau e vakatakarakarataka na kaukaua. (Isikeli 1:10; Vakatakila 4:6, 7) E veiganiti na kena biu na ivakatakarakara ni 12 na bulumakau parasa oqori me rawa ni tabea vinaka tu na “taqi” levu e rauta ni 30 na tani na kena bibi. Na buli ni ivakatakarakara ni bulumakau ena inaki oqori e sega ni veisaqasaqa kei na ikarua ni vunau, e vakatabuya na buli ni ivakatakarakara me qai sokaloutaki tiko.—Lako Yani 20:4, 5.

4:5—E vakacava na levu ni wai e rawa ni tawa ena taqi? Ni vakasinaiti na taqi e rawa ni tawa kina e tolunaudolu na qaloni se 66, 000 na lita wai. Ia, e dau tawa tu ga e rauta ni rua na ikatolu ni lomana. E kaya kina na 1 Tui 7:26: “Sa rauta e dua na oba ka lima na udolu na kaloni [44, 000 na lita].”

5:4, 5, 10—Na iyaya cava mai na valeniveitavaki makawa e kau ina valenisoro a tara o Solomoni? Na kato ni veiyalayalati e iyaya duadua ga mai na valeniveitavaki a lai maroroi ena valenisoro a tara o Solomoni. Ni sa tara oti na valenisoro, a tokitaki mai Kipioni na valeniveitavaki qai kau i Jerusalemi me lai maroroi kina.​—2 Veigauna 1:3, 4.

Na Ka Eda Vulica:

1:11, 12. E raica o Jiova ena nona kerekere o Solomoni ni kauaitaka vakalevu na tui oqo na vuku kei na yalomatua. Na noda masu tale ga vei Jiova e dau kilai kina na veika eda kauaitaka dina. De vinaka meda dau dikeva vinaka na qaqa ni noda masu.

6:4. Noda vakavinavinakataka na yalololoma kei na vinaka i Jiova ena uqeti keda meda vakalagilagi koya, oya na noda vakacaucautaki koya ena noda taleitaki koya da qai vakavinavinakataki koya.

6:18-21. Dina ni sega ni dua na vale e rawa ni tiko kina na Kalou, ia na valenisoro e vanua e sokaloutaki kina o Jiova. Nikua, na Kingdom Hall ni iVakadinadina i Jiova e vanua ni sokalou dina.

6:19, 22, 32. O Jiova e veitaratara kei ira kece na tamata, o ira na tui ni matanitu, o ira na lolovira se o ira sara mada ga na tiko vakavulagi era torovi koya ena yalodina.a​—Same 65:2.

VEITARAVI NI VEILIUTAKI VAKATUI ENA IYATUKAWA I TEVITA

(2 Veigauna 10:1–36:23)

Sa kavida rua na matanitu cokovata o Isireli, e tini na yavusa ena vualiku, e rua na yavusa ena ceva, o Juta kei Penijamini. Era sega ni via boletaki vanua o ira na bete kei na Livai e Isireli kece, ra qai yalodina tiko ga ina veiyalayalati ni matanitu, ra tokona tale ga na luve i Solomoni, o Riopoami. Ni oti toka ga vakalailai e 30 na yabaki na tara ni valenisoro, a butakoci na kena iyau.

Mai na 19 na tui era veiliutaki ni sa mate o Riopoami, e 5 ga era yalodina, 3 eratou tekivu vinaka ia ratou qai sega tale ni yalodina, qai dua e veivutunitaka na nona sala ca. Ia o ira kece na kena vo era caka ca vei Jiova.b E vakabibitaki na ka eratou cakava na lima na tui eratou a nuitaki Jiova. Na itukutuku ni nona vakalesuya mai na veiqaravi e valenisoro o Esekaia kei na nona vakarautaka na iVakananumi ni Lakosivia o Josaia, a rairai vakayaloqaqataki ira sara ga na Jiu era vinakata me vakalesui tale nona sokaloutaki o Jiova e Jerusalemi.

Saumi na Taro Vakaivolatabu:

13:5—Na cava na ibalebale ni ‘veiyalayalati kei na masima’? Na masima e rawa ni maroroya vakadede na ka, e vakayagataki me dau vakatakarakarataka na ka e dei qai sega ni veiveisau. Ni tukuni na ‘veiyalayalati kei na masima’ e vakaibalebaletaki tiko gona ena dua na veidinadinati e dei.

14:2-5; 15:17—A kauta tani kece beka o Tui Esa na “veitikina cecere”? Kena irairai ni sega. A kauta tani beka ga o Esa na veitikina cecere e dau caka kina na sokalou lasu, qai biuta tu na kena e sokaloutaki kina o Jiova. De dua a qai tara tale na veitikina cecere oqori ena dua na gauna e muri ni nona veiliutaki. A qai kauta tani na veitikina cecere oqori na luvena o Jiosafati. Ia, e sega ni kawaboko sara na veitikina cecere, ena gauna mada ga e veiliutaki kina o Jiosafati.—2 Veigauna 17:5, 6; 20:31-33.

15:9; 34:6—E vei na vanua e to kina na yavusa i Simioni ni sa wasei na matanitu e Isireli? Na ivotavota vanua i Simioni e toka ena loma ni nona ivotavota o Juta, e toka sara ga ena nodrau vanua o Juta kei Penijamini. (Josua 19:1) Ia, me baleta na veika vakalotu kei na veika vakapolitiki era to ina matanitu ena vualiku. (1 Tui 11:30-33; 12:20-24) Oya na vuna e wili kina o Simioni ina matanitu ni yavusa e tini.

16:13, 14—A vakamai beka na yago i Esa? E sega. Na nodra “cakava e dua na kama levu sara e na vukuna” e sega ni vakaibalebaletaki tiko ena vakamai ni yagona, ia na kena vakamai ga na ka boi vinaka.

35:3—E vei na vanua a kauta mai kina o Josaia na Kato tabu me mai biu ena valenisoro? E sega ni tukuni ena iVolatabu ni a kauta laivi e dua vei ira na tui ca se a lai maroroya tu o Josaia na Kato ena gauna e vakavinakataki tiko kina na valenisoro. Ia na itukutuku ga e bau kilai me baleta na Kato ni oti nona veiliutaki o Solomoni, oya na gauna sa kauta mai kina o Josaia ina valenisoro.

Na Ka Eda Vulica:

13:13-18; 14:11, 12; 32:9-23. Sa bau dua dina na ka ni vuli vinaka meda dau vakararavi vakatabakidua vei Jiova!

16:1-5, 7; 18:1-3, 28-32; 21:4-6; 22:10-12; 28:16-22. E dau tini ca na veitokani se veiyalayalati kei ira na vulagi se o ira eda sega ni vakabauta vata. Eda yalomatua kevaka eda sega ni veitokani tu ga vakaveitalia kei vuravura.—Joni 17:14, 16; Jemesa 4:4.

16:7-12; 26:16-21; 32:25, 26. Na dokadoka e vu ni nona ca o Tui Esa ena iotioti ni yabaki ni nona bula. Na dokadoka tale ga e vakavuna na bale i Usaia. A sega ni vakasama vakayalomatua o Esekaia qai rairai dokadokataka nona vakaraitaka vei ira na mata ni Papiloni na nona iyau. (Aisea 39:1-7) E veivakaroti kina na iVolatabu: “Sa liu na viavialevu [“dokadoka,” NW], ia sa muri na rusa, a sa liu na yaloviavialevu ia sa muri na bale.”—Vosa Vakaibalebale 16:18.

16:9. O Jiova e totaki ira sa dodonu na lomadra vua, qai vakayagataka nona kaukaua ena vukudra.

18:12, 13, 23, 24, 27. Meda vakataki Maikaia ena nona yaloqaqa qai doudou ni tukuni Jiova kei na nona inaki.

19:1-3. O Jiova e dau vakaraica ga na ka eda vinaka kina, dina nida dau vakacudrui koya ena so na gauna.

20:1-28. Eda nuidei ni o Jiova ena vakatakilai koya vei ira era torovi koya yani ena yalomalumalumu me dusimaki ira.​—Vosa Vakaibalebale 15:29.

20:17. Meda rawa ni ‘raica nona veivakabulai o Jiova,’ e dodonu meda “tu” meda tokona na Matanitu ni Kalou. Meda kua ni muria ga na yaloda, ia meda ‘tu vakadua,’ da qai nuitaki Jiova vakatabakidua.

24:17-19; 25:14. Na qaravi matakau e vu ni leqa i Joasi kei na luvena o Amasaia. Nikua, e rawa sara tale ga ni veirawai na qaravi matakau, vakabibi ni dau qai vakavotui mai vaqaseqase ena kocokoco se boletaki vanua.​—Kolosa 3:5; Vakatakila 13:4.

32:6, 7. O keda tale ga meda dau doudou da qai yaloqaqa nida “vakaiyaragi e nai yaragi kecega ni Kalou” meda vala tiko ga kina vakayalo.—Efeso 6:11-18.

33:2-9, 12, 13, 15, 16. Na tamata e veivutuni dina ena biuta laivi na sala cala e muria voli, qai saga vakaukaua me vinaka. Ke dua mada ga e ca na nona ivakarau me vakataki Tui Manasa, ena vosoti koya o Jiova.

34:1-3. Me kua ni tarova noda kilai Jiova kei na noda qaravi koya na ka ca eda a cakava nida se gone. Na veivutuni i Manasa, na tuka i Josaia, a rairai uqeti Josaia sara ga ena gauna e se gone kina. Se mani cava ga a uqeti Josaia e laurai ni a tini vinaka sara. E rawa ni yacovi keda tale ga oqori.

36:15-17. E dau veinanumi o Jiova qai dau vosovoso vakadede. Ia e vakaiyalayala ga. Ena vakarusa o Jiova na ituvaki ca kei vuravura nikua, ia ke ra via bula na tamata mera vakabauta na itukutuku ni Matanitu ni Kalou.

36:17, 22, 23. E dau yaco dina na vosa i Jiova.​—1 Tui 9:7, 8; Jeremaia 25:9-11.

Uqeti ena Dua na iVola

“A sa kauta tani ko Josaia na ka vakasisila kecega mai na nodra vanua kecega na Isireli,” e kaya na 2 Veigauna 34:33, “ka vakauqeti ira kecega era sa tiko e Isireli me ra qarava, io, me ra qaravi Jiova na nodra Kalou.” Cava sara mada e uqeti Josaia me cakava kina na ka oqo? Ni kauta mai o Safani na vunivola i Tui Josaia na ivola ni Lawa i Jiova e se qai kune ga, a vinakata sara ga na tui me wiliki vakadomoilevu. E tarai Josaia vakalevu na ka e rogoca qai cuqena na sokalou savasava ena nona bula taucoko.

Noda wilika na Vosa ni Kalou kei na noda vakasamataka e rawa ni tarai keda sara ga vakabibi. Sega li ni uqeti keda na kedra italanoa na tui ena iyatukawa i Tevita meda vakatotomuria na nodra ivakaraitaki o ira era nuitaki Jiova, da qai kua ni vakatotomuri ira na sega ni cakava vaka kina? E uqeti keda na iKarua ni Veigauna meda qarava vakatabakidua na Kalou dina da qai yalodina tiko ga vua. E bula na itukutuku era tu kina qai veivakaukauataki dina.​—Iperiu 4:12.

[iVakamacala e ra]

[iYaloyalo ena tabana e 18]

O kila na vuna e veiganiti kina na ivakatakarakara ni bulumakau ena ruku ni taqi levu?

[iYaloyalo ena tabana e 21]

Dina ni sega ni vukei vinaka sara o Josaia ena gauna e se gone kina, ia a yalodina vei Jiova ena gauna sa tubu cake kina