Wessel Gansfort​—‘A Saqata na Lotu, ni Bera Sara na Kena Kavida’

Na yaca, Luther, Tyndale, kei Calvin e kilai levu vei ira kece era vulica na veika e vauca na lotu Tawase, a tekivu ena 1517. Ia e vica ga era kila na yaca Wessel Gansfort. A tukuni ni o koya e dua “a saqata na lotu Katolika, ni bera sara na kena kavida.” Sega ni vakabekataki ni o na via kila e so tale na ka me baleta na turaga oqo.

A SUCU o Wessel ena yabaki 1419 ena tauni o Groningen, e Necaladi. Ena ika15 ni senitiuri, e vica ga na gone a rawa nira lai vuli, a dua vei ira o Wessel. Ia, dina ni gone vuku, a biu vuli ni se qai yabaki ciwa ni rau dravudravua sara na nona itubutubu. E kalougata o Wessel ni a rogoca e dua na marama yada vutuniyau na nona gone vuku qai bole me sauma na nona icurucuru. A rawa gona vei Wessel me tomana tale nona vuli. Yaco na gauna me taura na nona koroi ni Master of Arts. Kena irairai ni dua na gauna e muri, a taura tale ga na koroi ni doketa ni cioloji.

E dau taleitaka o Wessel na vulika. Ia, ena nona gauna a vica toka ga na laibri. Dina ni a sa tu ena gauna oya na misini ni tabaivola, e levu na ivola era se volai ga i liga ra qai sau levu. E lewe ni dua na ilawalawa vuku o Wessel, era dau lakova na vei laibri, vaka kina na vei monastiri ena nodra vaqara na ivolavivigi e kunekunei dredre kei na so tale na ivola makawa era se yali tu vakadede. Na veika era dui vulica ena ivola oya vaka kina na ivolavivigi era sa dau qai veivosakitaka. Levu sara na ka e kila o Wessel mai na ivola makawa vaKirisi kei na ivola vakaLatina, sa qai lavetaka ina dua na nona ivola. Vakavuqa mera dau vakawa e so na daunicioloji na levu ni ka e kila tu o Wessel ni se bera vakadua nira bau rogoca. A vakatokai gona o Wessel me Magister Contradictionis, se Dau ni Veisaqa.

“Cava O Sega ni Tuberi Au Kina Vei Karisito?”

Rauta na 50 na yabaki ni bera na tawase levu ni lotu e vakatokai na Reformation, rau a sota o Wessel kei Thomas à Kempis (rauta na 1379-​1471), a ciqomi tu vakararaba ni a vola na ivola kilai levu na De Imitatione Christi (Vakatotomuri Karisito). O Thomas à Kempis e lewe ni dua na isoqosoqo e vakatokai na Mataveitacini Tauvanua, era vakabibitaka na daulotu. E dua a vola na italanoa ni bula i Wessel, e kaya na nona a uqeti Wessel vakavica o Thomas à Kempis me masu vei Meri ena nona kere veivuke. A sauma o Wessel: “Na cava o sega ni tuberi au kina vei Karisito, ni o koya e sureti ira kece vakayalololoma era colata na icolacola bibi mera lako yani vua?”

E tukuni tale ga ni a sega ni vinakata o Wessel me buli me bete. Dau ivakatakilakila ni dua e lewe ni matabete me koti se tasi e dua na iwase ni drauniuluna. Ni tarogi gona o Wessel se cava e besetaka kina me caka vua na ivakatakilakila oya, e kaya ni sega ni rerevaka me kuna, ia me tu vinaka kece tu ga na ivakarau ni nona vakasama me rawa ni vakamacalataki koya kina. Sega ni vakabekataki ni a vakaibalebaletaka tiko na nodra sega ni rawa ni beitaki na bete ena mataveilewai, qai kena irairai ni nodra ivakatakilakila oya a vakabulai ira dina e levu na bete, ra mani sega ni kuna kina! A sega tale ga ni duavata o Wessel kei na so na ivalavala ni lotu a ciqomi raraba tu. Kena ivakaraitaki, a vakalewai ni sega ni via vakabauta na cakamana e vakamacalataki ena ivola kilai levu ena nona gauna na Dialogus Miraculorum. A kaya o Wessel ena nona sabaya na vakalelewa oya: “E vinaka cake me wiliki ga na iVolatabu.”

“Levu ga ni Ka Eda Taroga, na Levu Tale ga ni Ka Eda na Kila”

A vulica na vosa vaKirisi kei na vosa vakaIperiu o Wessel, qai raba sara na ka e kila mai na nodra ivola na Qasenilotu taumada. E vakasakiti dina na nona taleitaka na vosa a volai taumada kina na iVolatabu, vakauasivi ni bula o koya ni se bera o rau na turaga o Erasmus kei Reuchlin.a Ni bera na lotu Tawase e tu tu yadua o ira era kila na vosa vaKirisi. E Jamani mada ga e vica wale sara na vuku era kila, e sega tale ga ni tu na ivoladusidusi me vulici kina na vosa oqori. Ni sa bale na korolevu o Constantinople ena 1453, rairai a veitaratara o Wessel kei ira na bete ni Kirisi era a dro ina yasayasa vakara kei Urope, qai vulica mai kina na vosa rawarawa ga vaKirisi. Ena gauna oya na vosa vakaIperiu era vosataka ga vakalevu na Jiu, rairai a vulica o Wessel na vosa vakaIperiu rawarawa ga vei ira na Jiu era a tavuki ina lotu Vakarisito.

E taleitaka vakalevu na iVolatabu o Wessel. A raica me ivola e uqeti vakalou qai vakabauta nira duavata na ivola kece ena iVolatabu. Vei Wessel, ena qai donu ga na kena vakamacalataki na ibalebale ni dua na tikinivolatabu ke salavata kei na veitikina yavolita, qai sega ni dodonu me vakatanitaki. Na ivakamacala kece e vakatanitaki sa rawa ni okati me vukitani. E dua na tikinivolatabu e dau taleitaka vakalevu o Wessel na Maciu 7:​7, e kaya: “Dou vakasaqara, ka dou na kunea.” Na vakasama gona e koto ena tikinivolatabu oqo e vakadeitaka kina o Wessel na yaga ni taro, ni “levu ga ni ka eda taroga, na levu tale ga ni ka eda na kila.”

Uasivi na Ka a Kerea

Ena 1473, a sikovi Roma o Wessel. A mani vakadonui me veivosaki kei Tui Tabu Sixtus IV, na imatai ni tui tabu mai vei ratou na lewe ono eratou a vakavuna na kavida ni lotu ena vuku ni nodratou ivalavala tawakilikili. A tekivu sara ga e kea na lotu Tawase. E vakaraitaka o Barbara W. Tuchman na daunitukutuku makawa, ni a vakatekivuna o Sixtus IV e dua na itabagauna “e sega ni madualaki kina se vunitaki tale na sagai ni rawaka, kei na soli ni itutu e dau vakatau ga ina nona rogo se kaukaua e dua na tamata.” Era rikou na lewenivanua ena kena laurai e matanalevu na nona dau tovaki ira ga na nona matavuvale. A vola e dua na daunitukutuku makawa ni a rairai vinakata o Sixtus me nodratou vakamatavuvale na itutu ni tui tabu. E vica wale sara era doudou mera vakacala na nona vakayagataka cala na tui tabu na nona itutu.

Ia e duidui o Wessel Gansfort. Dua na siga a tukuna vua o Sixtus: “Na luvequ, kerea na cava ga o vinakata, au na solia vei iko.” E sauma vakadodonu o Wessel: “I tamaqu tabu, . . . ni nomuni na itutu cecere duadua e vuravura ni bete levu kei na ivakatawa, au kerea ga . . . mo ni vakayacora na nomuni itavi dokai ena sala ena rawa ni kaya kina vei kemuni na iVakatawa Levu ni sipi ena gauna e lesu mai kina: ‘Daumaka dina, tamata vinaka ka yalodina, curu ena marau ni nomuni Turaga.’ ” E kaya o Sixtus ni oqo sara ga na nona itavi, ia e dodonu ga me kerea o Wessel e dua na ka me nona. Sauma o Wessel: “Au kerea mo ni solia vei au e dua na iVolatabu vaKirisi kei na iVolatabu vakaIperiu mai na laibri ni Vatikani.” Mani vakayacora na tui tabu na nona kerekere ia e vakalewai Wessel ni sega ni bau kerea me lesi me bisopi!

“E Lasu Qai Cala”

A vinakata o Sixtus me tara na valenilotu e kilai levu tu ena gauna oqo, na Sistine Chapel, ia ni sega ni veirauti na ilavo, a mani tekivuna na kena volitaki na veivakadonui me bokoci kina na nodra ivalavala ca na sa mate. Na volitaki ni veivakadonui e taleitaki vakalevu. Na ivola na Vicars of Christ​—The Dark Side of the Papacy, e kaya: “O ira na yada, na dawai, vaka kina o ira na itubutubu era lolosi voli, era vakayagataka na nodra ilavo kece ena nodra saga mera sereki mai Puregatorio na wekadra voleka era sa takali.” Era ciqoma na tauvanua na volitaki ni veivakadonui, ena nodra vakabauta ni tu vua na tui tabu na kaukaua me vakadeitaka na nona lako i lomalagi na wekadra lomani e sa takali.

Ia e vakabauta dei o Wessel, ni sega ni tu na kaukaua ina lotu Katolika, se vua na tui tabu me bokoca na ivalavala ca. A tukuna e matanalevu “ni cala qai lasu” na volitaki ni veivakadonui. Sega tale ga ni vakabauta o Wessel ni gadrevi na vakatutusa vua na bete me rawa ni bokoci kina na ivalavala ca.

A lomatarotarotaka tale ga o Wessel na vakasama ni tawacala na tui tabu. E kaya ni na luluqa na yavu ni lotu kevaka mera sa vakabauta tu ga na tamata na ka e tukuna na tui tabu, me vaka nira dau caka cala tale ga. A vola o Wessel: “Kevaka era vakatikitikitaka na iliuliu ni lotu na lawa ni Kalou ra qai surevaka na lawa ga era bulia, . . . ena tawayaga na ka era cakava vaka kina na nodra lawa.”

Tekivuna o Wessel na Kena Qai Lai Kavida na Lotu

A takali o Wessel ena 1489. Dina ni a saqata e so na ka e cala ena loma ni lotu, ia, a lotu Katolika tiko ga. E sega tale ga ni beitaki koya na lotu Katolika me dua e vukitani. Ni sa mate o Wessel era sa qai saga na bete yalodua ni lotu Katolika mera vakarusa na veika a vola, baleta ni sega ni salavata kei na ivakavuvuli ni lotu. Ena gauna i Luther, sa voleka ni guilecavi vakadua na yaca i Wessel, sega ni bau tabaki e dua na ka a vola, qai vica ga na nona ivolavivigi e vo. A qai tabaki na imatai ni itabataba ni ivola i Wessel ena maliwa ni 1520 kei na 1522. Okati kina na ivola ni veitokoni i Luther ena veika a vola o Wessel.

Dina ni o Wessel a sega ni dua vei ratou na turaga eratou a liutaka na sasaga e lai vakavuna na kavida ni lotu, me vakataki Luther, ia e vakacala e matanalevu e so na ka e sega ni dodonu ena lotu. Na ka vata ga e vakacala oya a qai lai vakavuna na kavida levu, mani cadra kina na lotu Tawase. E vakamacalataki Wessel gona na ivola na McClintock and Strong’s Cyclopedia ni “bibi duadua na ka e cakava o koya ni vakatauvatani kei ratou na turaga dra vakaJamani eratou vakarautaka na sala me tekivu kina na lotu Tawase.”

E raica o Luther ni tokona vinaka na nona nanuma o Wessel. Na dauvolaivola, o C. Augustijn, e kaya: “E vakatauvatana o Luther na nona gauna kei na ka a yaco kina kei na gauna i Ilaija. A nanuma na parofita ni sa vo ga o koya me valataka na ivalu ni Kalou, a vaka tale ga kina o Luther ena nona nanuma ni saqata taudua voli na lotu. Ia ni sa wilika oti na veika a vola o Wessel sa qai kila ni a vakabula na Turaga e dua na ‘ivovo ni Isireli.’” “E tukuna sara mada ga o Luther: ‘Kevaka meu a wilika taumada na veika e vola o Wessel, era na rairai nanuma na noqu meca niu vulica mai vua na veika kece au vakabauta, ni tautauvata vinaka neirau rai.’”b

“Dou na Kunea”

E sega ni vakasauri na yaco ni lotu Tawase. Se saqati vakamalua voli mai na ivakavuvuli ni lotu Katolika ena loma ni dua na gauna. A kila vinaka tu o Wessel ni lolovira ni nodra ivakarau na tui tabu ena vakavurea dina ga na veisau. Dua na gauna a kaya o Wessel vua e dua na gone: “Gonevuli, o na bula donuya na siga era na cata kina o ira kece era vulica na lotu Vakarisito dina . . . na nodra ivakavuvuli na daunicioloji era dauveileti.”

Dina ni raica rawa o Wessel e so na cala kei na veidabui ena nona gauna, a sega ga ni rawa ni vakatakila na rarama ni dina ni iVolatabu. Ia, e vakabauta o koya ni se dodonu tiko ga me wiliki, me vulici tale ga na iVolatabu. Me vaka e kaya na ivola, A History of Christianity, o Wessel “e vakabauta ni iVolatabu e volai ena veiuqeti ni Yalo Tabu, e dodonu ga me lewa na veika e baleta na lotu.” Ena noda gauna, o ira na lotu Vakarisito dina era vakabauta ni iVolatabu e Vosa uqeti ni Kalou. (2 Timoci 3:​16) Io, na ka dina ena iVolatabu e sa sega ni qai vunitaki se me dredre ni kune. Ni vakatauvatani kei na veigauna sa sivi, sa qai dina vakalevu sara nikua na ivakavuvuli vakaivolatabu oqo: “Dou vakasaqara, ka dou na kunea.”​—Maciu 7:7; Vosa Vakaibalebale 2:​1-6.

[iVakamacala e ra]

[Kato/iYaloyalo ena tabana e 14]

O WESSEL KEI NA YACA NI KALOU

Ena nona ivola o Wessel, e dau vakadewataka na yaca ni Kalou me o “Joava.” Ia vakarua na nona vakayagataka na “Jiova.” Ena kena vakadeuci na veika e vola o Wessel, e kaya kina na dauvolaivola o H. A. Oberman, ni vakabauta o Wessel, ke a kila na vosa vakaIperiu o Thomas Aquinas kei ira tale e so, “ke a rawa sara ga nira kila ni yaca ni Kalou a vakatakilai vei Mosese, e sega ni kena ibalebale ‘Sa bula koi au vakai au,’ ia e kena ibalebale, ‘Au lewai au ga.’”c O koya gona na iVolatabu na New World Translation, e vakadewataka vakadodonu na kena ibalebale me, “Au lewai au ga vakataki au.”​—Lako Yani 3:​13, 14, NW.

[iVakamacala e ra]

[Credit Line]

Manuscript: Universiteitsbibliotheek, Utrecht

[iYaloyalo ena tabana e 15]

A saqata o Wessel na nona vakatara o Tui Tabu Sixtus IV na volitaki ni veivakadonui me bokoci kina na nodra ivalavala ca na sa mate