Taqomaka na Bula na Vakabauta na Parofisai ena iVolatabu

E BIUTA tiko mai o Jisu na valenisoro e Jerusalemi ena otioti ni gauna qai tukuna vua e dua nona tisaipeli: “Na i Vakavuvuli, ni raica mada na lelevu ni vatu kei na lagilagi ni veivale oqo!” Era dau sakitaka qai vakalagilagia na nodra matanitu na Jiu na valenisoro. Ia e kaya o Jisu: “Ko sa raica na veivale lelevu oqo? E na sega ni vo tale eke e so na vatu me veitaqataqai tu, era na talaraki sobu kece ga.”​—Marika 13:​1, 2, VV.

Sa bau dredre me qai yaco oqori! E so mada ga na vatu ni valenisoro era sa bau lelevu dina. Ia na ka e tukuna o Jisu me baleta na valenisoro e vakaibalebaletaki tiko ina rusa i Jerusalemi, rairai nodra matanitu sara beka ga na Jiu, e tiko kina na valenisoro era dau sokalou kina. Era tarogi Jisu kina na nona tisaipeli: “Mo ni tukuna mai vei keitou, se na yaco ninaica na veika oqo; ia ka cava na kenai vakatakilakila ni sa voleka ni yaco na ka kecega oqo.”​—Marika 13:​3, 4.

E vakasalataki ira o Jisu ni na yaco na veika oya ia “sa bera ga nai vakataotioti.” Era na rogoca taumada na tisaipeli ni na yaco e veivanua na veivaluvaluti, na uneune kei na dausiga, vaka kina na mate ca. Levu na ka vakadomobula ena yacovi ira na Jiu, ena vakavuna nodra leqa ra qai sotava na ‘veivakararawataki levu.’ Ia, na Kalou e qai vakabulai ira na “digitaki,” o ira na lotu Vakarisito yalodina. Ena cakava vakacava?​—Marika 13:​7; Maciu 24:​7, 21, 22; Luke 21:​10, 11.

Vorati Roma

Sa oti e 28 na yabaki na kena tukuni na parofisai oya, ia era se waraka tiko ga na lotu Vakarisito e Jerusalemi na ivakataotioti. E cabolo ena matanitu o Roma na veivaluvaluti, na uneune, dausiga, kei na dewa ni mate ca. (Raica na kato ena tabana e 9.) Katakata sara e Jutia na veivala vakalewenivanua kei na veicati vakamatatamata. Ia, era tiko vakacegu e loma i Jerusalemi ni viribaiti ira vinaka tu na kena bai. Me vaka ga na ivakarau ni nodra bula na tiko kina, era kana, cakacaka, vakawati, ra qai vakaluveni. Era nuidei ra qai nanuma ni na sega ni rusa na koro baleta ni tiko sara ga kina na valenisoro vakaitamera.

Rauta na 61 S.K. e volavola na yapositolo o Paula vei ira na lotu Vakarisito e Jerusalemi. E vakacaucautaki ira ena nodra dau vosota, ia e kauaitaka nodra vakawelewele voli e so na lewe ni ivavakoso. So na lotu Vakarisito era sa ciri tiko vakayalo, se ra sega ni matua. (Iperiu 2:1; 5:​11, 12) E uqeti ira kina o Paula: “O koya gona mo ni yalo dina tiko ga . . . ‘E na sega soti ni dede e na qai lako mai ko koya sa lako tiko mai ka na sega ni wawa tale. Ia ko ira na noqu tamata yalododonu era na bula e na nodra vakabauta. Ia kevaka e dua e na suka tale ki muri, e na sega ni taleitaki koya na yaloqu.’  ” (Iperiu 10:​35-​38, VV) E tau donu sara ga na ivakasala oqo! Era na vakabauta beka na lotu Vakarisito ra qai yadrava tiko na kena vakayacori na parofisai i Jisu? Sa voleka dina beka ni rusa o Jerusalemi?

Ni oti e lima tale na yabaki sa qai torosobu tiko ga na veika e yaco e Jerusalemi. Ena 66 S.K., e taura vakaukaua na kovana ca ni Roma, o Florus, na cau mai na valenisoro, e 17 na taledi na ilavo mei “ivakacavacava.” E vakacudrui ira sara ga vakalevu na Jiu, vu ni nodra vuaviri. Era curu botei Jerusalemi na Jiu talaidredre ra qai vakamatei ira na sotia ni Roma era tiko kina. Ra qai kacivaka ni sa galala mai na veiliutaki i Roma o Jutia. Rau sa mai veivaluvaluti tiko gona oqo o Jutia kei Roma!

Ena loma ni tolu ga na vula e curuma yani kina na koro mai na ceva na kovana ni Roma e tiko e Siria, o Cestius Gallus, kei ira na nona sotia era lewe 30,000 mera tarovi ira na Jiu talaidredre. Ra yaco i Jerusalemi na nona sotia donuya na Solevu ni Valenitabanikau, totolo ga nodra curumi ira na veitikotiko voleka. Nira lewe lailai na Jiu talaidredre oqo sa ra qai lai vuni ena loma ni valenisoro. Sega ni bera nodra sa talaraka sobu na lalaga ni valenisoro na sotia. Ra domobula ga na Jiu. Sa ra mai vakacacana tu oqo na sotia qaravi kalou lasu na nodra vanua tabu sara ga na kai Jutia! Ra nanuma lesu kina na vosa i Jisu na lotu Vakarisito era tiko ena koro: “Ni dou sa raica na ka vakasisila e dauveivakarusai ni sa toka e na yasana vakatabui, . . . me ra dro sara ko ira era tiko e Jiutia ki na veiulunivanua.” (Maciu 24:​15, 16, VV) Era na vakabauta beka na parofisai i Jisu ra qai cakava kina e dua na ka? Ena vakatau sara tiko ga kina na nodra taqomaka nodra bula. Ia, ena sala cava?

Vakasauri sa suka o Cestius Gallus kei ira na nona sotia ina baravi, sega ni macala se cava na vuna, ia era cemuri ira tiko yani na Jiu talaidredre. E kurabuitaki na kena mai tini koso tu ga vaka oqori na ravuravu ena koro oqo! Ia, era vakaraitaka na lotu Vakarisito nodra vakabauta na ivakasala vakaparofisai i Jisu mera biuti Jerusalemi ra lako i Pella, e dua na koro e tiko ena veidelana mai na taikadua ni uciwai na Joritani e galala mai na ivalu. Sa bau donu vinaka sara ga na nodra dro ena gauna oya. Era lesu mai na Jiu talaidredre ra qai mai uqeti ira tiko na kena vo mera veitomani ena nodra veisaqati.a Ia, ra taqomaki toka mai Pella na lotu Vakarisito ena nodra raica tiko mai na veika sa yaco tiko.

Sa Qai Ca ga na iTuvaki

Oti ga e vica na vula, e ravuravu yani e dua tale na mataivalu vou ni Roma. Ena 67 S.K., rau cakacaka vata o Jenerali Vespasian kei na luvena o Titus ena nodra sokumuni mai e dua na iwiliwili sotia levu era lewe 60,000. Ena yabaki rua e tarava era toso volekati Jerusalemi tiko yani na mataivalu oqo, ra qai vakarusa na ka kece e vakalatilati vei ira. Ia, ena gauna vata oqori era sa veivala tiko ga kina vakataki ira e loma i Jerusalemi na Jiu duiyaloyalo. E vakacacani na vanua e dau maroroi kina na kedra, sa vanua tautauvata na veitikina e yavolita na valenisoro, ra qai vakamatei e sivia na 20,000 na Jiu. E toso sara tu yani vakamalua i Jerusalemi o Vespasian qai kaya: ‘E vaka e dua na jenereli ni Roma na noda kalou qai kaukaua cake vei au; era sa veivakamatematei ga vakataki ira na keda meca.’

Ni sa mate na emapara ni Roma o Nero sa qai gole i Roma o Vespasian me lai taura na itutu oya, mani biuti Titus tiko mai me vakaotia na ravuravu e Jutia. Yaco yani i Jerusalemi o Titus ni voleka sara tiko ga na soqo ni Lakosivia ena 70 S.K., qai sogoti ira na tiko kina kei ira na lai soqo yani e lomanikoro. Era tatalaka na sotia na vunikau ena lomanivanua e Jutia, ra viria na bai duru motomoto me 7 na kilomita na kena balavu wavokita na koro sa leqa tu oya. Oqo sara ga na ka a parofisaitaka o Jisu: “Ena viribaiti iko kina ko ira na nomu meca, ka buku druadrua ka sogolati iko e na veiyasana kecega.”​—Luke 19:43.

Sega ni dede sa tatara vakalevu na dausiga ena koro. O ira na dauvakacaca era vakaiyaragi tu era butakoca nodra vale na sa mate kei ira na sa voleka tu ni ciba. Dua na yalewa sa walokai tu e vakamatea na luvena qai kania, vakayacori kina na ka sa tukuni oti tu: “Ko ni na kania na vua ni ketemuni, na lewe ni luvemuni tagane kei na luvemuni yalewa . . . e na vuku talega ni leqa era na vakaleqaleqai kemuni kina na nomuni meca.”​—Vakarua 28:​53-​57.

Sa qai bale o Jerusalemi ni oti e lima na vula na kena bukudruadruataki. E vakacacani qai vakamai na koro kei na kena valenisoro lagilagi, sega tale ni qai veitaqataqai na kena vatu. (Taniela 9:​26) Era mate e rauta ni le 1,100,000; ra qai volitaki mera bobula e le 97,000.b (Vakarua 28:68) Sega ni dua tale na Jiu me vo e Jutia. E sega ni vakatauvatani rawa na leqa a yaco kina, e veisau vakalevu na nodra veika vakapolitiki na Jiu vaka kina na nodra lotu kei na nodra ivakarau ni bula.c

Ia, ra vakavinavinakataka na Kalou mai vu ni lomadra na lotu Vakarisito era tiko mai Pella nira vakabulai. E taqomaki ira na nodra vakabauta na parofisai ena iVolatabu!

Nida raica lesu na veika a yaco oya, e vinaka meda dui taroga: ‘E tiko beka vei au na vakabauta ena vakabulai au ena gauna ni veivakararawataki levu sa roro tiko mai oqo? Au vakataki ira beka na “vakabauta ka ra sa vakabulai”?’​—Iperiu 10:​39, VV; Vakatakila 7:​14.

[iVakamacala e ra]

[Chart ena tabana e 9]

Basoga ni iVakatakilakila Era Yaco ena iMatai ni Senitiuri

IVALU:

Gaul (39-​40 S.K.)

Noca Aferika (41 S.K.)

Peritania (43, 60 S.K.)

Armenia (58-​62 S.K.)

Veivala vakalewenivanua kei na veicati vakamatatamata e Jutia (50-​66 S.K.)

UNEUNE:

Roma (54 S.K.)

Pompeii (62 S.K.)

Esia Lailai (53, 62 S.K.)

Kiriti (62 S.K.)

DAUSIGA:

Roma, Kirisi, Ijipita (rauta na 42 S.K.)

Jutia (rauta na 46 S.K.)

MATE CA:

Papiloni (40 S.K.)

Roma (60, 65 S.K.)

PAROFITA VAKAILASU:

Jutia (rauta na 56 S.K.)

[Mape/​iYaloyalo ena tabana e 10]

(Raica tale na ivola)

Kaba Vakaivalu e Palesitaina o Roma ena 67-​70 S.K.

Toleme

Wasawasa o Kalili

Pella

PERIA

SAMARIA

Jerusalemi

Wasa Tuituina

JUTIA

Sisaria

[Credit Line]

Mape: Based on maps copyrighted by Pictorial Archive (Near Eastern History) Est. and Survey of Israel

[iYaloyalo ena tabana e 11]

Ra vakarusai Jerusalemi na sotia ni Roma ena 70 S.K.

[iYaloyalo ena tabana e 11]

‘Era sa veivakamatematei ga vakataki ira na keda meca.’​—Vespasian

[iTaba ni Credit Line ena tabana e 11]

Relief: Soprintendenza Archeologica di Roma; Vespasian: Bildarchiv Preussischer Kulturbesitz/Art Resource, NY