Qoroya na iBulibuli Vulici Koya e Bulia

O SA rairai rogoca na italanoa me baleti Michelangelo, na daudroini kei na dauceuceu ni Itali. Ke o se sega mada ga ni raica e dua na nona droini vakasakiti a cakava taumada, o na rawa ni duavata ga kei na daunitukutuku makawa a kaya ni nona droini na turaga vuku ni Itali oqo e “veivakurabuitaki qai tawavakatauvatani rawa.” Eda rawa ni kaya ni tiko dina vei Michelangelo na taledi. Ia, ena rawa beka vua e dua me qoroya wale ga na nona droini qai sega ni qoroi koya a cakava?

Vakasamataka mada na vakasakiti ni veika vereverea ra qai duidui era tu yavoliti keda e vuravura. E veiganiti oqori kei na ka e kaya ena New York Times, e dua na parofesa ni ka vakasaenisi e dau dikeva na ivakarau ni bula: “Na ivakadinadina ni veibuli e laurai ena veika bula.” A tomana: “E vakadrukai keda na kedra irairai na veika buli.” Ia, e dodonu beka me qoroi ga na ka e buli sega ni o koya e bulia?

Na yapositolo o Paula, e dua e dau kauai ena ka era tu yavoliti koya, e kaya ni so era “soro ka qarava na ka sa buli ka segai ko koya sa bulia.” (Roma 1:​25) Na rabailevu ni kena cakayaco na ivakavuvuli ni bula vakaidewadewa, e vu ni nodra sega ni via vakadinata kina e so ni tiko e dua na dauveibuli. Ia, e dusia beka na ka dina vakasaenisi ena kena ivakatagedegede vinaka duadua na ivakavuvuli ni bula vakaidewadewa? Dikeva mada na vosa i Christoph Schönborn na ajibisovi ni lotu Katolika e Vienna, a tabaki ena New York Times: “E sega ni okati me ka vakasaenisi na ile cava ga e vakalasui se vakalecalecavi kina na levu ni ivakadinadina e tu me baleta na kedra ibulibuli na veika bula, ia e ivakavuvuli ga e sega tu na kena yavu.”

Sa na Oti Beka na Veika Vakasaenisi?

Era nanuma e so ni na “vakaleqai na vakadidike e dau caka” ke vakabauti ni tiko e dua na Dauveibuli. E vakamacalataki ena dua na ulutaga ena ivola na New Scientist, ni leqataki na kena rawa ni “tagutuvi na vakadidike vakasaenisi me baleta na veika bula ke kilai ‘ni a buli ira na dauveibuli.’” Vakacava, e yavutaki vinaka na ka era leqataka oqo? Sega. Cava na vuna?

Na kena ciqomi ni a basika vakacalaka na lomalagi, na noda vuravura kei na veika bula kece era tu kina, e rawa ni vakaraitaka ni sega ni yaga me vakasaqarai na kena ivakamacala dodonu qai vakaibalebale. Ia, nida ciqoma ni ra vu mai vua e dua na Dauveibuli vuku na veika era tu yavoliti keda, ena uqeti keda meda dikeva na vuku e tu vua kei na nona vakayagataka ena kena buli na lomalagi kei na vuravura. Dikeva mada oqo: Na kena kilai ni a droinitaka na “Mona Lisa” o Leonardo da Vinci, e sega ni tarova na nodra lai vaqaqa na daunitukutuku makawa na iwalewale kei na iyaya ni droini a vakayagataka. O koya gona, na noda kila ni tiko dina na Dauveibuli, e dodonu me uqeti keda tale ga meda vaqaqa na veika matailalai qai vakasakiti e vauca na veika e bulia.

Na iVolatabu e sega ni na tarova na vakadidike se vo tu me caka, e veivakauqeti ga ena qarai ni isau ni taro vakasaenisi vakakina vakaivolatabu. Dau vakasamataka o Tui Tevita na veivakurabuitaki ni kena ibulicaki. E kaya kina: “Ni sa ka rerevaki ka vakurabui na noqui bulibuli: a ka veivakurabuitaki na nomuni cakacaka: a ka oqo sa kila vakavinaka na yaloqu.” (Same 139:14) E tarogi Jope tale ga na Dauveibuli: “Ko kila beka na kena raraba ni vuravura?” (Jope 38:18) Sega ni vakaibalebaletaka oqori ni via tarova na Dauveibuli na vakatataro se vakadidike e dau caka. Ia, e sureti keda ga meda dikeva na cakacaka ni ligana. Na parofita o Aisea e uqeti keda tale ga meda vakalevutaka na noda kilai koya e bulia na veika bula era tu yavoliti keda: “Dou ta cake, ka rai yani; ko cei ka bulia na ka oqori?” E vakamacalataka tarava na Aisea 40:26 ni o koya na ivurevure ni kaukaua levu e bulia na lomalagi kei na vuravura, e veisemati vinaka oqori kei na vakadidike vakasaenisi (me baleta na kaukaua kei na ka e buli).

E dau kunekunei dredre na isau ni taro me baleta na veibuli. Na vuna ni vakaiyalayala ga na ka eda rawa ni kila, qai levu tale na ka e se vo tu meda kila me baleta na vuravura eda bula tiko kina oqo. Kila vinaka tu oqori o Jope. E vakacaucautaki koya kina na Dauveibuli e vakavuna na ciri wale tu ni vuravura e maliwalala qai vauca na wai ena o vavaku. (Jope 26:​7-9) Ia e kila tale ga o Jope ni ka veivakurabuitaki kece oqo era tukuna ga ‘vakatikina na ivalavala’ i Jiova. (Jope 26:14) A via vakalevutaka dina o Jope na nona kilaka me baleta na veika buli era tu wavoliti koya. A vola o Tevita ni vakaiyalayala ga na ka e rawata: “A vuku vakakoya sa dredre sara vei au ni sa veivakurabuitaki; sa cecere, au sa sega ni rawata.”​—Same 139:6

Sega ni tarova na vakadidike vakasaenisi ke vakabauti ni tiko e dua na Dauveibuli. E tawavakaiyalayala na kilaka e vauca na veika vakayago vakakina vakayalo. E dua na tui e kilai ena levu ni nona kilaka, a vola ena yalomalumalumu: “Sa vakatikora ki lomadra na gauna ena sega ni mudu, sa sega kina na tamata sa kunea rawa na cakacaka sa cakava na Kalou mai na kenai vakatekivu ka yacova na kenai otioti.”​—Dauvunau 3:​11

“Kalou ena Gauna ni Leqa”?

So era sega ni duavata ena kena tukuni ni Kalou e qai “iwali ga ni leqa” ni ra sa guce na daunisaenisi. Rawa ni tukuni ni Dauveibuli oqo e vakatokai tiko me “Kalou ena gauna ni leqa,” e vaka me qai nanumi ga se taleitaki ni sa sega ni matata na ivakamacala vakasaenisi. Na leqa vakacava e cavuti tiko oqo? E leqa lalai beka ga qai sega soti ni bibi? Sega, e leqa levu dina ni vakavuna sara ga na kena vakalewai na ivakavuvuli ni bula vakaidewadewa i Darwin. Era tiki bibi tale ga ni veika bula e sega ni vakamacalataka rawa na ivakavuvuli ni bula vakaidewadewa. O ira na vakabauta na bula vakaidewadewa era sa vakayagataka vinaka tiko na ivakavuvuli i Darwin me wali kina na leqa era sega ni rawata na daunisaenisi.

Na Dauveibuli e cavuti ena iVolatabu e sega ga ni “Kalou ena gauna ni leqa.” Ia, era kovuti ena nona cakacaka na veika matailalai kece me baleta na ibulibuli. E vakamatatataka vaka oqo na daunisame na rabailevu kei na maqosa ni cakacaka i Jiova: “Ni sa tu vei kemuni na waivure ni bula: keimami na raica na rarama e na nomuni rarama.” (Same 36:9) E vakamacalataki tale ga ni o koya “a buli lomalagi, kei vuravura, kei na waitui, kei na ka kecega sa tu kina.” (Cakacaka 4:​24; 14:15; 17:24) Sa rauta me vola e dua na qasenivuli ena imatai ni senitiuri, ni Kalou e “bulia na ka kecega.”​—Efeso 3:9.

Na Kalou e vakarautaka na lawa ‘e lewa na lomalagi,’ na veika buli kei na kaukaua, ia o ira na daunisaenisi era se vulica tiko ga oqori. (Jope 38:33) E taucoko qai vakainaki na nona veibuli na Kalou, baleta ni vinakata mera tawana na vuravura na veimataqali kabula kece.

iBulibuli kei na Vakayagataki ni Vakasama

Sa qai vo me dikevi na taro e vauca na vakayagataki ni vakasama. E vola o John Horgan e dua na dauvolaivola vakasaenisi me baleta na dina se lasu ni ivakavuvuli vakasaenisi: “Ni sega ni matata na ivakadinadina e soli, meda kua ni tu suka ni vakayagataka na noda vakasama me dusimaki keda ena ka me caka.”

E ka vakayalomatua beka me tukuni ni a tekivu vakacalaka na bula? Sa ra mai vakabauta e levu na vuku, oka kina o ira na daunisaenisi ni tiko e dua na Dauveibuli vuku, dina ga ni sa taka levu tu nikua na ivakavuvuli ni bula vakaidewadewa. E kaya e dua na parofesa ni saenisi ni o ira tale ga na lewenivanua era “sa vakalewa vakayalomatua ni tiko e dua a vakavuna na bula.” Cava na vuna? Levu era duavata kei na vosa i Paula: “Ni sa dua e tara na vale yadua.” (Iperiu 3:4) Sa qai tomana tale: “ia ko koya sa tara na ka kecega sa Kalou.” Ni dikevi na ka e kaya na iVolatabu, e sega ni ka vakavuku me kilai ga ni vinakati e dua na matai me tara rawa kina na vale qai nanumi ena gauna vata oqori ni a basika ga mai vakacalaka e dua na sela vereverea ni yagoda.

Oqo na ka e dikeva na iVolatabu me baleti ira na sega ni via vakabauta ni tiko e dua na Dauveibuli: “Sa kaya e lomana na tamata lialia, ‘sa sega na Kalou.’” (Same 14:1) Na vosa oqo ni daunisame era vunauci kina na se bera ni vakabauta ni tiko e dua na Dauveibuli. E rawarawa sara na nona via muria ga e dua na ka e nanuma, e sega ni bau raica mada e liu na yasana ruarua. Ia, o koya e vuku ena vakadinata ena yalomalumalumu ni bula dina tiko na Dauveibuli.​—Aisea 45:18.

E tawavakamelei rawa vei ira e levu era vakayagataka nodra vakasama, na ivakadinadina matata e dusia ni tiko e dua na Dauveibuli Cecere.

Rawa Mo Kilai Koya na Dauveibuli

Ke da vakadinata ni dua e buli keda, na inaki cava a buli keda kina? Cava na inaki ni noda bula? Sega ni sauma rawa na taro bibi vakaoqori na ka vakasaenisi, ia na iVolatabu duadua ga e vakarautaka na kena isau matata qai veivakacegui. E vakamacalataki Jiova me Dauveibuli qai Daunakinaki, sega ni dau cakava vakaveitalia na ka. E dei na noda inuinui baleta e vakatakila na iVolatabu na inaki ni Kalou e vauci keda na kawatamata.

Ia, o cei o Jiova? E Kalou vakacava? Era sureti kemuni na iVakadinadina i Jiova mo ni kilai koya na noda Dauveibuli Maqosa me vaka sara ga e dua e bula dina tiko. Rawa ni o vulica na veika me baleta na yacana, nona itovo kei na veika e cakava ena vukuda. Ena nomuni dikeva na iVolatabu, e rawa ni oni kila na vuna meda kua ni qoroya wale ga kina na ibulibuli maqosa i Jiova ia me qoroi tale ga na Dauveibuli.​—Same 86:12; Vakatakila 4:​11.

[iYaloyalo ena tabana e 4]

Michelangelo

[iYaloyalo ena tabana e 5]

Rau veisemati na kena vakabauti ni tiko e dua na Dauveibuli kei na veika dina vakasaenisi

[iYaloyalo ena tabana e 6]

Na veimataqali ka bula kei na nodra rawa ni bula ena ituvaki cava ga, e ivakadinadina ni ibulibuli vakasakiti

[iYaloyalo ena tabana e 7]

Sa dodonu ga me vakabauti ni tiko dina na dauveibuli