Erau Salavata Beka na iValu kei na iVakavuvuli vaKarisito?

“Na ivakatagedegede ni itovo cava ena kilai kina ke dodonu se cala na ivalu? Qori e dau vakavu veilecayaki.”—Oliver O’donovan, Na Parofesa ni iTova vaKarisito

E DUA na droini ni veika e yaco ena iMatai ni iValu Levu e rube tu ena valeniyayamaroroi e vakatokai na Canadian War Museum. Na droini qo e vakatokai na Sacrifice, era vakaraitaki tu kina na sotia era mate ena ivalu, na matadra vakaloloma o ira na bula, kei na nodra vuvale. Sa qai droinitaki toka e cake o Jisu Karisito ena nona vako tu ena kauveilatai. Era kidroa eso ni vakaraitaki tu ena droini ni ivalu o Jisu na “Tui ni Sautu.” (Aisea 9:6) Ia eso tale era vakavinavinakataka na ka e vakayacori ena vuku ni nodra vanua. Era nanuma ni rau vinakata na Kalou kei na Luvena mera vakaitavi na lotu vaKarisito ena ivalu ke ra na tiko vinaka kina, qai taqomaki kina nodra vanua.

Sa vica vata na senitiuri na nodra tokona tiko na iliuliu ni lotu na ivalu. A vola ena 417 S.K. o Augustine na daunicioloji ni lotu: “Ni kua ni nanuma ni sotia ga e lave iyaragi ni ivalu, ena vakadonui koya na Kalou. . . . Oni veiraimata kei ira na meca oni ravuta ena vuku ni nomuni vanua, ia eso tale era valuta na meca tawarairai ena vukumuni ena nodra veimasulaki.” A tukuna tale ga ena ika13 ni senitiuri o Thomas Aquinas ni “donu vakalawa na ivalu, e sega ni cala ke taqomaki kina vei ira na meca e dua na matanitu se o ira na dravudravua.”

Cava o nanuma? E vakadonuya beka na Kalou na ivalu ke vinaka na kena inaki? Kaya mada me taqomaki kina e dua na matanitu se mudu kina na veivakalolomataki. Na “ivakatagedegede ni itovo” cava mera vakasamataka na lotu vaKarisito me kilai kina na rai ni Kalou?

iVakaraitaki i Karisito

E ulutaga vereverea na ivalu. Vakacava e se rawa tiko ga ni kilai na rai ni Kalou? E tukuna na yapositolo o Paula na noda rai ni taroga: “Ko cei sa kila na loma ni Turaga [“Jiova,” NW], me vakatavulici koya kina? Ia sa tu vei keda na lomai [“rai,” NW] Karisito.” (1 Korinica 2:16) A talai Jisu mai vuravura o Jiova me noda iVakaraitaki, me vukei keda. Na rai kei na ivalavala i Jiova e laurai ena veika e tukuna se cakava o Jisu. Na cava e tukuna o Jisu me baleta na ivalu? E raica vakacava na ivalu?

Ena rairai nanumi ni inaki vinaka duadua ni ivalu me taqomaki kina o Jisu. Qori na ka e nanuma e dua na yapositolo ena gauna e liumuritaki kina o Jisu, ra qai vesuki koya ena lomalomanibogi e dua na ilala era vakaiyaragi. O Pita na itokani i Jisu a ‘ucuna na nona seleiwau, yavita na nona tamata na bete levu, qai taya laivi na daligana.’ E donu beka na ka e cakava o Pita? A kaya o Jisu vei Pita: “Daramaka tale na nomui seleiwau ki na kena taga: ni ra na mate e nai seleiwau ko ira kece era taura nai seleiwau.”​—Maciu 26:47-52.

E sega ni kurabuitaki na ka e tukuna o Jisu. A kaya ena rua na yabaki yani e liu: “Dou sa rogoca sa kainaki, Mo lomana na wekamu, ka cata na nomu meca: ia koi au, ka’u sa kaya vei kemudou, Dou lomani ira na nomudou meca, vosavinaka vei ira sa rukaki kemudou, caka vinaka vei ira sa cati kemudou, ka masulaki ira sa vakalialiai kemudou, ka vakacacani kemudou; mo dou luvena na Tamamudou sa tiko mai lomalagi; ni sa vakacabea ko koya na nona mata-ni-siga vei ira na tamata ca kei ira na tamata vinaka, a sa vakatauca mai na uca vei ira na tamata yalododonu, kei ira na tamata tawa yalododonu.” (Maciu 5:43-45) E sega ni ka vakayalomatua me nanumi ni rawa vua e dua na lotu vaKarisito me lomani ira na kena meca, masulaki ira, qai valuti ira ena dua ga na gauna.

E laurai ena itukutuku ni veigauna ni levu na kedra meca na lotu vaKarisito. Me kena ivakaraitaki, o ira na kai Roma era tauca na lewa me baleti Jisu, ra qai vakamatei koya. Ni oti ga ya, e rawa sara ga ni itotogi mate e dua e kaya ni lotu vaKarisito. A siqema rawa o Jisu nira na lave iyaragi na lotu vaKarisito mera saqata kina nodra veivakalolomataki na kai Roma, me vaka ga era cakava eso na Jiu. Mani tukuna kina me baleti ira nona imuri: “Era sa sega ni vakavuravura, me vaka ka’u sa sega ni vakavuravura.” (Joni 17:16) Era vakatulewataka na lotu vaKarisito mera tawaveitovaki ena ka vakapolitiki. Ke caka vei ira na ka tawadodonu, ra vakarerei se ravuti na matanitu era vakarurugi kina, era na sega ga ni vakaitavi ena ivalu.

Era Tokona na Matanitu ni Kalou

O ira na lotu vaKarisito dina era tawaveitovaki tiko ga me vaka e vinakata o Jisu. Vakasamataka mada na ka e yaco mai Ikoniona, e dua na koro makawa e Esia Lailai. “Era sa qai nakita e so na Jiu kei ira e so na kai veimatanitu tani me ra vakacacani rau [Paula kei Panapasa] ka vakaviriki rau e na vatu. Ia ni rau sa kila na i apositolo na ka ko ya e rau sa qai dro ki na koro ko Lisitira, kei Tapi mai Laikaonia kei na veivanua vakavolivolita, ka rau vunautaka kina na i Tukutuku Vinaka.” (Cakacaka 14:5-7, VV) Ni kaukaua nodra tusaqati na lotu vaKarisito, era sega ni sauma lesu se ra lave iyaragi mera taqomaki kina. Ia era vunautaka ga na “itukutuku vinaka.” Na itukutuku vinaka cava?

E tautauvata ga na itukutuku a vunautaka o Jisu kei ira na lotu vaKarisito. A kaya o Jisu: “Me’u tukuna nai tukutuku-vinaka ni matanitu ni Kalou.” (Luke 4:43) O Jisu kei ira na lotu vaKarisito era tokona na Matanitu ni Kalou. Sega vakadua ni vakayagataka o Jisu e dua na mataivalu me totaka kina na Matanitu ya. A tukuna ga: “Sa sega ni vakavuravura na noqu matanitu: kevaka sa vakavuravura na noqu matanitu, era na qai vala na noqu tamata, me’u kakua ni soli yani vei ira na kai Jutia: ia oqo, sa sega ni vu eke na noqu matanitu.”​—Joni 18:36.

‘Dou Veilomani’

E ivakatakilakila ni lotu dina na tawaveitovaki ena gauna ni ivalu. A kaya o Jisu: “A ka oqo era na kila kina na tamata kecega ni dou sa noqu tisaipeli, kevaka dou sa veilomani.” (Joni 13:35) Era marau e milioni vakacaca nira kunea e dua na ilawalawa era veilomani na lewena, veitalia ke ra vakalialiai, ra bala i valeniveivesu, se ra vakamatei nira sega ni lave iyaragi.

Ena vanua vakaUrope era vakarurugi ena veiliutaki vakaNazi, era bala kina i valeniveivesu e rauta na 10,000 na iVakadinadina i Jiova nira tawaveitovaki. E rauta ni 3,000 vei ira qori era kau ina keba ni veivakararawataki. Sivia tale ga na 4,300 na iVakadinadina mai Merika era bala i valeniveivesu donuya na gauna qori nira sega ni curu ina mataivalu. E sega ni dua mai Jamani se Merika e lave iyaragi me valuta na nona itokani lotu vaKarisito se dua tale na matalotu. Ena rawa beka nira tukuna nira veilomani ke ra lave iyaragi?

Levu era nanuma ni dau veitaqomaki na mataivalu. Ia vakasamataka mada: Era tusaqati vakaca na lotu vaKarisito ena imatai ni senitiuri ra qai sega ni sauma na ca e caka vei ira, ia era sega ni mate. A sega ni rawa ni vakawabokotaki ira na matanitu qaqa o Roma. E tubu tiko ga nikua na kedra iwiliwili na lotu vaKarisito dina, era se tawaveitovaki tiko ga. Era sega ni sauma na ca e caka vei ira, era kerea tiko ga na veivuke ni Kalou. E tukuni ena iVolatabu: “Oi kemudou sa lomani dou kakua ni sauma na ca sa caka vei kemudou, ia mo dou laiva vua na Kalou me sauma; ni sa volai; A noqui tavi me’u cudruvaka; au na sauma koi au, sa kaya na Turaga [“o Jiova,” NW].”​—Roma 12:19.

[Kato ena tabana e 25]

IVALU E VAKADONUYA NA KALOU

A matanitu digitaki i Jiova o Isireli ena veisenitiuri ni bera ni tauyavu na lotu vaKarisito. A dau vakaroti me vakarautaka e dua na mataivalu, vakadonui tale ga me veiraravui. A tukuni vei ira na Isireli ni bera nira curuma na vanua o Kenani, na vanua a yalataka na Kalou vei Eparama: ‘Ena soli ira [vitu na matanitu] vei kemuni o Jiova na nomuni Kalou, moni mokuti ira; moni vakawabokotaki ira sara; moni kua ni veiyalayalati kei ira, se lomani ira.’ (Vakarua 7:1, 2) ‘Me vaka ga e vakarota o Jiova na Kalou ni Isireli,’ a qai ravuti ira dina na matanitu meca o Josua na nodra Jenerali na Isireli.​—Josua 10:40.

E inaki beka ni nodra vala na Isireli mera vakalolomataki ira na veimatanitu tale eso, mera lewai ira kei na ka era taukena? Sega. A laurai ga ni sa sega ni caka rawa na qaravi matakau, na vakadavedra, kei na ivalavala vakasisila ena veimatanitu qori. Era cabori tale ga na gone ena bukawaqa mera isoro. (Tiko Voli Mai na Lekutu 33:52; Jeremaia 7:31) Ni Kalou savasava o Jiova, lewadodonu, qai lomani ira na nona tamata, e kauta laivi kina na ka dukadukali kece. Ia e duidui o Jiova vei ira na komada ni mataivalu nikua ni raica o koya na lomadra na tamata kece, e vakabulai ira tale ga era tu vakarau mera biuta na ka ca ra qai qaravi koya.

[iYaloyalo ena tabana e 26]

A namaka beka o Jisu mera vala ena vukuna na nona imuri se vukudra na nodra itokani lotu vaKarisito?

[iYaloyalo ena tabana e 26]

E dua na ilala iVakadinadina i Jiova ni oti nodra sereki mai na keba ni veivakararawataki e Buchenwald ena 1945