O Cei na Vitu na iVakatawa kei na Walu na Tamata Turaga Nikua?

“Eda na qai vakatura cake me veivala kaya e lewe vitu nai vakatawa, io, e lewe walu na tamata turaga.”​—MAIKA 5:5.

O RAWA NI SAUMA?

E vakaraitaka vakacava o Esekaia, Aisea, Maika, kei ira na ravouvou kei Jerusalemi nira ivakatawa vinaka ena ikawalu ni senitiuri B.S.K.?

E dusi cei nikua na vitu na ivakatawa kei na walu na tamata turaga? Ena sala cava?

Na cava e bibi duadua mo cakava mo vakarautaki iko kina ni bera nida ravuti na dauveiqaravi ni Kalou?

1. Na cava ena guce kina na nodrau sasaga o Siria kei Isireli?

RAUTA na 762 B.S.K. kei na 759 B.S.K., rau kacivaka na tui Isireli kei na tui Siria ni rau na valuti Juta. Na cava e nodrau inaki? Me kabai o Jerusalemi, me kau laivi o Tui Easi mai na idabedabe vakatui, me qai veisosomitaki e dua tale na turaga, kena irairai me lesi e dua e sega ni kawa i Tui Tevita. (Aisea 7:​5, 6) Ia e dodonu me sa kila makawa o tui Isireli na ivakaro i Jiova ni na dua vei ira na kawa i Tevita ena veiliutaki vakatui me tawamudu, qai sega vakadua ni dau daro na vosa ni Kalou.​—Josua 23:14; 2 Sam. 7:16.

2-4. Vakamacalataka na sala e vakayacori kina na Aisea 7:​14, 16 (a) ena ikawalu ni senitiuri B.S.K. (b) ena gauna i Jisu.

² Ni se qai tekivu na ivalu, dua na ka na nodrau ravuravu na mataivalu tovata i Siria kei Isireli. Ena dua mada ga na ravuravu, era mate e 120,000 na sotia qaqa nei Easi! A mate tale ga o Meesea, “na luvena na tui.” (2 Vei. 28:​6, 7) Ia e raica vinaka tu qori o Jiova. A nanuma lesu na nona yalayala vei Tevita, mani tala na parofita o Aisea me kacivaka e dua na itukutuku rogorogo vinaka.

³ E tukuna o Aisea: “Raica, ena bukete e dua na goneyalewa, ena vakasucuma e dua na gonetagane, ena vakayacani koya ko Imanueli . . . Ni sa bera ni kila ko koya na gone me biuta na ka ca, ka digitaka na ka vinaka, ena lala mada na nodrau vanua na tui ruarua [Siria kei Isireli] ko sa rerevaka.” (Aisea 7:​14, 16) Na imatai ni iwasewase ni parofisai qori e dau vakaibalebaletaki ena nona sucu na Mesaia. (Maciu 1:23) Ia na “tui ruarua” qori erau sega ni kabai Juta ena gauna i Jisu, kena ibalebale ni a rawa ni vakayacori taumada na parofisai qori ena gauna i Aisea.

⁴ Ni oti ga na nona kacivaka o Aisea na itukutuku vakasakiti qori, sa qai bukete o watina, e vakasucuma e dua na gonetagane e vakatokai o Measalali-asi-pasi. De dua qo ga o “Imanueli” a tukuna tiko o Aisea.a Ena gauna vakaivolatabu, era dau vakatokai na gone ena dua na yaca me vakananumi kina e dua na soqo lavotaki, ia o ira na itubutubu kei ira na weka era na kacivi koya ena dua tale na yaca. (2 Sam. 12:​24, 25) E sega na ivakadinadina ni a vakatokayacataki o Jisu ena yaca Imanueli.​—Wilika Aisea 7:14; 8:​3, 4.

5. Na vakatulewa lialia cava a cakava o Tui Easi?

⁵ Ni rau se sasaga tiko o Siria kei Isireli, a saga tale ga e dua na mataivalu kaukaua me vakavuai Juta. Qori o Asiria, e se qai cadra tiko mai me matanitu qaqa kei vuravura. E tukuni ena Aisea 8:​3, 4, ni na kauta o Asiria na “iyau mai Tamasiko” kei na “toki ni valu mai Samaria” ni bera ni qai ravuta na matanitu o Juta. Ia e sega ni nuitaka o Easi na vosa ni Kalou e kacivaka o Aisea, e sega vua na vakabauta, mani veidinadinati kei Asiria ra qai vakalolomataki kina na Juta vei ira na kai Asiria. (2 Tui 16:​7-10) E vakamadua dina na ka e cakava o Easi, e dodonu me taqomaki Juta me vaka ni dua na ivakatawa! De vinaka meda tarogi keda, ‘Niu vakarau vakatulewataka e dua na ka bibi, au dau nuitaka na Kalou seu nuitaki ira na tamata?’​—Vkai.  3:​5, 6.

DUIDUI NA KA E CAKAVA E DUA NA IVAKATAWA VOU

6. Vakatauvatana na nodrau veiliutaki o Easi kei Esekaia.

⁶ A takali o Easi ena 746 B.S.K., sa qai veiliutaki na luvena tagane o Esekaia. Sa ra dravudravua na lewenivanua e Juta, sa ra sega tale ga ni sokaloutaki Jiova. Na cava na imatai ni ka ena cakava na tui gone o Esekaia ni sa veiliutaki? Ena saga me vakavinakataka na bula vakailavo i Juta? Sega. E lomani Jiova o Esekaia, e dua na ivakatawa vinaka e Juta. Na imatai ni ka ena cakava oya me vakalesuya na sokalou savasava, me vukei ira tale ga na lewenivanua mera sokaloutaki Jiova tale. Ena gauna e kila kina na ka e vinakata na Kalou me cakava, e totolo ni talairawarawa. E ivakaraitaki vinaka dina vei keda!​—2 Vei. 29:​1-19.

7. Na cava e bibi kina vei ira na Livai mera rogoca na nona veivakadeitaki na tui vou?

⁷ E tiko nodra itavi bibi na Livai, oya mera vukei ira na tamata mera sokaloutaki Jiova tale. Sa qai lai veivosaki kei ira na Livai o Esekaia me vakadeitaka ni na tokoni ira. Raitayaloyalotaki ira mada na Livai yalodina era tiko ena veivosaki qori, era luluvu nira rogoca nona tukuna na tui: ‘Sa digitaki kemuni o Jiova moni tu e matana, moni qaravi koya.’ (2 Vei. 29:11) Io, era vakaroti na Livai mera vukei ira na tamata mera sokaloutaka na Kalou dina!

8. Na cava tale e cakava o Esekaia me vakavinakataka na nodra bula vakayalo na lewenivanua, na cava e qai yaco kina?

⁸ A sureti ira na lewe i Juta kei Isireli o Esekaia ina solevu ni Lakosivia, qai salamuria qori na vitu na siga ni Solevu ni Madrai Sega ni Vakaleveni. Na levu ni nodra marautaka na lewenivanua na solevu, e mani tosoi tale me vitu na siga. E tukuna na iVolatabu: “A sa levu na reki e Jerusalemi: ni sa sega na ka e Jerusalemi me sa vakakina, mai na gauna i Solomoni na luve i Tevita na tui Isireli.” (2 Vei. 30:​25, 26) Na soqo qori e vakayaloqaqataki ira kece vakayalo na lewenivanua! Eda vulica ena 2 Veigauna 31:1: “Ni sa oti na ka kecega oqo, . . . [era] vorolaka na veimatakau, ka taya sobu na veikalouyalewa ni veikau, ka talaraka sobu na veitikina cecere, kei nai cabocabo-ni-soro.” Io, sa qai lesuvi Jiova tale o Juta. Na veivakasavasavataki vakayalo qori ena vukei ira tale ga na Juta ena ituvaki dredre ena vakarau yacovi ira.

VAKARAUTAKI KOYA NA TUI ENA GAUNA DREDRE

9. (a) E guce vakacava na sasaga ni matanitu o Isireli? (b) A vakacava na ravuravu i Senakaripi ena imatai ni gauna e Juta?

⁹ Me vaka ga e cavuta o Aisea, e vakamalumalumutaka o Asiria na matanitu ena vualiku kei Isireli qai kauti ira vakavesu na lewenivanua, mani guce kina na sasaga i Isireli me veiliutaki e Juta e dua e sega ni kawa i Tevita. Ia na cava na inakinaki i Asiria? E vinakata me ravuti Juta tale ga. E tukuna na iVolatabu: “E na kenai katinikava ni yabaki i Esekaia na tui, sa qai lako cake ki na veikoro vakabai kecega nei Juta ko Senakaripi na tui Asiria, a sa rawai ira.” E tukuni ni a vakamalumalumutaka o Senakaripi e 46 na koro e Juta. Raitayaloyalotaka ni o bula tu e Jerusalemi ena gauna ya, ra qai bale veitaravi na koro e Juta ena nona ravuravu na mataivalu ni Asiria!​—2 Tui 18:13.

10. E vakayaloqaqataki Esekaia vakacava na Maika 5:​5, 6?

¹⁰ A kila vinaka o Esekaia na ituvaki leqataki e yaco tiko, ia e sega ni taqaya me qara na nodra veivuke na matanitu lotu butobuto me vaka a cakava na tamana vukitani o Easi. A nuitaki Jiova ga. (2 Vei. 28:​20, 21) De dua a kila vinaka na ka e cavuta na parofita o Maika, ni kacivaka me baleti Asiria: ‘Ia me baleti ira na kai Asiria eda na qai vakatura cake me veivala kaya e vitu na ivakatawa, io, e lewe walu na tamata turaga. Era na vakatawana na vanua o Asiria ena iseleiwau.’ (Maika 5:​5, 6) E vakayaloqaqataki Esekaia na vosa uqeti vakalou qori, e laurai kina ni na dua na mataivalu vakasakiti ena ravuti Asiria qai vakamalumalumutaka.

11. Gauna cava e bibi duadua kina na vakayacori ni parofisai me baleta na vitu na ivakatawa kei na walu na tamata turaga?

¹¹ E bibi duadua na vakayacori ni parofisai me baleta na vitu na ivakatawa kei na walu na tamata turaga (“ravouvou,” The New English Bible) ni oti e dua na gauna balavu nona sucu o Jisu, na ‘liuliu e Isireli e vu mai liu sara.’ (Wilika Maika 5:​1, 2.) Ena yaco qori ena veigauna se bera mai, ni ravuti ira na dauveiqaravi ni Kalou o “Asiria” se o ira na meca. Na mataivalu cava e kena iliuliu o Luvena ena vakayagataka o Jiova me vakamalumalumutaki ira na meca? Eda na qai vulica malua qori. Ia meda raica mada na ka eda rawa ni vulica vei Esekaia ena nodra kabakoro na kai Asiria.

VAKATULEWA VAKAVUKU O ESEKAIA

12. Na cava e cakava o Esekaia kei na so tale mera taqomaki kina na tamata ni Kalou?

¹² E dau tu vakarau o Jiova me vukei keda meda walia na noda leqa. Ia e namaka o koya meda vakaliuliu ni cakava na ka eda rawata meda walia kina na leqa qori. A veivosaki o Esekaia kei “ira na nona tamata turaga, kei ira na nona tamata qaqa,” era mani lewa mera “bonota na wai ni veimata-ni-wai vure ka tu e taudaku ni koro . . . Sa vakaukauataki [“yaloqaqa,” NW] talega [o Esekaia], ka viria na tiki ni bai kecega sa kabasu , ka sa vakaceceretaka me yacova na vale ni vakatawa, ka viria e dua tale na bai etaudaku, . . . ka cakava [e levu] na moto kei nai sasabai.” (2 Vei. 32:​3-5) E vakayagataka o Jiova ena gauna ya e levu na tamata qaqa​—o Esekaia, nona ravouvou, kei ira na parofita yalodina​—mera taqomaki qai vakatawani kina na nona tamata.

13. Na cava e bibi cake sara me cakava o Esekaia mera vakarautaki kina na lewenivanua ena nodra ravuravu na Asiria? Vakamacalataka.

¹³ Dua tale na ka sa qai cakava o Esekaia, qo e bibi cake sara mai na nona bonota na mataniwai se nona viria na bai ni koro. Ni ivakatawa dauloloma o Esekaia, e vakasoqoni ira na lewenivanua qai vakayaloqaqataki ira vakayalo ena nona kaya: “Ni kaukauwa ka yalododonu, kakua ni rere se domobula e na vuku i tui Asiria . . . , ni ra sa lewe vuqa ka tiko kei keda ka lewe lailai sa tiko vata kei koya: sa tiko vei koya na liga ni tamata ga; ka sa tiko vei keda ko Jiova na noda Kalou me vukei keda, ka me vala ena vukuda.” Sa bau veiuqeti dina na ivakasala qori​—o Jiova ena vala ena vukudra na nona tamata! Nira rogoca qori na Jiu era “sa vakararavi ko ira na tamata ki na vosa i Esekaia na tui i Juta.” Dikeva ni tukuni ni “vosa i Esekaia” e vakayaloqaqataki ira na lewenivanua. Io, eratou ivakatawa vinaka o Esekaia, nona ravouvou kei ira na tamata qaqa, vakatale ga kina na parofita o Maika kei Aisea me vaka ga sa yalataka tu o Jiova vei ira nona parofita.​—2 Vei. 32:​7, 8; wilika Maika 5:​5, 6.

14. Na cava e tukuna na Rapisake, na cava era qai cakava na lewenivanua?

¹⁴ E keba na tui Asiria kei na nona mataivalu e Lakisi, qori ena cevaira kei Jerusalemi. Sa qai talai e tolu na mata me vakaroti ira na lewe i Jerusalemi mera soro. E vosa vaqaseqase nona matanivanua naba dua na tui Asiria, e kilai ena icavuti na Rapisake. E vosa vakaIperiu vei ira na lewenivanua, e uqeti ira mera liumuritaka nodra tui ra qai vakamalumalumu vei Asiria. E lasutaka nira na kau ena dua na vanua era na vakila kina na bula vinaka. (Wilika 2 Tui 18:​31, 32.) E tukuna tale ga na Rapisake ni na sega ni taqomaki ira o Jiova vei ira na Asiria, me vaka ga na nodra sega ni taqomaki ira na veimatanitu na nodra veikalou. Era sega ni sauma lesu na lewenivanua na itukutuku lasu kei na nona veibeitaki na Rapisake, qori tale ga na ka era dau cakava na dauveiqaravi i Jiova ena noda gauna.​—Wilika 2 Tui 18:​35, 36.

15. Na cava e vinakati vei ira na lewe i Jerusalemi, e qai veivakabulai vakacava o Jiova?

¹⁵ E rarawa dina o Esekaia, ia a sega ni kerea na nodra veivuke eso tale na matanitu, a vinakata ga me raica na parofita o Aisea. E mani tukuna o Aisea vei Esekaia: “Ena sega ni curu mai [o Senakaripi] ki na koro oqo, se vanataka kina e dua na gasau.” (2 Tui 19:32) A vinakati ga vei ira na lewe i Jerusalemi mera kua ni soro. O Jiova ena vala ena vuku i Juta. Io, a qai vala dina ena vukudra! “Ena bogi ko ya, sa lako yani na agilose i Jiova, ka vakamatea e na nodrai tikotiko ni valu e le tinikawalu na oba ka lima na udolu na kai Asiria.” (2 Tui 19:35) E vakabulai o Juta ena veivuke sara ga ni Kalou, sega ni nona bonota o Esekaia na mataniwai se nona viria na bai kei Jerusalemi.

KA EDA VULICA

16. O cei nikua e vakatayaloyalotaka na (a) lewenivanua e Jerusalemi (b) “na kai Asiria” (c) na vitu na ivakatawa kei na walu na tamata turaga?

¹⁶ E bibi duadua ena noda gauna na vakayacori ni parofisai me baleti ira na vitu na ivakatawa kei na walu na tamata turaga. Ena gauna makawa, o Asiria e ravuti ira na lewenivanua e Jerusalemi. Ena dua na gauna ga qo, ena rairai nanumi ni sega ni dua ena taqomaki ira na dauveiqaravi ni Kalou, sa na ravuti ira gona o “Asiria” ni gauna qo, ra qai saga mera vakarusai ira. E vakatoka na iVolatabu na ravuravu qori kei na nona ravuravu o ‘Koki ni Mekoki,’ me nona ravuravu na “tui ni ceva,” kei na nodra ravuravu “na tui kei vuravura.” (Isik. 38:​2, 10-13; Tani. 11:​40, 44, 45; Vkta. 17:14; 19:19) Vakacava e tukuni e ke ni duidui tiko na ravuravu? Sega. Na iVolatabu e rawa ni dusia tiko ga e dua na ravuravu, ia e duidui ga na yaca e vakayagataka. Ia na ‘iyaragi’ cava e parofisaitaka o Maika ni na vakayagataka o Jiova me ravuta na meca​—“na kai Asiria”? E duidui sara na mataivalu qo​—“vitu nai vakatawa, io, e lewe walu na tamata turaga”! (Maika 5:5) O ira na ivakatawa kei ira na tamata turaga (se, “ravouvou,” NEB) ena mataivalu vakasakiti qo e dusi ira tiko na qase ni ivavakoso. (1 Pita 5:2) Nikua, e vakarautaka o Jiova e levu na tagane vakayalo mera vakatawana na nona sipi lomani, me vakayaloqaqataki ira tale ga ena nona ravuravu o “Asiria” ni gauna qo.b E tukuni ena parofisai i Maika nira na “vakacacana [“vakatawana,” NW] na vanua ko Asiria e nai selewau.” (Maika 5:6) Io, na nodra ‘iyaragi ni ivalu’ na “iseleiwau ni yalo tabu,” qori na Vosa ni Kalou.​—2 Kor. 10:4; Efeso 6:17.

17. Na va na tikina bibi cava e rawa nira vulica na qase ena itukutuku eda sa dikeva mai?

¹⁷ Nira wilika tiko na qase ni ivavakoso na ulutaga qo, e rawa ni vukei ira eso na itukutuku eda sa dikeva mai: (1) Me rawa nida vakarautaki keda ena nona ravuravu “na kai Asiria” ena gauna se bera mai, e bibi duadua meda vaqaqacotaka na noda vakabauta na Kalou da qai vukei ira na tacida mera cakava tale ga qori. (2) Nira sa ravuravu “na kai Asiria,” e dodonu mera vakabauta dei na qase ni na vakabulai keda o Jiova. (3) Ena gauna qori, na veidusimaki e lako mai ena isoqosoqo i Jiova me rawati kina na bula, ena rairai sega ni donu ena rai vakatamata. E dodonu gona meda tu vakarau ni muria na ka kece eda vakaroti kina, ke da mani duavata kina se sega. (4) O ira na se nuitaka tiko na vuli torocake, iyau vakayago, se isoqosoqo vakatamata, qo na gauna mera veisautaka kina na nodra rai. E dodonu mera tu vakarau na qase mera vukei ira era sega ni nuitaki Jiova tiko vakatabakidua.

18. Ena vukei keda vakacava noda vakasamataka na itukutuku qo ena veigauna se bera mai?

¹⁸ Sa voleka na gauna meda na vakataki ira na Jiu e Jerusalemi ena gauna i Esekaia, oya ni na nanumi ni sega ni dua na vanua e rawa nida dro bula kina. Ena gauna qori, me uqeti keda mada ga na vosa i Esekaia. Meda nanuma tiko ni o ira na keda meca ‘e tiko vei ira na liga ni tamata, ia e tiko kei keda o Jiova na noda Kalou me vukei keda, me vala ena vukuda’!​—2 Vei. 32:8.

[iVakamacala e ra]

[iYaloyalo ena tabana e 16]

[iYaloyalo ena tabana e 18]

Na vosa i Esekaia e vakayaloqaqataki ira na lewenivanua (Raica na parakaravu 12, 13)