Na iValu e Veisautaka na Vuravura

E vica na milioni na tagane era biuta na nodra itikotiko ena senitiuri sa oti mera lako ena ivalu ni uqeti ira na yalo ni boletaki vanua. E vola ena 1914 e dua mai Merika a bole me vakaitavi ena ivalu, “au marau qai vakanamata ena veika totoka ena vakarau yaco.”

Ia e veibasai sara na ka e yaco, dua na ka na leqa e tarai ira me vica na yabaki nira tu ena buca ni ivalu mai Belgium kei Varanise. O ira ena gauna ya era vakatoka me “iValu Levu.” Ia eda kila nikua me imatai ni ivalu levu.

Na imatai ni ivalu levu a vu tale ga mai na nodra vakatulewa cala eso. Dua na ka na levu ni veivakamatei a yaco kina. E rauta ni 10 na milioni era mate, 20 na milioni era mavoa vakaca. Sega ni dua na ka era cakava rawa na iliuliu mai Urope mera tarova na leqa e lai tini sara ena nodra veivaluvaluti na veimatanitu. Ia na “iValu Levu” qori se vakamawe tu ga ena nodra bula e levu. Se vakilai tiko ga na kena revurevu nikua.

SEGA NA VEINUITAKI

A yaco na imatai ni valu levu ena vuku ni vakatulewa cala era cakava eso. E kaya na ivola na Fall of the Dynasties​—The Collapse of the Old Order 1905-1922, ena vulaikatakata ni 1914 era vakatulewa vakariri na iliuliu mai Urope ra qai sega ni kila na kena itinitini, e vaka ga e dua e lako mocemoce e sega ni kidava na nona lutu kei na nona mavoa.

Ena loma ni vica na macawa era sega ni bau tadra na iliuliu ni vica na matanitu mai Urope ni na yaco na veivaluvaluti, qori ni se qai vakamatei oti ga na Ravouvou ni Austria. Ni sa tekivu na ivalu a tarogi na iliuliu mai Jamani se “Tekivu vakacava?” E sauma, “Au sega sara ga ni kila.”

Era sega ni bau vakasamataka na iliuliu era tekivuna na ivalu na ca ni vakatulewa era cakava. Sa ra qai kidava na sotia era tu ena buca ni valu nira lawakitaki vei ira na iliuliu ni matanitu, iliuliu ni lotu, era bukiveretaki tale ga vei ira na iliuliu ni mataivalu. Ena sala cava?

O ira na iliuliu ni matanitu era yalataka ni na kauta mai na bula vinaka na ivalu. E tukuna na iliuliu mai Jamani: ‘Eda na valataka me tiko vinaka qai nuidei na noda matanitu, me kua tale ga ni yali na ivakarau vakavanua eda matau kina.’ E bulia na Peresitedi ni Merika e dua na ivosavosa veivakacegui ena gauna ya, ni na “yaco na ka era vinakata na lewenivanua me baleta e dua na matanitu” ke caka na ivalu. Era nanuma mai Peritania ni imatai ni ivalu levu ena “vakaotia na ivalu kece.” Ia a sega ni yaco vakakina.

O ira na iliuliu ni lotu era tokona vakalevu na ivalu. E kaya na ivola na Columbia History of the World, “nira bukana sara ga na ivalu na iliuliu ni lotu. Na nodra veivaluvaluti na veimatanitu sa qai levu ga kina na veicati.” Era sega ni walia na veicati na iliuliu ni lotu, sa ra qai kuria ga. E kaya na ivola A History of Christianity, “era kauaitaka ga na iliuliu ni lotu na veika me baleta na matanitu, sega ni nodra lotu. E levu e nodra iulubale ni dodonu mera boletaki vanua na lotu vaKarisito. O ira na iliuliu ni lotu mai na duidui vanua era uqeti ira na nodra sotia mera veivakamatei ena yaca ni nodra iVakabula.”

O ira na liuliu ni mataivalu era yalataka ni na oti totolo na veivaluvaluti, ia e sega ni yaco dina. Sa qai torocake ga na veivaluvaluti ni sega ni dua na yasana e via soro. E tukuna e dua na daunitukutuku makawa ni vica na milioni na sotia e tarai ira e dua na “ituvaki mosimosi dina, e mavoa na yagodra, e vakaleqai tale ga na lomadra.” Dua na iwiliwili levu ni sotia era mate ena buca ni ivalu, ia o ira na iliuliu era se vakalolomataki ira tiko ga e levu na sotia ena nodra biuti ira ena vanua e katakata sara tu ga kina na veiraravui. Sa rauta me levu era saqati ira na nodra iliuliu.

E tarai ira vakacava e levu na ivalu? E lavetaka e dua na daunitukutuku makawa na ka e tukuna e dua na sotia luvaisulu: “Na ivalu e . . . veisautaka sara ga na nodra ivakarau ni rai kei na nodra bula e levu.” E macala ni ivalu ya e vaqeavutaka na veiliutaki ni dua na matanitu. Ia sa mai vakavatukana na veileqaleqati a yaco kina na ivalu, tekivu mai gauna ya me yacova mai nikua sa dua na ka na levu ni vakadavedra. Sa takalevu nikua na vakabesebese kei na vakaduduile.

E tara vakacava na bula ni kawatamata na ivalu? E tekivu ga vakacalaka? Eda na rawa ni kila na ka ena yaco nimataka ni matata vei keda na isau ni taro qori.