Veika Vakasaenisi kei na Nomu Bula

E vakamacalataki va qo na ibalebale ni vosa saenisi ena dua na ivolavosa, “qo na kena vulici se vakadikevi na veika bula kei na itovo ena noda vuravura kei na lomalagi, oti me vakatauvatani kei na veika sa kilai tu me dua kina na ile se lawa vou, qai vakatovotovotaki me macala kina na kena dina.” Dua toka na cakacaka dredre qo, levu na gauna e ka ni bolebole. Ra dau cakacaka vagumatua na saenitisi ena nodra vakadidike se ra vakatovolea na ka, e dau vakamacawa, vakavula, se vakayabaki sara. So na gauna era sega ni kunea e dua na ka, ia levu nodra cakacaka e yaga raraba. Dikeva mada qo e vica.

E dua na kabani e Urope e bulia e dua na iyaya vou ena nona vakayagataka na palasitika vavaku kei na ivakadewa era buli vou. E buli qori ena inaki mera kua kina ni tauvimate na dau gunu wai. Vakayagataki vakalevu ena gauna ni leqa tubukoso, me vaka na uneune e Haiti ena 2010.

Biu tale ga na misini mai maliwalala e yacana na satellite, e dau kilai kina na idusidusi ni veitosoyaki e vakatokai na Global Positioning System (GPS). A buli taumada me vakayagataki ena mataivalu, sa yaga tale ga vei ira na dau vakaulori, na pailate ni waqavuka, kavetani ni waqa, o ira mada ga na dauvakasasa kei ira na dau taubale me idusidusi ni vanua era lakova. Eda vakavinavinaka gona vei ira na bulia na iyaya qo ni vakarawarawataka na veitosoyaki.

Vakacava o dau vakayagataka na iyaya vovou me vaka na mobail, na kompiuta kei na Internet? Bau vakila ni sa yaga, lailai tale ga na tauvimate ni o gunuva na wainimate sa tu ena gauna qo? O dau vodo waqavuka? Ke vaka kina, sa yaga tiko vei iko ena so na sala na veika vakasaenisi. Levu gona na veika vinaka e vakilai ena veika vakasaenisi.

KA E SEGA NI RAWATA NA VEIKA VAKASAENISI

Ena nodra via kila e levu tale na ka, era sa vakadikeva kina vakatitobu na saenitisi nikua na noda vuravura. Ra sasaga tale ga na vuku era vakatokai mera nuclear physicists mera dikeva na veika e yaco ena uto ni atomi. O ira tale ga na daudikeva na maliwalala era vulica na veika a rairai yaco ena bilioni vakacaca na yabaki sa sivi, ena nodra via kila tiko ga na itekitekivu ni lomalagi kei na vuravura. Nodra lai dikeva vakatitobu na vanua yawa, e dredre me lakovi qai sega ni raici rawa, era tinimaka kina ke bula dina tiko na Kalou ni iVolatabu, era na rawa ni kunei koya.

Ia so na saenitisi kei ira na vuku kilai levu, era cakava eso tale na ka. Era cakava na ka e vakatoka na dauvolaivola o Amir D. Aczel na “ile vakasaenisi e saqati kina nona bula dina tiko na Kalou.” Kena ivakaraitaki, e kaya e dua na saenitisi rogo “ni sega na ivakadinadina ni vakaitavi na Kalou ena buli ni vuravura kei na lomalagi, e vakadeitaka ga ni sega ni bula dina.” So tale era kaya ni nona cakacaka na Kalou e vaka na “cakaiba” e tiko kina na “kaukaua tani e caka ena lawaki.”a

Ia ena bibi me tarogi: Vakacava na veika kece sa kilai ena vakadidike vakasaenisi me baleta noda vuravura, sa rauta vinaka qori me vakadeitaki kina eso na ile vakasaenisi? Kena isau rawarawa ga na sega. Levu sara na ka sa rawati ena buturara ni saenisi, ia levu na saenitisi era kaya ni levu na ka e se bera tiko ga ni kilai, se na sega sara ga ni kilai rawa. E kaya e dua na saenitisi o Steven Weinberg e taura tale ga na icovi ni Nobel me baleta na kena vulici na noda vuravura: “Eda na sega ga ni kila na ka kece e vauci kina.” E vola o Parofesa Martin Rees, e vakailesilesi ena vuvale vakatui e kilai me Astronomer Royal of Great Britain: “Eso na ka eda na sega ga ni kila rawa.” Levu na ka me baleta noda vuravura, mai na ka somidi sara ina kena e vakaitamera, e se sega tiko ga ni kilai rawa ena vakadidike vakasaenisi sa tu nikua. Dikeva mada qo:

• 

  Era sega mada ga ni kila vinaka na dau dikeva na veika bula na ka e yaco tiko ena dua na sela. Se sega tu ga ni kilai ena vakadidike vakasaenisi se vu mai vei na kaukaua ni sela, ra bulia vakacava na ka e vakabulabulataka na yago e kilai me protein kei na sala era wasewasei kina.

• 

  Eda vakila e veisiga e dua na idre e vakatokai me gravity. Ia era sega ni vakamacalataka rawa qori na dau dikeva na veika bula. Era sega tiko ga ni kila taucoko na ka e cakava na gravity me vakavuna nona lutu e dua ni lade se nona itavi ena kena sowiri wavokiti vuravura tiko na vula.

• 

  Era kaya na dau dikeva na ibulibuli ni lomalagi kei na vuravura vaka kina na kena tauyavu, ni rauta ni 95 na pasede ni noda vuravura kei na lomalagi e sega tu ni laurai, e sega tale ga ni dua na ka e kilai ni vakayagataki na iyaya vakasaenisi. Sega ni kilai e tekivu vakacava.

Levu tale na ka era se sega tu ga ni kila na saenitisi. Cava me kauaitaki kina qori? Kaya e dua na dauvolaivola rogo ni veika vakasaenisi: “Lailai sara na ka keimami kila, levu ga na ka keimami sega ni kila. Vei au mada ga, e dodonu me vakavu qoroqoro na veika vakasaenisi, me veiuqeti ena vulici ni veika tale eso, sega ni dodonu me qiqo kina nona rai e dua.”

Ke o lomatarotarotaka tiko ni sa vakarau sosomitaka na iVolatabu na veika vakasaenisi me sega kina ni vakabauti na Kalou, de vinaka mo vakasamataka qo: Ke sa yalani mada ga na ka era kila na saenitisi vuku nira vakayagataka na nodra iyaya vovou ni vakadidike, vakacava meda sa kua sara ni kauai ena ka e sega ni dikevi rawa ena veika vakasaenisi? E kaya kina na Encyclopedia Britannica ena itinitini ni dua na ulutaga balavu me baleta na maliwalala: “Sa voleka ni 4,000 na yabaki na kena dikevi tiko mai na maliwalala, e se sega ga ni levu na ka eda kila me baleta na lomalagi kei na vuravura me vaka nodra gauna na kai Papiloni .”

Ra doka na iVakadinadina i Jiova na nona dodonu na tamata yadua mera vakatulewa me baleta na tikina qori. Keimami muria ga na veiuqeti vakaivolatabu: “Me kilai na nomuni yalorawarawa vei ira na tamata kece ga.” (Filipai 4:5) Me salavata kei na vakasama qori oni uqeti moni dikeva eso na sala erau veitokoni qai duavata kina na iVolatabu kei na veika vakasaenisi.