Sa Bula na Vosa i Jiova
Veitikina Bibi Mai na Vakatekivu—I
“NA Vakatekivu” e kena ibalebale “itekitekivu,” se “sucu.” E veiganiti dina na yaca oqo ni vakamacalataka na buli ni vuravura, na kena vakarautaki mera bula kina na tamata kei na nodra vakatawana. A vola na ivola oqo o Mosese ena vanualiwa e Saineai, e rairai qai vakaotia ena 1513 B.S.K.
E tukuni ena ivola na Vakatekivu na ituvaki kei vuravura ni bera kei na oti ni Waluvu levu, vaka kina nona veitaratara kei Eparama, Aisake, Jekope, kei Josefa na Kalou o Jiova. Ena veivosataki e ke na veitikina bibi mai na Vakatekivu 1:1–11:9, me yacova na gauna e tekivu veitaratara kina o Jiova kei na peteriaki o Eparama.
NI BERA NA WALUVU LEVU
E tekivutaki sara ga ena ivola oqo na vosa “enai vakatekivu,” oya e rauta na vica vata na bilioni na yabaki sa oti. Na veika a yaco ena ono na “siga” ni bulibuli, e tukuni ni vaka sara ga a tu e vuravura e dua na tamata ena gauna oya me raica tiko na kena buli. A bulia na tamata na Kalou ena icavacava ni ikaono ni siga. A qai vakayalia na tamata na Parataisi ena vuku ni talaidredre, ia e solia tu na inuinui o Jiova. Na imatai ni parofisai ena iVolatabu e tukuni kina na “kawa” ena kauta laivi na ivalavala ca qai butuqaqia tale ga na ulu i Setani.
Ena loma ni 1,600 na yabaki e tarava, e vagolei ira tani kece na kawatamata o Setani, vakavo ga e so era yalodina me vakataki Epeli, Inoki, kei Noa. Kena ivakaraitaki, o Keni a labata na tacina yalodina o Epeli. Sa ‘tekivu kacivi tale ga kina na yaca i Jiova,’ kena irairai ena sala veibeci. Na ca gona ni itovo voravora ena gauna oya, e vola kina o Lemeki e dua na serekali me baleta na nona vakamatea e dua na cauravou, e rairai cakava oqori ena nona taqomaki koya. Sa qai torosobu ga na bula ena nodra sa mai vakawatitaki ira na yalewa ni vuravura o ira na agilosi talaidredre, ra qai sucu kina na tuwawa voravora era vakatokai me Nefilimi. Ia, a tara na waqa na tamata yalodina o Noa, qai vakasalataki ira na lewenivanua ena doudou ni sa vakarau yaco na Waluvu levu, a qai bula ga kei iratou na lewe ni nona vuvale.
Saumi na Taro Vakaivolatabu:
1:16—Rawa vakacava ni vakararamataki vuravura na Kalou ena imatai ni siga ke a qai bulia na vu ni rarama ena ikava sara ni siga? Na vosa vakaiperiu “cakava” ena tikina e 16 (NW), e duidui mai na vosa “bulia” e koto ena Vakatekivu wase 1, tikina 1, 21, kei na 27. A buli ena gauna makawa sara ni se bera mada ga na “matai ni siga” na “lomalagi,” oqo e okati tale ga kina na vu ni rarama kece. Ia e sega ni yacovi vuravura mai na kedra rarama. “A sa rarama” ena imatai ni siga ni sa qai cila basikata na o na rarama, qai cilavi vuravura. Na sowiri gona ni vuravura sa qai veisau tiko kina me siga vaka kina me bogi. (Vakatekivu 1:1-3, 5) Ia e se sega tiko ga ni laurai e vuravura na vanua e vure mai kina na rarama oqori. A qai yaco e dua na veisau ena ikava ni siga ni bulibuli. E caka me “vakararamataki vuravura” na matanisiga, na vula, kei na kalokalo. (Vakatekivu 1:17) Na ibalebale gona ni nona ‘cakava na Kalou’ na veika oqori, oya ni sa rawa nira laurai mai vuravura.
3:8—A rau veivosaki sara ga na Kalou o Jiova kei Atama? E dau tukuni ena iVolatabu ni dau vakayagataki ira na agilosi na Kalou me vosa kina vei ira na tamata. (Vakatekivu 16:7-11; 18:1-3, 22-26; 19:1; Dauveilewai 2:1-4; 6:11-16, 22; 13:15-22) E vakatokai me “Vosa” na matanivanua levu ni Kalou oya na Luvena duabauga. (Joni 1:1) Kena irairai ni vakayagataki koya “na Vosa” na Kalou me veivosaki kei Atama kei Ivi.—Vakatekivu 1:26-28; 2:16; 3:8-13.
3:17—Sala cava e cudruvi kina na qele, e vakacava na kena dede? Na cudruvi ni qele e vakaraitaka ni na dredre na kena teivaki. Na kena cakayaco kei na kena tubu tu kina na kau votovotoa kei na soni, era vakila sara ga na kawa i Atama, qai kaya kina na tama i Noa o Lemeki, “na oca kei na cakacaka ni ligada, e na vuku ni qele sa cudruva ko Jiova.” (Vakatekivu 5:29) Ni oti na Waluvu levu, a vakalougatataki Noa kei iratou na luvena o Jiova, e tukuna kina nona inaki me ratou vakatawai vuravura. (Vakatekivu 9:1) A rairai kauta laivi kina na Kalou nona cudruva na qele.—Vakatekivu 13:10.
4:15—E “vakatakilakilataki Keni” vakacava o Jiova? E sega ni tukuna na iVolatabu ni a dua sara ga na ivakatakilakila ena yago i Keni. Ia e rairai dua beka ga na ivakaro a tau era kila na lewenivanua ra qai doka tale ga, e kena inaki me kua kina ni dua e veisausaumitaka na ca e cakava.
4:17—E kauta mai vei o Keni na watina? O Atama a ‘vakaluveni tagane, a vakaluveni yalewa’ tale ga. (Vakatekivu 5:4) A taura gona o Keni e dua na watina mai vei ira na ganena se vugona. Ia a qai sega ni vakatarai e muri ena Lawa ni Kalou vei ira na Isireli mera vakawati vakaveitacini.—Vunau ni Soro 18:9.
5:24—E ‘kauti Inoki’ vakacava na Kalou? E rairai leqataki na bula i Inoki de na vakamatei, ia e sega ni vakatara na Kalou me na vakararawataki vei ira nona meca. E vola kina na yapositolo o Paula: “A kau cake kina ko Inoke ka me kakua ni kila na mate.” (Iperiu 11:5, VV) E sega ni kena ibalebale oqo ni kauti koya i lomalagi na Kalou me lai bula tiko kina. E imatai ga o Jisu me gole cake i lomalagi. (Joni 3:13; Iperiu 6:19, 20) Na nona “kau cake ko Inoke ka me kakua ni kila na mate” e rawa ni vakaibalebaletaka nona biuti koya na Kalou ena dua na ituvaki ni tadra, qai tagutuva nona bula ena ituvaki oya. Ena sala oya e sega kina ni “kila na mate” o Inoki ena ligadra nona meca.
6:6—Cava na kena ibalebale ni tukuni ni ‘veivutunitaka’ o Jiova nona bulia na tamata? Na vosa vakaiperiu ni “veivutuni” e kena ibalebale na veisau ni yalo se inaki. E vinaka vakaoti o Jiova e sega kina ni cakava cala e dua na ka ena nona bulia na tamata. Ia, e veisau ga na nona rai ena vuku ni nodra ivalavala na tamata era bula ni bera na Waluvu levu. E veisautaka kina na nona rai na Kalou ni Dauveibuli me dua na Dauveivakarusai, ni sega ni taleitaka na nodra ivakarau ca. Na nona vakabula e so na tamata e vakaraitaka ni vakatabakidua ga nona veivutuni vei ira na tamata ca.—2 Pita 2:5, 9.
7:2—Na yavu cava e vakaduiduitaki kina na manumanu savasava mai na manumanu duka? Na yavu oya ni tiko ga na manumanu e savasava e veiganiti me vakacabori kei na kena e sega, ia e sega ni yavutaki ena kena e rawa ni laukana. Era sega ni dau kana lewe ni manumanu na tamata era a bula ni bera na Waluvu levu. E qai mai tekivu ga na kena vakaduiduitaki me “savasava” se “tawa-savasava” na manumanu e laukana ena Lawa i Mosese, e qai mai cava ena gauna sa kau tani kina na Lawa oya. (Cakacaka 10:9-16; Efeso 2:15) E kena rairai ni kila o Noa na manumanu e ganita me cabori ena sokalou vei Jiova. Ni qai sobu ga mai ena waqa, “sa cakava ko Noa e dua na cabocabo-ni-soro vei Jiova; a sa taura eso vei ira na manumanu kecega e yavai va sa savasava, ka so vei ira na manumanu vuka kecega sa savasava, a sa vakacabora nai soro kama e nai cabocabo-ni-soro.”—Vakatekivu 8:20.
7:11—E lako mai vei na wai ni Waluvu levu? Ena ikarua ni “siga” ni bulibuli, a buli kina na “maliwa lala,” ra qai tu ena “ruku ni maliwa lala” na wai, era tu tale ga ena ‘maliwa lala e cake.’ (Vakatekivu 1:6, 7) Na wai era tu e ‘rukuna’ era tu e vuravura. Na wai “ecake” na ibinibini wai era kumukumuni tu me vaka na o era ciri tu e maliwa lala, era “ivurevure kecega ni wai titobu.” Na wai kece oqo a vakatauci mai vuravura ena siga i Noa.
Na Ka Eda Vulica:
1:26. Nira buli na tamata mera ucuya na Kalou, e rawa kina mera vakaitovotaka na itovo vakalou. E rawa gona nida saga meda bucina na itovo me vaka na veilomani, yalololoma, veinanumi, itovo vinaka, kei na yalovosovoso, meda ucui koya kina na Dauveibuli.
2:22-24. E ituvatuva ni Kalou na vakawati. E tawamudu qai ka tabu na ivau ni vakawati, e ulunivuvale tale ga na tagane vakawati.
3:1-5, 16-23. Ena vakatau na noda marau noda vakadinadinataka ena noda bula na veiliutaki cecere i Jiova.
3:18, 19; 5:5; 6:7; 7:23. E dau dina tu ga na vosa i Jiova.
4:3-7. E marautaka o Jiova na isoro i Epeli ni tamata vakabauta yalododonu. (Iperiu 11:4) Ia ena yasana adua, na ka e cakava o Keni e vakaraitaka na lailai ni nona vakabauta. E ca na ka e cakava, e kilai oqo ena nona vuvu, yaloca, kei na nona laba. (1 Joni 3:12) Kuria oya, e sega beka ni dau taura vakabibi na nona vakacaboisoro, e dau cakava ga me rawa. Sega li ni dodonu me vu mai lomada noda vakacaboisoro vei Jiova, salavata kei na rai dodonu kei na itovo e kilikili?
6:22. Dina ga ni vakayabaki na kena tara tiko na waqa, a cakava sara ga o Noa na ka e vakarota vua na Kalou. Eratou vakabulai kina ena Waluvu levu o Noa kei nona vuvale. E vosa vei keda o Jiova ena nona Vosa volai kei na veidusimaki ni nona isoqosoqo. Ia ena yaga sara vei keda ke da vakarorogo da qai muria sara.
7:21-24. O Jiova e sega ni dau vakarusai ira vata na tamata yalododonu kei ira na tamata ca.
DUA NA ITABAGAUNA VOU
Ni sa oti na Waluvu levu, sa tekivu tale kina e dua na itabagauna vou. Sa ra vakatarai na tamata mera kania na lewe ni manumanu, ia mera kua ga ni kania na dra. E vakatara na Kalou mera totogi mate na dau laba, e vakaraitaka tale ga na drodrolagi me ivakatakilakila ni na sega ni luvuci vuravura tale. Era vakawa na tamata kece mai vei iratou na tolu na luve i Noa, na makubuna vakarua o Nimiroti e “dauvakasasa manumanu.” Era sega ni nakita mera vakatawai vuravura na bula ena gauna oya, ia era lomavata ga mera tara e dua na koro ra vakatoka me o Pepeli, kei na vale cecere me rogo kina na yacadra. A seva na nodra inaki ni vakasesea na nodra vosa o Jiova, ra qai veiseyaki kina e vuravura raraba.
Saumi na Taro Vakaivolatabu:
8:11—Kevaka era vakacacani na veivunikau ena Waluvu levu, e kauta ga mai vei na ruve na drau ni olive? E rua na sala e rawa ni yaco kina oqo. Ni vunikau kaukaua na vu ni olive, e rawa ni bula tu ena loma ni wai ena vica na vula e Waluvu tu kina na vuravura. Ni sa mamaca tiko yani na vanua, ena rawa ni qai tubu vinaka tale qai vakadrauna na vu ni olive ena qele mamaca. E rawa tale ga ni kau mai ena dua na vuna lailai e qai tubu ga ena gauna sa mamaca tiko yani kina na vanua.
9:20-25—Cava e cudruvi Kenani kina o Noa? A rairai cakava e dua na ka vakasisila o Kenani vua na tukana o Noa. Dina ga ni a raica na ka e yaco na tama i Kenani o Ame, a sega ni cakava kina e dua na ka, ia a rairai lai tukuna yavoki ga. Ia, o rau na luve i Noa tale e rua o Semi kei Jefeca, e rau ubia na ka e caka vei tamadrau. Erau vakalougatataki kina, ia e cudruvi o Kenani, e rarawa tale ga o Ame baleta ni vakamaduataki kina na nona kawa.
10:25—E “wase” vakacava na vuravura ena gauna i Peleki? A bula o Peleki mai na 2269 ina 2030 B.S.K. Ena “nona gauna,” a vakavuna o Jiova na tawase levu ena nona vakasesea na nodra vosa na dau tara vale e Pepeli, ra qai talabusese yani e vuravura. (Vakatekivu 11:9) E ‘wasei kina o vuravura [se na tamata e vuravura]’ ena gauna i Peleki.
Na Ka Eda Vulica:
9:1; 11:9. E sega ni rawa ni dua na sasaga vakatamata me vakaseva na veika sa nakita tu o Jiova.
10:1-32. Na rua na ivolatukutuku ni kawa e koto ena iVolatabu ni bera na Waluvu kei na gauna e mai oti kina,—wase 5 kei na 10—era vakawa mai kina na tamata kece vua na imatai ni tamata o Atama kei iratou na tolu na luve i Noa. Era kawa i Semi na kai Asiria, Kalitia, Iperiu, Siria, kei na so na yavusa Arapea. Era kawa mai vei Ame na kai Iciopea, Ijipita, Kenani, kei na so na yavusa ni Aferika kei Arapea. Era kawa mai vei Jefeca na Indo-European. Era veiwekani kece na tamata, ra qai tautauvata ga ena mata ni Kalou. (Cakacaka 17:26) Me vukei keda mada ga na ka dina oqo ena sala eda dau raici ira kina na tani kei na noda veitaratara kei ira.
E Kaukaua na Vosa ni Kalou
Na imatai ni wasewase ni ivola ni Vakatekivu e tiko kina na itukutuku duadua ga e donu na kena ivakamacala me baleta na itekitekivu ni kawatamata. Eda vulica na vuna e biuta kina e vuravura na Kalou na tamata. E veivakayaloqaqataki dina ni sega ni dua na sasaga vakatamata me vaka ga a cakava o Nimiroti, me na vakaseva na nona inaki!
Ni o vakarautaka tiko na wase ni iVolatabu ena veimacawa e dau dikevi ena Koronivuli ni Vuli Vunau, dikeva na ka e koto ena ulutaga “Saumi na Taro Vakaivolatabu,” oqo ena rawa ni vukei iko mo kila vinaka kina e so na tikina dredre. Na ivakamacala ena ulutaga “Na Ka Eda Vulica” ena vakaraitaka na sala ena yaga kina vei iko na wase ni iVolatabu e veivosakitaki ena veimacawa. Ke veiganiti, e rawa tale ga ni veivosakitaki ena Soqoni ni Cakacaka ena itavi ni veika e gadrevi ena ivavakoso. Na Vosa gona i Jiova e bula qai cakayaco sara ga ena noda bula.—Iperiu 4:12.