Levu na Vuku Lailai na Veisau
“Dina ni sa qai torocake ga na saenisi, ia e veisau ga vakalailai na kawatamata ena loma ni ruanaudolu na yabaki; e veiganiti kina meda vuli mai na veika sa ra yaco oti.”—Kenneth Clark, Civilisation—A Personal View.
E BASIKA e so na veisau lelevu ena veika vakasaenisi ena vica na senitiuri sa sivi. E kaya na ivola na Time ni veisau oqo “eda rawata kina na vica vata na milioni na tamata na ivakatagedegede ni bula totoka duadua ena itukutuku ni veigauna.” Laurai na veiveisau lelevu ena tabana ni veiqaravi vakavuniwai. Ena gauna makawa e kaya na daunitukutuku makawa o Zoé Oldenbourg, ni “dau dredre qai vakadomobula na veiqaravi vakavuniwai. E rawarawa vua e dua na vuniwai me veivakamatei me vaka ga na kena rawarawa vua me veivakabulai.”
Sega ni Via Vuli
Era sega ni dau via vuli na kawatamata. Ena icavacava ni ika19 ni senitiuri me kena ivakaraitaki, levu na vuniwai era sega ni kauaitaka na ivakadinadina matata nira vakadewa tiko na mate vei ira na tauvimate. Era muria tiko ga kina na ivakarau ni veiqaravi rerevaki nira sega ni vuluvulu ni oti nodra qarava e dua na tauvimate ni bera nira dewa vua e dua tale.
Ia e toso tiko ga na kila vakasaenisi kei na kila vakamisini. E dodonu kina me vuli na kawatamata mai na veika sa yaco oti me marautaki qai totoka kina na bula e vuravura. Ia e caka na kena veibasai.
Dikevi Urope mada ena ika17 ni senitiuri. E vakatokai na itabagauna oya me gauna ni veivakararamataki. Dina ni vaka tu oya “na torocake ni vuku kei na saenisi,” e kaya o Kenneth Clark, “se katuvu ga na veivakararawataki kei na ivalu e sega ni vakatauvatani rawa na kena vakaloloma.”
Ena gauna oqo na kawatamata e se sega tu ga ni taleitaka me vuli mai na veika sa ra yaco oti me vinaka kina. Oya na vuna e rivarivabitaki kina noda bula ena vuravura oqo. Sa qai tinia na dauvolavola o Joseph Needham ni sa qai cacamatua ga na bula. Na ‘ka ga e rawa nida cakava nikua oya meda nuitaka da qai masulaka nira na sega ni vakayagataka na tamata lialia na iyaragi ena vaqeavutaka na veika bula kece e vuravura.’
Dina ni sa levu na vuku kei na kila ni tamata, na cava ga e se lomoci tu kina o vuravura ena itovo kaukaua kei na veivakalolomataki? Ena veisau beka? Na rua na ulutaga e tarava ena saumi kina na taro oqo.
[iTaba ni Credit Line ena tabana e 3]
WAQANA: WWI cannons: U.S. National Archives photo; WWII Holocaust victims: Robert A. Schmuhl, courtesy of USHMM Photo Archives
Page 2 and 3: B-17 bomber: USAF photo; woman: Instituto Municipal de Historia, Barcelona; refugees: UN PHOTO 186797/J. Isaac; 23 kiloton explosion: U.S. Department of Energy photograph