Nodra iTokani na Dauteitei na Manumanu ni Baigani

DAUVOLAVOLA NI YADRA! MAI PERITANIA

E SEGA beka ni kilailevu na manumanu ni baigani, ia e dau taleitaki vei ira na kila. Era dau taleitaka na gone kei ira na dauteitei. Na cava era taleitaka kina?

Vu ni Kena Taleitaki

Levu vei ira na manumanu lalai tabataku oqo e dau maleka vei ira na kana kutunikau (ena imawi), na manumanu lailai yago malumu e dau nona cakacaka na vakamate kau kei na itei. E so na manumanu ni baigani e rawa nira kania e vica vata na udolu na kutunikau ni bera nira mate—era kanakana levu tale ga na yavato ni manumanu ni baigani. Kena ikuri, e so na manumanu ni baigani era dau kani ira e so tale na manumanu lalai kei na seka se vukoa e dau vakamate kau. Sa rauta me levu na dauteitei era taleitaki ira na manumanu lalai tabataku oqo!

Ena veiyabaki ni 1800 vakacaca, e so na kutunikau mai Ositerelia era vakau vakacalaka i Kalifonia e Mereke. Sega ni bera nodra buroro na kutunikau dauvakamate itei oqo, lai leqataki kina de ra vakarusa vakadua na veimoli mai kea. Ia, era kila mai Kalifonia ni kutu oqo e sega sara ga ni vakavuleqa e Ositerelia, mani talai e dua na kenadau me lai vakadikeva kevaka e tiko e dua na meca ni kutunikau oqo. Sa qai kune na Rodolia cardinalis. Mani vakau i Kalifonia e rauta ni 500 na manumanu ni baigani oqo, ena loma ga ni dua na yabaki sa ra kawaboko na kutunikau. Vakabulai na veimoli.

Bula ni Manumanu ni Baigani

Na manumanu tabataku oqo e bulibuli vakavonu. E dina nira lalai ga, ia era kanakana levu. Levu na kena mataqali e tiko ga ena tauya 12 na milimita na kedra balavu. E caliva na tabana taku, totoka na rokana, qai taqomaka toka na tabana mamare e rukuna. Ni vuka na manumanu lailai oqo, ena dolava na tabana taku qai tevuka mai na tabana mamare. Vakalevu me dau droinitaki na manumanu ni baigani me roka damudamu qai tavutonotono loaloa. Ia e rauta tiko ni 5,000 na kena mataqali, ra duiroka tale ga. So e roka seninawanawa se dromodromo qai tavutonotono loaloa. So tale e loaloa qai tavutonotono damudamu. E tiko e vica na mataqali e dua ga na rokadra. Ia, e tiko tale e so e volakoso, so e oriori.

Levu na mataqali manumanu ni baigani e rawa ni dua na yabaki na dede ni nodra bula. Ena vulaibatabata, era dau lai vakaruru ena vanua mamaca. Ni kida na vulaikatakata, era sa dau qai vuka yani mera vaqara na kau se were era sa na tu kina na kutu. Ni veiyacovi oti e dua na ka yalewa kei na dua na ka tagane, sa na qai vakalutuma na nona ibinibini yaloka dromodromo somidi (ena imatau) ena boto ni draunikau e toka volekata na vanua era buroro kina na kutunikau. Ni diridiri na yaloka, era sa na qai basika mai na kena yavato era vaka tu na ibulibuli ni korokotaile lalai yava i ono (ena imawi). O koya gona, na kena ibulibuli taumada e sega sara ga ni vaka na ibulibuli ni manumanu ni baigani. Ia, me vaka ni sa nona cakacaka tu ga na kana kutunikau, lakolako sa levu sivia, lailai na kuliniyagona. Ni vakatavovoka oti vakavica, sa na qai lai kabi toka ena dua na kau, mai ovici koya tale toka yani ena dua na qana vou. E loma, e sa lai yaco tiko kina e levu sara na veisau ni bera ni qai basika mai na manumanu ni baigani dina. E malai qai malumu na yagona ni qai basika, ia e kabi toka ga ena kau me yacova ni sa kaukaua na dagona. Ena loma ga ni dua na siga, sa na basika na rokana dina.

Era dau yawaka na manumanu ni baigani na kena meca. Ni sagai, e dau qai buraka mai na waigaga dromodromo qai boica. Era dau kila sara ga na manumanuvuka, viritalawalawa, se manumanu cava tale era dau via douvaka mai na manumanu ni baigani. Era na guiguilecava dredre tale ga na rokana serau.

Manumanu Meca

E laurai ni sa mai vakavuleqa tale tiko e dua na kawa ni manumanu ni baigani e dau taurivaki me vakawabokotaki ira na manumanu meca. Na yacana vakavuku na Harmonia axyridis, e dau vakatokai tale ga me tabataku ni Esia, e duiroka qai dau bula vinaka vata voli ga kei ira na vo ni manumanu ni baigani ena vuaicake kei Esia. Ena levu ni nona dau kusimataka na kutunikau kei na so tale na manumanu lalai era meca ni itei, e kau kina i Noca Amerika kei Urope. Ka ni rarawa ni sa lai vakaleqai ira tale na manumanu ni baigani ena veivanua oya ena nona kania kece na kedra. Kena ikuri, ni sa sega na ka e kania, sa sega tale ga na kena meca, sa qai dau vuki na manumanu ni baigani daukana oqo me kani ira tale na manumanu ni baigani ni vanua oya, kei na manumanu lalai yaga tale e so. Era leqataka na tikina oqo na dau vakadidike nira siqema ni rawa ni vakavuna na kawaboko ni so na kawa ni manumanu ni baigani yaga. E sevaki tale ga na tabataku ni Esia baleta ni dau lai vakacula na vuata dreu era vakarau tamusuki, era dau curu qeleqeleni tale ga yani ena loma ni veivale ena vulaililiwa ena nodra drovaka na batabata.

E vica tale na kawa ni manumanu ni baigani era sega ni dau kania na manumanu ni itei, ia era lai kania tale na itei vakamareqeti. E ka ni marau ni levu ga na kena mataqali era nona itokani na dauteitei.

Marautaka na Manumanu ni Baigani

O na vakayarayarataka yani vakacava e so na manumanu oqo ena nomu iteitei? Era dau taleitaka na senikau, kuvunikau, kei na kena wai kamica. Ra dau taleitaka tale ga na veico, kei na dua beka na veleti wai tetedre. Saga mo kua ni vakayagataka na wainimate ni co ca. Ke taqa toka e so na co mate ena dela ni veico, ena rawa ni nodra vanua ni vakatakata ena vulaililiwa. Kua tale ga ni buruka vakaveitalia na manumanu lalai se kena yaloka o raica ena nomu iteitei. De dua o sa na vakamatei ira sara tiko ga na kawa vou ni manumanu ni baigani.

Kua ni beca, e vica la na manumanu lalai totoka oqo e sa rawa ni vakawabokotaki ira na manumanu meca mai na nomu iteitei. Era na vakaicovitaki iko na manumanu ni baigani ke o karoni ira. O ira na manumanu tabataku oqo era dua tale na ivakaraitaki ni nona vuku na Dauveibuli, me vaka a kaya na daunisame: “I Jiova, sa ka levu vakaidina na nomuni cakacaka! Ka sa caka vakavuku kecega: sa roboti vuravura na nomuni yau.”​—Same 104:24.

[iTaba ni Credit Line ena tabana e 16]

E cake: © Waldhäusl/Schauhuber/Naturfoto-Online; left two: Scott Bauer/Agricultural Research Service, USDA; middle: Clemson University - USDA Cooperative Extension Slide Series, www.insectimages.org; eggs: Bradley Higbee, Paramount Farming, www.insectimages.org

[iTaba ni Credit Line ena tabana e 17]

iMawi: Jerry A. Payne, USDA Agricultural Research Service, www.insectimages.org; 2nd from left: Whitney Cranshaw, Colorado State University, www.insectimages.org; 3rd from left: Louis Tedders, USDA Agricultural Research Service, www.insectimages.org; 4th from left: Russ Ottens, The University of Georgia, www.insectimages.org; ladybirds on a leaf: Scott Bauer/Agricultural Research Service, USDA