Rerevaki Mate e Liu—Vakanamata Qo ina ‘Bula e Levu Sara’
Talanoataka o Piero Gatti
SA QAI rogo levu ga e dua na rorogo. E rogo sara na sici me vakasalataki ira na lewenivanua mera vuni. Oti e rogo sara na kacabote ni bomu kei na vakacaca, e watatagi na daligaqu ni yaco na ka vakadomobula qori.
Qori ena vanua o Milan mai Itali ena 1943 ina 1944. Niu se dua na sotia gone, au lesi meu yadra ena vanua oya. Levu na gauna e dau tukuni meu vakasoqoni ira na yago mate era buluti tu ena vanua ni vakaruru era vakacabotetaki. E kakaseresere na yagodra qai sega ni kilai na kedra irairai. Sega wale ga niu raica na nodra mate eso tale. Ena so mada ga na gauna au voleka sara ga ni mate. Au masuta na Kalou ena gauna kece qori, niu yalataka vua keu bulata na veivakamatematei qo au na cakava na lomana.
Sega Tale ni Rerevaki Mate
Au susugi ena dua na koro rauta ni 10 na kilomita mai na taoni o Como e Itali, qo volekata na iyalayala ni vanua o Suwitisiladi. Au rerevaka na mate niu se gone, au vakila tale ga na dredre. A takali e rua na ganequ ni tauvi rau na Spanish flu. E muri ena 1930, niu se qai yabaki ono, a takali na tinaqu o Luigia. Au susu ena lotu Katolika, au muria na lawa ni lotu qai tiko ena Misa e veimacawa. Ia ena vica na yabaki e tarava, au sega tale ni rerevaki mate. Qo e yaco ena vale ni veikoti, sega ni valenilotu.
E vakadomobula na revurevu ni iKarua ni Valu Levu ena 1944. Au dua vei ira na vica na udolu na sotia ni Itali keimami drovaka na ivalu me keimami gole i Suwitisiladi, ni a sega ni veitovaki ena ivalu. Ni keimami yaco yani e Suwitisiladi, keimami kau ena so na keba ni isenivalu. Au vakau sara ena dua na keba e voleka ena koro o Steinach ena vuaicake. Ni keimami tiko e kea, e vakatarai me keimami cakava eso na ka. E dua na dau veikoti ena koro qo a vinakata eso na veivuke ena nona sitoa. Au lai tiko ena nona vale, meu vukei koya tiko me dua ga na vula, ia ena gauna lekaleka qori au sotava kina e dua, a veisautaka sara ga na noqu bula.
E dua vei ira na dau koti vakalevu e kea o Adolfo Tellini, e dua na turaga ni Itali, sa vakaitikotiko e Suwitisiladi, e dua tale ga na iVakadinadina i Jiova. Au se qai rogoci ira vakadua qai sega ni kurabuitaki qo, ni gauna oya e rauta ga ni le 150 na iVakadinadina e Itali. A vakamacalataka o Adolfo na ka dina mai na iVolatabu, na yalayala me baleta na veisaututaki kei na ‘bula e levu sara.’ (Joni 10:10; Vkta. 21:3, 4) Au drukataka na itukutuku me baleta na gauna e se bera mai ni na sega kina na ivalu kei na mate. Niu lesu ina keba ni isenivalu, au tukuna sara qo vei Giuseppe Tubini, e dua na cauravou ni Itali, e marau tale ga ni rogoca. Sa tekivu me dau veisiko mai ena keba o Adolfo kei na so tale na iVakadinadina.
A kauti au o Adolfo e Arbon, rauta ni 10 na kilomita mai Steinach, era dau soqoni tiko kina e dua na ilawalawa lailai iVakadinadina ena vosa vakaItali. Au taleitaka na ka au rogoca, au mani taubale ena macawa tarava meu tiko tale ena soqoni. E muri, au tiko ena nodra soqo na iVakadinadina e Zurich. E uqeti au sara ga na kena vakaraitaki mai na itaba me baleta na keba ni veivakararawataki, e laurai kina e vica vata na yago ni tamata. E muri, au qai kila nira vakamatei e levu na iVakadinadina e Jamani ena vuku ni nodra vakabauta. Au sotavi Maria Pizzato ena soqo qo. Era totogitaki koya o ira na ivakailesilesi ni Fascist e Itali me 11 na yabaki e valeniveivesu ena vuku ni nona cakacaka vakalotu.
Ni oti na ivalu, au lesu e Itali qai lewena na ivavakoso lailai e Como. Au sega ni vuli iVolatabu vinaka sara, ia e matata na ka dina au sa kila. A lewena tale ga na ivavakoso qo o Maria Pizzato. A tukuna ni rui bibi me papitaiso na lotu vaKarisito, a tukuna meu gade vei Marcello Martinelli, e vakaitikotiko mai Castione Andevenno ena yasana o Sondrio. Qo e dua na tacida yalodina lumuti, era totogitaki koya na veiliutaki voravora me 11 na yabaki e valeniveivesu. Meu rawa ni gade vua, ena rauta ni 80 na kilomita keu vodo basikeli.
A vakayagataka na iVolatabu o Marcello me vakamacalataka na ka e gadrevi ena papitaiso, oti keirau masu, gole sara ina uciwai na Adda meu papitaiso. Qo ena Seviteba 1946. E siga guiguilecavi dina! Au sega ni tukuna rawa na levu ni noqu marau niu sa vakatulewataka meu qaravi Jiova sa qai tiko tale ga na noqu inuinui ena veigauna e se bera mai. Na levu ni noqu marau ena yakavi oya, au sega ni kidava kina niu sa sivita e rauta ni 160 na kilomita ena noqu vodo basikeli!
Ena vula o Me 1947, a vakayacori e Milan mai Itali na imatai ni soqo ni iVakadinadina ni cava na ivalu. Rauta ni le 700 era tiko kina, wili kina e levu era tusaqati vakaca ena nodra veiliutaki na Fascist. Ena soqo qo, a caka e dua na ka e sega ni dau caka nikua. A solia na ivunau ni papitaiso o Giuseppe Tubini na turaga au tukuna vua na ka dina ena keba ni isenivalu—a papitaiso tale ga ni oti na nona ivunau!
Ena soqo qori, au kalougata niu sotavi Brother Nathan Knorr, mai na valenivolavola ni tabana e Brooklyn. A uqeti keirau kei Giuseppe me keirau vakayagataka na neirau bula vei Jiova. Au nanuma meu sa tekivu veiqaravi vakatabakidua ena loma ni dua na vula. Niu yaco e vale, au tukuna vei ratou na noqu vuvale na noqu vakatulewa, era saga kece meu veisautaka na noqu rai. Ia au dei tiko ga. Ni oti e dua na vula, au tekivu veiqaravi ena Peceli e Milan. Era veiqaravi e kea e va na daukaulotu: O Giuseppe (Joseph) Romano kei watina o Angelina; o Carlo Benanti kei watina o Costanza. Na ikalima ni lewe i Peceli o Giuseppe Tubini, e se qai lewe vou ga ni vuvale, o yau na kena ika ono.
Ni oti e dua na vula e Peceli, au lesi meu ivakatawa dauveilakoyaki—na imatai ni turaga ni Itali e lesi ena itavi qo. O Brother George Fredianelli e turaga ni Merika e imatai ni daukaulotu me gole mai Itali ena 1946, sa veiqaravi tale tiko ga ena cakacaka ni veisiko. A vakavulici au ena vica na macawa, oti au sa qai gole duadua voli. Au nanuma vinaka na imatai ni ivavakoso au sikova—o Faenza. Vakasamataka mada! Se bera mada ga niu vunau ena ivavakoso! Ia, au vakauqeti ira na tiko ena soqoni, wili kina na itabagone mera saga mera dauveiqaravi vakatabakidua. Eso vei ira na itabagone qo era qai ciqoma e muri eso na itavi dokai e Itali.
Sa tekivu sara ga e kea na marautaki ni cakacaka vakaivakatawa dauveilakoyaki. E vakilai kina e levu na ka tawanamaki, na veiveisau, veika dredre, na ka marautaki, kei na nodra kauaitaki au na taciqu lomani.
O Lotu ni Oti na iValu
Meu talanoataka mada na ituvaki kei lotu e Itali ena gauna oya. E vakacolasau o lotu Katolika qai sega vakadua ni tusaqati. Ena yabaki 1948 a buli e dua na yavu ni vakavulewa vou, ena 1956 a bokoci na nodra lawa na Fascist ni vakatabui kina mera vunau na iVakadinadina. Ena nodra sasaga na iliuliu ni lotu, e dau vakasosataki na nodra soqo na iVakadinadina. Ia ena so na gauna, era velavela tale, qori na ka yaco ena taoni o Sulmona ena 1948.
A caka na soqo ena dua na valenisarasara. Au a jeameni ena mataka ni Sigatabu qai solia na ivunau soqovi levu o Giuseppe Romano. E osodrigi na valenisarasara. Vakasamataka ni gauna qori era se qai le 500 ga na dautukutuku e Itali, ia era osota na valenisarasara e rauta ni 2,000. Eratou vakarorogo tale tiko ga e rua na bete kei na dua na cauravou, ni oti ga na ivunau soqovi levu, e gole mai ena buturara na cauravou qo ena nodrau veiuqeti na bete. E kaikaila ena nona saga mera veilecayaki na vakarorogo. Au tukuna vua, “Ke o via tukuna e dua na ka, lai redetaka e dua na olo mo tukuna kina na ka o vinakata.” Era sega ni taleitaka na vakarorogo na ka e cakava na cauravou qo, e rogo levu na nodra maue e lai rogo lailai tale kina na nona kaikaila. E biubiu sara ga mai ena buturara me gole yani.
Ena gauna oya, e dau marautaki na veisiko. Ena so na gauna, au taubale ina dua na ivavakoso ina dua tale, vodo basikeli, vodo ena basi e osodrigi se vodo sitimanivanua. Dua na gauna, au vakaicili ena vanua era tiko kina na manumanu se rumu ni valeniyaya. Levu na lewenivanua e Itali era dravudravua ni se qai cava ga na ivalu. Era le lailai ga na iVakadinadina, era dravudravu tale ga. Ia e marautaki tu ga na qaravi Jiova.
Vuli e Kiliati
Ena 1950, keirau sureti kei Giuseppe Tubini me keirau tiko ena ika16 ni kalasi e Kiliati. Au sa kila tu ga ni na dredre meu vulica na vosa vakavalagi. Au tovolea ena noqu vinaka kece, ia sa bau dredre dina. A vinakati me keitou wilika tasevu na iVolatabu vakavalagi. Me rawa qori, eso na gauna au sega ni dau vakasigalevu meu vakatovotovo niu wilika vakadomoilevu. A yaco na gauna meu solia e dua na ivunau. Au se nanuma tiko na ka e tukuna na neitou qasenivuli, vaka ga se qai tukuna enanoa, “E totoka na nomu dau matanataka kei na nomu lomakatakata ena vunau, ia e sega ni matata na nomu vosa vakavalagi!” Au vakaotia vinaka ga na vuli. Au lesi tale e Itali kei Giuseppe. Ena ka keirau sa vulica sa rawa ni keirau qaravi ira vinaka na mataveitacini.
Ena 1955, au vakawatitaki Lidia, au a solia na ivunau ni nona papitaiso ena vitu na yabaki e liu. Na tamana o Domenico, e dua tale ga na iVakadinadina, e vukei ira kece na vitu na luvena mera taura matua na dina, ia e tusaqati vakaca vei ira na Fascist qai kau vakavesu ena dua tale na vanua me tolu na yabaki. O Lidia tale ga e dau tutaka na ka dina. E tolu na nona kisi ni veilewai, ni bera ni vakadonui na noda rawa ni vunau e veivale. Oti e ono na yabaki neirau vakawati, e sucu na neirau ulumatua o Beniamino. Ena 1972 e dua tale na luvei keirau tagane o Marco. Au marau ni rau qaravi Jiova tiko ena gugumatua kei na nodrau dui vuvale.
Gugumatua Tiko ga ena Veiqaravi
Donuya na gauna marautaki ni noqu veiqaravi, e levu na ka vinaka au sega ni guilecava rawa. Kena ivakaraitaki ena itekitekivu ni yabaki 1980 vakacaca, a volavola na tamai watiqu vua na peresitedi ni Itali o Sandro Pertini. Ena gauna ni nona veiliutaki na isoqosoqo na Fascist, e rau kau vakavesu o Sandro Pertini kei tamai watiqu ena yanuyanu o Ventotene, qo na vanua era vesu kina na meca ni isoqosoqo qo. A kerea na tamai watiqu me rau veivosaki kei na peresitedi ni vinakata me vunau vua. A vakadonui na nona kerekere, au gole vata kei koya. Keirau kauaitaki dina—qo na ka keirau sega ni dau sotava tu. E mokoti tamai watiqu na peresitedi ni rau veivakabulataki. Oti keitou veivosakitaka na ka e baleta na neirau vakabauta, soli tale ga vua eso na ivola.
Ena 1991, au cegu mai na itavi vakaivakatawa dauveilakoyaki ni oti e 44 na yabaki na noqu dau sikova na ivavakoso kece e Itali. Au lesi meu ovasia ni Assembly Hall me va na yabaki, yacova na gauna a tauvi au kina e dua na mate levu. Ia au vakavinavinakataki Jiova ena nona loloma soli wale, au se veiqaravi tiko ga vakatabakidua. Au saga ena noqu vinaka taucoko meu vunau qai veivakavulici me baleta na itukutuku vinaka, ena gauna qo e vica tiko na noqu vuli iVolatabu. Era se tukuna tiko ga na mataveitacini ni gauna au vunau kina ena soqoni, au dau lomakatakata. Au vakavinavinaka vei Jiova ni se sega ni yali na itovo qo niu sa qase.
Niu se itabagone, au dau rerevaka na mate, ia na noqu kila na ivakavuvuli dina ena iVolatabu, e vakadeitaka na noqu nuitaka na bula tawamudu—na bula ‘e levu sara,’ me vaka e tukuna o Jisu. (Joni 10:10) Qori na ka au vakanamata kina—na bula sautu, tiko nuidei, kei na marau, levu tale ga na veivakalougatataki i Jiova. Me vakarokorokotaki mada ga na Dauveibuli yalololoma, ni ka talei meda vunautaka na yacana.—Same 83:18.
[Mape ena tabana e 22, 23]
(Raica tale na ivola)
SUWITISILADI
BERN
Zurich
Arbon
Steinach
ITALI
ROMA
Como
Milan
Uciwai na Adda
Castione Andevenno
Faenza
Sulmona
Yanuyanu o Ventotene
[iYaloyalo ena tabana e 22]
Ena neirau gole e Kiliati
[iYaloyalo ena tabana e 22]
Kei Giuseppe e Kiliati
[iYaloyalo ena tabana e 23]
Neirau siga ni vakamau
[iYaloyalo ena tabana e 23]
Rauta ni 55 na yabaki na nona tokoni au tiko na watiqu lomani