NǓ E MƐ WINNYAWINNYA LƐ NƆ KANBYƆ LƐ É
Nɛ̌ Un ka Sixu Kplɔ́n Bo Na Nɔ Sɔ́ Ayi Ðó Fí Ðokpo Gbɔn?
Etɛwu un ma ka sixu nɔ sɔ́ ayi ɖó fí ɖokpo ǎ?
“Un sɔ́ nɔ xà wema ɖ’ayǐ tɔn ɖɔhun ǎ. Un tlɛ sɔ́ nɔ ba na xà akpáxwé e ɖiga lɛ é vɔ́vɔ́ ǎ.”—Elaine.
“Nú un ɖò video ɖé kpɔ́n wɛ, bonu é ma ɖò yiyi wɛ ganji ǎ ɔ, un nɔ bló b’ɛ nɔ bɛ́ wezun.”—Miranda.
“Nú un sɔ́ ayi ɖó nǔ taji ɖé jí, bonu alokan ce ɖɔ klíwún ɔ, un nɔ lin nǔ lěhun hwebǐnu, ‘Mɛ̌ ka ɖò nǔ wlán sɛ́dó mì wɛ?’”—Jane.
Nǔnywɛ xwitixwiti sín nǔ lɛ ka sixu zɔ́n bɔ è na gɔn ayi sɔ́ ɖó fí ɖokpo à? Mɛɖé lɛ ɖɔ ɛɛn. Nicholas Carr e nyí wema-wlantɔ́ kpo wěɖexámɛtɔ́ kpo é wlán ɖɔ: “Bǎ e mɛ mǐ nɔ zán Ɛntɛnɛti yì ɖó é ɔ, bǎ enɛ mɛ wɛ mǐ nɔ kplɔ́n tamɛfɔn mǐtɔn b’ɛ ma sɔ́ nɔ sɔ́ ayi ɖó nǔ ɖokpo jí ǎ yì ɖó, é wɛ nyí ɖɔ é nɔ ɖeɖɛ azɔ̌ lɛ ganji, b’ɛ nɔ yá, bo ka nɔ sɔ́ ayi ɖó nǔɖe jí lě tawun ǎ.”a
Ninɔmɛ e mɛ nǔ xwitixwiti sín nǔ lɛ sixu fɛ́ ayi mɛtɔn ɖè é atɔn ɖíe:
Hwenu e è ɖò xó ɖɔ wɛ é. Ðyɔvǐ e nɔ nyí Maria é ɖɔ: “Mɛɖé lɛ na bo tlɛ ɖò xó ɖɔ xá mɛ e kpannukɔn ye é ɖé wɛ ɔ, ye nɔ ɖò alokan yetɔn zán dó ɖò nǔ wlán sɛ́dó mɛ wɛ, alǒ ayi ɖè ɖ’ayǐ wɛ, abǐ yì tɛn Ɛntɛnɛti tɔn e jí è nɔ zun xɔ́ntɔn ɖè é ɖé jí, bo sɔ́ nɔ wlí tó xó e ɖɔ nú ye wɛ mɛ ɔ ɖè é wu ǎ.
Hwenu e è ɖò wemaxɔmɛ é. Wema Digital Kids ɖɔ ɖɔ “Wemaxɔmɛví gegě ɖɔ ɖɔ ye nɔ zán alokan alǒ tablɛti yetɔn lɛ ɖò klási bo nɔ dó wlán nǔ sɛ́dó mɛ, yì Ɛntɛnɛti jí, alǒ xà abǐ kpɔ́n nǔ e jɛ ɖò tò bɔ è ɖetɔ́n lɛ é, lé ye kún nɔ zán nú nǔ e kan wemaxɔmɛzɔ́ lɛ é ó.”
Hwenu e è ɖò nǔ kplɔ́n wɛ é. Chris e ɖó xwè 22 é ɖɔ: “É nɔ vɛwǔ nú mì ɖɔ má gɔn nukún nyi kpɔ́n alokan cɛ mɛ hweɖebǔnu e é ɖɔ nǔ é.” Enyi wemaxɔmɛví ɖé wɛ nú we ɔ, wemaxɔmɛzɔ́ e na ɖu ganxixo ɖokpo nú we é sixu wá ɖu ganxixo atɔn alǒ hú mɔ̌ nú we, nú nǔnywɛ xwitixwiti sín nǔ lɛ fɛ́ ayi towe ɔ nɛ.
Nǔ taji ɔ: É na vɛwǔ nú we bɔ a na nɔ sɔ́ ayi ɖó fí ɖokpo, enyi a lɔn nú nǔnywɛ xwitixwiti sín nǔ lɛ fɛ́ ayi towe bɔ a huzu kannumɔ nú ye ɔ nɛ.
Ayi e ma ɖò fí ɖokpo ǎ é ɖé cí sɔ́ gbě tɔn ɖé ɖɔhun. Mɛ wɛ nɔ nyí kannumɔ n’i
Lee a sixu nɔ sɔ́ ayi ɖó fí ɖokpo hugǎn gbɔn é
Hwenu e è ɖò xó ɖɔ xá mɛ wɛ é. Biblu ɖɔ: “Mɛ ɖebǔ ma nɔ ba ɖagbe éɖesunɔ tɔn ó; loɔ, mɛ ɖokpo ɖokpo ni nɔ ba ɖagbe mɛ ɖě lɛ tɔn.” (Filipunu lɛ 2:4) Nɔ ɖótó mɛ lɛ ganji dó xlɛ́ ɖɔ nǔ yetɔn nɔ ɖu ayi mɛ nú we. Nǔ nukún towe ni nɔ ɖò ye jí, bo ma nɔ lɔn nú alokan alǒ tablɛti towe ni fɛ́ ayi towe ó.
“Nú a ɖò xó ɖɔ xá mɛɖé wɛ hǔn, nɔ dɛ ɖò zɛn e nɔ sɔ́ we bonu a na nyi nukún kpɔ́n alokan towe jí é nu. Sɔ́ ayi towe bǐ ɖó mɛ e ɖò xó ɖɔ xá we wɛ é jí dó ɖè sísí xlɛ́ ɛ.”—Thomas.
WĚÐEXÁMƐ: Enyi a ɖò xó ɖɔ xá mɛɖé wɛ hǔn, nɔ sɔ́ alokan towe ɖó fí e nukún towe ma na ɖò jǐ tɔn ɖè ǎ é ɖé. Dobanúnǔtɔ́ lɛ ɖɔ ɖɔ así mɛtɔn e alokan ɔ ɖè é kɔ́kɔ́ɖɔ́kɔ́ sixu fɛ́ ayi mɛtɔn, ɖó é sixu ɖɔ nǔ ajijimɛ bo ɖó mɛ te.
Hwenu e è ɖò wemaxɔmɛ é. Biblu ɖɔ: “Mi nɔ hɛn ayi dó lee mi nɔ ɖótó nǔ gbɔn ɔ wu.” (Luki 8:18) Kpo linlin enɛ kpo ɖò ayi mɛ ɔ, enyi è yí gbè bɔ è na nɔ zán Ɛntɛnɛti ɖò wemaxɔmɛ towe hǔn, ma nɔ kpɔ́n nǔ e è wlán sɛ́dó we lɛ é, ɖè ayi ɖ’ayǐ, alǒ wlán nǔ sɛ́dó mɛ gbɔn Ɛntɛnɛti jí hwenu e a ɖó na hɛn ayi dó nǔ e kplɔ́n wɛ a ɖè é wu é ó.
“Tɛ́n kpɔ́n bo nɔ tɛ́tó ganji ɖò klási. Nɔ sɔ́ kɛ́n nǔ e ɖɔ wɛ mɛ̌si ɔ ɖè lɛ é tɔn. Nú é nyɔ́ bló hǔn, nɔ jinjɔn nukɔn ɖò klási ɔ, bo na dó nyi alɔ nú nǔ e na fɛ́ ayi towe lɛ é.”—Karen.
WĚÐEXÁMƐ: Nɔ zán bǐki kpo kayée kpo dó wlán nǔ, é nyɔ́ hú ɖɔ a ni nɔ zán ɔdinatɛ́ɛ. Dobanúnǔ lɛ xlɛ́ ɖɔ mɔ̌ wiwa na zɔ́n bɔ nǔ e na fɛ́ ayi towe lɛ é na ɖekpo, bɔ a na kpéwú bo flín nǔ e a kplɔ́n lɛ é hugǎn.
Hwenu e è ɖò nǔ kplɔ́n wɛ é. Biblu ɖɔ: “Yǐ nǔnywɛ, ɖǒ nukúnnúmɔjɛnǔmɛ.” (Nǔnywɛxó 4:5) Enɛ nɔ byɔ ɖɔ è ni lin tamɛ dó nǔjɔnǔ mɛ, é nyɔ́ hú ɖɔ a ni gbɔn nǔ lɛ jí dín kpowun bo na dó yì tɛnkpɔn ɖé.
“Nú un ɖò nǔ kplɔ́n wɛ ɔ, un nɔ sɔ́ tablɛti ce ɖó mode avion sín alɔ jí bo na dó sɔ́ ayi ɖó nǔ e wà wɛ un ɖè é jí. Nǔ e na fɛ́ ayi ce é ɖě sɔ́ nɔ wá ǎ. Enyi un lin ɖɔ é byɔ ɖɔ má flín nǔɖe ɔ, un nɔ wlán ɖ’ayǐ.”—Chris.
WĚÐEXÁMƐ: Mɔ nǔ jɛ wu ɖɔ fí e kplɔ́n nǔ ɖè wɛ a ɖè é na d’alɔ we bɔ ayi towe na nɔ fí ɖokpo. Hɛn fí ɔ ɖó mimɛ̌ jí bonu é ni lɛ́ ɖò tuto jí.
a È ɖè sín wema The Shallows—What the Internet Is Doing to Our Brains mɛ.