Yitso 17
‘Suɔmɔ ni Nyɛkɛsumɔɔ Nyɛhe lɛ Mli Awaa’
1, 2. (a) Mɛni haa mɛi heei ni baa Yehowa Odasefoi akpeei ashishi lɛ naa miishɛɛ babaoo lɛ? (b) Mɛɛ su nɛɛ he odaseyeli kroko amɛnaa yɛ wɔkpeei wuji ashishi?
KƐ GBƆMƐI ba Yehowa Odasefoi asafoŋ kpeei ashishi klɛŋklɛŋ lɛ, nɔ ni naa amɛnɔ hewalɛ waa ji suɔmɔ ni ajieɔ lɛ kpo yɛ jɛmɛ lɛ. Amɛnaa enɛ yɛ naanyobɔɔ ni mli wa lɛ kɛ bɔ ni ahereɔ amɛ atuu ahaa lɛ mli.
2 Yɛ wɔkpeei ashishi hu lɛ, mɛi ni baa jɛmɛ lɛ kadiɔ akɛ mɛi fɛɛ ni baa lɛ baa amɛjeŋ jogbaŋŋ. Adafitswaa wolo ko mli amaniɛbɔɔ ŋma yɛ kpee ko ni tamɔ nɛkɛ he akɛ: ‘Mɔ ko mɔ ko bɛ ni tsofa fɔŋ loo daa ni wa ena enɔ hewalɛ. Awieee waa ni abolɔɔɔ awooo mɔ ko. Atsirɛɛɛ mɔ ko. Ahooo mɔ ko he. Mɔ ko kaaa kita aloo ni aaalomɔ. Fɛoyelii gbohii kɛ wiemɔ shara bɛ mli. Zigaret lasu bɛ kɔɔyɔɔ lɛ mli. Ajuuu. Ashɛrɛɛɛ jwɛi ashwieee shi. Eyɛ sɔrɔto diɛŋtsɛ.’ Enɛɛmɛi fɛɛ ji suɔmɔ he okadi, nɔ ni ‘efeee enii bɔ ni esaaa ni etaooo lɛ diɛŋtsɛ enɔ.’—1 Kor. 13:4-8.
3. (a) Yɛ be ni sa mli lɛ, mɛni esa akɛ eje kpo ni tsɔɔ akɛ wɔmiijie suɔmɔ kpo? (b) Mɛɛ suɔmɔ nɛkɛ ehe hiaa ni wɔna, yɛ Kristo kasemɔ mli?
3 Suɔmɔ ji su ko ni anaa yɛ anɔkwa Kristofonyo fɛɛ Kristofonyo he. (Yoh. 13:35) Yɛ be mli ni wɔdaraa yɛ mumɔŋ lɛ, esa akɛ eje kpo babaoo yɛ wɔhe. Bɔfo Paulo sɔle koni enyɛmimɛi lɛ asuɔmɔ lɛ “afa kɛya nɔ ni eteke nɔ.” (Fil. 1:9; 1 Tes. 3:12) Agbɛnɛ hu Petro wo enanemɛi Kristofoi lɛ hewalɛ koni amɛŋmɛ gbɛ ni amɛsuɔmɔ lɛ akɔ “nyɛmimɛi asafo muu lɛ fɛɛ” he. (1 Pet. 2:17, NW) Esa akɛ wɔsuɔmɔ lɛ atsirɛ wɔ ni wɔfee babaoo fe kpee kɛkɛ ni wɔkɛ gbɔmɛi ni mɔdɛŋ fioo ko pɛ wɔbɔɔ ni wɔle amɛ diɛŋtsɛ lɛ aaakpe. Nɔ ni esa akɛ efata he ji nɔ ni fe kɛɛmɔ kɛkɛ ni wɔɔkɛɛ akɛ “Te oyɔɔ tɛŋŋ?” yɛ be kɛ bei amli. Bɔfo Yohane tsɔɔ akɛ esa akɛ efee nɔ ni akɛshaa afɔle. Eŋma akɛ: “Enɛ mli wɔyoɔ suɔmɔ lɛ yɛ, akɛ [Nyɔŋmɔ Bi lɛ] ŋɔ ewala eŋmɛ shi yɛ wɔhewɔ, ni esa akɛ wɔ hu wɔkɛ wɔwala ŋmɛɔ shi yɛ wɔnyɛmimɛi ahewɔ.” (1 Yoh. 3:16; Yoh. 15:12, 13) Wɔfeko nakai lolo. Shi ani wɔkɛ wɔwala baafɔ shi wɔha wɔnyɛmimɛi lɛlɛŋ? Shii enyiɛ wɔyaa wɔyayeɔ wɔbuaa amɛ bianɛ, yɛ be mli ni hegbɛ lɛ ehiii haaa wɔ po lɛ?
4. (a) Mɛɛ gbɛ kroko hu wɔbaanyɛ wɔna akɛ wɔbaanyɛ wɔjie suɔmɔ babaoo kpo yɛ nɔ? (b) Mɛni hewɔ ehe hiaa ni wɔna suɔmɔ ni mli wa wɔha wɔhe lɛ?
4 Kɛfata nitsumɔi ni tsɔɔ he-kɛ-afɔleshaa mumɔ lɛ he lɛ, ehe miihia hu ni wɔna wɔnyɛmimɛi lɛ ahe miishɛɛ diɛŋtsɛ. Nyɔŋmɔ Wiemɔ lɛ woɔ wɔ hewalɛ akɛ: “Nyɛkɛ nyɛmimɛi asuɔmɔ asumɔsumɔɔ nyɛhe.” (Rom. 12:10) Wɔ fɛɛ wɔnuɔ he nakai wɔhaa mɛi komɛi. Ani wɔbaanyɛ wɔkɛ mɛi babaoo afata kuu ni wɔnuɔ he nakai wɔhaa amɛ lɛ he? Ni yɛ be mli ni gbɛjianɔtoo momo nɛɛ naagbee bɛŋkɛɔ lɛ, ehe hiaa waa kɛhaa wɔ akɛ wɔɔbɛŋkɛ wɔnyɛmimɛi Kristofoi lɛ ahe kpaakpa. Biblia lɛ hɛleɔ wɔ shi yɛ enɛ he akɛ: “Shi nibii fɛɛ anaagbee lɛ eshɛ eta. . . . Shi titri lɛ nyɛsuɔmɔ ni nyɛkɛsumɔsumɔɔ nyɛhe lɛ mli awaa, ejaakɛ suɔmɔ haa eshai babaoo nɔ.”—1 Pet. 4:7, 8.
5. Mɛni hewɔ eji tɔmɔ akɛ mɔ ko aaakpa gbɛ akɛ naagba ko eteŋ shi yɛ asafo lɛ mlibii ateŋ lɛ?
5 Shi, bei abɔ ni wɔyeee emuu nɛɛ, be shɛɔ ni wɔfeɔ nibii ni haa mɛi krokomɛi amli fuɔ. Amɛ hu, amɛbaafee esha amɛshi wɔ yɛ gbɛi sɔrɔtoi anɔ. (1 Yoh. 1:8) Kɛ ona ohe yɛ shihilɛ ni tamɔ nɛkɛ mli lɛ, mɛni esa akɛ ofee?
NƆ NI ESA AKƐ AFEE KƐ NAAGBAI TE SHI
6. (a) Mɛni hewɔ Biblia mli ŋaawoo lɛ kɛ wɔsusumɔi kpaŋ gbee yɛ be fɛɛ mli lɛ? (b) Shi mɛni baajɛ mli aba kɛ wɔkɛtsu nii?
6 Ŋmalɛi lɛ kɛ gbɛtsɔɔmɔ ni he hiaa lɛ haa. Shi nɔ ni amɛwoɔ he ŋaa lɛ baafee nɔ ni wɔ akɛ adesai ni yeee emuu lɛ sumɔŋ ni wɔfee. (Rom. 7:21-23) Yɛ fɛɛ sɛɛ lɛ, kɛ wɔkɛ hiɛdɔɔ tsu he nii lɛ, wɔyeɔ odase akɛ wɔmiisumɔ diɛŋtsɛ ni wɔsa Yehowa hiɛ, ni ebaaha suɔmɔ ni wɔyɔɔ kɛhaa mɛi krokomɛi lɛ mli awa.
7. (a) Kɛ mɔ ko fee nɔ ko eshi wɔ lɛ, mɛni hewɔ esaaa ni wɔtoɔ najiaŋ lɛ? (b) Mɛni hewɔ esaaa ni wɔtsiɔ wɔhe kɛjɛɔ nyɛmi ko ni efee wɔ efɔŋ lɛ he kɛkɛ lɛ?
7 Yɛ bei komɛi amli lɛ, kɛ mɛi komɛi amli fu lɛ, amɛtaoɔ gbɛi anɔ ni amɛaatsɔ amɛtɔ owele. Shi enɛ haa shihilɛ lɛ fiteɔ moŋ. Kɛ najiaŋtoo he miihia lɛ, esa akɛ wɔshi wɔha Nyɔŋmɔ. (Abɛi 24:29; Rom. 12:17-21) Mɛi krokomɛi baasumɔ ni amɛkɛ mɔ ni etɔ amɛnɔ lɛ ahi naa yɛ amɛshihilɛ be fɛɛ mli, amɛsumɔɔɔ ni amɛkɛ lɛ afee nɔ ko. Shi wɔnyɛŋ wɔfee wɔnanemɛi jalɔi lɛ nakai. Wɔjamɔ lɛ ni aaakpɛlɛ nɔ lɛ fa damɔ suɔmɔ ni wɔyɔɔ kɛha wɔnyɛmimɛi lɛ nɔ. (1 Yoh. 4:20) Ani wɔbaanyɛ wɔkɛɛ yɛ anɔkwayeli mli akɛ wɔsumɔɔ mɔ ko yɛ be mli ni wɔsumɔŋ ni wɔkɛ nakai mɔ lɛ awie aloo kɛ eba wɔmasɛi pɛ kɛkɛ lɛ wɔmli efu lɛ? Esa akɛ wɔtsu naagba lɛ he nii ni wɔna enaa tsabaa. Yɛ mɛɛ gbɛ nɔ?
8, 9. (a) Kɛ nyɛmi ko efee wɔ efɔŋ lɛ, mɛni ji nɔ ni ja gbɛ ni esa akɛ wɔfee? (b) Shi kɛ efee wɔ efɔŋ shii abɔ hu? (d) Mɛni hewɔ esa akɛ wɔtsu sane lɛ he nii yɛ nɛkɛ gbɛ nɔ, ni mɛni baaye abua wɔ ni wɔfee nakai?
8 Bɔfo Paulo ŋma yɛ nɛkɛ sane nɛɛ he akɛ: “Ni kɛji mɔ ko kɛ mɔ ko na sane ko lɛ, nyɛnanaa nyɛhaa nyɛhe ni nyɛkɛfafaa nyɛhe, taakɛ bɔ ni [Yehowa] hu ŋɔfa nyɛ lɛ, nakai nyɛ hu nyɛfea.” (Kol. 3:13) Ani obaanyɛ ofee nakai? Mɛni, kɛji akɛ gbɔmɔ lɛ feɔ esha eshiɔ bo shii abɔ yɛ gbɛi sɔrɔtoi anɔ?
9 Bɔfo Petro bi sane ni tamɔ nakai nɔŋŋ, ni ewie akɛ ekolɛ, esa akɛ ebɔ mɔdɛŋ ni ekɛke enyɛmi kɛyashi shii kpawo. Shi Yesu ha hetoo akɛ: “Miikɛɛo akɛ, Jeee kɛyashi shii kpawo, shi, kɛyashi shii nyɔŋmai kpawo kɛ kpawo.” Shi mɛni hewɔ? Yesu kɛ nɔkwɛmɔ nɔ ko ni maa nyɔmɔ babaoo ni wɔhiɛ Nyɔŋmɔ lɛ nɔ mi to nɔ ni adesa ko baanyɛ ahiɛ wɔ lɛ he. (Mat. 18:21-35, NW) Wɔfeɔ esha wɔshiɔ Nyɔŋmɔ shii abɔ yɛ gbɛi sɔrɔtoi anɔ daa gbi—yɛ bei komɛi amli lɛ kɛtsɔ pɛsɛmkunya nifeemɔ ko nɔ, yɛ be babaoo mli lɛ kɛtsɔ nɔ ni wɔkɛɔ loo wɔsusuɔ nɔ, kɛ agbɛnɛ feemɔ ni wɔfeee nɔ ni esa akɛ wɔfee lɛ nɔ. Akɛni wɔleee hewɔ lɛ, ekolɛ wɔbayoŋ po akɛ nibii komɛi ni wɔfee lɛ ejaaa, aloo yɛ oyai ni wɔyeɔ yɛ shihilɛ mli hewɔ lɛ, wɔkɛ hiɛdɔɔ susuŋ sane lɛ he po. Nyɔŋmɔ baanyɛ abi ni wɔkɛ wɔwala ato wɔ eshai lɛ anajiaŋ. (Rom. 6:23) Shi etee nɔ ejie musuŋtsɔlɛ kpo etsɔɔ wɔ. (Lala 103:10-14) Belɛ ejeee nɔ ni jwɛŋmɔ bɛ mli kwraa akɛ eeebi ni wɔkɛ mɛi krokomɛi hu aye yɛ nakai gbɛ nɔŋŋ nɔ. (Mat. 6:14, 15; Efes. 4:1-3) Kɛ wɔfee nakai lɛ, ni wɔɔna mɛi krokomɛi ahe mlifu moŋ lɛ, eji odaseyeli ni tsɔɔ akɛ wɔnine eshɛ suɔmɔ ni “niŋŋ efɔŋ he” lɛ nɔ.—1 Kor. 13:4, 5; 1 Pet. 3:8, 9.
10. Mɛni esa akɛ wɔfee kɛ nyɛmi ko ena wɔhe mlifu?
10 Eshɛɔ be ni wɔwieɔ akɛ eyɛ mli akɛ wɔmli fuko wɔnyɛmi ko moŋ, shi ena wɔhe mlifu. Mɛni esa akɛ wɔfee? Esa akɛ wɔkɛ lɛ awie he amrɔ nɔŋŋ ni wɔbɔ mɔdɛŋ ni toiŋjɔlɛ aba wɔteŋ. Biblia lɛ woɔ wɔ hewalɛ ni wɔtsɔ hiɛ. (Mat. 5:23, 24) Ekolɛ nakai feemɔ efeŋ mlɛo. Ebiɔ suɔmɔ ni heshibaa yɔɔ mli. Ani nakai sui lɛ mli wa yɛ omli bɔ ni ooonyɛ ofee nɔ ni Biblia lɛ woɔ he ŋaa lɛ? Enɛ ji oti ko ni he hiaa ni esa akɛ wɔtsu he nii.
11. Kɛ nyɛmi ko fee nii ni woɔ wɔ mlifu lɛ, mɛni esa akɛ afee yɛ he?
11 Yɛ gbɛ kroko nɔ lɛ, ebaanyɛ eba akɛ mɔ ko miifee nibii ni ekɛmiigba onaa—ni ekolɛ kɛ mɛi krokomɛi hu. Ani efeŋ nɔ ni hi akɛ mɔ ko kɛ lɛ aaawie? Ekolɛ nakai. Kɛ bo diɛŋtsɛ okɛ mlihilɛ tsɔɔ lɛ naagba lɛ mli lɛ, ekolɛ nɔ kpakpa baajɛ mli aba. Shi klɛŋklɛŋ lɛ esa akɛ obi ohe akɛ: ‘Ani nibii ni efeɔ lɛ kɛ ŋmalɛi lɛ kpaaa gbee lɛlɛŋ? Aloo naagba lɛ jɛ misu kɛ baŋ aloo mitsɔsemɔ ni soro no yɛ enɔ he lɛ hewɔ?’ Kɛji nakai ni lɛ, belɛ kwɛmɔ jogbaŋŋ ni okɛ bo diɛŋtsɛ omlai akamamɔ shi ni okojo mɔ lɛ yɛ enɛɛmɛi anaa. (Yak. 4:11, 12) Yehowa kpɛlɛɔ gbɔmɛi ni jɛ shihilɛi sɔrɔtoi fɛɛ mli lɛ anɔ ni hiɛaŋkwɛmɔ bɛ mli, ni etoɔ etsui shi ehaa amɛ yɛ be mli ni amɛdaraa yɛ mumɔŋ lɛ.
12. (a) Kɛ tɔmɔ ko ni hiɛdɔɔ yɔɔ mli eba asafo lɛ mli lɛ, namɛi tsuɔ he nii? (b) Mɛɛ shihilɛ ebaa akɛ ebafeɔ gbɛnaa nii ni ka mɔ ni afee esha ashi lɛ lɛ nɔ akɛ lɛ klɛŋklɛŋ efee he nɔ ko? Kɛ mɛɛ yiŋtoo?
12 Shi, kɛji akɛ mɔ ko ni yɔɔ asafo lɛ mli kɛ ehe yawo efɔŋfeemɔ ni hiɛdɔɔ yɔɔ mli lɛ mli lɛ, enɛ biɔ ni atsu he nii amrɔ nɔŋŋ. Shi namɛi baatsu he nii? Onukpai lɛ fɔɔ enɛ feemɔ. Shi kɛ eji nitsumɔ mli sane ni ka nyɛmimɛi ateŋ, aloo ekolɛ lilɛi ni ekɛtsu nii yɛ gbɛ fɔŋ nɔ ni enɛ eye mɔ ko awui lɛ, no lɛ mɔ ni afee esha ashi lɛ lɛ klɛŋklɛŋ abɔ mɔdɛŋ ni eye ebua mɔ ni fee esha lɛ diɛŋtsɛ. Enɛ baafee nɔ ko ni wa kɛha mɛi komɛi. Shi no ji ŋaawoo ni Yesu kɛha yɛ Mateo 18:15-17 lɛ. Suɔmɔ kɛha mɔ ko nyɛmi kɛ bɔ ni mɔ lɛ shweɔ akɛ eeeha ehi shi akɛ enyɛmi lɛ abaaye abua mɔ lɛ ni efee enɛ yɛ gbɛ ni kɛ aaahi lɛ enine ashɛ mɔ ni tɔɔ lɛ tsui nɔ lɛ nɔ.—Abɛi 16:23.
13. Kɛ bei ko te shi yɛ wɔ kɛ nyɛmi kroko teŋ lɛ, mɛni baaye abua wɔ ni wɔsusu sane lɛ he yɛ gbɛ kpakpa nɔ?
13 Kɛ naagbai te shi, ni amɛji ewuji loo bibii po lɛ, kɛ wɔbɔ mɔdɛŋ wɔnu bɔ ni Yehowa kwɛɔ sane lɛ ehaa lɛ shishi lɛ, eyeɔ ebuaa wɔ. Ekpɛlɛɛɛ esha ko esha ko nɔ, ni kɛlɛ enaa enɛ yɛ wɔ fɛɛ wɔmli. Yɛ be ni sa mli lɛ, ajieɔ mɛi ni feɔ esha ni amɛtsakeee amɛtsui lɛ kɛjɛɔ egbɛjianɔtoo lɛ mli. Shi wɔteŋ mɛi ni eshwɛ lɛ hu? Wɔ fɛɛ wɔji mɛi ni ejieɔ etsuishiŋmɛɛ kɛ emɔbɔnalɛ kpo etsɔɔ wɔ. Etoɔ okadi lɛ efɔɔ shi ehaa wɔ ni wɔnyiɛ sɛɛ. Ni kɛ wɔfee nakai lɛ, belɛ wɔmiijie esuɔmɔ lɛ kpo wɔmiitsɔɔ.—Efes. 5:1, 2.
NYƐTAOA GBƐI ANƆ NI NYƐAATSƆ NYƐHA “NYƐMLI ALƐƐ”
14. (a) Mɛni hewɔ Paulo wo Korintobii lɛ hewalɛ ni ‘amɛmli alɛɛ’ lɛ? (b) Yɛ mɛɛ gbɛ nɔ ŋmalɛi ni atsɛ yɛ biɛ lɛ tsɔɔ akɛ wɔbaafee jogbaŋŋ akɛ wɔɔsusu enɛ he?
14 Bɔfo Paulo kɛ nyɔji babaoo etsu nii ni ekɛmiitswa Korinto asafo lɛ ema shi yɛ Hela. Etsu nii waa koni ekɛye ebua nyɛmimɛi ni yɔ jɛmɛ lɛ ni esumɔɔ amɛ hu. Shi amɛteŋ mɛi komɛi bɛ ehe miishɛɛ. Amɛwieɔ amɛshiɔ lɛ. Ewo amɛ hewalɛ ni amɛha ‘amɛmli alɛɛ’ yɛ suɔmɔ kpojiemɔ mli. (2 Kor. 6:11-13; 12:15) Ebaahi jogbaŋŋ akɛ wɔ fɛɛ wɔɔsusu he ni wɔjieɔ suɔmɔ kpo wɔtsɔɔ mɛi krokomɛi kɛyashɛɔ lɛ he ni wɔtao gbɛi anɔ ni wɔɔtsɔ wɔha ‘wɔmli alɛɛ.’—1 Yoh. 3:14; 1 Kor. 13:3.
15. Mɛni baaye abua wɔ ni wɔda yɛ suɔmɔ mli wɔha mɔ fɛɛ mɔ ni wɔsumɔŋ ni wɔbɛŋkɛ lɛ lɛ?
15 Ani mɛi komɛi yɛ asafo lɛ mli ni ewa kɛha wɔ akɛ wɔɔbɛŋkɛ amɛ? Kɛ wɔtsimɔ amɛtɔmɔi bibii ni amɛfee amɛshi wɔ lɛ anɔ, taakɛ bɔ ni wɔbaasumɔ ni amɛfee amɛha wɔ lɛ, enɛ baaye abua ni miishɛɛ aba wekukpaa ni ka wɔkɛ amɛ teŋ lɛ mli. (Abɛi 17:9; 19:11) Bɔ ni wɔnuɔ he wɔhaa amɛ lɛ baaya hiɛ kɛ wɔtao nibii kpakpai ni yɔɔ amɛhe, ni wɔjwɛŋ enɛɛmɛi ahe. Ani wɔsusu gbɛi anɔ ni Yehowa tsɔɔ ekɛ nɛkɛ nyɛmimɛi nɛɛ tsuɔ nii lɛ he diɛŋtsɛ? Yɛ anɔkwale mli lɛ, enɛ baaha suɔmɔ ni wɔyɔɔ kɛha amɛ lɛ ada kɛya hiɛ.—Luka 6:32, 33, 36.
16. Te wɔɔfee tɛŋŋ wɔha ‘wɔmli alɛɛ’ yɛ suɔmɔ ni wɔjieɔ lɛ kpo wɔtsɔɔ mɛi ni yɔɔ asafo lɛ mli lɛ diɛŋtsɛ?
16 Wɔkpɛlɛɔ nɔ akɛ jeee nɔ fɛɛ nɔ wɔbaanyɛ wɔfee wɔha mɛi krokomɛi. Wɔnyɛŋ wɔŋa mɔ fɛɛ mɔ kɛ wɔtee kpeei. Wɔnyɛŋ wɔtsɛ mɔ fɛɛ mɔ kɛba wɔniyeli shishi kɛ wɔfɔ nine wɔtsɛ nanemɛi. Wɔ fɛɛ wɔyɛ nanemɛi ni bɛŋkɛ wɔ kpaakpa ni wɔkɛ amɛ hiɔ shi yɛ be babaoo mli fe mɛi krokomɛi. Shi ani wɔbaanyɛ ‘wɔha wɔmli alɛɛ’? Ani wɔbaanyɛ wɔkɛ minitii fioo ko ale mɔ ko ni yɔɔ wɔ asafo lɛ mli ni jeee naanyo ni bɛŋkɛ wɔ kpaakpa lɛ daa otsi? Ani wɔbaanyɛ wɔfɔ nine wɔtsɛ mɛi ni tamɔ nɛkɛ lɛ ateŋ mɔ kome ni ekɛ wɔ atsu nii yɛ sɔɔmɔ lɛ mli yɛ be kɛ bei amli? Kɛ wɔsumɔsumɔɔ wɔhe waa diɛŋtsɛ lɛ, wɔbaatao gbɛi anɔ ni wɔɔtsɔ wɔjie enɛ kpo.
17. Kɛ wɔyɛ nyɛmimɛi ni wɔkɛ amɛ ekpeko da lɛ ateŋ lɛ, mɛni baatsɔɔ akɛ wɔyɛ suɔmɔ ni mli wa kɛha amɛ hu?
17 Kristofoi akpeei haa wɔnaa hegbɛ fɛfɛo koni ‘wɔkɛlɛɛ’ wɔsuɔmɔ lɛ mli. Akpei babaoo baaba. Wɔnyɛŋ wɔkɛ amɛ fɛɛ akpe. Shi wɔbaanyɛ wɔba wɔjeŋ yɛ gbɛ ni baatsɔɔ akɛ wɔkɛ amɛhilɛ-kɛhamɔ yeɔ wɔnɔ hiɛ, kɛji akɛ wɔkɛ amɛ ekpeko da po. Ni wɔbaanyɛ wɔtsɔɔ akɛ wɔyɛ amɛhe miishɛɛ yɛ be mli ni kpee lɛ fa ko eba naagbee, kɛtsɔ hegbɛ ni wɔɔŋɔ ni wɔkɛ mɛi ni bɛŋkɛ wɔ lɛ awie lɛ nɔ. Be ko baashɛ ni mɛi fɛɛ ni yɔɔ shikpɔŋ lɛ nɔ lɛ baatsɔmɔ nyɛmimɛi hii kɛ nyɛmimɛi yei, ni amɛfee ekome yɛ Nyɔŋmɔ kɛ mɛi fɛɛ a-Tsɛ lɛ jamɔ mli. Mɛɛ miishɛɛ enɛ aaaji nɛkɛ akɛ wɔɔle amɛ fɛɛ, kɛ amɛsui sɔrɔtoi babaoo lɛ! Suɔmɔ ni mli wa ni wɔɔna wɔha amɛ lɛ baatsirɛ wɔ ni wɔsumɔ akɛ wɔɔfee nakai. Mɛni hewɔ ojeee shishi bianɛ?
Sanegbaa Ni Akɛtiɔ Mli
● Kɛ naagbai te shi yɛ nyɛmimɛi hii loo nyɛmimɛi yei ateŋ lɛ, mɛɛ gbɛ nɔ esa akɛ atsu enɛɛmɛi ahe nii yɛ? Mɛni hewɔ?
● Mɛɛ gbɛi anɔ nɛkɛ esa akɛ wɔsuɔmɔ hu adara beni wɔdaraa yɛ mumɔŋ lɛ?
● Te wɔɔfee tɛŋŋ wɔjie suɔmɔ ni mli wa kpo wɔtsɔɔ mɛi babaoo fe nanemɛi ni bɛŋkɛ wɔ kpaakpa lɛ akuu lɛ pɛ?