Amɛnanemɛi Ahe Miihia Amɛ
GBI ko beni Kristofonyo ko etee nitsumɔ lɛ, tɛlifoŋ lɛ gbɛɛ ni ewo nɔ. Enyɛmi Kristofonyo ko nɔŋŋ ŋa ji mɔni tswa tɛlifoŋ lɛ, ni ekɛɛ: “Ao, anyɛminuu, dɔkita-a ekɛɛ mi akɛ eshwɛ nyɔji etɛ ni ŋ-wu hela-a baagbelɛ. Ŋ-naaa bɔni ŋ-feɔ ni ŋ-kɛɔlɛ. Trukaa nɔŋŋ ni ŋ-kai bo. Ofainɛ, obaanyɛ okɛɛlɛ oha mi?” Emɛ fioo kɛkɛ ni eha hetoo akɛ: “Manyɛ. Mabɔ mɔdɛŋ manalɛ wɔ́ leebi.”
Enɔ jetsɛremɔ lɛ hii enyɔ lɛ ŋaŋaa amɛhe kɛ miishɛɛ. Beni saralɔ lɛ enu kafe kpulu kome sɛɛ lɛ, ebi enaanyo helatsɛ lɛ bɔni ehewojiaŋ yɔɔ. Helatsɛ lɛ h-a hetoo akɛ: “ŋ-yɛ,jogbaŋŋ. Opereshɛŋ-ɛ ye omanye. Amrɔ nɛɛ, bɛ ŋ-kpɔiaŋ walɛ kɛkɛ eshwɛ.”
Enaanyo lɛ kɛɛ: “Omanyesane nɛ. Etsɔɔ akɛ otsui mli efililɛ. Bo akɛ Nyɔŋmɔ tsulɔ-ɔ, obaanyɛ ona miishɛɛ befɛɛbe, kɛji ohesaŋemɔ-ɔ sɛɛ gbala shi fe bɔni okpaà gbɛ amrɔ nɛɛ po. Shi bɔfɛɛbɔ ni nibii aaabalɛ amɛha-a wɔbaanyɛ nɔfɛɛnɔ naa wɔdamɔ yɛ wɔŋwɛi Tsɛ-ɛ hewalɛ mli, aloo jeee nakai?
Nuu ni etsɛ yɛ jeŋ ji helatsɛ lɛ, ni nohewɔ lɛ ekwɛ enaanyo lɛ hiŋmɛii amli gãa. Ebilɛ akɛ: “Kwɛmɔ! Ole nɔko yɛ ŋ-he ni midiɛŋtsɛ-ɛ ŋ-leee ɛ-ɛ?” Esaralɔ lɛ ŋmɛ etsui shi ni eha hetoo akɛ: “Hɛɛ, nakai ni. Dɔkita-a kɛ oŋa wie ni nɔni ekɛɛ-ɛ jeee shwɛmɔ sane. Esusuɔ akɛ sane eba owala he. Lɛ ji klɛŋklɛŋ dɔkita ni kɛɛ nakai moŋ, shi etsɔɔ akɛ esani wɔtsu nɔko. Osusuuu akɛ esani oyana dɔkita kroko ni baanyɛ awa bo yɛ tsofafeemɔ-gbɛ kroko nɔ? Helatsɛmɛi pii ni dɔkitai kɛɛ amɛtsɛŋ-ɛ tsɛ fe bɔni akpa gbɛ. Shi ebaahi hu akɛ ooobɔi onanesɛɛ too nyɔŋolo ejaakɛ aleenɔ ohela-a mli aaawo wu, aloo onaaalɛ nakai? Ŋ-yɛ he miishɛɛ akɛ mafee nɔfɛɛnɔ ni ooosumɔ akɛ ŋ-fee ŋ-ha bo-ɛ mahao.”
Sanegbaa nɛɛ tee nɔ saŋŋ, shi wɔnu no mli saji bɔni sa ni baaha wɔna bɔni akɛ anɔkwayeli tsu nii yɛ mli ni eye ebua eha, lɛ faŋŋ. Helatsɛmɛi yɛ hegbɛ akɛ amɛleɔ shihilɛ mli ni amɛyɔɔ lɛ he sane fitsofitso, titri kɛji amɛbi akɛ aha amɛle lɛ.
Mɛɛba Beikomɛi Lɛ Wɔshashaoɔ Shi Akɛ Wɔɔɔwie Lɛ?
Beikomɛi lɛ ekolɛ eŋɔɔɔ wɔnaa akɛ wɔɔɔyasara mɔko ni etsɛŋ ni ebaagbo. Wɔnaa hiɛkpatamɔ hewalɛ ni gbele yɔɔ lɛ ni wɔnaa akɛ ebɛŋkɛ kpaakpa, ni enɛ woɔ wɔhe gbeyei. (Heb. 2:14, 15) Shi ofainɛ, tamɔ bɔni esaaani ofeɔ yɛ saji krokomɛi fɛɛ, nɔ̃ mli ni ebaalɛ akɛ onanemɛi yajeɔ haomɔ mli yɛ lɛ amli lɛ, yɛ enɛ mli hu, kaasusu bodiɛŋtsɛ ohe pɛ. Jeee yakatswaa Abɛi Awolo yitso 17, kuku 17 lɛ kɛɛ “Naanyo sumɔɔ mɔ bei fɛɛ mli, ni afɔ-lɛ akɛ nyɛmi ha haomɔbe” lɛ. Ejaakɛ bo akɛ Kristofoi asafo lɛ mlinyo lɛ, ohe miihia onyɛminuu loo onyɛmiyoo lɛ yɛ ŋmlɛtswaa nɛɛ mli fe bei krokomɛi fɛɛ amli. Kaaha onaanyo helatsɛ lɛ jaramɔ shihilɛ lɛ ha henumɔ ye onɔ moŋ ni nohewɔ lɛ ojwɛŋŋŋ ehiamɔnii diɛŋtsɛ lɛ ahe. Susumɔ nɔni baaye ebualɛ fe fɛɛ lɛ he, ni ofee ohe naanyo kpakpa ohalɛ. Kɛji ofee nakai lɛ, ohe baasaŋe bo, ni miishɛɛ ni jɛɔ mɛikrokomɛi asɔɔmɔ mli baa lɛ baajie awerɛhoo ni oyeɔ lɛ kɛya.
Mɛni Obaakɛɛ?
Beni otee mɔko ni he miiye waa lɛ saramɔ lɛ, esani oyɔse akɛ kɛji okwa ofee ohiɛ miishɛɛmiishɛɛ lɛ, eyeŋ ebuaŋlɛ. Sane ni mlihilɛ yɔɔmli ni obaanyɛ obi lɛ ji akɛ “Ani obaasumɔ ni mata omasɛi fioo?” ni enɛ baaha onyɛ oje onitsumɔ lɛ shishi yɛ gbɛ kpakpa nɔ. Sanebimɔi tamɔ “Te oyɔɔ tɛɛŋ?” aloo “Ani nɔko yɛ ni manyɛ mafee maha bo” lɛ aaanyɛ aha ona nɔni helatsɛ lɛ aaasumɔ ni ekɛ bo awie he. Kɛji eeshe nibii ni eleee ni baaba enɔ lɛ gbeyei lɛ, ebaawa akɛ ebaawie nomɛi ahe. Ebaawa eha mɔko hu akɛ eeena nɔni yaa nɔ yɛ ejwɛŋmɔ kɛ etsui mli. Shi kɛji helatsɛ lɛ aaasumɔ ni ewie ehela lɛ he nii ni eŋɔɔɔ lɛ he lɛ, kaaku enaa kɛ wiemɔi komɛi ni tsuuu nɔkpakpa, tamɔ “Oo, kaajwɛŋ he! Ohe baawa bo nɔŋŋ” nɛkɛ. Okɛlɛ akpa gbeɔ yɛ anɔkwayeli mli akɛ eeenyɛ ebalɛ akɛ nibii amli ebahiŋ, shi no po diɛŋtsɛ lɛ ebaanyɛ etuu nɔfɛɛnɔ ewo eŋwɛi Tsɛ ni nyɛɔ nɔfɛɛnɔ etsuɔ lɛ dɛŋ.—Fil. 4:6, 7.
Ooonyɛ okɛɛ akɛ: ‘Ani obaasumɔ ni makane wiemɔi kpakpai komɛi kɛjɛ Biblia-a mli mahao?’ Nɛkɛ miishɛjemɔwiemɔi nɛɛ baanyɛ amɛha mɔ lɛ hemɔkɛyeli mli awa. Helatsɛmɛi sumɔɔ Biblia mli Lalai lɛ, ejaakɛ nomɛi jieɔ mɔko ni egbee haomɔ mli kɛ fai ni ekpaa Yehowa kɛhaa yelikɛbuamɔ lɛ akpo yɛ gbɛ ko ni yɔɔ nyam nɔ. Efɔɔ kaa akɛ helatsɛmɛi ni jwere gbele kɛ wala teŋ lɛ bɛ hewalɛ tsɔ ni amɛnyɛɛɛ amɛgba sane kakadaŋŋ. Nohewɔ lɛ ehe ehiaaa ni ewie babaoo kɛji ebalɛ nakai. Kɛji ota mɔ lɛ saa lɛ he dioo ni omɔ enine mli lɛ, no po baanyɛ ashɛje emii waa. Kɛ́ wɔnanemɛi ni jwere gbelesaa nɔ lɛ biii akɛ wɔkɛ amɛ asɔle kutuu po, no ni amɛnyɛmimɛi Kristofoi aaatao hegbɛ ni amɛkɛfee lɛ baasa amɛhiɛ jogbaŋŋ. Ni kɛji onyɛ owie wiemɔi ni tsɔɔ suɔmɔ ni Yehowa yɔɔ akɛ eye ebua onaanyo lɛ yɛ esane lɛ mli kɛ hewalɛ ni eyɔɔ ni ebaanyɛ ekɛfee nakai lɛ mli hemɔkɛyeli kpɛŋŋ lɛ, nyɛyi enyɔ lɛ fɛɛ nyɛ aaana mumɔ hiɛtsiɛmɔ kutuu.
Eyɛ mli akɛ esaaani wɔnyiɛɔ mɔko ni he miiye waa lɛ sɛɛ gidigidi akɛ eto gbɛjianɔi kɛha be mli ni egbo etee lɛ moŋ, shi ehi akɛ ohiɛ ahi ohe nɔ koni kɛji ona okadi ko akɛ ebaasumɔ ewie no he yɛ be krɛdɛɛ ko mli lɛ, owolɛ ŋaa nakai. Ebaana miishɛɛjemɔ waa kɛji enanemɛi Kristofoi lɛ wolɛ shi akɛ amɛbaakwɛ esaji fɛɛ—titri nɔni kɔɔ eŋa kɛ ebii ahe, aloo yɛ yoo gbɛfaŋ lɛ, nɔni kɔɔ ewu lɛ he lɛ anɔ amɛbale beni ewɔ yɛ gbele mli lɛ. Ekolɛ ehe hiaa akɛ aŋma nɔko afɔ̃ shi kɛji ebaabi ni ana mɔko akwɛ bii anɔ aloo atuu shika ko awo mɔko dɛŋ ni ekɛkwɛ weku lɛ nɔ lɛ. Kɛji ayana mlalelɔ ko lɛ, ebaaha ana nɔmimaa saŋŋ akɛ abaatsu nibii ni mɔ lɛ aaakɛɛ yɛ egbelesaa nɔ akɛ afee yɛ egbele sɛɛ lɛ ahe nii.
Shi eji anɔkwale hu akɛ ehe ehiaaa ni befɛɛbe ni wɔɔɔyasara helatsɛmɛi ni tamɔ nakai lɛ, wɔsanegbaa lɛ atsii taakɛ nɔni wɔwie he kɛho lɛ tsɔɔ lɛ. Bɔni sanegbaa lɛ baaya nɔ eha lɛ baadamɔ shihilɛ mli ni oooyana onaanyo ni he yeɔ lɛ yɛ lɛ nɔ. Efɔɔ kaa akɛ helatsɛmɛi sumɔɔ ni akai amɛ bɔni amɛfee amɛnii amɛha yɛ amɛshihilɛ mli miishɛɛbei komɛi ni eho amli lɛ. Ani ole sane ko ni yɔɔ miishɛɛ ni ba okɛlɛ fɛɛ nɔ? Gbaa no, ni beni oshi otee lɛ, helatsɛ lɛ baakai blemanibii ni haa mɔ tsui mli filiɔlɛ nɛɛ aahu. Obaanyɛ oha Yehowa tsulɔ ko ni yɔɔ ekaa babaoo ni amrɔ nɛɛ enyɛɛɛ nɔko etsu yɛ “sanekpakpa” lɛ shiɛmɔ mli lɛ tsui anya babaoo. Kaimɔlɛ nɔni étsu yɛ enɛ gbɛfaŋ kɛho lɛ fɛɛ. Jiemɔ helatsɛmɛi ayi yɛ amɛshifimɔ kɛ nɔkwɛmɔnɔ kpakpa ni amɛfee yɛ be mli ni amɛkɛ hemɔkɛyeli kɛ miishɛɛ damɔ amɛnɔnai anaa, lɛ hewɔ.—Heb 6:10.
Ye Ogbeyeishemɔ Lɛ Nɔ
Oookpɛlɛ nɔ akɛ mɛi ni enu amɛhe shishi akɛ hela aloo gbele aaanyɛ afo amɛwala sɛɛ lɛ nyɛɔ amɛyeɔ amɛbuaa mɛi ni jwere gbele kɛ wala teŋ lɛ jogbaŋŋ. Kɛji wɔkɛ ŋwanejee ekaaa akɛ wɔɔjo shihilɛ mli saji ni eeenyɛ ebalɛ akɛ wɔkɛ aaakpe lɛ anaa foi lɛ, etsɔɔ akɛ wɔna salɛ.
Shi kɛji gbele he gbeyeishemɔ miigbu wɔ lɛ, mɛni wɔbaanyɛ wɔfee ni wɔkɛye susumɔi ni yɔɔ gbeyei nɛɛ anɔ? Klɛŋklɛŋ kwraa Iɛ, kaaka akɛ ooojie ohiɛ kɛjɛ ogbeyeishemɔi lɛ anɔ. Na deka ni okɛjwɛŋ nɛkɛ wala shihilɛ nɛɛ mli saji ni nɔmimaa bɛ nɔ lɛ ahe kɛ enɛ he tsabaa ni Nyɔŋmɔ kɛhaa lɛ hu he. Nyɔŋmɔ ni ji wala Jɛɛhe lɛ nanemɛi baanyɛ atɛje amɛhiɛ amɛsusu sane nɛɛ he shi kɛlɛ yɛ gbɛ ni ŋmɛɔ pɛpɛɛpɛ nɔ. Amɛle nɔni gbele ji krɛdɛɛ: akɛ eji wɔ vii ko ni mɔ boteɔ mli ni eleee nɔkonɔko, ni piŋmɔ aloo gbeyeishemɔ ko bɛ mli (Yoh. 11:11-14) Yesu ha mɛi le akɛ abaatee gbohii ashi, ejaakɛ ekɛɛ: “Enɛ akafee nyɛ naakpɛɛ; ejaakɛ ŋmlɛtswaa lɛ miiba, nɔ̃ mli ni mɛi fɛɛ ni yɔɔ gbohiiabui lɛ amli lɛ aaanu egbee, ni amɛ aaaje kpo.” (Yoh. 5:28, 29) Eyɛ mli akɛ Yesu shiteekɛwolɔi lɛ gbelɛ moŋ, shi eŋwɛi Tsɛ lɛ ha eba wala mli ekoŋŋ. Paulo ŋma, yɛ naakpɛɛnii nɛɛ sɛɛ, akɛ: “No sɛɛ lɛ ejie ehe kpo etsɔɔ aaafee nyɛmimɛi ohai-enumɔ loo nɔ̃ shikome, mɛi ni amɛteŋ mɛi pii yɔɔ kɛbashi ŋmɛnɛ.” (1 Kor. 15:3-8) Hɛɛ, aná Kristo shitee lɛ he odaseyeli-saji babaoo lɛɛlɛŋ.
Kristofoi le akɛ wala ni amɛnaa mli miishɛɛ amrɔ nɛɛ jeee nii ni he hiaa fe fɛɛ. Amɛhe tsuijurɔ ni Nyɔŋmɔ aaana lɛ ho yɛ Sɛɛnamɔ kwraa l’e enɛ, ejaakɛ “eyɛ wala ni yɔɔ agbɛnɛ nɛɛ kɛ nɔni baaba lɛ he shiwoo.” (1. Tim. 4:8) Ni wɔbaanyɛ wɔna nɔmimaa akɛ Yehowa baaha wɔ hewalɛ ni wɔkɛdamɔ gbele naa yɛ he mli ni no he aaahia wɔ lɛɛlɛŋ lɛ.—Lala 46:2.
‘Shi Akwako Bo’
Kɛji ebalɛ akɛ osusuɔ akɛ ohela lɛ ebahiŋ lɛ, esani okwɛ jogbaŋŋ yɛ omumɔŋ shidaamɔ kpakpa he. Ekolɛ sanebimɔi ni tamɔ enɛ akɛ, “mɛni hewɔ esani enɛ aba ŋ-nɔ?” lɛ miitetee shi yɛ oyiŋ. Gbeyeishcnnɔi kɛ henumɔi akɛ akwa bo lɛ aaanyɛ agba onaa. Shi wuu oshi nomɛi. Na hewalɛ yɛ asusumɔi anɔ ni okaŋmɛ gbɛ ni amɛgbɛi onaa fe nine. Ohiɛ kã lolo ni Yehowa bɛŋkɛ bo. Yɔsemɔ akɛ Abonsam baasumɔ ni etsɔ bodiɛŋtsɛ ogbɔjɔmɔi anɔ egbɔjɔ Nyɔŋmɔ kɛ eshiwoo lɛ mli hemɔkɛyeli ni oyɔɔ lɛ. Shi jeee okometoo okɛlɛ nɔɔ lɛ. Yehowa ‘kwaŋ bo kɔkɔɔkɔ.’—2 Kor. 4:9.
Taomɔ nanemɛi koni amɛwa bo, titri mɛi ni etsɔ Yehowa hewalɛ nɔ pɛŋ amɛye naagbai babaoo anɔ lɛ. Susumɔ wɔsɛɛ be mli ni oooku osɛɛ oba wala mli ekoŋŋ ni obana Yehowa jɔɔmɔi fɛɛ lɛ he. Mɛɛ be ko ni yɔɔ nyam po no aaaji nɛkɛ! Akɛ ooohi shi kɛya naanɔ, okɛ nanemɛi kpakpai, ni piŋmɔ kɛ awerɛhooyelii bɛ kwraa. Yehowa Nyɔŋmɔ miitao ni wɔ fɛɛ wɔhi shi kɛya naanɔ. Yesu kɛɛ: “Mi lɛ miji shitee lɛ kɛ wala lɛ; mɔni heɔ minɔ eyeɔ lɛ, kɛji egbo tete lɛ, ehiɛ aaakã.”—Yoh. 11:25.
Kaimɔ Onanemɛi Ni Yeɔ Awerɛhoo Lɛ
Kɛji onyɛmi Kristofonyo ko wɔ yɛ gbele mli lɛ, ohiɛ akakpa owekumɛi tuuŋtu lɛ anɔ. No ji be mli ni sa akɛ okɛ ohe woɔ shihilɛ mli ni amɛyɔɔ lɛ mli. Ani ojwɛŋmɔ aaanyɛ akɛɛ bo bɔni amɛnuɔ he amɛhaa kɛji agbo yɛ amɛnɔ nakai lɛ? Esa akɛ amɛya nɔ amɛtsu amɛnii ni amɛfeɔ daagbi yɛ amɛshihilɛ mli lɛ nɔŋŋ, shi amɛmiiye awerɛhoo waa hu. Amrɔ nɛɛ ji be mli ni amɛnanemɛi ahe hiaa amɛ fe fɛɛ—amɛnanemɛi ni baanyɛ abo amɛsane toi aha amɛ. Kɛji amɛ aaana mɔko ni aaasaa akɛɛ amɛ nɔni wu, ŋa loo bi ko kɛɛ loo efee be ko lɛ, ebaajɔɔ amɛtsui he ni ebaashɛje amɛmii. Ewa waa akɛ amɛhiɛ aaakpa amɛsuɔlɔi ni eshi amɛ etee lɛ anɔ shikometoo nakai. Shi kɛyaashi amɛhiɛ aaabɔi mɛnɛɛmɛi anɔ kpamɔ lɛ, obaanyɛ owa amɛ koni amɛjwɛŋmɔ aba amɛdiɛŋtsɛ amɛhe nɔ ekoŋŋ.
Nibii saŋŋ yɛ ni obaanyɛ ofee oha onanemɛi ni yeɔ awerɛhoo lɛ. Ekomɛi ji tɛlifoŋ ni oootswa amɛ aloo nine ni ooofɔ̃ amɛ trukaa kɛha ekolɛ niyeli nɛkɛ. Ani ooonyɛ otsɛ amɛ ofata he yɛ bodiɛŋtsɛ onikasemɔ mli? Ani ato woji sɔrɔtoi afeemɔ kɛ shika gbɛfaŋ saji fɛɛ ahe gbɛjianɔ agbe naa? Ani amɛyɛ shika ni fa bɔni sa ni amɛbaakwɛ amɛhe, ni kɛji amɛbɛlɛ nakai lɛ, ani wɔyɛ he suɔmɔ akɛ wɔɔɔjɛ nɔni Yehowa eŋɔ eha wɔ lɛ mli wɔye wɔbua amɛ?
Wɔna bei amli ni wɔhe hiaa wɔnanemɛi yɛ gbɛ krɛdɛɛ nɔ lɛ faŋŋ—yɛ awerɛhooyeli mli, yeyeeyefeemɔ mli, kɛ gbeyeishemɔ po mli. Yesu bu Samarianyo ekpakpafeelɔ lɛ he abɛ lɛ kɛha wɔsɛɛnamɔ yɛ bei ni tamɔ enɛɛmɛi amli hu. Nyɛkahaa aŋmaa yɛ wɔhe kɔkɔɔkɔ taakɛ aŋma yɛ osɔfo lɛ kɛ Levinyo ni yɔɔ Yesu abɛbua lɛ mli lɛ ahe akɛ amɛfee, akɛ ‘amɛgba afã kɛho’ lɛ. (Luka 10:29-37) Amrɔ nɛɛ wɔnuɔ nɔni aŋma yɛ Jajelɔ Wolo lɛ, yitso 7, kuku 2 akɛ “Ŋkɔmɔyeli shia yaa hi fe nɔni aaatee shia ni aŋmɛ okpɔlɔ yɛ mli” lɛ shishi jogbaŋŋ. Ni Yakobo ŋma akɛ: “Nyɔŋmɔjamɔ ni he tse ni ehe bɛ muji ko yɛ Nyɔŋmɔ kɛ Tsɛ lɛ hiɛ ji enɛ, akɛ mɔ asara awusai kɛ okulafoi yɛ amɛmanehulu lɛ mli, ni eto ehe kɛjɛ je nɛŋ koni ekawo ehe muji.” (Yak. 1:27) Yehowa ajɔɔ wɔ yɛ no feemɔ mli!