Buu-Mɔɔ INTANƐT NƆ WOJIATOOHE
Buu-Mɔɔ
INTANƐT NƆ WOJIATOOHE
Ga
@
  • ɛ
  • ɔ
  • ɛ́
  • ɛ̃
  • ɔ̃
  • ã
  • ŋ
  • á
  • BIBLIA
  • WOJI
  • ASAFOŊ KPEEI
  • w83 11/1 bf. 10-15
  • Nɛgbɛ Anɔkwale Ni Baaha Wɔye Wɔhe Lɛ Yɔɔ?

Vidio ko bɛ kɛhã nɔ ni ohala nɛɛ.

Ofainɛ waa, be ni wɔtaoɔ wɔjie vidio lɛ, wɔná naagba ko.

  • Nɛgbɛ Anɔkwale Ni Baaha Wɔye Wɔhe Lɛ Yɔɔ?
  • Buu-Mɔɔ Eetswa Yehowa Maŋtsɛyeli He Adafi—1983
  • Saneyitsei Bibii
  • Saji Ni Tamɔ Enɛ
  • Hiɛnɔkamɔi Ni Damɔɔɔ Anɔkwale Nɔ
  • Jamɔ Mli “Anɔkwale” Ni Akaa Akwɛɔ
  • Wɔhiɛ Ni Wɔkɛkaafɔ Nyɔŋmɔ Anɔkwafo Lɛ Nɔ
  • Gbɔmɛi Ni Eye Amɛhe Shi Amɛbaabu Amɛhe Akɔntaa
    Buu-Mɔɔ Eetswa Yehowa Maŋtsɛyeli He Adafi—1992
  • Ani Adesa “Jeŋ Gbɛjianɔtoo Hee” Lɛ Ebɛŋkɛ?
    Buu-Mɔɔ Eetswa Yehowa Maŋtsɛyeli He Adafi—1992
  • Nyɛkahaa Yiŋtoo Ni Yɔɔ Heyeli Ni Nyɔŋmɔ Kɛha Lɛ Sɛɛ Lɛ Miifee Efolo
    Buu-Mɔɔ Eetswa Yehowa Maŋtsɛyeli He Adafi—1992
  • Ha Yehowa Atsɔɔ Bo Gbɛ Koni Oná Anɔkwa Heyeli
    Buu-Mɔɔ Eetswa Yehowa Maŋtsɛyeli He Adafi—2012
Kwɛmɔ Ekrokomɛi Hu
Buu-Mɔɔ Eetswa Yehowa Maŋtsɛyeli He Adafi—1983
w83 11/1 bf. 10-15

Nɛgbɛ Anɔkwale Ni Baaha Wɔye Wɔhe Lɛ Yɔɔ?

“Kɛkɛ ni Yesu kɛɛ . . . nyɛaale anɔkwale lɛ, ni anɔkwale lɛ aaaha nyɛye nyɛhe.”​—Yohane 8:​31, 32.

1. Mɛni ji heyelii ni gbɔmɛi ni yɔɔ je nɛɛ mli lɛ etao lɛ ateŋ ekomɛi?

1 HEYELI! Nakai wiemɔ lɛ ekanya gbɔmɛi ajwɛŋmɔi kɛ tsuii afii ohai babaoo! Awuu tai yɛ heyeli hewɔ! Gbɔmɛi akpekpei abɔ egboi yɛ enɛ hewɔ. Mɛi pii enu he taakɛ Amerika maŋnukpa Patrick Henry nu he yɛ afii 200 ni eho nɛ, beni ejaje akɛ: “Ha mi heyeli aloo ha mi gbele” lɛ. Yɛ Jeŋ Ta II be mli lɛ, Maŋnɔkwɛlɔ Franklin D. Roosevelt bi “heyelii ejwɛ” lɛ, wiemɔ mli heyeli, jamɔ mli heyeli, heyeli kɛmiijɛ ohia mli kɛ heyeli kɛmiijɛ gbeyeishemɔ mli.

2, 3. Mɛni esa akɛ efata heyeli diɛntsɛ lɛ he?

2 Shi kɛlɛ, esa akɛ nibii pii afata heyeli lɛ he, yɛ shishinumɔ ni mlikwɔ naa, fe enɛɛmɛi. Akɛ nɔkwɛmɔ nɔ lɛ, ani nakai heyelii lɛ eko baanyɛ ekɛ heyeli kɛmiijɛ emuu ni adesa yeee mli aba? Ani amɛbaanyɛ amɛkɛ heyeli kɛmiijɛ hela mli aba? Nɔ ni fata he lolo lɛ, bɔ fɛɛ bɔ ni mɔ ko yɔɔ gbɔmɔtsoŋ hewalɛ lɛ ha lɛ, anɔkwale ni eji akɛ etsɛɛɛ aloo yɛ sɛɛ mli lɛ gbɔmɔ gboɔ ni egbɔɔ lɛ ma shi shiŋŋ yɛ ehiɛ. Mɛɛ miishɛɛ mɔ ko baanyɛ ana yɛ gbonyobu mli? Biblia lɛ haa hetoo: “Shi gbohii lɛ amɛleee nɔ ko nɔ ko.” No hewɔ ni ekɛɔ hu akɛ: “Ejaakɛ gbee ní hiɛ ka lɛ, ehi fe jata ni egbo.”​—Jajelɔ 9:​4, 5.

3 Bɔni afee ni wɔye wɔhe yɛ wiemɔ lɛ shishinumɔ naa diɛŋtsɛ lɛ, esa akɛ ajie nyɔŋyeli mli ni wɔyɔɔ yɛ emuu ni wɔyeee, hela kɛ gbele hewɔ lɛ kɛjɛ wɔhe. Kɛ agbɛnɛ, hɛɛ, nɔ ni he hiaa wɔ ni baajie ohia, nɔnyɛɛ, efɔŋfeemɔ kɛ ta, nibii ni yɔɔ gbeyei ni eyi yinɔsane mli obɔbɔ lɛ fɛɛ kɛjɛ wɔhe kɛya. Shi namɔ baanyɛ aha wɔ heyelii ni tamɔ nakai? Ani Tsofafeelɔ ko baanyɛ ama nɔ mi aha wɔ akɛ ebaanyɛ etsɛ helooŋ fala ni gbooo, tsuihela kɛ ekrokomɛi fɛɛ? Ani jeŋ nilelɔ ko baanyɛ atsĩ gbɔlɛ kɛ gbele ni aaaba lɛ naa aha wɔ, aloo ekɛ wɔ aaaba wala mli yɛ be mli ni wɔgboi? Ani maŋkwramɔŋ hiɛnyiɛlɔ ko baanyɛ ama toiŋjɔlɛ yɛ shikpɔŋ nɔ kɛ heyeli kɛmiijɛ ta mli kɛmiiya naanɔ nɔ aduatsɔ aha wɔ? Ani maŋ onukpa aloo polisifoi anukpa ko yɛ je lɛ maŋ ko mli ni baanyɛ eha gbɔmɔ aye ehe kɛjɛ efɔŋfeemɔ mli kwraa? Mɛɛ shikahelɛtemɔ he gbɛjianɔtoo baanyɛ ekɛ heyeli kɛmiijɛ ohia, nitsumɔ ni bɛ aloo nibii ajara ni ewa mli aba, ni ekɛ kpɔomɔ aloo nɔyaa diɛŋtsɛ aba aha mɔ fɛɛ mɔ​—kɛya naanɔ?

4. Mɛni nɔ esa ákɛ heyeli diɛntsɛ adamɔ?

4 Kɛji akɛ hiɛnɔkamɔ ko yɛ akɛ abaanyɛ ajie shihilɛi gbohii babaoo ni baa adesai anɔ bianɛ lɛ kɛya lɛ, belɛ esa akɛ hetoo lɛ adamɔ anɔkwale lɛ nɔ. Anyɛŋ akɛ heyeli diɛŋtsɛ adamɔ shishiumɔ aloo amalei anɔ. No hewɔ lɛ, kɛji akɛ mɔ ko ni ji jeŋ hiɛnyiɛlɔ ko, jeŋ nilelɔ ko, shikahelɛtemɔ he nilelɔ aloo osɔfo ko jwɛŋmɔ ni ehiɛ lɛ ji nɔ ni kɛ heyelii ni ajɛ jeeŋmɔ atao nɛɛ baaba lɛ, belɛ sane ni esa akɛ abi ji akɛ: Ani eewie anɔkwale! Ejaakɛ adesai ena be kakadaŋŋ ni amɛkɛaakwɛ kɛji akɛ adesai asusumɔi, shiwooi, mɔdɛŋbɔɔi kɛ anɔkwale lɛ enyiɛ lo.

Hiɛnɔkamɔi Ni Damɔɔɔ Anɔkwale Nɔ

5. Ána hiɛnɔkamɔ kɛha heyeli kɛmiijɛ hela mli lɛ kɛyashɛ nɛgbɛ?

5 Akɛ nɔkwɛmɔ nɔ lɛ, afii nyɔŋmai abɔ ni eho nɛ, ni gbɔmɛi pii nu he akɛ tsofafeemɔ he nilee ni yaa hiɛ lɛ baaha adesai aye amɛhe kɛjɛ hela he. Be mli ni abɔ mɔdɛŋ babaoo atee hiɛ yɛ tsofafeemɔ mli lɛ, ani enɛɛmɛi kɛ heyeli kɛmiijɛ hela mli eba? Dabi, ejaakɛ helai tamɔ helooŋ fala ni gbooo kɛ tsuihela efa kɛyashɛ he ni abaanyɛ atsɛ lɛ tsɛŋemɔ hela. Be ko shɛ hu ni asusu akɛ abaanyɛ aye babaso helai anɔ kunim kɛtsɔ tsofa hee ko ni yɔɔ naakpɛɛ nɔ. Shi kɛlɛ, Ŋleshi tsofafeemɔ he wolo ni abuɔ lɛ waa. The Lancet lɛ bɔ amaniɛ akɛ: “Jeŋ Hewalɛnamɔ Gbɛjianɔtoo lɛ mu sane naa akɛ mɛi heei ni yeɔ babaso hela akpekpei 250 kɛ mɛi heei akpekpei 50 ni yeɔ sampuu hela yɛ je lɛŋ fɛɛ. Helai krokomɛi ni atsɔɔ bɔlɛnamɔ nɔ anaa lɛ hu baanyɛ afee nɔ ni fa babaoo.”​—Okɛto Abɛi 7:​10, 21-23 he.

6. Mɛni hewɔ abaanyɛ akɛɛ akɛ jeŋ nilee kɛ tsɔne nitsumɔhei ni feɔ guɔyeli nibii eha gbɔmɛi anijiaŋ eje wui?

6 Ni hiɛnɔkamɔi wuji ni jeŋ nilee kɛ tsɔne nitsumɔhei ni feɔ guɔyeli nibii hu kanya amɛ yɛ afii oha loo ohai enyɔ ni eho nɛ lɛ hu? Akɛ nɔkwɛmɔ nɔ kome pɛ lɛ, ajie lɔlei ni afee lɛ ayi waa akɛ eji jeŋnilee mli nɔyaa ni ebafee nakai yɛ be ko mli. Shi eye ebua ni maŋtiasei amli etsimɔ kɛ hoofeemɔ kɛ mujiwoo. Lɔlei gbeɔ gbɔmɛi fe 200,000 kɛtsɔɔ osharai ni baa anɔ, ni akpekpei pii tsɔmɔɔ kpajelɔi yɛ enɛ mli daa afi! Orville Wright, mɛi ni fee ŋwɛi kɔɔyɔŋ lɛlɛ klɛŋklɛŋ lɛ ateŋ mɔ kome kadi nɔ ni ejɛ tsɔnei ahe nilee mli eba ni jeɔ mɛi anijiaŋ wui lɛ. Eŋma sane nɛɛ eyaha Henry Ford yɛ Jeŋ Ta II be lɛ mli: “Wilbur kɛ mi susu akɛ kɔɔyɔŋ lɛlɛ kɛ jeŋ toiŋjɔlɛ babaoo baaba. Shi kɛ mikwɛ lɛ nɔ ni tamɔɔɔ nakai moŋ efee. Misusuɔ akɛ beni ofã akɛ kɛ aafee nɔ ko lɛ afee lɛ babaoo lɛ​—yinɔi lɛ amli nibii heei ni afeɔ lɛ ekome lɛ​—osusuuu he pii akɛ akɛbaatsu nii . . . . . ni akɛfee tank ni akɛwoɔ ta akɛkpataa je lɛ hiɛ. Anyɛŋ akɛ nɔ ko hee ni he baaba sɛɛnamɔ aba ni mɔ ko tsɔŋ gbɛ ko nɔ ni akɛ nɔ hee nɛɛ atsu nɔ fɔŋ.”

7. Ani je lɛŋ shikahelɛtemɔ he gbɛjianɔtooi lɛ eko aaanyɛ ekɛ nɔyaa lo kpɔomɔ abaha mɛi fɛɛ?

7 Ani afii ohai abɔ ni aka shikahelɛtemɔ gbɛjianɔtooi sɔrɔtoi lɛ akwɛ lɛ fɛɛ sɛɛ lɛ, ani ekome ko yɛ ni hi ni kɛ naanɔ shweremɔ baa kɛhaa mɛi fɛɛ? Dabi, ejaakɛ shikahelɛtemɔ he ŋaa ni nyɛɛɛ ama shi shiŋŋ lɛ ji gbɛjianɔtoo ni yɔɔ bianɛ. Taakɛ Jack Weldon, Montreal McGill University nitsɔɔlɔ kpanaa ni tsɔɔ shikahelɛtemɔ he nii lɛ jaje lɛ: “Niiahelɛtelɔ fɛɛ niiahelɛtelɔ ni he esa jogbaŋŋ ni yeɔ anɔkwale lɛ baakpɛlɛ nɔ akɛ wɔleee gbɛ ni wɔɔtsɔ nɔ wɔtsu naagbai wuji ni amrɔ nɛɛ ejwere maji ni amɛtee hiɛ lɛ ahiɛ lɛ he nii.” Shihilɛ lɛ yɛ gbeyei ni ehiii kwraa yɛ maji ni nako nɔyaa tsɔ lɛ amli. Time wolo tɛtrɛɛ lɛ bɔ amaniɛ yɛ maji nɛɛ ekome he akɛ, “gbekɛbii fe akpekpei 2 yɛ maŋ nɛɛ mli ni amɛfɔlɔi ni ehia amɛ fe nine lɛ ejo foi eshi amɛ, ni akpekpei 14 kroko hu yɛ ni bɔ ni ohia mli ni amɛyɔɔ lɛ yɔɔ hewɔ lɛ, kɛ ajo foi ashi amɛ po lɛ, eeefee nɔ ni asumɔɔ no moŋ.” Philippine Daily Express lɛ jaje kɛkɔ nɔ ni yaa nɔ yɛ je lɛ fã kroko he akɛ: “Gbɔmɛi aaafee akpekpei 600 ni ji Asiabii yɛ ni abuɔ naa ákɛ akɛ amɛ ewo nɔ ni atsɛɔ lɛ ‘ohia yɛŋ’ lɛ mli, ni abu naa akɛ amɛyifalɛ lɛ baaya hiɛ lolo.”

8. Demokrase kɛ shweshweeshwe shihilɛ ebaha maŋbii lɛ kɛyashɛ nɛgbɛ?

8 Yɛ Jeŋ Ta I be lɛ mli lɛ, akɛɛ akɛ aawuu ta koni “aha je lɛ afee shweshweeshwe aha demokrase.” Ŋmɛnɛ, maji fioo ko pɛ yɔɔ nɛkɛ dɛmokrase nɛɛ. Ni he ni akɛɛ enɛ yɔɔ lɛ po lɛ, mɛɛ shweshweeshwe shihilɛ mli maŋbii lɛ yɔɔ yɛ jɛmɛ? Yɛ United States, Amerika lɛ, ayeɔ wekui etɛ fɛɛ etɛ mli ekome awui yɛ gbɛ ko nɔ. Kojomɔhe Wulu lɛ Kojolɔnukpa Justice Warren Burger jaje akɛ: “Wɔmiibɛŋkɛ shihilɛ ko ni ji asafo ni nyɛɛɛ nɔ ko afee lɛ he​—gbɔmɛi asafo ko ni yiŋkɔshikɔshifeemɔ eba nyɛmɔ ni amɛyɔɔ akɛ amɛaaha shweshweeshwe shihilɛ ahi gbɛjegbɛi anɔ, skul sɔrɔtoi amli kɛ wɔmaŋbii ashiai amli lɛ he.” Ekɛfata he akɛ: “Wɔmaŋ lɛ mli onukpai kɛ mɛi krokomɛi ni jɛ maji krokomɛi anɔ ewie majimaji ateŋ awuyeli he yɛ afii 10 ni eho nɛɛ amli. Kɛji akɛ wɔbu daa gbi awui ni ayeɔ yɛ maji wuji ni yɔɔ United States, Amerika lɛ amli lɛ anaa lɛ, efa kwraa fe awui ni ‘majimaji ateŋ efɔŋfeelɔi’ yeɔ ni abɔɔ he amaniɛ yɛ afi mli lɛ.”​—Okɛto Jajelɔ 8:11 he.

9. Mɛni ba nɔ ni agba akɛ ta baaba naagbee yɛ wɔ afii oha nɛɛ mli lɛ nɔ?

9 Awie Jeŋ Ta I hu he akɛ “ta ni baafo tai fɛɛ sɛɛ.” Encyclopedia Americana wie akɛ: “Beni ta lɛ yaa nɔ lɛ, maŋkwralɔi kɛ mɛi ni anuɔ amɛgbeei wie gbii kpakpai ni baaba lɛ ahe, be mli ni tai bɛ dɔŋŋ, afeŋ tawuu nii dɔŋŋ, ni majimaji ateŋ béi baŋ dɔŋŋ lɛ he.” Shi anɔkwale lɛ bafee nɔ ni teɔ shi woɔ enɛ moŋ. South Afrika wolo ko, The Natal Mercury lɛ kɛɛ nyɛsɛɛ nɛɛ akɛ: “Maŋnukpa Woodrow Wilson tsɔɔ Jeŋ Ta I mli akɛ eji ‘ta ni baafo tai fɛɛ sɛɛ.’ Kulɛ nɔ ni egba efɔ shi nɛɛ baanyɛ afee anɔkwale waa eji aaanyɛ [atsɛ lɛ] ‘ta ni kɛ toiŋjɔlɛ baaba naagbee’ moŋ kulɛ.” Nɔ ni aŋma lɛ kɛfata he akɛ: “Kɛjɛ 1914 kɛbaa nɛɛ etamɔ nɔ ni je lɛ ena awuyeli kɛ basabasafeemɔi fe be fɛɛ kɛjɛ be mli ni abɔi yinɔsane ŋmalamɔ.” Shika ni afiteɔ yɛ tawuu mli yɛ je lɛŋ fɛɛ lɛ fe dɔla akpekpei toi akpei 500 daa afi. Ŋmɛnɛ jeŋmaji lɛ yɛ nuklea tawuu nii ni fa bɔ ni eeenyɛ etsumɔ maŋtiasei wuji fe akpeiakpe kome hiɛ. Maŋtiasei ni fa kwraa fe nɔ ni yɔɔ bianɛ.

10. Mɛni ji anɔkwale ni kɔɔ nɔyaa ko ni eba yɛ adesa mɔdɛŋbɔɔ yɛ gbɛi sɔrɔtoi anɔ lɛ he?

10 Dabi, anɔkwale lɛ ji akɛ nɔyaa fɛɛ nɔyaa ni eba yɛ nɔ fɛɛ nɔ mli lɛ hako adesai aye amɛhe yɛ shishiumɔ, piŋmɔ, ohia, efɔŋfeemɔ, gbeyeishemɔ, hela kɛ gbele mli. No hewɔ lɛ nɔ ni jeŋ hiɛnyiɛlɔi lɛ kɛɔ, amɛshiwooi kɛ susumɔi lɛ efeko nɔ ni damɔ anɔkwale lɛ nɔ. Taakɛ afii ohai abɔ mli odaseyelii tsɔɔ yɛ faŋŋ mli lɛ. Etamɔ bɔ pɛ ni Biblia lɛ kɛɛ yɛ 2 Petro 2:19 lɛ: “Amɛwoɔ amɛ shi akɛ amɛaaye amɛhe, shi amɛ diɛŋtsɛ lɛ, fitemɔ nyɔji ji amɛ.”

Jamɔ Mli “Anɔkwale” Ni Akaa Akwɛɔ

11. Mɛɛ kaa abaanyɛ akɛto nɔ ni akɛɔ akɛ eji jamɔ mli anɔkwale lɛ he?

11 Jeee akɛ ehe miihia ni wɔye wɔhe kɛjɛ shihilɛi ni gbaa mɔ naa ni egbɛ eshwa ŋmɛnɛ lɛ pɛ mli, shi moŋ ehe miihia ni wɔye wɔhe kɛjɛ jwɛŋmɔŋ nyɔŋyeli ni jɛ apasa jamɔ tsɔɔmɔi amli lɛ hu mli. Shi kɛ̃lɛ, Kristendom jamɔi kɛ jamɔi krokomɛi ni yɔɔ je lɛŋ lɛ kɛɔ akɛ amɛhemɔkɛyelii lɛ ji anɔkwale lɛ. Ewaaa akɛ amɛaakɛɛ nakai. Shi mɛni anɔkwasaji lɛ tsɔɔ? Kaimɔ akɛ, Nyɔŋmɔ Wiemɔ lɛ kɛɔ akɛ: “Hemɔkɛyeli ni nitsumɔi bɛ he lɛ ji hemɔkɛyeli gbonyo.” (Yakobo 2:26) Agbɛnɛ hu, Yesu jaje akɛ: “Shi nyɛhiɛ ahia nyɛhe nɔ yɛ osato gbalɔi lɛ ahe, ejaakɛ amɛŋɔɔ toowolo amɛhaa amɛhe kɛbaa nyɛŋɔɔ, shi amɛmli gbɛ lɛ klaji fulɔi ji amɛ. Amɛyibii lɛ nyɛkɛaale amɛ.” Hɛɛ, jeee nɔ ni amɛkɛɔ lɛ nɔ abaatsɔ ayoo jamɔ gbɛjianɔtoo ko akɛ anɔkwale loo amale, shi moŋ kɛtsɔ yibii ni amɛwoɔ lɛ nɔ. Yesu bɔ kɔkɔ yɛ amale nɔ̃ lɛ he akɛ: “Tso fɛɛ tso ni wooo yibii kpakpai lɛ, aaato lɛ, ni aŋɔ lɛ awo la mli.”​—Mateo 7:​15-20.

12. Shihilɛ ni je lɛŋ jamɔi yɔɔ mli lɛ jieɔ mɛni kpo?

12 Kɛ jamɔ ko kɛɛ edamɔ shi kɛha anɔkwale lɛ, yɛ anɔkwale mli lɛ, kɛ hoo kwraa lɛ yibii ni esa akɛ ewo ji ni etsɔ̃ ekomefeemɔ hewalɛ kɛha mɛi ni nyiɛɔ sɛɛ lɛ. Yesu kɛɛ akɛ esa akɛ mɛi ni yɔɔ anɔkwale lɛ “amɛ fɛɛ amɛfee ekome.” (Yohane 17:21) Nyɔŋmɔ Wiemɔ lɛ hu kɛɔ akɛ: “Nyɛnaabu afee ekome.” Mligbalamɔi akaba nyɛteŋ.” “Nyɛfɛɛ nyɛyitsoŋ kɛ nyɛjwɛŋmɔ afee ekome.” (1 Korintobii 1:10) Nɛkɛ ji bɔ ni esa akɛ ebalɛ yɛ mɛi ni kɛɔ akɛ amɛdamɔ Nyɔŋmɔ najiaŋ diɛŋtsɛ lɛ ahe, ejaakɛ “Nyɔŋmɔ lɛ, ejeee sakasakafeemɔ Nyɔŋmɔ, shi moŋ hejɔlɛ Nyɔŋmɔ ni.” (1 Korintobii 14:33) Shi kɛlɛ, je nɛŋ jamɔi sɔrɔtoi lɛ amli egbala amɛfee kui ni hiɛ hemɔkɛyelii sɔrɔtoi akpei abɔ, kɛ tsɔɔmɔi kɛ nifeemɔi ni teɔ shi woɔ amɛhe ni yaa nɔ ni jeee yɛ jamɔi sɔrɔtoi lɛ ateŋ pɛ kɛkɛ shi moŋ yɛ bei komɛi amli lɛ yɛ jamɔ kome too lɛ nɔŋŋ mli. Nɛkɛ yiŋfutumɔ kɛ tɔmɔ nɛɛ nyɛŋ afee nɔ ni jɛ Nyɔŋmɔ Leaders’ Vision, sɔlemɔ ko wolo tɛtrɛɛ ko ni yɔɔ Australia lɛ kpɛlɛ nɔ akɛ: ‘Ni aaahi shi yɛ mligbalamɔ mli lɛ tsɔɔ akɛ ayɛ Biblia mli eshafeemɔ shihilɛ mli. Bɔ ni wɔyɔɔ nɛɛ tsɔɔ yɛ faŋŋ mli akɛ wɔkwa Mumɔ Krɔŋkrɔŋ lɛ nitsumɔ lɛ.’

13. (a) Mɛni ejɛ apasa jamɔ ni mli egbala lɛ mli eba? (b) Belɛ nɛgbɛ apasa jamɔ nɛɛ jɛ?

13 Nɔ ni yeɔ odase lolo akɛ nɛkɛ jamɔi nɛɛ nyɛŋ adamɔ shi aha anɔkwale lɛ, ni ákɛ amɛnyɛŋ amɛfee nɔ ni jɛ Nyɔŋmɔ ŋɔɔ lɛ baa kɛjɛɔ nɔ ni jɛɔ amɛmligbalamɔi amli baa lɛ mli. Kɛji akɛ jamɔ ko tsɔɔ anɔkwale lɛ, belɛ eka shi faŋŋ akɛ esaaa akɛ emlibii lɛ gbeɔ amɛteŋ mɔ ko. Kɛ jeee nakai lɛ, belɛ mɛɛ anɔkwale, mɛɛ nyɛmifeemɔ nɛkɛ no aaaji? Shi kɛlɛ, yinɔsane tsɔɔ akɛ gbɔmɛi ni jɛ je lɛŋ jamɔ kome too lɛ nɔŋŋ mli lɛ egbegbee amɛhe yɛ tawuu be mli, akpekpei abɔ, akɛni amɛjɛ maji sɔrɔtoi anɔ lɛ hewɔ. Eshɛɔ be ni gbɔmɛi ni jɛ jamɔ kome too lɛ nɔŋŋ mli lɛ gbeɔ amɛhe yɛ maŋ kome too lɛ nɔŋŋ mli, yɛ shitee kɛ woo loo maŋ hiɛ atuatsemɔ ni baa yɛ maŋ lɛ mli lɛ hewɔ. Biblia lɛ kɛɔ, yɛ 1 Yohane 3:​10-12 akɛ, “Abonsam bii” lɛ ji mɛi ni gbeɔ ‘amɛnyɛmimɛi.’ (Okɛto 1 Mose 4:8 he.) Nyɔŋmɔ bii lɛ efeee nakai, shi moŋ, amɛyɛ suɔmɔ ko kɛha amɛhe ni anyɛɛɛ afite lɛ. Yesu tsɔɔ mli faŋŋ akɛ: “Kɛji nyɛsumɔɔ nyɛhe lɛ, no mɛi fɛɛ kɛaale akɛ mikaselɔi ji nyɛ.”​—Yohane 13:⁠35.

14. Kɛ akɛ Yesu mla “amɛyibii lɛ nyɛkɛaale amɛ” lɛ tsu nii lɛ, mɛni ji anɔkwale ni anaa yɛ je lɛŋ jamɔi ahe?

14 No hewɔ lɛ, yɛ amɛyibii gbohii, amɛmligbalamɔi, amɛtawuu, kɛ agbɛnɛ amɛjeŋba shara kɛ osatofeemɔ babaoo ni egbɛ eshwa je lɛŋ jamɔi lɛ fɛɛ mli hewɔ lɛ, amɛdamɔ shi ni ákpa amɛhe mama kwraa akɛ amɛdamɔɔɔ shi amɛhaaa anɔkwale lɛ​—amɛdamɔɔɔ shi amɛhaaa Nyɔŋmɔ. Amɛji tsei gbohii diɛŋtsɛ, ni woɔ yibii ni ekpɔtɔ, ni be eshɛ ni ‘abaafolɔ ni ashɛrɛ amɛ awo la mli.’

Wɔhiɛ Ni Wɔkɛkaafɔ Nyɔŋmɔ Anɔkwafo Lɛ Nɔ

15. Namɔ esa akɛ wɔkɛ wɔhiɛ afɔ enɔ kwraa, ni mɛni hewɔ?

15 Bɔ ni adesai nyɛɛɛ ni amɛkɛ anɔkwale heyeli aba shihilɛ mli nibii ni he hiaa lɛ amli lɛ maa nɔ ni akɛɛ yɛ Biblia lɛ mli yɛ Yeremia 10:23 lɛ nɔ mi: “Adesa ni nyiɛ nɛɛ, bɔ ni eeetsɔ ejaje enajifamɔi eha lɛ, ebɛ edɛŋ.” Dabi, Nyɔŋmɔ ebɔɔɔ gbɔmɔ akɛ mɔ ni yɔɔ nyɛmɔ loo hegbɛ ni ekɛaaye ehe kɛjɛ E-gbɛtsɔɔmɔ he ni eye omanye. Enɛ ji yiŋtoo ko hewɔ ni Nyɔŋmɔ eŋmɛ adesa nɔyeli gbɛ ni amɛye amɛ diɛŋtsɛ amɛhe nɔ afii akpei pii ni ekɛ ehe wooo amɛsaji amli, ni ekɛtsɔɔ shikome nyɔŋlo yɛ be fɛɛ mli akɛ nɔyeli ni tamɔ nɛkɛ nyɛŋ ekɛ anɔkwale heyeli kɛ miishɛɛ aba. No hewɔ lɛ, Lala 146:3 wo ŋaa yɛ nilee mli akɛ: “Nyɛkaŋɔa nyɛhiɛ nyɛfɔa lumɛi loo gbɔmɔbi ko ni yelikɛbuamɔ ko bɛ edɛŋ lɛ nɔ.” Belɛ namɔ wɔbaanyɛ wɔŋɔ wɔhiɛ wɔfɔ enɔ? Biblia lɛ haa hetoo: “Okɛ ohiɛ afɔ Yehowa nɔ kɛ etsui fɛɛ, ni okɛ ohiɛ akɛkpasa bo diɛŋtsɛ ojwɛŋmɔ; kaimɔ lɛ yɛ ogbɛi fɛɛ mli, ni lɛ eeejaje otempɔŋi lɛ!”​—Abɛi 3:​5, 6.

16. Mɛɛ hekɛnɔfɔɔ wɔɔnyɛ wɔna yɛ Yehowa mli?

16 Mɛni hewɔ wɔbaanyɛ wɔkɛ wɔhe afɔ Yehowa nɔ kwraa nakai lɛ? Ejaakɛ, taakɛ Lala 31:5 kɛɔ lɛ, ‘Yehowa ji Nyɔŋmɔ anɔkwafo lɛ.’ Kɛji akɛ wɔmiitao ni wɔle anɔkwale ni kɔɔ shihilɛ mli nibii ni he hiaa lɛ fɛɛ he kɛ sanebimɔi ni jeŋ hiɛnyiɛlɔi lɛ po enaaa naa lɛ ahetooi diɛŋtsɛ lɛ, belɛ Nyɔŋmɔ yɛ nɛkɛ hetooi nɛɛ. Akɛni “Nyɔŋmɔ nyɛŋ emale” hewɔ lɛ, nɔ ni ekɛɔ lɛ ji nɔ ni baaba mli. “Yehowa Zebaot eka kita akɛ: Lɛlɛŋ, bɔ ni misusu lɛ, nakai ebaaba mli, ni bɔ ni mito miyiŋ lɛ, nakai ebaama shi.”​—Hebribii 6:​18; Yesaia 14:⁠24.

17. Yehowa kɛ anɔkwale jɛɛhe ko eha mɛi ni sumɔɔ anɔkwale diɛŋtsɛ lɛ yɛ mɛɛ gbɛ nɔ?

17 Nyɔŋmɔ baaha mɛi ni taoɔ anɔkwale lɛ yɛ anɔkwayeli mli lɛ ale enɔkwalei lɛ kɛ̃, ejaakɛ, yɛ Yohane 8:32 lɛ, Yesu kɛɛ: “Ni nyɛaale anɔkwale lɛ, ni anɔkwale Iɛ aaha nyɛye nyɛhe.” Ekɛɛ Nyɔŋmɔ yɛ sɔlemɔ mli hu akɛ: “Owiemɔ lɛ anɔkwaleŋ.” (Yohane 17:17) Nɛgbɛ Nyɔŋmɔ “wiemɔ” lɛ, enɔkwale lɛ, yɔɔ? Bɔfo Paulo ha hetoo: “Ŋmalɛ fɛɛ ŋmalɛ . . . jɛ Nyɔŋmɔ mumɔ lɛŋ.” (2 Timoteo 3:16) No hewɔ lɛ jeŋ muu fɛɛ Bɔlɔ ofe lɛ miikɛɛ akɛ lɛ eha aŋma Biblia lɛ. Etsɔ enifeemɔ hewalɛ ni naa wa loo emumɔ krɔŋkrɔŋ lɛ nɔ etsirɛ hii anɔkwafoi koni amɛŋmala ejwɛŋmɔi lɛ amɛshwie shi. No hewɔ lɛ kɛji akɛ wɔkane Ŋmalɛi lɛ, belɛ etamɔ nɔ ni Nyɔŋmɔ miiwie kɛmiitsɔɔ wɔ.​—1 Tesalonikabii 2:​13; 2 Petro 1:​20, 21.

18. Mɛni hewɔ jwɛŋmɔ bɛ mli akɛ aaasusu akɛ jeee Nyɔŋmɔ ŋma Biblia lɛ?

18 Mɛi komɛi kɛɔ akɛ jeee Nyɔŋmɔ ŋma Biblia lɛ. Shi kɛ̃lɛ gbɔmɛi baanyɛ aŋmala woji, ni Nyɔŋmɔ bɔ adesa. Ani esa akɛ adesai a-Bɔlɔ ni yɔɔ hewalɛ fe fɛɛ lɛ afee mɔ ni nyɛɛɛ afee nɔ ni adesai ni yɔɔ wudɔɔ nɛɛ nyɛɔ feɔ lɛ? Jeŋ nilelɔi tsɔɔ tsɔnei ahe nilee nɔ amɛkɛ famɔi haa osramaŋi ni gbɔmɛi efee ni miibɔle shi yɛ ŋwɛiniiaŋ ni amɛkɛkudɔɔ amɛ yɛ amɛgbɛ nɔ. Radio nɔ wielɔ wieɔ ewoɔ maikrofon mli, ni anuɔ ewiemɔ loo shɛɛ sane lɛ yɛ shitooi akpei abɔ. Anyɛɔ ajɛɔ nyɔŋtsere po nɔ ahaa wɔnaa televishin nɔ mfonirii ni kɔɔ nibii kɛ saji ni eba he yɛ wɔshiai amli. Shi Yehowa ji mɔ ni fee toi, hiŋmɛi, sarawa hewalɛ kɛ gbɛɛmɔ. Ani enyɛŋ etsɔ “enyɛmɔ ni fa kɛ hewalɛ babaoo” lɛ nɔ eha etsuji anɔkwafoi ni yɔɔ shikpɔŋ nɔ lɛ ale ejwɛŋmɔi? Yɛ anɔkwale mli lɛ, jeŋ muu fɛɛ ni yɔɔ fɛo kɛ naakpɛɛ nɛɛ Bɔlɔ lɛ baanyɛ abɔ loo afee wolo!​—Yesaia 40:⁠26.

19. Mɛni hewɔ Nyɔŋmɔ ŋma Biblia lɛ ni efai komɛi ashishinumɔ wa lɛ?

19 Mɛi krokomɛi hu kɛɔ akɛ, ‘Shi Biblia lɛ shishinumɔ wa.’ Hɛɛ, nakai efãi komɛi ji. (2 Petro 3:16) Mɛni hewɔ Nyɔŋmɔ ŋma Biblia lɛ nakai? Ejaakɛ lɛ ji Mɔ ni tsɔɔ mɔ ni esa akɛ enaa anɔkwale lɛ. Bɔfo Paulo wie Nyɔŋmɔ anɔkwalei lɛ ahe akɛ: “Mi lɛ, mitɛo; Apolo shwie nɔ nu; shi Nyɔŋmɔ ha eshwere.” (1 Korintobii 3:⁠6) Paulo hu wie yɛ Nyɔŋmɔ nilee kɛ teemɔŋ sane krɔŋkrɔŋ lɛ he akɛ: “Shi wɔ lɛ, Nyɔŋmɔ etsɔ emumɔ lɛ nɔ ejie kpo etsɔɔ wɔ.” (1 Korintobii 2:10) No hewɔ lɛ Nyɔŋmɔ yɛ hegbɛ akɛ ejieɔ enɔkwalei lɛ akpo etsɔɔ mɛi ni sumɔɔ ni miisumɔ ni amɛhi shi yɛ naa ni amɛsɔmɔ lɛ yɛ anɔkwale mli lɛ pɛ: “Ejaakɛ Nuŋtsɔ Yehowa efeŋ nɔ ko akɛ ja ejie eyiŋtoi lɛ akpo etsɔɔ etsuji.”​—Amos 3:7; Daniel 2:​28, 47.

20. Nɛgbɛ anɔkwale ni baaha wɔye wɔhe lɛ yɔɔ?

20 Hɛɛ, Nyɔŋmɔ anɔkwafo ko yɛ. Anaa enɔkwalei lɛ yɛ E-Wiemɔ ni jɛ mumɔŋ, Biblia ni ji Ŋmalɛ Krɔŋkrɔŋ lɛ mli. Ejieɔ Ŋmalɛ Krɔŋkrɔŋ lɛ mli shishinumɔ lɛ kpo ehaa etsuji heshibalɔi ni amɛfee ekome lɛ. Agbɛnɛ mɛɛ anɔkwalei ni he hiaa ni yɔɔ e-Wiemɔ lɛ mli Nyɔŋmɔ jieɔ lɛ kpo etsɔɔ mɛi ni taoɔ anɔkwale lɛ, titri lɛ yɛ wɔbe nɛɛ mli lɛ? Nikasemɔ ni nyiɛ sɛɛ nɛɛ baapɛi ekomɛi amli.a

[Shishigbɛ niŋmai]

a Ajie kɛjɛ April 15, 1983 Blɔfo Buu-Mɔɔ lɛ mli.

Ani okaiɔ saji otii nɛɛ?

□ Mɛɛ heyeli nɛkɛ he hiaa adesai diɛŋtsɛ lɛ?

□ Mɛɛ gbɛ nɔ je lɛ hiɛnɔkamɔi efee nɔ ni jeɔ mɔ nijiaŋ wui? Mɛni hewɔ?

□ Te wɔɔfee tɛŋŋ wɔna sɔrɔto ni ka anɔkwale jamɔ kɛ apasa jamɔ teŋ?

□ Mɛɛ yiŋtooi ni yɔɔ hewɔ ni esa akɛ wɔkɛ wɔhe afɔ Yehowa nɔ kwraa lɛ?

□ Namɛi Yehowa jieɔ enɔkwalei akpo etsɔɔ?

[Mfoniri ni yɔɔ baafa 11]

Ehe miihia waa ni aha adesai aye amɛhe kɛjɛ shihilɛ mli naagbai babaoo lɛ amli

[Mfoniri ni yɔɔ baafa 13]

Yesu bɔ kɔkɔ yɛ apasa jamɔ he akɛ: “Tso fɛɛ tso ni wooo yibii kpakpai Iɛ aaato lɛ, ni aŋɔ lɛ awo la mli”

    Ga Woji (1980-2025)
    Shi Mli
    Botemɔ Mli
    • Ga
    • Kɛmaje
    • Bɔ Ni Misumɔɔ Lɛ Mihãa
    • Copyright © 2025 Watch Tower Bible and Tract Society of Pennsylvania
    • Mlai Ni Yɔɔ He
    • Ohe Saji
    • Ohe Saji Lɛ Ahe Gbɛjianɔtoo
    • JW.ORG
    • Botemɔ Mli
    Kɛmaje