Heshibaa Ni Nyɔŋmɔ Gbeyeishemɔ Yɔɔ Mli—Mɛni Hewɔ Ni Namɔ Baafee?
“Yehowa, mile akɛ gbɔmɔ gbɛ bɛ lɛ diɛŋtsɛ edɛŋ, ni adesa ni nyiɛ nɛɛ, bɔ ni eeetsɔ ejaje enajifaamɔi eha lɛ, ebɛ edɛŋ.”—YEREMIA 10:23.
1. Mɛɛ hehiɛmɔ loo heyelii sɔrɔtoi komɛi abu amɛ waa kɛho?
ADESAI awoji ni afeɔ ashwieɔ shi ni akadiɔ jogbaŋŋ lɛ ateŋ ekome ji Declaration of Independence, ni ji Heyeli Jajemɔ wolo, nɔ ni Britania shihemɔ hei 13 ni yɔɔ Amerika Kooyigbɛ yɛ afii ohai 18 lɛ mli lɛ tsɔ nɔ amɛjaje amɛhe ni amɛye, ní amɛbɛ amɛnɔyelɔ, Britania shishi dɔŋŋ lɛ. Amɛmiitao heyeli, ni he ni ahiɛɔ ni abɛ maŋsɛɛ nɔyeli shishi dɔŋŋ lɛ kɛ heyeli nyiɛɔ pɛpɛɛpɛ. Ní aaahiɛ he yɛ maŋkwramɔ kɛ shika gbɛfaŋ hu lɛ baanyɛ afee hegbɛ wulu agbo diɛŋtsɛ. Nyɛsɛɛ nɛɛ, Europa Bokagbɛ maji komɛi etee amɛhiɛ kɛmiishɛ maŋkwramɔŋ heyeli mli. Shi kɛlɛ, esa akɛ akpɛlɛ nɔ akɛ nɛkɛ heyeli nɛɛ kɛ naagbai ni mli wawai babaoo eba yɛ nakai shikpɔji lɛ anɔ.
2, 3. (a) Mɛɛ heyeli ko ataooo kwraa? (b) Ama nɛkɛ anɔkwa sane nɛɛ nɔ mi kɛjɛ shishijee yɛ mɛɛ gbɛ nɔ?
2 Bɔ fɛɛ bɔ ni ataoɔ heyelii sɔrɔtoi nɛɛ fɛɛ ahaa sɛɛ lɛ, heyeli kome ko yɛ ni no lɛ ataooo. Mɛni ji no? No ji heyeli kɛmiijɛ gbɔmɔ Feelɔ, Yehowa Nyɔŋmɔ shishi. Enɛ jeee jɔɔmɔ, shi moŋ eji loomɔ. Mɛni hewɔ? Ejaakɛ abɔɔɔ gbɔmɔ ni ehiɛ ehe aloo eye ehe kɛjɛ e-Feelɔ lɛ shishi, taakɛ gbalɔ Yeremia wiemɔi ni atsɛ yisɛɛ yɛ yiteŋgbɛ lɛ tsɔɔ yɛ gbɛ ni ja nɔ lɛ. Yɛ wiemɔ kroko mli lɛ, abɔ gbɔmɔ ni eba ehe shi eha e-Feelɔ lɛ. Ni wɔɔba wɔhe shi wɔha wɔ Bɔlɔ lɛ tsɔɔ toiboo ni wɔɔfee wɔha lɛ.
3 Aha nakai anɔkwa sane lɛ mli ka shi faŋŋ aha klɛŋklɛŋ adesai enyɔ lɛ kɛtsɔ Yehowa famɔ ni ekɛha amɛ, taakɛ aŋma yɛ 1 Mose 2:16, 17 lɛ nɔ, akɛɛ “Trom lɛ mli tsei lɛ fɛɛ nɔ yibii lɛ ye bɔ ni osumɔɔ; shi ekpakpa kɛ efɔŋ lee tso lɛ yibii lɛ kaaye eko; ejaakɛ gbi nɔ ni oooye eko lɛ, gbo ooogbo!” Kpɛlɛmɔ ni Adam ekpɛlɛɛɛ ni ebaa ehe shi ehaa e-Feelɔ lɛ ha esha, amanehulu, kɛ gbele ba lɛ diɛŋtsɛ kɛ eshwiei fɛɛ nɔ.—1 Mose 3:19; Romabii 5:12.
4, 5. (a) Mɛni ejɛ kpɛlɛmɔ ni adesai ekpɛlɛɛɛ ni amɛbaa amɛhe shi amɛhaa Nyɔŋmɔ lɛ mli eba? (b) Mɛɛ jeŋba he mla ko anyɛŋ ajo naa foi?
4 Nilee bɛ kpɛlɛmɔ ni adesai ekpɛlɛŋ akɛ amɛaaba amɛhe shi amɛha Nyɔŋmɔ lɛ mli, ni ejaaa hu yɛ jeŋba gbɛfaŋ. Nɔ ni ejɛ mli eba yɛ je lɛŋ ji mlakwamɔ, awuiyeli, yiwalɛ, kɛ bɔlɛnamɔ mli jeŋba shara ni egbɛ eshwa babaoo, kɛ yibii ni ewoɔ ni ji bɔlɛnamɔ mli helai ni ekɛbaa lɛ. Kɛfata he lɛ, ani obalaŋtai efɔŋfeelɔi ni efa babaoo nɛɛ jɛɛɛ kpɛlɛmɔ ni obalaŋtai ekpɛlɛɛɛ ni amɛbaa amɛhe shi amɛhaa Yehowa, kɛ agbɛnɛ hu amɛfɔlɔi kɛ maŋ lɛ mlai ni awo lɛ titri? Anaa nɛkɛ heyeli mumɔ nɛɛ yɛ bɔ ni mɛi pii saa amɛhe basabasa ni esoroɔ amɛ kwraa, kɛ wiemɔi ni he tseee ni amɛwieɔ lɛ mli.
5 Shi mɔ ko mɔ nyɛŋ ajo Bɔlɔ lɛ jeŋba he mla ni tsakeee kɔkɔɔkɔ nɛɛ naa foi: “Nyɛkalakaa nyɛhe: Nyɔŋmɔ lɛ, aliii lɛ yaka. Ejaakɛ nɔ pɛ ni gbɔmɔ duɔ lɛ, no nɔŋŋ ebaakpa hu. Ejaakɛ mɔ ni duɔ nii yɛ lɛ diɛŋtsɛ eheloo mli lɛ, eheloo lɛ mli ebaakpa fitemɔ kɛjɛ.”—Galatabii 6:7, 8.
6, 7. Nɛgbɛ kpɛlɛmɔ ni akpɛlɛɛɛ heshibaa nɛɛ shishifa jɛ, ni mɛɛ nɔkwɛmɔ nii amli anaa enɛ yɛ?
6 Mɛni ji nɛkɛ kpɛlɛmɔ ni akpɛlɛɛɛ ni abaa he shi nɛɛ fɛɛ shishifa? Yɛ kukufoo mli lɛ, no ji hiɛjoomɔ kɛ henɔwomɔ. No hewɔ ni Hawa, ni ji klɛŋklɛŋ yoo lɛ ŋmɛ gbɛ ni onufu lɛ laka lɛ ni eyaye tso yibii ni agu amɛ yeli lɛ. Eji eyɛ hiɛshikamɔ kɛ heshibaa kulɛ, enaŋ henumɔ ni ena akɛ eesumɔ ni etamɔ Nyɔŋmɔ—ni ekpɛ eyiŋ yɛ ekpakpa kɛ efɔŋ he ebalɛ diɛŋtsɛ ehe lɛ—he miishɛɛ. Ni eji jeee hiɛjoolɔ hu ji lɛ kulɛ, esumɔŋ ni ena nii ni e-Feelɔ, Yehowa Nyɔŋmɔ eje gbɛ egu amɛ akɛ amɛkata he lɛ eha ehe.—1 Mose 2:16, 17.
7 Adam kɛ Hawa shigbeemɔ lɛ sɛɛ be fioo mli lɛ, henɔwomɔ kɛ hiɛjoomɔ ha Kain gbe enyɛmi nuu Habel. Agbɛnɛ hu, hiɛjoomɔ ha ŋwɛibɔfoi komɛi fee amɛnii akɛ mɛi ni hiɛ amɛ diɛŋtsɛ amɛhe, ni amɛshi amɛ diɛŋtsɛ amɛgbɛhe lɛ ni amɛŋɔ heloo gbɔmɔtsei bɔni afee ni amɛna bɔlɛnamɔ mli ŋɔɔmɔ. Henɔwomɔ kɛ hiɛjoomɔ tsirɛ Nimrod, ni su nɛɛ eje kpo yɛ jeŋ nɔyelɔi pii ahe kɛjɛ nakai beaŋ fɛɛ kɛbaa.—1 Mose 3:6, 7; 4:6-8; 1 Yohane 3:12; Yuda 6.
Nɔ Hewɔ ni Esa akɛ Wɔba Wɔhe Shi Wɔha Yehowa Nyɔŋmɔ
8-11. Mɛɛ yiŋtoi ejwɛ ni mli wawai wɔyɔɔ ni wɔdamɔɔ nɔ wɔjieɔ heshibaa ni Nyɔŋmɔ gbeyeishemɔ yɔɔ mli lɛ kpo?
8 Mɛni hewɔ esa akɛ wɔba wɔhe shi wɔha wɔ-Feelɔ, Yehowa Nyɔŋmɔ lɛ? Klɛŋklɛŋ kwraa lɛ, ejaakɛ lɛ ji Jeŋ Muu Fɛɛ Maŋtsɛ. Hegbɛ fɛɛ yɛ lɛ edɛŋ yɛ gbɛ . . ni ja nɔ. Lɛ ji wɔ Kojolɔ, Mlawolɔ, kɛ Maŋtsɛ. (Yesaia 33:22) Nɔ ni aŋma yɛ ehe nɛɛ ja jogbaŋŋ, akɛ: “Nibii fɛɛ yɛ faŋŋ ni agbele nɔ yɛ lɛ mɔ ni wɔkɛyɔɔ sane lɛ hiŋmɛiiaŋ.”—Hebribii 4-13.
9 Kɛfata he lɛ, akɛni ofe ji wɔ-Feelɔ lɛ hewɔ lɛ, mɔ ko mɔ ko nyɛŋ ate shi awo lɛ ni eye omanye; mɔ ko mɔ ko nyɛŋ aku ehiɛ efɔ sɔ̃ ni ka enɔ akɛ eba ehe shi eha Lɛ lɛ nɔ. Etsɛŋ kwraa, ni abaakpata mɛi ni ekpɛlɛɛɛ enɛ nɔ lɛ ahiɛ tamɔ afee Farao yɛ blema ko ni eho lɛ, ni abaasaa afee Satan Abonsam hu yɛ Nyɔŋmɔ diɛŋtsɛ be ni eto lɛ mli.—Lala 136:1, 11-15; Kpojiemɔ 11:17; 20:10, 14.
10 Heshibaa ji gbɛnaa nii ko ni ka bɔɔnii fɛɛ ni yɔɔ nilee lɛ anɔ ejaakɛ yiŋtoo hewɔ ni amɛ- yɔɔ ji ni amɛsɔmɔ amɛ-Feelɔ lɛ. Kpojiemɔ 4:11 jajeɔ akɛ: “Nuŋtsɔ [Yehowa, wɔ-Nyɔŋmɔ], bo ji mɔ ni sa akɛ oŋɔ anunyam kɛ agbojee kɛ hewalɛ lɛ, ejaakɛ bo obɔ nii fɛɛ, ni osuɔmɔnaa amɛyɔɔ ni abɔ amɛ.” Lɛ ji Nishɔlɔ Kpeteŋkpele lɛ, ni efeɔ adesai bɔɔnii koni amɛtsu eyiŋtoo he nii.—Yesaia 29:16; 64:8.
11 Esaaa ni wɔkuɔ wɔhiɛ wɔfɔɔ anɔkwale ni eji akɛ wɔ-Feelɔ lɛ le nii fe mɔ fɛɛ mɔ, no hewɔ lɛ ele nɔ ni hi fe fɛɛ kɛha wɔ lɛ nɔ. (Romabii 11:33) Ewoɔ emlai ‘yɛ wɔhilɛ’ hewɔ. (5 Mose 10:12, 13) Nɔ ni fe fɛɛ lɛ, “Nyɔŋmɔ lɛ, suɔmɔ ji lɛ,” no hewɔ lɛ nɔ ni hi fe fɛɛ kɛha wɔ pɛ etaoɔ. Kwɛ yiŋtoi babaoo ni wɔyɔɔ, ni haa wɔbaa wɔhe shi wɔhaa wɔ-Feelɔ, Yehowa Nyɔŋmɔ!—1 Yohane 4:8.
Yesu Kristo, Heshibaa ni Nyɔŋmɔ Gbeyeishemɔ Yɔɔ Mli he Nɔkwɛmɔ nɔ ni Eye Emuu
12, 13. (a) Mɛɛ gbɛ nɔ Yesu Kristo jie heshibaa ni Nyɔŋmɔ gbeyeishemɔ yɔɔ mli kpo yɛ? (b) Mɛɛ Yesu wiemɔi komɛi tsɔɔ heshibaa su ni eyɔɔ?
12 Ŋwanejee ko kwraa bɛ he akɛ Yehowa Bi koome, Yesu Kristo, feɔ heshibaa ni Nyɔŋmɔ gbeyeishemɔ yɔɔ mli he nɔkwɛmɔ nɔ ni eye emuu ehaa wɔ. Bɔfo Paulo ma enɛ nɔ mi yɛ Filipibii 2:6-8 akɛ: “Nyɔŋmɔ su lɛŋ [Yesu] yɔɔ moŋ, shi ebuuu egbɔ ni ekɛ Nyɔŋmɔ ye lɛ akɛ nihaanii; shi moŋ ejie yɛ ehe efɔ shi, ni eŋɔ tsulɔ su efɔ enɔ, tamɔ gbɔmɔ, ni eshihilɛ gbɛfaŋ hu ana lɛ taakɛ gbɔmɔ; [etee nɔ] eba ehe shi ni ebo toi kɛtee gbele mli, kɛtee sɛŋmɔtso nɔ gbele mli tete.” Beni Yesu yɔɔ shikpɔŋ nɛɛ nɔ lɛ, ewie shii abɔ akɛ lɛ diɛŋtsɛ etooo eyiŋ ekɛfeee nɔ ko; efeee enii akɛ mɔ ko ni hiɛ ehe, shi moŋ etee nɔ eba ehe shi eha eŋwɛi Tsɛ lɛ be fɛɛ be.
13 Wɔkaneɔ yɛ Yohane 5:19, 30 akɛ: “Yesu here nɔ ekɛɛ amɛ akɛ: ‘Lɛlɛŋ, lɛlɛŋ, miikɛɛ nyɛ akɛ: Bi lɛ diɛŋtsɛ nyɛŋ eto eyiŋ efee nɔ ko, ja nɔ ni enaa akɛ Tsɛ lɛ feɔ lɛ; ejaakɛ nibii fɛɛ ni no feɔ lɛ, nomɛi nɔŋŋ ni Bi lɛ hu feɔ. Mi diɛŋtsɛ minyɛŋ miyiŋ mato mafee nɔ ko; bɔ ni minuɔ lɛ, nakai mikojoɔ, ni mikojomɔ lɛ jalɛ kojomɔ ni, ejaakɛ mitaooo nɔ ni mi diɛŋtsɛ misumɔɔ, shi moŋ nɔ ni Tsɛ lɛ ni tsu mi lɛ sumɔɔ.’” Nakai nɔŋŋ hu, esɔle shii abɔ yɛ gbi gbɛkɛ ni atsɔɔ esɛɛ gbɛ lɛ akɛ: “Jeee bɔ ni mi misumɔɔ, shi moŋ bɔ ni bo osumɔɔ.”—Mateo 26:39, 42, 44; kwɛmɔ Yohane 7:28; 8:28, 42 hu.
Heshibaa ni Nyɔŋmɔ Gbeyeishemɔ Yɔɔ Mli he Nɔkwɛmɔ Nii ni Jɛ Blema
14. Mɛɛ gbɛi anɔ Noa jie heshibaa ni Nyɔŋmɔ gbeyeishemɔ yɔɔ mli kpo yɛ?
14 Noa ji mra be mli adesai nɔkwɛmɔ nii ni kɛ Nyɔŋmɔ gbeyeishemɔ jie heshibaa kpo lɛ ateŋ mɔ ko. Ejie eheshibaa lɛ kpo yɛ gbɛi etɛ nɔ. Klɛŋklɛŋ lɛ, kɛtsɔ jalɔ ni eji lɛ nɔ, mɔ ni kpa ko bɛ ehe yɛ eyinɔbii lɛ ateŋ, ni ekɛ anɔkwa Nyɔŋmɔ lɛ nyiɛ. (1 Mose 6:9) Nɔ ni ji enyɔ lɛ, kɛtsɔ adeka ni ekpɛ lɛ nɔ. “[E]fee nakai; bɔ ni Nyɔŋmɔ fã lɛ lɛ, nakai pɛpɛɛpɛ efee.” (1 Mose 6:22) Nɔ ni ji etɛ lɛ, kɛtsɔ Nu Afua ni baa lɛ he kɔkɔ ni ebɔ akɛ “jalɛ shiɛlɔ” lɛ nɔ.—2 Petro 2:5.
15, 16. (a) Mɛɛ nɔkwɛmɔ nɔ kpakpa Abraham fee yɛ heshibaa ni Nyɔŋmɔ gbeyeishemɔ yɔɔ mli lɛ mli? (b) Mɛɛ gbɛ nɔ Sara jie heshibaa kpo yɛ?
15 Abraham ji heshibaa ni Nyɔŋmɔ gbeyeishemɔ yɔɔ mli he nɔkwɛmɔ nɔ kroko hu ni ekaaa. Ejie heshibaa kpo kɛtsɔ Nyɔŋmɔ famɔ toiboo nɔ, akɛ: “Jee oshikpɔŋ lɛ nɔ . . . kɛya.” (1 Mose 12:1) No tsɔɔ akɛ ebaashi hejɔlɛ shihilɛ ni eyɔɔ mli yɛ Ur lɛ ( jeee maŋtiase bibioo ni, taakɛ nibii ni atsa shi ni ana lɛ tsɔɔ lɛ) ni ebaaya eyakpa shi akɛ kooloi akwɛlɔ yɛ maŋsɛɛ shikpɔŋ nɔ afii oha sɔŋŋ. Abraham jie heshibaa ni Nyɔŋmɔ gbeyeishemɔ yɔɔ mli kpo, titri lɛ kɛtsɔ kaa kpele ni enyɛ edamɔ naa, ni ji ebinuu Isak ni ekpɛlɛ nɔ akɛ ekɛ lɛ aaasha afɔle lɛ nɔ.—1 Mose 22:1-12.
16 Abraham ŋa Sara hu feɔ heshibaa ni Nyɔŋmɔ gbeyeishemɔ yɔɔ mli he nɔkwɛmɔ nɔ kroko ehaa wɔ. Eka shi faŋŋ akɛ bɔ ni amɛtsomlo yɛ maŋsɛɛ shikpɔŋ nɔ lɛ kɛ haomɔi babaoo ba enɔ, shi he ko bɛ ni wɔkaneɔ ehe sane ko yɛ akɛ eye ŋkɔmɔ. Efee heshibaa ni Nyɔŋmɔ gbeyeishemɔ yɔɔ mli he nɔkwɛmɔ nɔ kpakpa yɛ shihilɛi enyɔ mli, beni Abraham tsɛ lɛ enyɛmiyoo yɛ nɔyelɔi wɔŋjalɔi ahiɛ lɛ. Ekpɛlɛ nɔ nakai shii enyɔ lɛ fɛɛ, eyɛ mli akɛ shwɛ fioo ni no aha akɛ lɛ ayafata amɛŋamɛi lɛ ahe yɛ yei awe lɛ. Nɔ ni yeɔ eheshibaa ni Nyɔŋmɔ gbeyeishemɔ yɔɔ mli nɛɛ he odase hu ji bɔ ni lɛ diɛŋtsɛ etsɛɔ ewu Abraham akɛ “minuŋtsɔ” lɛ, ni tsɔɔ akɛ no ji anɔkwa su diɛŋtsɛ ni yɔɔ etsui mli.—1 Mose 12:11-20; 18:12; 20:2-18; 1 Petro 3:6.
17. Mɛni hewɔ abaanyɛ akɛɛ akɛ lsak jie heshibaa ni Nyɔŋmɔ gbeyeishemɔ yɔɔ mli kpo lɛ?
17 Nyɛkahaa wɔhiɛ kpaa heshibaa ni Nyɔŋmɔ gbeyeishemɔ yɔɔ mli he nɔkwɛmɔ nɔ ni Abraham bi Isak hu fee lɛ nɔ. Yudafoi ablema saji tsɔɔ akɛ lsak eye aaafee afii 25 beni Yehowa fã etsɛ, Abraham ni ekɛ lɛ asha afɔle eha lɛ lɛ. Eji Isak miisumɔ akɛ ete shi ewo etsɛ, ni ye lɛ onukpa kɛ afii oha sɔŋŋ lɛ kulɛ, efeemɔ waŋ kwraa kɛhaŋ lɛ. Shi dabi. Eyɛ mli akɛ Isak yiŋ fee lɛ kɔshikɔshi yɛ kooloo ni bɛ ni akɛbaasha afɔle lɛ he moŋ, shi ekɛ humifeemɔ ba ehe shi eha etsɛ, ni ekɛ lɛ fɔ afɔleshaa latɛ lɛ nɔ, ni no sɛɛ lɛ efimɔ eniji kɛ enaji bɔni afee ni ekɛtsĩ ehepelemɔ naa loo enyɛ ekɛkudɔ nakai ni eeefee kɛji ekɛ kakla lɛ miigbe lɛ.—1 Mose 22:7-9.
18. Mɛɛ gbɛ nɔ Mose jie heshibaa ni Nyɔŋmɔ gbeyeishemɔ yɔɔ mli ni sa kadimɔ waa kpo yɛ?
18 Afii komɛi asɛɛ lɛ, Mose fee nɔkwɛmɔ nɔ kpakpa efɔ shi eha wɔ yɛ heshibaa ni Nyɔŋmɔ gbeyeishemɔ yɔɔ mli lɛ mli. Nɔ ni haa anaa enɛ faŋŋ ji wiemɔ ni awie yɛ ehe akɛ “ehe jɔ fe gbɔmɛi fɛɛ ni yɔɔ shikpɔŋ nɛɛ nɔ” lɛ. (4 Mose 12:3)Toiboo ni ekɛtsu Yehowa famɔi ahe nii yɛ ŋa lɛ nɔ afii 40 sɔŋŋ, eyɛ mli akɛ eekwɛ gbɔmɛi atuatselɔi aaashɛ akpekpei enyɔ loo akpekpei etɛ nɔ lɛ, yeɔ eheshibaa ni Nyɔŋmɔ gbeyeishemɔ yɔɔ mli lɛ he odase babaoo. Enɛ hewɔ lɛ nɔ ni aŋma afɔ shi lɛ kɛɔ akɛ “Mose fee bɔ ni Yehowa fa lɛ fɛɛ, nakai efee.”—2 Mose 40:16.
19. Mɛɛ wiemɔi Hiob kɛtsɔɔ ehe shi ni ebaa ehaa Yehowa?
19 Hiob hu ji mɔ kroko ni sa kadimɔ waa, ni fee heshibaa ni Nyɔŋmɔ gbeyeishemɔ yɔɔ mli he nɔkwɛmɔ nɔ fɛfɛo efɔ shi eha wɔ. Beni Yehowa ŋmɛ Satan gbɛ ni ekpata Hiob nibii ni eyɔɔ lɛ fɛɛ hiɛ, ni egbe ebii lɛ fɛɛ, ni esaa eha “asanei ni jaraa tsɛ̃rɛ̃ Hiob kɛjɛ enaneshi aahu kɛyashi eyiteŋ pampam” sɛɛ lɛ, Hiob ŋa kɛɛ lɛ akɛ: “Ohiɛ onɔkwayeli nɛɛ mli kpɛŋŋ lolo lo? Kwa Nyɔŋmɔ ni ogbo!” Shi yɛ enɛ fɛɛ sɛɛ lɛ, Hiob jie eheshibaa ni Nyɔŋmɔ gbeyeishemɔ yɔɔ mli lɛ kpo ni ekɛɛ: “Owieɔ tamɔ yei buului lɛ eko wieɔ. Ei, nɔ kpakpa lɛ wɔhe yɛ Nyɔŋmɔ dɛŋ, shi nɔ fɔŋ lɛ, no lɛ wɔkahe lo?” (Hiob 2:7-10) Nɔ ni tsɔɔ nɛkɛ jwɛŋmɔ ni ehiɛ nɛɛ hu ji ewiemɔi ni aŋma yɛ Hiob 13:15 lɛ, akɛ: “Kɛ gbe eeegbe mi po lɛ, lɛ mikwɛɔ.” Yɛ anɔkwale mli lɛ, eyɛ mli akɛ Hiob susuɔ lɛ diɛŋtsɛ ehe bembuu he waa fe nɔ fɛɛ nɔ moŋ, shi esaaa ni wɔkuɔ wɔhiɛ wɔfɔɔ nɔ akɛ, yɛ naagbee lɛ, Yehowa kɛɛ mɛi ni atsɛ amɛ emiishɛjelɔi lɛ ateŋ mɔ kome akɛ: “Mimli ewo okɛ onanemɛi enyɔ lɛ fɛɛ la, ejaakɛ nyɛwieee mihe bɔ ni ja tamɔ mitsulɔ Hiob.” Ŋwanejee ko bɛ he akɛ Hiob feɔ heshibaa ni Nyɔŋmɔ gbeyeishemɔ yɔɔ mli he nɔkwɛmɔ nɔ fɛfɛo efɔɔ shi ehaa wɔ.—Hiob 42:7.
20. David jie heshibaa ni Nyɔŋmɔ gbeyeishemɔ yɔɔ mli kpo yɛ mɛɛ gbɛ nɔ?
20 Kɛ wɔɔtsi nɔkwɛmɔ nɔ kome pɛ ta wɔfata he kɛjɛ Hebri Ŋmalɛi lɛ amli lɛ, David hu yɛ. Beni Maŋtsɛ Saul gbɔbiɔ lɛ tamɔ agbɔbiɔ kooloo lɛ, David na hegbɛi enyɔ sɔŋŋ ni kulɛ ekɛaaha ehaomɔi lɛ sɛɛ afo kɛtsɔ Saul gbee nɔ. Ni kɛlɛ, David heshibaa ni Nyɔŋmɔ gbeyeishemɔ yɔɔ mli lɛ hewɔ lɛ, efeee nakai. Aŋmala ewiemɔi lɛ yɛ 1 Samuel 24:7 lɛ akɛ: “Yehowa akaha enɛ miigbale mi fɔ̃ɔŋfɔ̃ akɛ mafee minuŋtsɔ, mɔ ni Yehowa efɔ lɛ mu lɛ, nɛkɛ nɔ ko, akɛ makpã minine mli yɛ enɔ; ejaakɛ mɔ ni Yehowa efɔ lɛ mu ji lɛ.” (Kwɛmɔ 1 Samuel 26:9-11 hu.) Nakai nɔŋŋ ejie eheshibaa ni Nyɔŋmɔ gbeyeishemɔ yɔɔ mli hu kpo kɛtsɔ kamɔ nɔkpɛlɛmɔ nɔ, kɛji etɔ̃ aloo efee esha.—2 Samuel 12:13; 24:17; 1 Kronika 15:13.
Paulo Heshibaa he Nɔkwɛmɔ nɔ Lɛ
21-23. Mɛɛ shihilɛi sɔrɔtoi amli bɔfo Paulo jie heshibaa ni Nyɔŋmɔ gbeyeishemɔ yɔɔ mli kpo yɛ?
21 Wɔyɛ heshibaa ni Nyɔŋmɔ gbeyeishemɔ yɔɔ mli he nɔkwɛmɔ nɔ ni sa kadimɔ waa yɛ Kristofoi a-Hela Ŋmalɛi lɛ amli, ni lɛ ji bɔfo Paulo. Ekase e-Nuŋtsɔ, Yesu Kristo yɛ enɛ mli, taakɛ efee yɛ ebɔfo sɔɔmɔ nitsumɔ lɛ fai krokomɛi ni eshwɛ lɛ hu fɛɛ mli lɛ. (1 Korintobii 11:1) Eyɛ mli akɛ Yehowa Nyɔŋmɔ kɛ lɛ tsu nii waa fe bɔfoi krokomɛi lɛ ateŋ mɔ fɛɛ mɔ moŋ, shi Paulo efeee enii kɔkɔɔkɔ akɛ mɔ ko ni hiɛ ehe. Luka kɛɔ wɔ akɛ beni sanebimɔ bate shi akɛ ani ehe miihia ni afolɔ Jeŋmajiaŋbii ni etsake lɛ ketia lo lɛ, “amɛ [nyɛmimɛi ni yɔɔ Antiokia lɛ] to akɛ Paulo kɛ Barnaba kɛ amɛteŋ mɛi krokomɛi hu aya bɔfoi lɛ kɛ onukpai lɛ ni yɔɔ Yerusalem lɛ aŋɔɔ yɛ nɛkɛ sane nɛɛ hewɔ.”—Bɔfoi lɛ Asaji 15:2.
22 Akɛɔ wɔ yɛ Paulo maŋsɛɛ sanekpakpa shiɛmɔ nitsumɔ lɛ he, yɛ Galatabii 2:9 akɛ: “Ni beni amɛyoo duromɔ ni aŋɔha mi lɛ, Yakobo kɛ Kefa kɛ Yohane ni abuɔ amɛ akɛ akulashiŋi lɛ, amɛkɛ naanyobɔɔ ninejurɔ lɛ ta mi kɛ Barnaba dɛ̃, koni wɔ lɛ wɔya jeŋmaji lɛ aŋɔɔ, shi amɛ lɛ amɛya ketiafolɔi lɛ ateŋ.” Paulo tao gbɛtsɔɔmɔ, moŋ fe ni eeefee enii akɛ mɔ ko ni hiɛ ehe.
23 Nakai nɔŋŋ beni Paulo yɔɔ Yerusalem nɔ ni ji naagbee nɔ kwraa lɛ, ekpɛlɛ ŋaawoo ni onukpai ni yɔɔ jɛmɛ lɛ kɛha lɛ, ni kɔɔ sɔlemɔwe lɛ yaa kɛ nibii ni Mla lɛ biɔ lɛ sɛɛnyiɛmɔ he lɛ nɔ, bɔni afee ni mɛi fɛɛ ana akɛ jeee hemɔkɛyeli kwalɔ ji lɛ, yɛ nibii ni kɔɔ Mose Mla lɛ he lɛ agbɛfaŋ. Akɛni enɛ ni efee lɛ bafee tamɔ nɔ ni ba naagbee kɛ haomɔ kɛha lɛ, kɛtsɔ basabasa-feelɔi ni te shi amɛwo lɛ lɛ nɔ hewɔ lɛ, ani ehe shi ni eba eha nakai onukpai nɛɛ ji tɔmɔ yɛ egbɛfaŋ? Dabi kwraa, taakɛ wɔnaa faŋŋ yɛ nɔ ni wɔkaneɔ yɛ Bɔfoi lɛ Asaji 23:11 lɛ, akɛ: “Enɔ nyɔɔŋ lɛ Nuŋtsɔ lɛ badamɔ emasɛi ni ekɛɛ: ‘Paulo, ha otsui anyɔ omli, ejaakɛ bɔ ni oye mihe odase yɛ Yerusalem nɛɛ, ja oyaye odase nakai nɔŋŋ yɛ Roma hu.’”
24. Mɛɛ nibii krokomɛi ni kɔɔ heshibaa he abaasusu he yɛ sane ni nyiɛ sɛɛ lɛ mli?
24 Lɛlɛŋ, Ŋmalɛi lɛ haa wɔ yiŋtoi ni mli wawai kɛha wɔhe shi ni wɔɔba, kɛ mɛi ni jie nakai heshibaa kpo lɛ ahe nɔkwɛmɔ nii ni sa kadimɔ waa. Yɛ sane ni nyiɛ sɛɛ lɛ mli lɛ, wɔbaasusu hei sɔrɔtoi ni wɔbaanyɛ wɔba wɔhe shi wɔha Yehowa Nyɔŋmɔ, nibii ni baaye abua wɔ ni wɔfee nakai, kɛ nyɔmɔwoo ni jɛɔ mli baa lɛ ahe.
Te obaaha Hetoo Tɛŋŋ?
◻ Mɛɛ heyeli ko ataooo kwraa?
◻ Nɛgbɛ kpɛlɛmɔ ni akpɛlɛɛɛ heshibaa nɔ lɛ shishifa jɛ?
◻ Mɛɛ yiŋtoi ahewɔ esa akɛ wɔba wɔhe shi wɔha Yehowa lɛ?
◻ Mɛɛ nɔkwɛmɔ nii kpakpai Ŋmalɛi lɛ kɛhaa yɛ heshibaa ni Nyɔŋmɔ gbeyeishemɔ yɔɔ mli lɛ he?
[Mfoniri ni yɔɔ baafa 10]
Nimrod, nu afua lɛ sɛɛ klɛŋklɛŋ nɔyelɔ ni tse heshibaa ni Nyɔŋmɔ gbeyeishemɔ yɔɔ mli hiɛ atua lɛ
[Mfoniri ni yɔɔ baafa 13]
Noa, heshibaa ni Nyɔŋmɔ gbeyeishemɔ yɔɔ mli he nɔkwɛmɔ nɔ ni eye emuu—1 Mose 6: 14, 22