Yehowa Yiwalaheremɔ Nifeemɔi Bianɛ
BIBLIA lɛ kɛɔ wɔ yɛ Yehowa he akɛ: “Jalɔ amanehului faa babaoo, shi Yehowa jieɔ lɛ kɛjɛɔ fɛɛ mli” ni, “Nuŋtsɔ [Yehowa] le bɔ ni efeɔ ejieɔ jalɔi yɛ kaa mli.”—Lala 34:20; 2 Petro 2:9.
Mɛɛ gbɛ nɔ Yehowa yeɔ ebuaa ewebii yɛ, kɛ amɛyaje haomɔ mli? Jeee kɛtsɔ adebɔɔ mli hewalɛi lɛ atsakemɔ sɛɛsɛɛ yɛ naakpɛɛ gbɛ nɔ aloo kɛtsɔ naakpɛɛ nifeemɔ kroko ko nɔ, taakɛ mɛi pii susuɔ akɛ sa akɛ efee lɛ, shi moŋ kɛtsɔ hewalɛ kroko ni mɛi pii nuuu shishi diɛŋtsɛ lɛ nɔ—suɔmɔ. Hɛɛ, Yehowa sumɔɔ ewebii, ni edu henumɔ ko ewo amɛmli, ni ji suɔmɔ ni amɛyɔɔ amɛhaa amɛhe, ni emli wa aahu akɛ enyɛɔ etsuɔ nɔ ni feɔ tamɔ naakpɛɛ nii lɛ ehaa amɛ.—1 Yohane 4:10-12, 21.
Ekolɛ mɛi komɛi baawie akɛ yɛ fimɔ bei amli lɛ, nɔ ni he hiaa ji niyenii, tsofai, kɛ nibii ni akɛtsuɔ nii—jeee suɔmɔ. Eji anɔkwale akɛ niyenii, tsofai, kɛ nibii ni akɛtsuɔ nii he miihia. Shi, bɔfo Paulo tsɔɔ mli yɛ nɛkɛ gbɛ nɔ akɛ: “Kɛji miyɛ hemɔkɛyeli fɛɛ hu, bɔ ni manyɛ gɔji matsirɛ, shi mibɛ suɔmɔ lɛ, jikulɛ mijeee nɔ ko. Ni kɛji miŋɔ minii fɛɛ mikuma mɛi, ni kɛji miŋɔ migbɔmɔtso miha ni ashã mi, shi mibɛ suɔmɔ lɛ, jikulɛ minaaa sɛɛ ko.”—1 Korintobii 13:2, 3.
Bei pii lɛ wɔkaneɔ yɛ woji amli akɛ abua yelikɛbuamɔ nibii anaa amamɔ shi ni eekpɔtɔ aloo kwakwei miiye, yɛ be mli ni gbɔmɛi ni ehia amɛ lɛ ahiɛ miikpata yɛ hela kɛ hɔmɔ hewɔ. Aloo nɔ ni ehiii fe fɛɛ lɛ, nɛkɛ nibii nɛɛ yajeɔ gbɔmɛi hiɛjoolɔi kɛ amimyelɔi adɛŋ, ni amɛtsɔɔ nɔ amɛnaa sɛɛ babaoo amɛhaa amɛhe. No hewɔ lɛ, abaanyɛ ana yelikɛbuamɔ nibii lɛ moŋ, shi ni aaakwɛ ni mɛi ni yɔɔ haomɔ mli lɛ ana he sɛɛ lɛ ji nɔ ni he hiaa. Anɔkwa suɔmɔ kɛ mɔ hesusumɔ baanyɛ afee babaoo.
Suɔmɔ ni Miitsu Nii
Yɛ September 11, 1992 lɛ, Lasuogbele Iniki tswa yɛ Hawaii ŋshɔkpɔ Kauai, ni nɔ bii ayifalɛ ji mɛi 55,000 lɛ nɔ. Etswa kɔɔyɔɔ ni naawalɛ shɛɔ shitooi 130 yɛ ŋmɛlɛtswaa kome mli ni bei komɛi po lɛ enaawalɛ shɛɔ shitooi 160 yɛ ŋmɛlɛtswaa kome mli, ni egbe mɛi 2 ni epila mɛi 98, ni efite shiai oha mlijaa 75, ni eshi mɛi 8,000 ní amɛbɛ wɔɔhei, ni nibii ni ekpata hiɛ lɛ jara shɛɔ dɔlai akpekpei akpe kome. Mɛi ni yɔɔ ŋshɔkpɔ bibioo nɛɛ nɔ hu ji Yehowa Odasefoi aaashɛ 800 yɛ asafoi ekpaa mli. Te nibii fee tɛŋŋ kɛha amɛ?
Dani Iniki baatswa diɛŋtsɛ lɛ, no mli lɛ asafoŋ onukpai lɛ etsɔ nɔkwɛlɔ gbɛfalɔ lɛ gbɛtsɔɔmɔ nɔ amɛtee asafoi lɛ amli bii lɛ ateŋ mɔ fɛɛ mɔ ŋɔɔ koni amɛyakwɛ akɛ haomɔ ko bɛ, ni mɔ fɛɛ mɔ yɛ shweshweeshwe, ni amɛsaa amɛhe kɛha tutuamɔ lɛ. Nɛkɛ mɔ hesusumɔ yɛ suɔmɔ mli nɛɛ ye ebua waa ni akɛtsi pilamɔi loo gbele ni aaaba Odasefoi lɛ ateŋ lɛ naa.—Okɛto Yesaia 32:1, 2 he.
Eyɛ mli akɛ efite tɛlifon kpaai kɛ gbɛjegbɛi kwraa moŋ, shi Buu Mɔɔ Biblia kɛ Woji Bibii Asafo lɛ nitsumɔ he nine ni yɔɔ Honolulu lɛ najiaŋdamɔlɔi etɛ fata mɛi ni shɛ hei ni nibii fite yɛ lɛ klɛŋklɛŋ, yɛ lasuogbele lɛ sɛɛ lɛ ahe, yɛ hegbɛ krɛdɛɛ ni Maŋbii Ayelikɛbuamɔ Kuu lɛ ha amɛ ni amɛkɛ kɔɔyɔɔ lɛlɛ aya Kauai yɛ September 13 lɛ hewɔ. Amɛtee Odasefoi ni yɔɔ maŋ lɛ mli lɛ aŋɔɔ amrɔ nɔŋŋ, ni enɔ jetsɛremɔ lɛ, amɛkpe ni amɛkɛsusu gbɛ ni amɛaatsɔ nɔ amɛkɛ yelikɛbuamɔ aha amɛ lɛ he. Ato yelikɛbuamɔ ajinafoi akuu he gbɛjianɔ koni amɛkwɛ hiamɔ ni eba lɛ, ni amɛyahe nibii ni he hiaa lɛ kɛtsɔ nitsumɔ he nine ni yɔɔ Honolulu lɛ nɔ. Amɛtsu nii aahu ni amɛkpaaa, ni amɛkwɛ ni akɛ yelikɛbuamɔ nibii yaha mɛi ni ehia amɛ lɛ, ni amɛsaa shiai lɛ amli kɛ shiai ni efite lɛ hu.
Odasefoi ni yɔɔ ŋshɔkpɔi krokomɛi anɔ lɛ here amɛnyɛmimɛi ni ehia amɛ nɛɛ anɔ oya. Ní agbele kɔɔyɔŋ lɛji adaamɔ he ni yɔɔ Kauai lɛ nɔŋŋ kɛkɛ ni Odasefoi 70 ba koni amɛbaye amɛbua. Akɛ yelikɛbuamɔ nibii ni jara shɛɔ dɔlai 100,000, ní tsɔnei ni feɔ sarawa hewalɛ, stof bibii, kanei, kɛ niyenii fata he, maje kɛba. Akɛ Maŋtsɛyeli Asai ni yɔɔ ŋshɔkpɔ lɛ nɔ lɛ ekome fee nitoohe; shi kɛlɛ, ashe gbeyei fioo akɛ mɛi baanyɛ amɛbaha. Kɛkɛ ni Asraafoi atsɔnei komɛi ba Maŋtsɛyeli Asa lɛ tsɔnei amaamɔ he lɛ, ni tsɔne kudɔlɔi lɛ babi akɛ ani amɛbaanyɛ amɛkɛ amɛtsɔnei lɛ amamɔ jɛmɛ lo. No hewɔ lɛ asraafoi ni aha amɛbabu tsɔnei lɛ ahe lɛ ha naagba ni ji mɛi ni baanyɛ amɛbaha yelikɛbuamɔ nibii lɛ je jɛmɛ kwraa.
Nyɛmimɛi lɛ kɛ tsɔnei ni feɔ srawa hewalɛ lɛ tee shia kɛ shia, ni amɛhaa etsuɔ nii yɛ shia fɛɛ shia aaafee ŋmɛlɛtswai enyɔ loo etɛ koni eha frijii lɛ anyɛ atsu nii. Atsu nyɛmimɛi hii akui kɛtee shiai sɔrɔtoi amli koni amɛye amɛbua ni akɛsaa shia lɛ mli kɛ hei ni efite lɛ. Beni amɛyatsu nii yɛ nyɛmi yoo ko ni tsutsu ko lɛ ewu te shi wo lɛ waa lɛ shia lɛ, ewu lɛ nu he waa aahu akɛ enyɛɛɛ nɔ ko kwraa efee, fe edamɔ shi ekwɛ amɛ kɛkɛ ni ebɔi yaafo. Saralɔ ko hu ni jɛ maŋ te lɛŋ ni na Odasefoi akuu kroko hu ni miitsu nii lɛ ná amɛjeŋba kɛ gbɛjianɔtoo kpakpa lɛ he miishɛɛ aahu akɛ no ha etsi ebɛŋkɛ amɛ ni ebi amɛ nɔ ni eha esoro amɛ kwraa lɛ. Beni nyɛmi nuu ko tsɔɔ lɛ akɛ ejɛ suɔmɔ ni amɛyɔɔ kɛha Nyɔŋmɔ kɛ amɛnanemɛi Kristofoi lɛ, nuu lɛ to he eha lɛ akɛ: “Te mafee tɛŋŋ male Nyɔŋmɔ?” (Mateo 22:37-40) Kɛkɛ ni ekɛfata he akɛ: “Ato nyɛ he gbɛjianɔ jogbaŋŋ akɛ benɛ ekolɛ beni maku misɛɛ kɛya Florida lɛ, no mli lɛ ekolɛ mɔ ko miimɛ mi yɛ shia!”
Yɛ fɛɛ mli lɛ, Yehowa Odasefoi ye amɛbua ni akɛsaa shiai amli kɛ shiai ni efite hu 295 yɛ Kauai. Enɛɛmɛi ateŋ 207 bi nibii bibii asaamɔ, shi 54 fite waa, ni 19 ji nɔ ni efite kwraa. Amɛnitsumɔ lɛ fa kroko hu ji Odasefoi ni ale amɛ yɛ ŋshɔkpɔ lɛ nɔ lɛ fɛɛ aŋɔɔ ni amɛaaya koni amɛkwɛ akɛ aye abua mɔ fɛɛ mɔ. Beni akɛ yelikɛbuamɔ nibii yaha nyɛmi yoo ko lɛ, ekutsoŋnyo Buddha jalɔ ko na akɛ lɛ lɛ enako tii-baa baagi kome po kɛjɛko ejamɔ lɛ mli bii lɛ adɛŋ. Yoo kroko hu, ni Odasefoi akuu lɛ yasaa eshia lɛ mli amɛha lɛ lɛ wie akɛ: “Be saŋŋ nɛ ni nyɛbɔi mishia nɛɛ baa, ni misusuɔ nyɛhe akɛ kuuŋbii kpakpai waa, shi nɛkɛ naanyobɔɔ suɔmɔ ni nyɛjie kpo nyɛtsɔɔ mi nɛɛ eha mile nɔ ni nyɛ asafo lɛ feɔ. Miida nyɛ shi yɛ nyɛnitsumɔ kpakpa nɛɛ he.”
Yɛ amɛnanemɛi Kristofoi lɛ aheloonaa hiamɔ nii ahe nitsumɔ lɛ fɛɛ sɛɛ lɛ, mɛi ni tsu yelikɛbuamɔ nibii nɛɛ ahe nii lɛ susu amɛmumɔŋ shihilɛ kpakpa hu he. Nɔ ni shɛɛɛ gbii enyɔ yɛ lasuogbele lɛ sɛɛ, yɛ Hɔgbaa, September 13 lɛ, no mli lɛ asafoi babaoo ebɔi amɛkpeei feemɔ momo. Oya nɔŋŋ kɛkɛ ni wolo nikasemɔ kui bibii hu bɔi nitsumɔ. Onukpai nyɔŋma ni he esa jɛ ŋshɔkpɔi krokomɛi anɔ kɛba Kauai ni amɛbaye amɛbua maŋ lɛ mli onukpai lɛ koni amɛyasara Odasefoi ni yɔɔ ŋshɔkpɔ lɛ nɔ lɛ ateŋ mɔ fɛɛ mɔ. Enɔ Hɔgbaa lɛ, asafoi ekpaa lɛ fɛɛ fee Buu-Mɔɔ Nikasemɔ lɛ, kɛ wiemɔ ni he minitii 30, ni Yelikɛbuamɔ Ajinafoi Akuu lɛ ateŋ mɔ ko ha, ni kɔɔ yelikɛbuamɔ gbɛi ni akɛaatsu nii lɛ he, kɛ naagbee wiemɔ hu ni he minitii 30, ni Nitsumɔ He Nine Ajinafoi Akuu lɛ ateŋ mɔ kome ni jɛ Honolulu ba yɛ yiŋtoo nɛɛ hewɔ lɛ ha. Mɛi ni kɛ amɛhiŋmɛi na nɔ ni tee nɔ lɛ ateŋ mɔ kome amaniɛbɔɔ tsɔɔ mli akɛ: “Gbɛtsɔɔmɔ kpakpa ni akɛha lɛ shɛje mɔ fɛɛ mɔ mii, ni amɛnu he akɛ amɛfee klalo yɛ mumɔŋ kɛha amɛnaagbai ni eshwɛ lɛ ahe nitsumɔ. Toibolɔi lɛ ateŋ mɛi pii fo beni nifeemɔ lɛ ba naagbee lɛ, ni akɛ dɛtswaa kpele fata he.”
Jeŋ Muu Fɛɛ Nyɛmifeemɔ
Nɛkɛ suɔmɔ kɛ mɔ hesusumɔ nɛɛ ji Yehowa webii akadimɔ nii yɛ jeŋ fɛɛ. Beni Lasuogbele Val tswa kɛtsɔ Western Samoa aaafee afi kɛtsɔ hiɛ lɛ, efite nii babaoo, shi Yehowa Odasefoi ni yɔɔ je lɛŋ hei krokomɛi lɛ baye amɛbua amɛnyɛmimɛi ni yɔɔ jɛmɛ lɛ oya nɔŋŋ. Yɛ sɛɛ mli, beni nɔyeli lɛ ha jamɔi lɛ fɛɛ shika —ni Yehowa Odasefoi hu fata he—ni amɛkɛsaa amɛjamɔ hei lɛ, Odasefoi lɛ kɛ shika lɛ ku sɛɛ kɛyaha nɔyeli lɛ kɛ wolo ni fata he ni miitsɔɔ akɛ amɛsaa amɛnibii ni fite lɛ fɛɛ momo, no hewɔ lɛ abaanyɛ akɛ shika lɛ atsu nii kɛsaa nɔyeli lɛ tsui lɛ ekomɛi. Atswa amɛ nifeemɔ nɛɛ he adafi yɛ maŋ lɛŋ adafitswaa wolo mli. Beni maŋ onukpai lɛ ekome na enɛ lɛ, ekɛɛ Odasefoi lɛ ekome akɛ ehiɛ egbo waa yɛ lɛ diɛŋtsɛ esɔlemɔ lɛ he ejaakɛ amɛhe shika ni nɔyeli lɛ kɛha amɛ lɛ, eyɛ mli akɛ inshuɔrans gbɛjianɔtoo baasaa amɛtsui fɛɛ ni fite yɛ lasuogbele lɛ mli lɛ eha amɛ.
Nakai nɔŋŋ hu, yɛ September 1992, beni Ouveze Faa ni yɔɔ France wuoyi-bokagbɛ lɛ yi ni efite Vaison-la-Romaine kɛ maji bibii 15 ni bɔle lɛ lɛ, Odasefoi lɛ tsu he nii oya. Jenamɔ kome mli lɛ, nu lɛ gbe gbɔmɛi 40, ni ekumɔ shiai 400, ni efite ohai abɔ krokomɛi, ni eshi wekui akpei abɔ ni amɛbɛ nu ni amɛbaanu kɛ srawa hewalɛ. Enɔ jetsɛremɔ mra lɛ, Odasefoi ni jɛ maŋ lɛ mli asafoi amli ji klɛŋklɛŋ bii ni ba koni amɛbaye amɛbua amɛnyɛmimɛi lɛ. Odasefoi awekui ni yɔɔ kpokpaa lɛ nɔ lɛ jɛ suɔmɔ mli amɛŋɔ mɛi ni wɔɔhei he ehia amɛ lɛ. Odasefoi ohai abɔ jɛ shɔŋŋ kɛ hei ni bɛŋkɛ ni amɛbaye amɛbua. Ato yelikɛbuamɔ kuu he gbɛjianɔ yɛ Orange maŋtiase ni bɛŋkɛ jɛmɛ lɛ mli koni ekwɛ kui ejwɛ ni kɛ amɛhe eha lɛ anitsumɔ nɔ, ni amɛjie ŋmɔtɔ lɛ ni amɛsaa shiai lɛ amli, ní amɛfɔ atadei ni ŋmɔtɔ eyi lɛ obɔ lɛ babaoo he, ni amɛtao niyenii kɛ nu amɛyaha yɛ hei ni oshara lɛ ba yɛ lɛ fɛɛ. Amɛkɛ amɛhe ha po akɛ amɛbaasaa maŋ lɛ mli skul tsu kɛ nitsumɔ he tsui babaoo hu amli amɛfata he. Nyɛmimɛi lɛ kɛ gbɔmɛi ni yɔɔ jɛmɛ lɛ fɛɛ ahiɛ sɔ mɔdɛŋbɔɔ ni amɛkɛtsu nii nɛɛ waa diɛŋtsɛ.
Yehowa Odasefoi ena amanehulu kɛjɛ osharai, tamɔ nu afuai, ahum, kɛ shikpɔŋhosomɔi amli, yɛ bei krokomɛi amli yɛ hei krokomɛi, tamɔ ebaa mɛi krokomɛi fɛɛ anɔ lɛ. Shi akɛni amɛnuɔ shishi akɛ shihilɛi ni aleee kɛtsɔɔɔ hiɛ, ni anyɛŋ naa atsi kɛ enɛɛmɛi baa hewɔ lɛ, amɛshwaaa Nyɔŋmɔ aloo mɔ kroko. (Jajelɔ 9:11) Shi moŋ, amɛyɛ hekɛnɔfɔɔ akɛ amɛnanemɛi heyelilɔi lɛ ahe-kɛ-afɔleshaa suɔmɔ lɛ baaha amɛbaye amɛbua amɛ, ni jaramɔ shihilɛi ni amɛkɛaakpe loo ebaaba amɛnɔ lɛ kɔɔɔ he eko. Nɛkɛ nifeemɔi ni tsɔɔ suɔmɔ nɛɛ jɛ hemɔkɛyeli kome ni amɛyɔɔ lɛ. Kaselɔ Yakobo tsɔɔ mli akɛ: “Kɛji nyɛmi nuu ko loo nyɛmi yoo ko nyiɛ yayai ni enaaa edaaŋ ŋmaa lɛ, ni nyɛteŋ mɔ ko yakɛɛ amɛ akɛ: ‘Nyɛyaa yɛ hejɔlɛ mli, nyɛyawerea la, ni nyɛyayea nii nyɛtɔrɔa;’ shi ehaaa amɛ nii ni hiaa gbɔmɔtso lɛ, mɛɛ sɛɛnamɔ yɔɔ mli? Nakai nɔŋŋ hemɔkɛyeli hu, kɛ nitsumɔi bɛ he lɛ, eji hemɔkɛyeli gbonyo.”—Yakobo 2:15-17.
Anɔkwa Hebuu Jɛɛhe
Yɛ nɔ najiaŋ ni amɛaakpa naakpɛɛ nii gbɛ, tamɔ nibii anaa ni Nyɔŋmɔ aaatsĩ nɛkɛ lɛ, Yehowa Odasefoi yooɔ akɛ amɛnaa hebuu kɛjɛɔ amɛ jeŋ muu fɛɛ Kristofoi anyɛmifeemɔ lɛ mli. Yɛ anɔkwale mli lɛ, nɔ ni nakai nyɛmifeemɔ lɛ nyɛɔ etsuɔ yɛ haomɔ bei amli lɛ tamɔ naakpɛɛ nii nɔŋŋ pɛpɛɛpɛ. Amɛkaiɔ Yesu wiemɔi ni yɔɔ Mateo 17:20 lɛ, akɛ: “Kɛji nyɛyɛ hemɔkɛyeli ni tamɔ sinapi wu lɛ, nyɛaakɛɛ gɔŋ nɛɛ akɛ: ‘Fãa yɛ biɛ kɛya jɛi!’ ni eeefã; ni nɔ ko bɛ ni nyɛnyɛŋ nyɛfee.” Hɛɛ, gbɛtsii nii ni tamɔ gɔji lɛ laajeɔ kɛji anɔkwa Kristofoi ahemɔkɛyeli kɛ suɔmɔ efee ekome kɛmiitsu nii lɛ.
Yehowa webii ni yɔɔ jeŋ fɛɛ lɛ nuɔ amɛ-Nyɔŋmɔ lɛ nine ni buɔ amɛhe lɛ he yɛ nɛkɛ be fɔŋ kɛ haomɔ be nɛɛ mli. Amɛnuɔ he tamɔ bɔ ni lalatsɛ lɛ nu he lɛ, akɛ: “Hejɔlɛ mli kwraa po ni makã shi mawɔ yɛ; ejaakɛ bo, Yehowa, okome ohaa mihiɔ shi shweshweeshwe.” (Lala 4:9) Amɛkɛ amɛjwɛŋmɔ maa nitsumɔ ni kã shi lɛ nɔ kɛ hekɛnɔfɔɔ, akɛ: “Aaashiɛ maŋtsɛyeli lɛ he sanekpakpa nɛɛ atsɔɔ je nɛŋ fɛɛ, ni akɛye jeŋmaji lɛ fɛɛ odase; ni no dani naagbee lɛ aaaba.” (Mateo 24:14) Ni amɛkɛ nɔmimaa kwɛɔ Yehowa shiwoo ni kɔɔ toiŋjɔlɛ, kɛ jalɛ jeŋ hee he, nɔ mli ni oshara ko kwraa, nɔ ni jɛ adesai aloo eji adebɔɔ mli nɔ baŋ amɛnɔ yɛ mli lɛ mlibaa gbɛ.—Mika 4:4.
[Mfoniri ni yɔɔ baafa 12]
Odasefoi jɛ shɔŋŋ kɛ hei ni bɛŋkɛ ni amɛbaye amɛbua mɛi ni nu afua lɛ ba amɛnɔ lɛ