Ani Nyɔŋmɔ Biɔ Ŋmãahilɛ?
NYƆŊMƆ Mla ni atsɔ̃ Mose nɔ akɛha lɛ bi ŋmãahilɛ yɛ be kome pɛ mli—yɛ daa afi Kpatamɔ Gbi lɛ nɔ. Mla lɛ fã akɛ, Israelbii lɛ ‘awa amɛ susumai ayi,’ ni anuɔ enɛ shishi akɛ etsɔɔ akɛ amɛhi ŋmãa. (3 Mose 16:29-31; 23:27; Lala 35:13) Shi, ŋmãahilɛ nɛɛ jeee nɔ ko kɛkɛ ni akɛ he kpɛtɛɔ efeemɔ he. Kpatamɔ Gbi lɛ yeli kanya Israelbii lɛ kɛtee amɛhiɛ ni aaahi eshafeemɔ mli ni amɛyɔɔ kɛ bɔ ni kpɔ̃mɔ he hiaa amɛ lɛ nɔ babaoo. Amɛhi ŋmãa yɛ nakai gbi lɛ nɔ hu koni amɛkɛjie awerɛho ni amɛyeɔ yɛ amɛhe eshai ahe kɛ tsuitsakemɔ yɛ Nyɔŋmɔ hiɛ lɛ kpo.
Eyɛ mli akɛ enɛ pɛ ji ŋmãahilɛ ni sɔ̃ kã amɛnɔ yɛ he yɛ Mose Mla lɛ shishi moŋ, shi Israelbii lɛ hiɔ ŋmaa yɛ bei krokomɛi amli. (2 Mose 34:28; 1 Samuel 7:6; 2 Kronika 20:3; Ezra 8:21; Ester 4:3, 16) Nɔ ni fata enɛɛmɛi ahe ji suɔmɔ mli ni ajɛɔ ahiɔ ŋmaa akɛ gbɛ ni amɛtsɔɔ nɔ amɛjieɔ tsuitsakemɔ kpo. Yehowa wo gbɔmɛi ni yɔɔ Yuda ni tɔ̃ɔ lɛ hewalɛ akɛ: “Nyɛkpalea kɛbaa miŋɔɔ kɛ nyɛtsui muu lɛ fɛɛ, yɛ ŋmaahilɛ kɛ yaafo kɛ ŋkɔmɔyeli mli.” Enɛ efeŋ kponɔgbɛ nifeemɔ, ejaakɛ Nyɔŋmɔ tee nɔ ekɛɛ akɛ: “Nyɛtserɛa nyɛtsui mli, shi jeee nyɛtadei.”—Yoel 2:12-15.
Yɛ naagbee lɛ, amɛteŋ mɛi pii hi ŋmaa akɛ kponɔgbɛ nifeemɔ. Yehowa miihi ŋmaahilɛ ni jeee anɔkwale nɔ̃ nɛɛ, no hewɔ lɛ ebi Israelbii osatofoi lɛ akɛ: “Ani enɛ ji ŋmaahilɛ ni sa mihiɛ, kɛ gbi ni gbɔmɔ waa ehe yi lɛ? Ani kɛ mɔ ko ma eyi shi tamɔ ntoo, ni eŋmɛ kpekpe kɛ lamlu ekã nɔ lɛ, enɛ otsɛɔ ŋmaahilɛ loo gbi ni sa Yehowa hiɛ lɛ?” (Yesaia 58:5) Ni amɛaajie amɛ ŋmaahilɛ lɛ kpo ni mɛi ana moŋ lɛ, abi ni nɛkɛ gbɔmɛi sɛɛsɛɛyalɔi nɛɛ kɛ nitsumɔi ni sa tsuitsakemɔ atsɔɔ.
Nyɔŋmɔ ekpɛlɛɛɛ ŋmaahilɛi komɛi ni Yudafoi lɛ to shishi lɛ anɔ kɛjɛ amɛ shishijee nɔŋŋ. Akɛ nɔkwɛmɔ nɔ lɛ, be ko lɛ, gbɔmɛi ni yɔɔ Yuda lɛ hiɔ ŋmaa shii ejwɛ daa afi koni amɛkɛkai osharai ni ba ni kɔɔ Yerusalem hekawoo lɛ kɛ amaŋfɔfeemɔ yɛ afii ohai kpawo D.Ŋ.B. lɛ mli lɛ he. (2 Maŋtsɛmɛi 25:1-4, 8, 9, 22-26; Zakaria 8:19) Beni ajie Yudafoi lɛ kɛjɛ Babilon nomŋɔɔ mli lɛ sɛɛ lɛ, Yehowa wie kɛtsɔ gbalɔ Zakaria nɔ akɛ: “Ni nyɛhi ŋmaa . . . lɛ, ani mi nyɛhi ŋmaa lɛ nyɛha lo?” Nyɔŋmɔ ekpɛlɛɛɛ nɛkɛ ŋmaahilɛi nɛɛ anɔ, ejaakɛ Yudafoi lɛ miihi ŋmaa ni amɛmiiye awerɛho yɛ kojomɔi ni ba kɛjɛ Yehowa diɛŋtsɛ ŋɔɔ lɛ he. Amɛmiihi ŋmaa yɛ amanehulu ni ba amɛnɔ lɛ hewɔ, shi jeee yɛ amɛ diɛŋtsɛ amɛ nɔ fɔŋ feemɔ ni kɛ enɛ ba lɛ hewɔ. Beni akɛ amɛ ba amɛ shikpɔŋ nɔ ekoŋŋ lɛ sɛɛ lɛ, be shɛ kɛha amɛ mlifilimɔ fe awerɛho ni amɛaaye yɛ nɔ ni ba tsutsu lɛ he.—Zakaria 7:5.
Ani Esa akɛ Kristofoi Ahi Ŋmãa?
Eyɛ mli akɛ Yesu Kristo kɛ fãmɔ haaa ekaselɔi lɛ ni amɛhi ŋmaa moŋ, shi lɛ kɛ esɛɛnyiɛlɔi lɛ hi ŋmaa yɛ Kpatamɔ Gbi lɛ nɔ ejaakɛ amɛyɛ Mose Mla lɛ shishi. Kɛfata he lɛ, ekaselɔi lɛ ateŋ mɛi komɛi jɛ amɛsuɔmɔ mli amɛhi ŋmaa yɛ bei komɛi amli, ejaakɛ Yesu ekɛɛɛ amɛ akɛ amɛkpa nakai feemɔ kwraa. (Bɔfoi lɛ Asaji 13:2, 3; 14:23) Kɛlɛ, amɛfeee ‘amɛhiɛ mɔbɔmɔbɔ koni gbɔmɛi ana amɛ akɛ amɛmiihi ŋmaa.’ (Mateo 6:16) Nɛkɛ krɔŋkrɔŋfeemɔ yɛ kponɔgbɛ nɛɛ baaha gbɔmɛi krokomɛi akwɛ amɛ kɛ nɔkpɛlɛmɔ. Shi kɛlɛ, kponɔgbɛ nifeemɔ ni tamɔ nɛkɛ esaaa Nyɔŋmɔ hiɛ.—Mateo 6:17, 18.
Yesu wie esɛɛnyiɛlɔi lɛ ni baahi ŋmaa yɛ egbele be mli lɛ he. Jeee jamɔ he ŋmaahilɛ ko he gbɛjianɔ etoɔ lɛ. Shi moŋ, eetsɔɔ bɔ ni amɛbaafee amɛnii amɛha yɛ awerɛho babaoo ni amɛbaaye lɛ hewɔ. Ni kɛ́ aná atee lɛ shi pɛ lɛ, ekɛ amɛ baahi shi ekoŋŋ, ni ehe ebahiaŋ dɔŋŋ akɛ amɛhi ŋmaa.—Luka 5:34, 35.
Mose Mla lɛ ba naagbee beni “Kristo hu, aŋɔ lɛ aha shikome, koni etere mɛi pii ahe eshai kɛya lɛ.” (Hebribii 9:24-28) Ni beni Mla lɛ ba naagbee lɛ, fãmɔ akɛ ahi ŋmaa yɛ Kpatamɔ Gbi lɛ nɔ lɛ ba naagbee. No hewɔ lɛ, ajie ŋmaahilɛ he sɔ̃ kome pɛ ni atsi ta yɛ Biblia lɛ mli lɛ kɛtee.
Ni Lent Hu?
Belɛ mɛni ji Kristendom nifeemɔ ni ji ŋmãahilɛ yɛ Lent (Ŋmaahilɛ Be) lɛ nɔdaamɔ nɔ? Katolik kɛ Protestant sɔlemɔi lɛ fɛɛ le Lent, eyɛ mli akɛ gbɛi ni atsɔɔ nɔ ayeɔ lɛ yɛ sɔrɔto yɛ sɔlemɔi sɔrɔtoi lɛ amli. Mɛi komɛi yeɔ niyenii shikome pɛ gbi kome, yɛ gbii 40 ni tsɔɔ Easter hiɛ lɛ fɛɛ mli. Mɛi krokomɛi hu hiɔ ŋmaa kwraa yɛ Ash Wednesday kɛ Yesu Amanehulu Sohaa gbi lɛ nɔ. Kɛha mɛi komɛi lɛ, Lent biɔ ni atsi he kɛjɛ milɛloo, ŋshɔŋloo, wuɔwɔji, kɛ nibii ni akɛ miliki fee lɛ ayeli he.
Akɛɛ Lent damɔ gbii 40 ni Yesu kɛhi ŋmaa yɛ ebaptisimɔ sɛɛ lɛ nɔ. Ani no mli lɛ eeto jamɔ nifeemɔ ko eema shi koni anyiɛ sɛɛ daa afi? Dabi kwraa. Nɔ ni yeɔ enɛ he odase ji anɔkwale ni eji akɛ, Biblia lɛ eŋmaaa nifeemɔ ko ni tamɔ nɛkɛ ni tee nɔ yɛ mra be mli Kristofoi lɛ ateŋ lɛ he sane. Aye Lent klɛŋklɛŋ yɛ Kristo sɛɛ afii ohai ejwɛ lɛ mli. Taakɛ Kristendom tsɔɔmɔi krokomɛi pii ji lɛ, ayama kɛjɛ wɔŋjamɔ mli.
Kɛji akɛ Lent ji Yesu ŋmaahilɛ yɛ ŋa lɛ nɔ yɛ ebaptisimɔ lɛ sɛɛ lɛ kasemɔ lɛ, belɛ mɛni hewɔ ayeɔ enɛ yɛ otsii ni yagbeɔ naa yɛ Easter mli—ni akɛɛ eji eshitee be lɛ mɔ? Yesu ehiii ŋmaa yɛ gbii ni tsɔ egbele lɛ hiɛ lɛ mli. Sanekpakpa lɛ mli saji lɛ tsɔɔ akɛ, lɛ kɛ ekaselɔi lɛ yasara mɛi yɛ shiai ni amɛkɛ mɛi ye nii yɛ Betania gbii komɛi dani egbo. Ni eye Hehoo niyenii lɛ gbɛkɛ ni enɔ jetsɛremɔ egbo lɛ.—Mateo 26:6, 7; Luka 22:15; Yohane 12:2.
Nɔ ko yɛ ni abaakase kɛjɛ Yesu ŋmaahilɛ yɛ baptisimɔ lɛ sɛɛ lɛ mli. Eeje sɔɔmɔ ko ni he hiaa waa shishi. Ekɔɔ maŋtsɛ ni Yehowa ji lɛ bembuu kɛ adesa weku muu lɛ fɛɛ awɔsɛɛ be he. Enɛ ji be kɛha sane nɔjwɛŋmɔ ni yaa shɔŋŋ, kɛ sɔlemɔ mli ni aaajɛ atsɔ he kɛya Yehowa ŋɔɔ kɛha yelikɛbuamɔ kɛ gbɛtsɔɔmɔ. Yesu hi ŋmaa yɛ gbɛ ni sa nɔ yɛ nɛkɛ be nɛɛ mli. Enɛ tsɔɔ akɛ ŋmaahilɛ he baanyɛ aba sɛɛnamɔ kɛ akɛ jwɛŋmɔ kpakpa fee, ni yɛ be ni sa mli.—Okɛto Kolosebii 2:20-23 he.
Be Mli ni Ŋmãahilɛ He Baanyɛ Aba Sɛɛnamɔ
Nyɛhaa wɔsusua bei komɛi amli ni Nyɔŋmɔ jalɔ baanyɛ ahi ŋmaa ŋmɛnɛ lɛ ahe wɔkwɛa. Gbɔmɔ ni efee esha nuŋ he akɛ esa akɛ eye nii yɛ be kpalaŋŋ ko mli. Enɛ efeŋ nii ni eefee ni mɛi ana loo ni emli aaafu yɛ tsɔsemɔ ni enine eshɛ nɔ lɛ hewɔ. Ni agbɛnɛ hu, ŋmaahilɛ diɛŋtsɛ nyɛŋ ajaje saji yɛ Nyɔŋmɔ hiɛ. Shi, mɔ ni etsake etsui lɛlɛŋ lɛ baanu dɔlɛ he waa yɛ Yehowa kɛ ekolɛ enanemɛi kɛ weku ni efee amɛ efɔŋ lɛ hewɔ. Hejaramɔ kɛ sɔlemɔ ni mli wa kɛha eshaifaa baanyɛ aba niyenii ni aaaba mɔ tsine lɛ shi.
Israel Maŋtsɛ David na niiashikpamɔ ko ni tamɔ nakai. Beni eba lɛ akɛ binuu ni ekɛ Batsheba fɔ lɛ baanyɛ agbo lɛ, ekɛ emɔdɛŋbɔɔ fɛɛ ma sɔlemɔ ni esɔleɔ ehaa Yehowa koni ena gbekɛ lɛ mɔbɔ lɛ nɔ. Beni ekɛ ehenumɔi kɛ hewalɛ fɛɛ ewo sɔlemɔ mli lɛ, ehi ŋmaa. Nakai nɔŋŋ hu nii ni ayeɔ efeŋ nɔ ni sa yɛ nɔnyɛɛ shihilɛi komɛi ashishi ŋmɛnɛ.—2 Samuel 12:15-17.
Bei komɛi shɛɔ hu ni Nyɔŋmɔ gbeyeishelɔ lɛ miisumɔ ni egbala ejwɛŋmɔ kɛya mumɔŋ sane ko nɔ. Biblia lɛ kɛ Kristofoi awoji amlipɛimɔ ahe baahia. Be kpalaŋŋ ko kɛha sane nɔjwɛŋmɔ he baahia. Yɛ nikasemɔ ni mɔ kɛ ehe woɔ mli vii nɛkɛ lɛ mli lɛ, mɔ aŋkro lɛ baahala akɛ ebasumɔŋ ni niyenii ni eeeye agbala ejwɛŋmɔ.—Okɛto Yeremia 36:8-10 he.
Ŋmalɛ mli nɔkwɛmɔ nii ni kɔɔ Nyɔŋmɔ tsuji ni hi ŋmaa beni esa akɛ amɛkpɛ yiŋ ko ni hiɛdɔɔ yɔɔ mli lɛ ahe lɛ yɛ. Yɛ Nehemia gbii lɛ amli lɛ, esa akɛ akã Yehowa kita, ni loomɔ baaba Yudafoi lɛ anɔ kɛ amɛku mli. Amɛbaawo shi akɛ amɛbaashwie amɛ maŋsɛɛ ŋamɛi lɛ ni amɛtsi amɛhe kɛjɛ jeŋmaji ni ebɔle amɛ lɛ ahe. Asafo muu lɛ fɛɛ hi ŋmaa dani amɛkamɔ kita nɛɛ, ni agbɛnɛ yɛ amɛhe eshai lɛ ajajemɔ mli. (Nehemia 9:1, 38; 10:29, 30) No hewɔ lɛ, kɛ yiŋkpɛɛ ko ni tsii kã Kristofonyo ko hiɛ lɛ, ebaanyɛ ehi shi ni eyeee nii yɛ be kuku ko mli.
Yɛ bei komɛi amli lɛ, ŋmaahilɛ fataa yiŋ ni onukpai akui lɛ kpɛɔ yɛ mra be mli Kristofoi asafo lɛ mli lɛ he. Ŋmɛnɛ, ekolɛ asafoŋ onukpai ni yiŋkpɛɛ ni mli wawai jwere amɛhiɛ, ekolɛ yɛ kojomɔ saneyeli ko mli lɛ, baatsi amɛhe kɛjɛ niyenii he beni amɛsusuɔ sane lɛ he lɛ.
Ní mɔ ko aaahala akɛ eeehi ŋmaa yɛ shihilɛi komɛi amli lɛ ji mɔ aŋkro lɛ yiŋkpɛɛ. Esaaa akɛ mɔ ko kojoɔ mɔ kroko yɛ sane nɛɛ he. Wɔsumɔŋ ni ‘anaa wɔ yɛ gbɔmɛi ahiɛ tamɔ jalɔi’; ni asaŋ esaaa akɛ wɔhaa niyenii feɔ nɔ ni he hiaa waa akɛ egbaa gbɛnaa nii ni hiɛdɔɔ yɔɔ mli ni wɔtsuɔ he nii lɛ naa. (Mateo 23:28; Luka 12:22, 23) Ni Biblia lɛ tsɔɔ akɛ Nyɔŋmɔ biii ni wɔhi ŋmaa, ni asaŋ etsiii wɔ gbɛ akɛ wɔkahi ŋmaa.
[Mfoniri ni yɔɔ baafa 7]
Ani ole nɔ̃ hewɔ ni Yesu hi ŋmãa gbii 40 yɛ ebaptisimɔ lɛ sɛɛ lɛ?