Kpee Kɛhã Shiɛmɔyaa ni Tsuɔ Yiŋtoo Hewɔ ni Afeɔ lɛ He Nii
1. Mɛni hewɔ afeɔ kpee kɛhã shiɛmɔyaa?
1 Be ko lɛ, Yesu kɛ ekaselɔi lɛ ateŋ mɛi 70 fee kpee dani amɛshi kɛtee shiɛmɔ. (Luka 10:1-11) Ekai amɛ akɛ, jeee amɛ pɛ amɛyaa, ni akɛ, Yehowa, ni ji “nikpamɔ Nuŋtsɔ lɛ” ji mɔ ni kɛ amɛ tsuɔ nii lɛ, ni ekɛwo amɛ hewalɛ. Kɛfata he lɛ, ekɛ gbɛtsɔɔmɔi ni baasaa amɛ kɛhã nitsumɔ lɛ hã amɛ, ni eja amɛ “enyɔnyɔɔnyɔ.” Ŋmɛnɛ lɛ, kpee ni wɔfeɔ dani wɔyaa shiɛmɔ lɛ tsuɔ yiŋtoo ni tamɔ nakai nɔŋŋ he nii—akɛwoɔ wɔ hewalɛ, akɛsaa wɔ, ni akɛtoɔ wɔhe gbɛjianɔ.
2. Bei enyiɛ esa akɛ akɛfee kpee kɛhã shiɛmɔyaa?
2 Bianɛ lɛ, akɛ minitii 10 kɛmiimɔ 15 feɔ kpee kɛhã shiɛmɔyaa, ni nibii ni afeɔ lɛ ekomɛi ji kuu lɛ he gbɛjianɔtoo, shikpɔŋkuku lɛ jaa, kɛ sɔlemɔ. Amrɔ nɛɛ, abaatsake bɔ ni afeɔ lɛ lɛ mli. Kɛjɛ April kɛyaa lɛ, esa akɛ kpee kɛhã shiɛmɔyaa lɛ ahe minitii enumɔ kɛmiimɔ minitii kpawo. Shi kɛ́ ebaanyiɛ asafoŋ kpee ko sɛɛ lɛ, esa akɛ efee kuku po fe nakai, ejaakɛ atsɔ hiɛ awo mɛi ni kɛ amɛhe baawo mli lɛ hewalɛ jogbaŋŋ kɛjɛ Ŋmalɛ lɛ mli. Kɛ́ akɛ be fioo fee kpee kɛhã shiɛmɔyaa lɛ, ebaahã mɔ fɛɛ mɔ kɛ bei babaoo atsu nii yɛ shiɛmɔ nitsumɔ lɛ mli. Kɛfata he lɛ, kɛ́ gbɛgbalɔi loo shiɛlɔi komɛi eje shiɛmɔ shishi momo dani amɛba lɛ, ehaŋ afite amɛbe lɛ pii.
3. Mɛɛ gbɛ nɔ abaanyɛ ato kpee kɛhã shiɛmɔyaa lɛ he gbɛjianɔ jogbaŋŋ koni shiɛlɔi lɛ aná he sɛɛ?
3 Esa akɛ ato kpee kɛhã shiɛmɔyaa lɛ he gbɛjianɔ jogbaŋŋ koni shiɛlɔi lɛ aná he sɛɛ. Yɛ asafoi babaoo amli lɛ, ehi akɛ nyɛmimɛi lɛ baakpe yɛ shiɛmɔyaa kui amli fe nɔ ni asafo muu lɛ baakpe yɛ he kome. Enɛ haŋ ewa kɛhã shiɛlɔi lɛ akɛ amɛbaaya he ni akpeɔ yɛ lɛ kɛ shikpɔŋkuku lɛ mli. Abaanyɛ ato shiɛlɔi lɛ ahe gbɛjianɔ oya, ni ebaafee mlɛo kɛhã kuu nɔkwɛlɔi lɛ akɛ amɛkwɛ mɛi ni yɔɔ kuu lɛ mli lɛ anɔ jogbaŋŋ. Onukpai akuu lɛ baakwɛ bɔ ni shihilɛ lɛ ji yɛ he ni amɛyɔɔ lɛ ni amɛto gbɛjianɔ ni sa. Dani abaasɔle kuku kɛmu kpee lɛ naa lɛ, esa akɛ mɔ fɛɛ mɔ ale he ni ebaatsu nii yɛ kɛ mɔ ni ekɛbaatsu nii.
4. Mɛni hewɔ esaaa akɛ wɔbuɔ kpee kɛhã shiɛmɔyaa lɛ akɛ ehe ehiaaa tamɔ asafoŋ kpeei krokomɛi lɛ?
4 Ehe Miihia Tamɔ Asafoŋ Kpeei Krokomɛi lɛ Nɔŋŋ: Mɛi ni baaya shiɛmɔ lɛ titri ahewɔ afeɔ kpee kɛhã shiɛmɔyaa lɛ. No hewɔ lɛ, ekolɛ jeee asafo muu lɛ fɛɛ baanyɛ aba kpee nɛɛ. Kɛ̃lɛ, no etsɔɔɔ akɛ abu lɛ nɔ ko flɛflɛ loo akɛ asafoŋ kpeei krokomɛi lɛ ahe miihia fe no. Kristofoi akpeei fɛɛ, ní kpee kɛhã shiɛmɔyaa fata he lɛ ji gbɛjianɔ ni Yehowa eto koni wɔtsɔ nɔ wɔkanyakanyaa wɔhe ni wɔjie suɔmɔ kpo ni wɔtsu nitsumɔi kpakpai. (Heb. 10:24, 25) No hewɔ lɛ, esa akɛ mɔ ni baakwɛ nɔ lɛ asaa ehe jogbaŋŋ bɔ ni afee ni nyɛmimɛi lɛ aná kpee lɛ he sɛɛ, ni ewo Yehowa hiɛnyam. Kɛ́ ebaahi lɛ, esa akɛ nyɛmimɛi ni baaya shiɛmɔ lɛ abɔ mɔdɛŋ ni amɛya kpee kɛhã shiɛmɔyaa lɛ.
Esaaa akɛ abuɔ kpee kɛhã shiɛmɔyaa akɛ nɔ ko flɛflɛ loo akɛ asafoŋ kpeei krokomɛi lɛ ahe miihia fe no
5. (a) Mɛni shiɛmɔ nitsumɔ nɔkwɛlɔ lɛ tsuɔ kɛtoɔ kpee kɛhã shiɛmɔyaa lɛ he gbɛjianɔ? (b) Kɛ́ nyɛmi yoo ko baakwɛ kpee kɛhã shiɛmɔyaa nɔ lɛ, te esa akɛ etsu he nii ehã tɛŋŋ?
5 Esa akɛ Mɔ ni Baakwɛ Nɔ lɛ Asaa Ehe: Kɛ́ mɔ ko baanyɛ asaa ehe jogbaŋŋ kɛtsu kpee shishi nifeemɔ ko he nii lɛ, esa akɛ atsɔ hiɛ akɛ nifeemɔ lɛ ahã lɛ. Nakai nɔŋŋ eji yɛ kpee kɛhã shiɛmɔyaa gbɛfaŋ. Kɛ́ shiɛmɔyaa kui kpe yɛ amɛkui amli kɛhã shiɛmɔyaa lɛ, kuu nɔkwɛlɔi lɛ loo amɛsɛɛkwɛlɔi lɛ ji mɛi ni kwɛɔ nɔ. Kɛ̃lɛ, kɛ asafo lɛ baakpe kutuu kɛhã shiɛmɔyaa lɛ, shiɛmɔ nitsumɔ nɔkwɛlɔ lɛ ji mɔ ni baahala mɔ ni baakwɛ nɔ. Shiɛmɔ nitsumɔ nɔkwɛlɔi komɛi kɛ gbɛjianɔ ni amɛto ni tsɔɔ mɛi ni baakwɛ nɔ lɛ eko hãa mɛi fɛɛ ni baakwɛ nɔ lɛ, ni amɛkɛ eko hu kpɛtɛɔ adafitswaa tao lɛ nɔ. Esa akɛ shiɛmɔ nitsumɔ nɔkwɛlɔ lɛ kɛ hiɛshikamɔ atsu nii kɛ́ eehala nyɛmimɛi ni baakwɛ nɔ lɛ, ni ehã ehi ejwɛŋmɔŋ akɛ, kɛ́ kpee lɛ he baaba sɛɛnamɔ lɛ, esa akɛ mɔ ni baakwɛ nɔ lɛ afee mɔ ni le nitsɔɔmɔ ni baanyɛ ato shiɛlɔi lɛ ahe gbɛjianɔ jogbaŋŋ. Kɛ́ bei komɛi lɛ asafoŋ onukpa, asafoŋ sɔɔlɔ, loo nyɛmi nuu ko ni abaptisi lɛ ni sa bɛ ni baanyɛ akwɛ nɔ lɛ, esa akɛ shiɛmɔ nitsumɔ lɛ nɔkwɛlɔ lɛ ahala nyɛmi yoo ko ni abaptisi lɛ ni sa koni ekwɛ nɔ.—Kwɛmɔ sane ni ji, “Kɛ́ Ehe Bahia ni Nyɛmi Yoo Akwɛ Nɔ.”
6. Mɛni hewɔ esa akɛ mɔ ni ahala ni ekwɛ kpee kɛhã shiɛmɔyaa nɔ lɛ asaa ehe jogbaŋŋ lɛ?
6 Kɛ́ ahã wɔ nifeemɔ yɛ Teokrase Sɔɔmɔ Skul lɛ mli loo yɛ Sɔɔmɔ Kpee lɛ mli lɛ, wɔbuɔ lɛ akɛ ehe hiaa waa ni wɔsaa wɔhe jogbaŋŋ. Wɔmɛɛɛ kɛyashi be ni wɔbaaya asafoŋ kpee lɛ dani wɔsusu bɔ ni wɔbaafee lɛ wɔhã lɛ he. Nakai nɔŋŋ esa akɛ mɛi ni ahala ni amɛkwɛ kpee kɛhã shiɛmɔyaa nɔ lɛ ana lɛ akɛ nɔ ko ni he hiaa waa. Amrɔ nɛɛ ni atse be ni akɛfeɔ kpee kɛhã shiɛmɔyaa lɛ nɔ lɛ, esa akɛ amɛtsɔ hiɛ amɛsaa amɛhe jogbaŋŋ bɔ ni afee ni shiɛlɔi lɛ aná he sɛɛ ni agbe naa hu yɛ be naa. Amɛhe ni amɛbaasaa jogbaŋŋ lɛ hu biɔ ni amɛtsɔ hiɛ amɛle he ni abaatsu nii yɛ.
7. Mɛni ji nibii komɛi ni nɔkwɛlɔ lɛ baanyɛ ekɛ shiɛlɔi lɛ asusu he?
7 Mɛni He Abaanyɛ Asusu?: Akɛni esoro shihilɛ ni yɔɔ he fɛɛ he hewɔ lɛ, nyɔŋ anɔkwafo lɛ efeko wiemɔ he wolo ni esa akɛ akwɛ nɔ kɛfee kpee kɛhã shiɛmɔyaa. Atsɔɔ nibii komɛi ni abaanyɛ asusu he yɛ akrabatsa ni ji, “Nibii ni Abaanyɛ Asusu He kɛ́ Aafee Kpee Kɛhã Shiɛmɔyaa” lɛ mli. Bei pii lɛ, esa akɛ mɔ ni baakwɛ nɔ lɛ afee lɛ sanegbaa. Yɛ bei komɛi amli lɛ, abaanyɛ ahã nyɛmimɛi ni esaa amɛhe jogbaŋŋ afee nɔkwɛmɔnɔ ko loo akɛ vidioi ni yɔɔ jw.org/gaa ni kɔɔ shiɛmɔ nitsumɔ lɛ he lɛ atsu nii. Kɛ́ mɔ ni baakwɛ nɔ lɛ miisaa ehe lɛ, esa akɛ esusu nibii ni shiɛlɔi lɛ baanyɛ amɛkɛtsu nii yɛ shiɛmɔ nitsumɔ lɛ mli ni baawo amɛ hewalɛ hu lɛ ahe.
Kɛ́ mɔ ni baakwɛ nɔ lɛ miisaa ehe lɛ, esa akɛ esusu nibii ni shiɛlɔi lɛ baanyɛ amɛkɛtsu nii yɛ shiɛmɔ nitsumɔ lɛ mli ni baawo amɛ hewalɛ hu lɛ ahe
8. Yɛ Hɔɔ kɛ Hɔgbaa lɛ, mɛni ji nibii komɛi ni kɛ́ asusu he yɛ kpee kɛhã shiɛmɔyaa lɛ shishi lɛ nyɛmimɛi lɛ baaná he sɛɛ waa?
8 Akɛ nɔkwɛmɔnɔ lɛ, Hɔɔ lɛ, shiɛlɔi babaoo kɛ Buu-Mɔɔ kɛ Awake! lɛ hãa. Shiɛlɔi babaoo ni yaa shiɛmɔ Hɔɔ lɛ eyaaa shiɛmɔ yɛ otsi lɛ mli, ni no hewɔ lɛ, ekolɛ ebaawa akɛ amɛaakai shiɛmɔ wiemɔ ni amɛkase be ni amɛfeɔ amɛgbɛkɛ Weku Jamɔ lɛ. No hewɔ lɛ, ebaafee nɔ ni hi akɛ nɔkwɛlɔ lɛ baatĩ shiɛmɔ wiemɔi ni yɔɔ Wɔ Maŋtsɛyeli Sɔɔmɔ lɛ sɛɛ lɛ amli. Abaanyɛ asusu bɔ ni abaafee awie nɔ ko ni eba, nifeemɔ ko, loo gbijurɔyeli ko he sane be ni akɛ woji tɛtrɛbii lɛ miihã, loo bɔ ni abaafee ato gbɛjianɔ kɛhã sɛɛkuukɛsaramɔ kɛ́ mɔ ko ŋɔ woji tɛtrɛbii lɛ eko lɛ he. Kɛ́ shiɛlɔi ni eba kpee kɛhã shiɛmɔyaa lɛ ekomɛi kɛ woji tɛtrɛbii ni akɛhãa yɛ nyɔɔŋ lɛ nɔ lɛ miitsu nii momo lɛ, nɔkwɛlɔ lɛ baanyɛ ehã amɛtsɔɔ bɔ ni amɛfee amɛkɛ woji tɛtrɛbii lɛ hã lɛ kuku, loo amɛgba niiashikpamɔi ni woɔ mɔ hewalɛ ni amɛná. Hɔgbaa lɛ, nɔkwɛlɔ lɛ baanyɛ atsɔ gbɛi ni awie he kɛtsɔ hiɛ lɛ nɔŋŋ anɔ ekwɛ nɔ, shi akɛ woji ni akɛhãa yɛ nyɔɔŋ lɛ nɔ lɛ baatsu nii. Abaanyɛ akɛ woji ni wɔkɛ mɛi kaseɔ tamɔ, Sanekpakpa kɛ Bo Nyɔŋmɔ Toi woji bibii lɛ, kɛ Biblia lɛ Tsɔɔ wolo lɛ ahã be fɛɛ be, no hewɔ lɛ, mɔ ni kwɛɔ nɔ lɛ baanyɛ ekɛ shiɛlɔi lɛ asusu bɔ ni abaafee akɛ woji nɛɛ ateŋ ekome ahã lɛ he.
9. Kɛ́ asafo lɛ kɛ ehe miiwo tafãa krɛdɛɛ ko mli yɛ otsi lɛ naagbee lɛ, mɛɛ nibii abaanyɛ asusu he?
9 Kɛ́ asafo lɛ kɛ ehe miiwo tafãa krɛdɛɛ ko mli yɛ otsi lɛ naagbee lɛ, nɔkwɛlɔ lɛ baanyɛ ekɛ shiɛlɔi lɛ asusu bɔ ni amɛkɛ woji tɛtrɛbii lɛ hu baahã kɛfata ninefɔɔ woji loo dɛhiɛmɔ woji lɛ ahe lɛ he, loo nɔ ni esa akɛ afee kɛ́ mɔ ko ná wiemɔ lɛ he miishɛɛ. Nɔ kroko hu ni ebaanyɛ efee ji, ni egba niiashikpamɔi ni tsɔɔ bɔ ni sɛɛnamɔ yɔɔ tafãi ni tamɔ nɛkɛ lɛ ahe.
10, 11. Mɛni hewɔ kɛ́ shiɛlɔi lɛ saa amɛhe kɛhã shiɛmɔyaa lɛ, ebaahã nɔ fɛɛ nɔ aya nɔ jogbaŋŋ lɛ?
10 Esa akɛ Shiɛlɔi lɛ Asaa Amɛhe: Shiɛlɔi hu baanyɛ aye abua ni kpee kɛhã shiɛmɔyaa lɛ amɔ shi. Kɛ́ amɛtsɔ hiɛ amɛsaa amɛhe, ekolɛ yɛ amɛweku jamɔ lɛ mli lɛ, amɛbaaná nɔ ko kɛwo shiɛlɔi krokomɛi hewalɛ. Hesaamɔ kpakpa hu biɔ ni wɔŋɔ woji tɛtrɛbii kɛ woji krokomɛi ni wɔkɛbaatsu nii lɛ dani wɔya kpee kɛhã shiɛmɔyaa lɛ shishi bɔ ni afee ni kɛ́ agbe kpee lɛ naa lɛ wɔshi nɔŋŋ kɛya shikpɔŋkuku lɛ mli.
11 Ehe miihia waa akɛ wɔbaato gbɛjianɔ jogbaŋŋ koni wɔyashɛ kpee lɛ shishi mra dani aje shishi. Eji anɔkwale akɛ, wɔbɔɔ mɔdɛŋ akɛ wɔbaashɛ asafoŋ kpeei srɔtoi lɛ fɛɛ shishi mra. Shi kɛ́ wɔkpe sɛɛ kɛtee kpee kɛhã shiɛmɔyaa lɛ shishi lɛ, ebaanyɛ egba kpee lɛ naa waa. Yɛ mɛɛ gbɛ nɔ? Nyɛmi nuu ni kwɛɔ nɔ lɛ susuɔ nibii komɛi ahe dani etoɔ kpee lɛ he gbɛjianɔ. Kɛ́ shiɛlɔi lɛ ayi faaa lɛ, ekolɛ ebaahã amɛyatsu nii yɛ shikpɔŋkuku ko ni atsuko mli nii atãko lɛ mli. Kɛ́ shiɛlɔi lɛ ekomɛi ba ni amɛhiɛɛɛ tsɔne ni shikpɔŋkuku lɛ kɛ he ni akpeɔ yɛ lɛ jekɛ lɛ, nɔkwɛlɔ lɛ baanyɛ aja koni mɛi ni ehiɛɛɛ tsɔne lɛ kɛ mɛi ni hiɛ tsɔne lɛ aya. Kɛ́ ayeɔ awui waa yɛ shikpɔŋkuku lɛ mli lɛ, nɔkwɛlɔ lɛ baanyɛ ahã nyɛmimɛi hii kɛ nyɛmimɛi yei atsu nii loo ehã nyɛmimɛi hii atsu nii yɛ hei ni bɛŋkɛ hei ni nyɛmimɛi yei sɔŋŋ tsuɔ nii yɛ lɛ. Abaanyɛ ahã shiɛlɔi ni bɛ gbɔmɔtsoŋ hewalɛ lɛ atsu nii yɛ hei ni bɛ dokoidokoi loo yɛ shĩai ni ehe ebahiaŋ ni akwɔ atrakpoi lɛ amli. Abaanyɛ ahã shiɛlɔi hei kɛ shiɛlɔi ni yɔɔ niiashikpamɔ lɛ atsu nii. Shi kɛ́ shiɛlɔi kpe sɛɛ lɛ, bei pii lɛ ehãa asaa ajaa ekoŋŋ yɛ mɛi ni ekpe sɛɛ lɛ hewɔ. Yɛ anɔkwale mli lɛ, bei komɛi lɛ shihilɛi komɛi ni wɔnyɛŋ he nɔ ko wɔfee lɛ baahã wɔkpe sɛɛ. Kɛ̃lɛ, kɛ́ wɔfɔɔ sɛɛkpee lɛ, wɔbaanyɛ wɔbi wɔhe akɛ, ‘ani hiɛsɔɔ ni wɔbɛ kɛhã kpee kɛhã shiɛmɔyaa lɛ aloo wɔnibii ahe gbɛjianɔ ni wɔtooo jogbaŋŋ lɛ hewɔ wɔkpeɔ sɛɛ lɛ?’
12. Kɛ́ efɔɔ kaa akɛ bo diɛŋtsɛ ohalaa mɔ ni okɛ baatsu nii yɛ shiɛmɔ nitsumɔ lɛ mli lɛ, mɛni he esa akɛ osusu?
12 Shiɛlɔi ni baa kpee kɛhã shiɛmɔyaa lɛ baanyɛ ahala mɔ ni amɛkɛbaatsu nii dani aje shishi loo amɛbaanyɛ amɛwie ni ahã amɛ mɔ ko ni amɛkɛbaatsu nii. Kɛ́ efɔɔ kaa akɛ bo diɛŋtsɛ ohalaa mɔ ni okɛbaatsu nii yɛ shiɛmɔ mli lɛ, ani obaanyɛ ohã ‘omli alɛɛ’ ni okɛ shiɛlɔi krokomɛi atsu nii fe nɔ ni daa nɛɛ okɛ shiɛlɔ kome too lɛ nɔŋŋ baatsu nii? (2 Kor. 6:11-13, sh. niŋ.) Ani obaanyɛ oto gbɛjianɔ koni okɛ shiɛlɔi hei aya shiɛmɔ ni oye obua amɛ ni nitsɔɔmɔ hesai ni amɛyɔɔ lɛ aya hiɛ? (1 Kor. 10:24; 1 Tim. 4:13, 15) Bó gbɛtsɔɔmɔi fɛɛ ni akɛbaahã lɛ toi jogbaŋŋ. Ni kɛ́ aatsɔɔ bo he ni obaatsu nii yɛ lɛ bo toi jogbaŋŋ. Kɛ́ agbe kpee lɛ naa lɛ, okɛ bɔ ni ato gbɛjianɔ ahã lɛ atsu nii nakai nɔŋŋ, ni oshi kɛya shikpɔŋkuku lɛ mli oya nɔŋŋ.
13. Mɛɛ gbɛ nɔ wɔbaaná kpee kɛhã shiɛmɔyaa lɛ he sɛɛ kɛ́ nɔkwɛlɔi kɛ shiɛlɔi fɛɛ tsu amɛgbɛfaŋnɔ jogbaŋŋ?
13 Be ni kaselɔi 70 lɛ ni Yesu to amɛhe gbɛjianɔ lɛ gbe shiɛmɔ lɛ naa lɛ, ‘amɛku amɛsɛɛ amɛba kɛ miishɛɛ.’ (Luka 10:17) Ŋwanejee ko bɛ he akɛ, kpee ni Yesu kɛ amɛ fee dani amɛtee shiɛmɔ lɛ ji nɔ ni ye ebua amɛ ni amɛye omanye lɛ. Nakai nɔŋŋ ŋmɛnɛ lɛ, wɔbaanyɛ wɔná kpee kɛhã shiɛmɔyaa lɛ he sɛɛ. Kɛ́ nɔkwɛlɔi kɛ shiɛlɔi fɛɛ tsu amɛgbɛfaŋnɔ jogbaŋŋ lɛ, kpee kɛhã shiɛmɔyaa lɛ baawo wɔ hewalɛ, ebaasaa wɔ, ni ebaahã wɔfee mɛi ni ato wɔhe gbɛjianɔ koni wɔgbe nitsumɔ ni akɛwo wɔdɛŋ akɛ ‘wɔye jeŋmaji lɛ fɛɛ odase’ lɛ naa.—Mat. 24:14.
Kɛ́ nyɛmi yoo ko miikwɛ kpee kɛhã shiɛmɔyaa nɔ lɛ, esa akɛ eha eyi nɔ, ni bei pii lɛ esa akɛ eta shi. Sane ni ebaahala akɛ ebaawie he lɛ akafee srɔto yɛ nɔ ni kɛ́ nyɛmi nuu kwɛɔ nɔ lɛ ebaawie he lɛ he. Kɛ́ eekwɛ nɔ lɛ, esaaa akɛ ewiemɔ lɛ feɔ tamɔ nɔ ni eetsɔɔ nyɛmimɛi lɛ nii, shi moŋ ehã efee sanegbaa. Kɛ́ ebi ní nyɛmi yoo kroko asɔle kɛmu naa lɛ, esa akɛ lɛ hu eha eyi nɔ. Kɛ́ nyɛmi nuu ni abaptisi lɛ ba be ni kpee lɛ yaa nɔ lɛ, nyɛmi yoo lɛ kɛ hegbɛ lɛ baahã lɛ koni etsa nɔ. Esa akɛ shiɛmɔ nitsumɔ nɔkwɛlɔ lɛ atsɔ hiɛ asusu shihilɛi ni akpaaa gbɛ ni baanyɛ aba lɛ he, ní ekɛ gbɛtsɔɔmɔi ni sa ahã yɛ he koni shihilɛi ni tamɔ nakai akafɔ baa. Akɛ nɔkwɛmɔnɔ lɛ, nyɛmi nuu fioo ko, ekolɛ mɔ ni nako afii 13 ni abaptisi lɛ shi onukpai lɛ susuɔ akɛ eshɛko mɔ ni baanyɛ akwɛ kpee kɛhã shiɛmɔyaa nɔ lɛ baahi kpee lɛ shishi be ni nyɛmi yoo ko ni ahala lɛ lɛ miikwɛ nɔ. Yɛ shihilɛ ni tamɔ nɛkɛ mli lɛ, shiɛmɔ nitsumɔ nɔkwɛlɔ lɛ baanyɛ ahã nyɛmi yoo ni ahala ni ekwɛ nɔ kɛ nyɛmi nuu fioo ni abaptisi lɛ lɛ ale akɛ nyɛmi yoo lɛ ji mɔ ni baakwɛ nɔ, shi nyɛmi nuu lɛ baasɔle kɛ́ onukpai lɛ susuɔ akɛ esa. Aloo ekolɛ nyɛmi nuu ko ni hiɛ efã shi yɛ yiŋtoo ko ni onukpai lɛ pɛ le hewɔ lɛ, enyɛŋ ekwɛ kpee kɛhã shiɛmɔyaa nɔ loo ni esɔle yɛ asafoŋ kpeei ashishi lɛ yɛ kpee nɛɛ shishi. Onukpai lɛ baahã nyɛmimɛi yei ni ahala lɛ ale akɛ, kɛ́ nakai nyɛmi nuu lɛ yɛ jɛmɛ po lɛ, amɛ amɛkwɛ kpee lɛ nɔ ni amɛsɔle, shi amɛhaŋ nyɛmimɛi yei lɛ ale nɔ hewɔ. Onukpai lɛ baanyɛ ahã nyɛmi nuu lɛ hu ale bei ni nyɛmimɛi yei baakwɛ kpee kɛhã shiɛmɔyaa lɛ nɔ.