Ni Wɔɔyoo Nɔ Hewɔ Ni Esa Akɛ Mesia Lɛ Aba
“Wɔna Mesia lɛ.”—YOHANE 1:41.
1. Mɛɛ adafitswaa ko ni hɛleɔ mɔ shi aŋma yɛ Biblia lɛ mli, ni mɛɛ be mli atswa adafi nɛɛ?
YUDANYO ko ni atsɛɔ lɛ Andrea ji mɔ ni kɛ adafitswaa ni hɛleɔ mɔ shi nɛɛ ha enyɛminuu nɔ ni fe afi 1,950 ni eho nɛ. Ani obaanyɛ onu miishɛɛ ni yɔɔ ewiemɔi lɛ amli lɛ he, taakɛ Kristofonyo bɔfo Yohane ŋma lɛ? Kristofonyo yinɔsaneŋmalɔ, Luka, ji mɔ ni tsɔɔ nakai afi ni hiɛ kpaŋ nɔ lɛ, akɛ, “Kaisare Tiberio maŋtsɛyeli afi ni ji nyɔŋma kɛ enumɔ lɛ mli.” Tiberio afi ni ji 15, kɛjɛ be mli ni awo lɛ Roma Maŋtsɛ lɛ je shishi yɛ September 28 Ŋ.B. ni eba naagbee yɛ September 29 Ŋ.B.—Luka 3:1-3, 21, 22; Yohane 1:32-35, 41.
2. Daniel gbalɛ lɛ gbala jwɛŋmɔ kɛtee afi 29 Ŋ.B. nɔ yɛ mɛɛ gbɛ nɔ?
2 Agba afi nɔ pɛpɛɛpɛ ni Mesia lɛ baapue lɛ afɔ shi. Kɛjɛ be mli ni Pershia Maŋtsɛ Artashasta kɛ famɔ ha akɛ aku sɛɛ atswa Yerusalem ekoŋŋ, yɛ enɔyeli afi ni ji 20 lɛ mli, yɛ afi 455 D.Ŋ.B. kɛbashi nakai beaŋ lɛ, no mli lɛ afii 483 diɛŋtsɛ eho.a (Nehemia 2:1-8) Gbalɔ Daniel gba akɛ “kɛjɛ beyinɔ ni wiemɔ aaaje kpo akɛ aku sɛɛ ayatswa Yerusalem ekoŋŋ lɛ kɛyashi mɔ ni afɔ lɛ mu ni ji Lumɔ lɛ nɔ lɛ, efeɔ otsii kpawo, ni otsii nyɔŋmai ekpaa kɛ enyɔ mli lɛ, aaaku sɛɛ ayatswa lɛ ekoŋŋ.” (Daniel 9:25) No hewɔ lɛ, esa akɛ be kpalaŋŋ ko ni ji gbalɛ otsii 7 + 62 = 69 aka nɛkɛ bei enyɔ ni he hiaa nɛɛ teŋ. Otsii nyɔŋmai ekpaa kɛ nɛɛhu diɛŋtsɛ baafee gbii 483. Taakɛ gbalɛ mla ni ji “gbi kome miifee afi” lɛ tsɔɔ hewɔ lɛ, esa akɛ Mesia lɛ apue yɛ afi 483 sɛɛ, yɛ afi 29 Ŋ.B.—Ezekiel 4:6.
3. (a) Mɛni ji sabala “Mesia” lɛ shishi? (b) Mɛɛ gbalɛi esa akɛ Mesia lɛ aha aba mli?
3 Eja gbɛ mɔ, akɛ “gbɔmɛi lɛ miikpa” Mesia “lɛ gbɛ” yɛ afi 29 Ŋ.B. (Luka 3:1, 15, NW) Sabala “Mesia” lɛ hiɛ shishinumɔ kometoo akɛ “Kristo” yɛ Hela mli; enyɔ lɛ fɛɛ tsɔɔ “Mɔ Ni Afɔ Lɛ Mu Lɛ.” (Yohane 1:41) Sanebimɔ ni he hiaa waa yɛ Yudafoi pii ateŋ ji, ‘Namɔ Yehowa Nyɔŋmɔ baafɔ lɛ mu akɛ maŋtsɛ ni eye adesai fɛɛ nɔ, shi jeee Israel pɛ?’ Atsɔ gbalɛ nɔ atsɔɔ mɔ ni ahala lɛ lɛ akɛ ebaaba kɛtsɔ Abraham-nanakansowa Yuda nɔ. Kɛfata he lɛ, Mesia lɛ baafee Yudea maŋtsɛ David maŋtsɛ sɛi lɛ yelɔ, ni abaafɔ lɛ yɛ David maŋ ni ji Betlehem.—1 Mose 17:5, 6; 49:10; Lala 132:11; Daniel 7:13, 14; Mika 5:1; Yohane 7:42.
Eyoomɔ ni Tɔmɔ ko Bɛ He
4, 6. (a) Mɛni ba yɛ afi ni he hiaa ni ji 29 Ŋ.B. lɛ mli? (b) Mɛɛ gbɛ ni tɔmɔ ko kwraa bɛ he atsɔ nɔ ayoo mɔ ni ahala lɛ akɛ Mesia lɛ?
4 Nɔ ni ba yɛ nakai afi ni he hiaa ni ji 29 Ŋ.B. lɛ mli nɛ: “Nyɔŋmɔ wiemɔ ba Zakaria bi Yohane ŋɔɔ, yɛ ŋa lɛ nɔ. Ni ekpa Yordan niiaŋ fɛɛ, ni eshiɛɔ tsuitsakemɔ baptisimɔ ni akɛnaa eshaifaa.” (Luka 3:2, 3) Yohane sɔɔmɔ nitsumɔ lɛ saa Yudafoi ni amɛtsake amɛtsui lɛ koni amɛkpɛlɛ Mesia ni baa lɛ nɔ. Kɛfata he lɛ, Yehowa kɛ okadi ko ha Yohane. Ebaatao “mɔ nɔ ni ooona akɛ mumɔ lɛ yiɔ ni ehiɔ enɔ lɛ.”—Yohane 1:33.
5 Beni ebaptisi Yesu ni jɛ Nazaret lɛ, Yohane na mufɔɔ ni tɔmɔ ko bɛ he nɛɛ. Jeee mu diɛŋtsɛ akɛfɔ Yesu, taakɛ afee eshikpɔŋ nɔ blematsɛ David lɛ, shi moŋ akɛ Yehowa Nyɔŋmɔ mumɔ krɔŋkrɔŋ lɛ fee enɛ. (1 Samuel 16:13; Bɔfoi lɛ Asaji 10:38) Yɛ nakai beaŋ nɔŋŋ lɛ, Nyɔŋmɔ diɛŋtsɛ gbee kɛɛ: “Mɔ nɛɛ ji misuɔmɔ Bi, ni mina ehe tsui lɛ.” (Mateo 3:16, 17) Taakɛ yɛ sɛɛ mli lɛ Yohane ye he odase lɛ: “Mina mumɔ lɛ yi shi kɛjɛ ŋwɛi tamɔ okpo, ni ebahi enɔ. Ni mina, ni miye he odase akɛ Nyɔŋmɔ Bi lɛ nɛ.”—Yohane 1:32, 34.
6 Nɛkɛ wiemɔi nɛɛ Yohane Baptisilɔ lɛ kɛjie Yesu kpo etsɔɔ ekaselɔi lɛ yɛ anɔkwayeli mli, ni etsɛ lɛ hu akɛ “Nyɔŋmɔ Toobi lɛ ni woɔ je lɛ he esha lɛ kɛyaa lɛ.” (Yohane 1:29) Kaselɔi enyɔ he fee oya ni amɛkpɛlɛ enɛ nɔ. Yɛ be mli ni amɛkɛ Yesu ehi shi gbi kome lɛ, amɛyiŋ tsɔ kwraa. Amɛteŋ mɔ kome gbɛi ji Andrea, ni kɛ hiɛdɔɔ tao enyɛminuu, Simon Petro lɛ. Anuɔ shishi akɛ kaselɔ kroko lɛ ji Yohane, Zebedeo bi, ni bafee bɔfo ni Yesu sumɔɔ lɛ lɛ. Yɛ be mli ni eye Mesia lɛ he odase nɔ ni miihe ashɛ afii 70 lɛ, akɛ mumɔ tsirɛ nɛkɛ Yohane nɛɛ koni eŋma saji ni yɔɔ yiteŋgbɛ nɛɛ kɛha wɔsɛɛnamɔ. Ani enɔkwɛmɔ nɔ lɛ kɛ Andrea nɔ lɛ saa otsui he? Ani ohe miitswa shi taakɛ bɔ ni amɛ kɛ “Toobi lɛ bɔfoi” krokomɛi lɛ he tswaa shi akɛ amɛaajaje anɔkwalei ni yɔɔ miishɛɛ ni kɔɔ Mesia lɛ he lɛ amɛtsɔɔ lɛ?—Kpojiemɔ 1:9; 21:14; Yohane 1:35-41; Bɔfoi lɛ Asaji 5:40-42.
Afɔ lɛ Mu akɛ Maŋtsɛ kɛ Osɔfonukpa
7. Mɛni hewɔ Yesu nyɛŋ asɔmɔ akɛ osɔfo yɛ Yerusalem sɔlemɔtsu lɛ mli lɛ?
7 Akɛni afɔ lɛ awo Yudafoi amaŋ lɛ mli hewɔ lɛ, Yesu “ba mla shishi.” (Galatabii 4:4) No hewɔ lɛ, akɛni ejɛ Yuda akutso lɛ mli hewɔ lɛ, enyɛŋ esɔmɔ akɛ osɔfo yɛ Yehowa sɔlemɔtsu lɛ mli, he ni emli osɔfoi lɛ ji Aaron ni jɛ Levi akutso lɛ mli lɛ seshibii lɛ. Bɔfo Paulo kai enanemɛi Kristofoi lɛ akɛ: “Yuda mli wɔ-Nuŋtsɔ lɛ jɛ, nakai akutso lɛ Mose ewieee he nɔ ko yɛ osɔfoyeli hewɔ.”—Hebribii 7:14.
8. Yehowa shikpɔŋ nɔ sɔlemɔtsu lɛ feɔ mɛni he mfoniri?
8 Bɔfo Yohane ŋma akɛ: “Anɔkwa la lɛ ni tɛjeɔ mɔ fɛɛ mɔ nɔ lɛ baa je lɛŋ nɛɛ.” (Yohane 1:6-9) Beni abaptisi Yesu pɛ kɛkɛ ni ebafee tamɔ nɔ ni mumɔŋ sɔlemɔtsu kpeteŋkpele ko eba shihilɛ mli, ni agbɛnɛ abana mumɔŋ osɔfonukpa ko ni baanyɛ ahere adesai kɛjɛ nyɔji ni amɛtsɔmɔ amɛha Satan je ni mumɔŋ duŋ kpii yɔɔ mli lɛ mli.—Hebribii 8:1-5; 9:24.
9, 10. (a) Mɛni ji Yesu wiemɔi nɛɛ ashishinumɔ, “Afɔle kɛ nikeenii lɛ osumɔɔɔ” kɛ “Gbɔmɔtso osaa oha mi”? (b) Te Yesu diɛŋtsɛ nu enɛ he eha tɛŋŋ?
9 Yesu miisɔle yɛ be mli ni abaptisiɔ lɛ lɛ. Biblia lɛ ŋmala ewiemɔi ni sa kadimɔ jogbaŋŋ lɛ ekomɛi eshwie shi, taakɛ bɔfo Paulo tsɛ sɛɛ yɛ sɛɛ mli lɛ: “‘Afɔle kɛ nikeenii lɛ osumɔɔɔ, shi gbɔmɔtso osaa oha mi; shaa afɔlei kɛ eshai afɔlei esaaa ohiɛ.’ No ni mikɛɛ: ‘Naa, miiba, aŋma mihe sane yɛ wolokpo lɛ mli, ni mibafee bo, Nyɔŋmɔ, osuɔmɔnaa nii lɛ.’”—Hebribii 10:5-7; Luka 3:21.
10 No hewɔ lɛ, Yesu kɛ gbalɛ ni yɔɔ Lala 40:7-9, ni gbaa Yehowa yiŋtoo akɛ ekɛ kooloi afɔleshai ni Aaron osɔfoi lɛ tsuɔ he nii yɛ Yerusalem sɔlemɔtsu lɛ mli lɛ baaba naagbee lɛ to lɛ diɛŋtsɛ ehe. Yehowa ‘nyaaa’ nakai afɔleshai lɛ ahe, ejaakɛ amɛji mfoniri-feemɔ mli nɔ ni amɛnyɛɛɛ amɛkpata amɛha adesai ahe eshai. No hewɔ lɛ, Yehowa saa gbɔmɔtso ni yeɔ emuu eha Yesu ni ekɛsha afɔle. Nyɔŋmɔ jie e-Ŋwɛi Bi lɛ wala kɛbawo Yudayoo obalayoo fro ko musuŋ. No hewɔ lɛ afɔ Yesu ni Adam esha lɛ eko bɛ ehe. Eji Nyɔŋmɔ Bi ni ji adesa ni yeɔ emuu, ni ewala baanyɛ akpata aha adesai eshafeelɔi. (Luka 1:30-35) Taakɛ Lala 40:9 gba fɔ shi lɛ, eŋɔɔ Yesu naa akɛ eeefee e-Tsɛ lɛ suɔmɔnaa nii. “Nakai ‘suɔmɔnaa nii’ lɛ mli atsuu wɔhe yɛ kɛtsɔ Yesu Kristo gbɔmɔtso ni akɛsha afɔle shikome nyɔŋlo lɛ nɔ.”—Hebribii 10:10, 11.
11. Mɛɛ gbalɛ Mesia lɛ gbele ha eba mli, ni eha ‘afɔleshaa sɛɛ fo’ yɛ mɛɛ gbɛ nɔ?
11 Yesu adesa wala ni akɛsha afɔle shikome nyɔŋlo lɛ fo afɔleshai krokomɛi fɛɛ ni abaasha yɛ shikpɔŋ nɔ yɛ Yerusalem sɔlemɔtsu lɛ mli lɛ mli. Kɛfata he lɛ, egbele lɛ ba mli yɛ Hehoo gbi lɛ nɔ yɛ afi 33 Ŋ.B. Ni enɛ ji ebaptisimɔ lɛ sɛɛ afii etɛ kɛ fa. Afii etɛ kɛ fa baafee gbalɛ otsi fa. (4 Mose 14:34) No hewɔ lɛ, nibii ba pɛpɛɛpɛ taakɛ Daniel egba efɔ shi yɛ Mesia lɛ ni aaafo lɛ ashɛ afɔ lɛ he lɛ: “Ni otsi lɛ teŋ lɛ, eeeha afɔle kɛ niyenii afɔle sɛɛ afo.” (Daniel 9:26, 27) Eyɛ mli akɛ mfonirifeemɔ mli osɔfoyeli ni yaa nɔ yɛ Yerusalem lɛ tee nɔ aahu kɛyashi akpata sɔlemɔtsu lɛ hiɛ yɛ afi 70 Ŋ.B. moŋ, shi afɔlei ni nakai osɔfoi lɛ shaa yɛ nakai afii lɛ amli lɛ ebafeee nɔ ni sɛɛnamɔ yɔɔ he, ejaakɛ no mli lɛ akɛ Yesu afɔleshaa ni nɔ kwɔ lɛ eto najiaŋ.—Mateo 23:37, 38.
12. Yesu osɔfoyeli lɛ nɔ kwɔ fe Aaron nɔ lɛ yɛ mɛɛ gbɛ nɔ?
12 Aaron bafee klɛŋklɛŋ Israel osɔfonukpa kɛha mɛi fɛɛ ni nyiɛ esɛɛ ba lɛ. Ni be mli ni akɛ mu krɔŋkrɔŋ fɔ lɛ mu lɛ sɛɛ lɛ, ehe bahia ni ehi sɔlemɔtsu lɛ mli gbii kpawo dani akɛ hewalɛ wo edɛŋ akɛ esɔmɔ akɛ osɔfonukpa. (3 Mose 8:12, 33) Nakai nɔŋŋ hu ehe bahia ni Yesu amɛ be kpalaŋŋ ko dani akɛ hewalɛ awo edɛŋ koni ekpa fai eha adesai. Enɛ ba mli kɛjɛ be mli ni afɔ lɛ mu akɛ Osɔfonukpa lɛ kɛyashi egbohiiashitee lɛ nɔ. Akɛ mɔ ni tamɔɔɔ Aaron lɛ, sɛɛyelɔi ahe ehiaaa Nyɔŋmɔ Bi ni gbooo lɛ, ejaakɛ esɔmɔɔ akɛ Osɔfo kɛ Maŋtsɛ fɛɛ “yɛ Melkizedek gbɛjianɔ lɛ naa.”—Lala 110:1-4; 1 Mose 14:18-20; Hebribii 6:20; 7:1-3, 11-17, 23-25.
13. (a) Mɛɛ gbɛnaa nii ni tsii kamɔ Israel osɔfonukpai lɛ anɔ? (b) Yesu Kristo tsu gbɛnaa nii ni tsii fe nakai he nii yɛ mɛɛ gbɛ nɔ?
13 Yɛ blema Israel lɛ, gbɛnaa nii lɛ ka osɔfonukpa lɛ nɔ titri akɛ etsɔɔ jamɔ mli tsɔɔmɔi ni ja. (3 Mose 10:8-11; Maleaki 2:7) No hewɔ lɛ Yesu hu ha ale Yehowa jalɛ taomɔ nii kɛha mɛi fɛɛ ni baabote Maŋtsɛyeli lɛ mli ni amɛna naanɔ wala lɛ. (Mateo 6:9, 10, 33; 7:28, 29; 11:12; 25:34, 46) Beni eyɔɔ kpee he ko yɛ Nazaret lɛ, Yesu kane ni ekɛ gbalɛ nɛɛ to lɛ diɛŋtsɛ ehe: “Nuŋtsɔ lɛ [Yehowa] mumɔ lɛ yɛ minɔ, no hewɔ lɛ efɔ mi mu koni mijaje sanekpakpa lɛ mitsɔɔ.” Agbɛnɛ beni eye be ko yɛ Kapernaum lɛ, ekɛɛ: “Esa akɛ miyajajeɔ Nyɔŋmɔ Maŋtsɛyeli lɛ he sanekpakpa lɛ mitsɔɔ maji krokomɛi hu, ejaakɛ no hewɔ atsu mi.” (Luka 4:18, 19, 43; Yesaia 61:1, 2) Agbɛnɛ Yesu tsɔse esɛɛnyiɛlɔi 70 krokomɛi hu koni amɛyalɛɛ nɛkɛ Maŋtsɛyeli-shiɛmɔ nitsumɔ nɛɛ mli, ni egba akɛ, amɛbaatsu nitsumɔi wuji fe nɔ ni lɛ diɛŋtsɛ etsu lɛ. (Luka 10:1-9; Yohane 14:12) Enɛ to jeŋ muu fɛɛ Biblia kasemɔ he tafaa ko ni Yesu baakudɔ kɛtsɔ ‘tsulɔ anɔkwafo’ lɛ ni esɛɛnyiɛlɔi ni afɔ amɛ mu lɛ feɔ enɛ lɛ nɔ lɛ shishi.—Mateo 24:45-47; 28:19, 20.
Yehowa Jeŋ Muu Fɛɛ Maŋtsɛyeli Bembulɔ Nukpa
14. (a) Mɛni hewɔ Israel osɔfonukpa lɛ yaa Krɔŋkrɔŋ Fe Fɛɛ lɛ daa afi yɛ Kpatamɔ Gbi lɛ nɔ lɛ? (b) Tsofa-kɛ-ŋma ni jeɔ ŋma waa lɛ feɔ mɛni he mfoniri?
14 Yiŋtoo titri hewɔ ni Nyɔŋmɔ Bi lɛ ba shikpɔŋ nɔ lɛ jeee ni ebahere adesai ayiwala. Shi moŋ, koni ebatsu heguɔgbee saji ni Satan tee amɛ shi yɛ Yehowa jeŋ muu fɛɛ maŋtsɛyeli he lɛ he nii. Wɔbaanyɛ wɔna enɛ mli kɛtsɔ Israel daa afi Kpatamɔ Gbi lɛ hesusumɔ nɔ, beni shikpɔŋ nɔ osɔfonukpa lɛ boteɔ Krɔŋkrɔŋ Fe Fɛɛ lɛ mli shii abɔ lɛ. Ekɛ tsofa-kɛ-ŋma ni jeɔ ŋma waa boteɔ mli klɛŋklɛŋ, ni efɔseɔ enɛ eshwieɔ ŋai kɛ la ŋɛsu lɛ nɔ. (3 Mose 16:12-16) Enɛ damɔ shi kɛha nɔ ni Osɔfonukpa ni akɛ mɔ nɛ feɔ ehe mfoniri lɛ baatsu yɛ shikpɔŋ nɔ dani ekwɔ kɛya ŋwɛi ni eyapue yɛ Yehowa hiɛ kɛ afɔleshaa akɛ adesa lɛ jara lɛ.b (Hebribii 9:24) Taakɛ tsofa-kɛ-ŋma ni akɛtsu nii lɛ tsɔɔ lɛ, nɔ ni kadiɔ Yesu anɔkwayeli gbɛ lɛ yɛ be fɛɛ mli ji anɔkwa sɔlemɔ, bɔ ni jamɔ krɔŋŋ he ekaafeemɔ tsoɔ yɛ emli, kɛ suɔmɔ ni mli kwɔ ni eyɔɔ kɛha Yehowa. (Lala 141:2; Marko 1:35; Yohane 2;13-17; 12:27, 28; 14:30, 31; Hebribii 5:7) Yesu nyɛ eye omanye yɛ emuuyeli mlihiɛmɔ ni kpa ko baaa he yɛ kaai ni yɔɔ nigii, hefɛoyelii kɛ yiwaa ni naa wa ni Satan kɛ enajiaŋdamɔlɔi lɛ kɛba enɔ lɛ fɛɛ sɛɛ lɛ mli.—Abɛi 27:11; Mateo 22:15-18; Marko 14:60-65; 15:16-32; Luka 4:13, 29; Yohane 8:44, 59.
15. Mɛɛ gbɛ nɔ wɔɔtsɔ wɔjie shidaa ni wɔkɛhaa Yehowa yɛ osɔfonukpa ni nɔ bɛ ni tamɔ nɛkɛ ni ekɛha wɔ lɛ hewɔ lɛ kpo yɛ? (Hebribii 10:21-26)
15 Akɛni ebu jeŋ muu fɛɛ maŋtsɛ ni Yehowa ji lɛ bem hewɔ lɛ, akɛ gbohiiashitee kɛmiiya ŋwɛi wala ni gbele bɛ mli wo Yesu nyɔmɔ. Kwɛ bɔ ni esa akɛ wɔda Yehowa shi wɔha akɛ ekɛ Osɔfonukpa ni tamɔ nɛkɛ ni nɔ bɛ ha wɔ! “Agbɛnɛ, akɛ nɔ ni wɔyɔɔ Osɔfonukpa Kpeteŋkpele, ni efoŋ kɛtsɔ ŋwɛiiaŋ, ni ji Yesu, Nyɔŋmɔ Bi lɛ nɛɛ, nyɛhaa wɔmɔa jajemɔ lɛ mli ni awaa.” (Hebribii 4:14) Ani eji nɔ ni oshweɔ yɛ anɔkwale mli akɛ ooonyiɛ Yesu emuuyeli he nɔkwɛmɔ nɔ lɛ sɛɛ, ni nɔ ni Abonsam baafee lɛ kɔɔɔ he eko? Kɛji nakai ni lɛ, obaanyɛ ona yelikɛbuamɔ, ni obaanyɛ oye omanye. Ejaakɛ yelikɛbuamɔ ni hi fe fɛɛ lɛ yɛ. “Ejaakɛ wɔ Osɔfonukpa ni wɔyɔɔ lɛ ejeee mɔ ni nyɛɛɛ anu wɔgbedemɔi lɛ ahe aha wɔ, shi eji mɔ ko ni aka lɛ yɛ nibii fɛɛ gbɛfaŋ tamɔ wɔ, ni kɛlɛ esha ko esha ko bɛ ehe. Hewɔ lɛ nyɛhaa wɔkɛ ekaa atsia abɛŋkɛa duromɔ sɛi lɛ, koni wɔnine ashɛ mɔbɔnalɛ nɔ, ni wɔna duromɔ ni aaaye abua wɔ yɛ be ni sa mli.”—Hebribii 4:15, 16; 5:7-10; Filipibii 4:13; 1 Yohane 2:1, 2.
Bɔ ni Ehe Hiaa akɛ Afee Tsakemɔi
16. Mɛɛ gbɛkpamɔi Mesia lɛ mra be mli kaselɔi lɛ yɔɔ yɛ e-Maŋtsɛyeli nɔyeli lɛ he?
16 Andrea kɛ Yohane he fee oya ni amɛyoo anɔkwa Mesia lɛ, shi amɛkɛ mra be mli kaselɔi krokomɛi lɛ yɛ babaoo ni amɛbaakase. (Yohane 16:12, 13) Taakɛ Yudafoi pii ni sumɔɔ Nyɔŋmɔ jamɔ lɛ ji yɛ nakai be lɛ mi lɛ, amɛhiɛ ka nɔ akɛ Mesia Maŋtsɛyeli lɛ baaje enɔyeli shishi yɛ nakai be lɛ mli, ni akɛ ebaahere Israel maŋ lɛ kɛ emaŋtiase ni ji Yerusalem yiwala kɛjɛ Jeŋmaji lɛ anɔyeli shishi. (Luka 2:38; 3:15; 19:11; 23:51; 24:21) Ni kɛlɛ, mɛɛ naanɔ sɛɛnamɔ kulɛ enɛ kɛbaaba abaha adesai eshafeelɔi?
17, 18. Mɛni hewɔ ni Yesu kɛ nɔkwɛmɔ nɔ ko ni kɔɔ “ablade ko” he lɛ ha lɛ?
17 Bɔni afee ni ejie esha kɛ gbele kɛjɛ ewɔsɛɛ be mli Maŋtsɛyeli lɛ shishibii ateŋ lɛ, ehe miihia ni klɛŋklɛŋ lɛ afo Mesia lɛ ashɛ afɔ akɛ afɔleshaa toobi da. (Yohane 1:29; Yesaia 53:7, 12) Beni Yesu gba bɔ ni enɛ baaba lɛ aha kɛ bɔ ni abaatee lɛ shi kɛjɛ gbohii ateŋ lɛ, Petro ha hetoo akɛ: “Naa ohe mɔbɔ, Nuŋtsɔ, enɛ akagbaleo fɔɔŋfɔ!” (Mateo 16:21, 22) Shi Yesu le akɛ ekaselɔi lɛ “[e]naaa nakai wiemɔ lɛ naa.”—Marko 9:31, 32; okɛto Mateo 17:22, 23 he.
18 Beni efaa enaagbee gbɛ ni kɛ lɛ yaa Yerusalem lɛ, kɛkɛ ni Yesu bafee lɛ faŋŋ eha amɛ. (Mateo 20:18, 19) Agbɛnɛ etsɔɔ sɛɛnamɔ kpele ni egbele lɛ kɛbaaba lɛ, akɛ: “Gbɔmɔ Bi lɛ . . . eba ni eŋɔ esusuma lɛ eha yɛ mɛi pii akpɔmɔ hewɔ.” (Mateo 20:28) Gbɛkpamɔi ni ejaaa haaa ekaselɔi lɛ anu enɛ shishi. Luka ŋma akɛ: “Ebɛŋkɛ Yerusalem, ni amɛsusu akɛ amrɔ lɛ nɔŋŋ Nyɔŋmɔ maŋtsɛyeli lɛ baapue.” Bɔni afee ni ejaje amɛsusumɔi lɛ, Yesu kɛ nɔkwɛmɔ nɔ ko ha, ni ekɛ ehe to “ablade ko” he, mɔ ni klɛŋklɛŋ lɛ ebaafa gbɛ kɛya “maŋsɛɛ shɔŋŋ ni eyaŋɔ maŋtsɛyeli ni eku esɛɛ eba” lɛ he. (Luka 19:11, 12) Nakai “maŋsɛɛ” lɛ kɔɔ ŋwɛi ni Yesu kwɔ kɛtee yɛ egbele kɛ eshitee lɛ sɛɛ lɛ he.
19. (a) Mɛɛ gbɛkpamɔ ko ni ejaaa Yesu kaselɔi lɛ jie lɛ kpo amɛtsɔɔ yɛ eshitee lɛ sɛɛ? (b) Mɛɛ tsakemɔ yɛ bɔ ni Nyɔŋmɔ kɛ adesai yeɔ haa lɛ ba mli yɛ Pentekoste afi 33 Ŋ.B.? (Hebribii 8:7-9, 13)
19 Shi, beni eshwɛ fioo ni Yesu baakwɔ kɛya ŋwɛi lɛ, ekaselɔi lɛ bi lɛ akɛ: “Nuŋtsɔ, ani nɛkɛ be nɛɛ mli obaatee maŋtsɛyeli lɛ shi oha Israel lɛ?” (Bɔfoi lɛ Asaji 1:6) Ani Yesu kpoo amɛ akɛni amɛbi lɛ sane nɛɛ hewɔ? Dabi, etsɔɔ mli akɛ be shɛko shi moŋ amɛkɛ amɛhe baawo odaseyeli nitsumɔ ni he hiaa waa ni kɔɔ anɔkwa Mesia lɛ he lɛ mli. (Bɔfoi lɛ Asaji 1:7, 8) Etsɛŋ ni kpaŋmɔ wekukpaa ni ka Nyɔŋmɔ kɛ heloo naa Israel teŋ lɛ sɛɛ baafo. No hewɔ lɛ, akɛ wɔsɛɛ be mli Mesia Maŋtsɛyeli lɛ haŋ nakai shikpɔŋ nɔ maŋ ni yeee anɔkwale lɛ. Yesu kɛɛ Yudafoi ni teɔ shi woɔ lɛ lɛ akɛ: “Abaashɔ Nyɔŋmɔ maŋtsɛyeli lɛ yɛ nyɛdɛŋ, ni aaaŋɔha jeŋ maŋ ko ni woɔ eyibii.” (Mateo 21:43, NW) Beni Yesu kwɔ kɛtee ŋwɛi lɛ sɛɛ gbii nyɔŋma lɛ, afɔ nakai maŋ lɛ. Afɔse mumɔ krɔŋkrɔŋ ashwie Yesu kaselɔi 120 nɔ, ni enɛ ha afɔ amɛ mu koni amɛfee Nyɔŋmɔ “mɛi krɔŋkrɔŋi” kɛ “Kristo nanemɛi niyelɔi” yɛ Mesia Maŋtsɛyeli ni baa lɛ mli.—Daniel 7:13, 14, 18; Romabii 1:7; 8:1, 16, 17; Bɔfoi lɛ Asaji 2:1-4; Galatabii 6:15, 16.
20. Yɛ gbɛkpamɔi komɛi ni ejaaa ni amɛhiɛ lɛ fɛɛ sɛɛ lɛ, mɛni klɛŋklɛŋ afii oha lɛ mli Kristofoi anɔkwafoi lɛ fee?
20 Yɛ amɛ mufɔɔ lɛ sɛɛ po lɛ, no mli lɛ klɛŋklɛŋ afii oha lɛ mli Kristofoi lɛ yɛ gbɛkpamɔi komɛi ni ejaaa. (2 Tesalonikabii 2:1, 2) Shi ni amɛnijiaŋ aaaje wui ni amɛshi lɛ, amɛkɛ heshibaa kpɛlɛ jajemɔ nɔ. Akɛni Nyɔŋmɔ mumɔ krɔŋkrɔŋ lɛ wo amɛ hewalɛ hewɔ lɛ, amɛkɛ miishɛɛ kpɛlɛ nitsumɔ akɛ amɛye odase ni “nyɛyafea jeŋmaji fɛɛ mikaselɔi” lɛ nɔ.—Mateo 28:19, 20; Bɔfoi lɛ Asaji 1:8; Kolosebii 1:23.
21. Mɛɛ sanebimɔi abaasusu he yɛ wɔ nikasemɔ ni nyiɛ sɛɛ lɛ mli?
21 Ni wɔ afii ohai 20 nɛɛ mli hu? Ani Yehowa tsuji ni yɔɔ ŋmɛnɛŋmɛnɛ beaŋ lɛ ahiɛ yɛ amɛhe nɔ yɛ Yehowa Mesia Maŋtsɛyeli ni ato ama shi lɛ he? Ni taakɛ amɛhefatalɔi ni hi shi yɛ klɛŋklɛŋ afii oha lɛ mli lɛ ji lɛ, ani ehe miihia ni ajaje amɛgbɛkpamɔi lɛ yɛ gbɛi komɛi anɔ?
[Shishigbɛ niŋmai]
a The Encyclopedia Americana lɛ kɛ Great Soviet Encyclopedia lɛ fɛɛ kpɛlɛɔ nɔ akɛ Artashasta nɔyeli lɛ ba naagbee yɛ afi 424 D.Ŋ.B. Mɛɛ be mli eje shishi? Yɛ 474 D.Ŋ.B. Yɛ enɛ sɛɛfimɔ mli lɛ, ana shitsaa mli nibii komɛi ni aŋmala ni tsɔɔ Artashasta nɔyeli afi ni ji 50; ekroko hu tsɔɔ akɛ mɔ ko baye esɛɛ yɛ enɔyeli afi ni ji 61 lɛ mli. Kɛ akane afii 60 kɛtee sɛɛ kɛjɛ 424 D.Ŋ.B. lɛ, wɔbaa afi 414 D.Ŋ.B. akɛ enɔyeli lɛ shishijee. No hewɔ lɛ Artashasta nɔyeli afi ni ji 20, beni akɛ famɔ lɛ ha lɛ, baafee enɔyeli afii lɛ mli 19 diɛŋtsɛ, ni ji akɛ, 455 D.Ŋ.B. Kɛha enɛ mlitsɔɔmɔ fitsofitso lɛ, kwɛmɔ Insight on the Scriptures Kpo 2, baafa 616, ni Watchtower Bible and Tract Society of New York, Inc. fee lɛ mli.
b Kwɛmɔ The Watchtower, April 1, 1974 nɔ lɛ baafa 222.
Te Obaaha Hetoo Oha Tɛŋŋ?
◻ Mɛni ji nɔ ni sabla “Mesia” lɛ tsɔɔ?
◻ Mɛni ni sa kadimɔ ba yɛ afi 29 Ŋ.B?
◻ Mɛɛ gbɛ nɔ Mesia lɛ ‘ha afɔleshaa sɛɛ fo yɛ otsi Iɛ teŋ’ yɛ?
◻ Kɛjɛ be mli ni afɔ lɛ mu nɛɛ, mɛɛ gbɛnaa nii Yesu etsu he nii?
◻ Mɛni ji yiŋtoo titri ni yɔɔ Mesia lɛ klɛŋklɛŋ baa lɛ sɛɛ, ni esa akɛ enɛ ana wɔnɔ hewalɛ yɛ mɛɛ gbɛ nɔ?
[Mfoniri ni yɔɔ baafa 13]
Krɔŋkrɔŋ Fe Fɛɛ lɛ mli ni osɔfonukpa lɛ boteɔ klɛŋklɛŋ kwraa lɛ feɔ nɔ ko ni he hiaa kwraa fe adesai ayiwalaheremɔ he mfoniri