Buu-Mɔɔ INTANƐT NƆ WOJIATOOHE
Buu-Mɔɔ
INTANƐT NƆ WOJIATOOHE
Ga
@
  • ɛ
  • ɔ
  • ɛ́
  • ɛ̃
  • ɔ̃
  • ã
  • ŋ
  • á
  • BIBLIA
  • WOJI
  • ASAFOŊ KPEEI
  • w93 8/15 bf. 17-22
  • Ha Ohenɔyeli Lɛ Ahi Shi Ni Efa Kɛteke Nɔ

Vidio ko bɛ kɛhã nɔ ni ohala nɛɛ.

Ofainɛ waa, be ni wɔtaoɔ wɔjie vidio lɛ, wɔná naagba ko.

  • Ha Ohenɔyeli Lɛ Ahi Shi Ni Efa Kɛteke Nɔ
  • Buu-Mɔɔ Eetswa Yehowa Maŋtsɛyeli He Adafi—1993
  • Saneyitsei Bibii
  • Saji Ni Tamɔ Enɛ
  • Ehe Miihia Shi Ebɛ Mlɛo
  • Henɔyeli yɛ Wɔhenumɔi Amli
  • Ohenumɔi kɛ Onyɛmimɛi Lɛ
  • Abaanyɛ Aye Nɔ!
  • Henɔyeli—Mɛni Hewɔ Ehe Hiaa Waa Nakai Lɛ?
    Buu-Mɔɔ Eetswa Yehowa Maŋtsɛyeli He Adafi—1991
  • Mumɔ Lɛ Yibii Ni Ji Henɔyeli Ni Wɔɔna
    Buu-Mɔɔ Eetswa Yehowa Maŋtsɛyeli He Adafi—1991
  • Bɔni Afee ni Onine Ashɛ Jweremɔ Nɔ̃ lɛ Nɔ lɛ, Okɛ Henɔyeli Atsu Nii!
    Buu-Mɔɔ Eetswa Yehowa Maŋtsɛyeli He Adafi—2003
  • Nyɛkɛ Henɔyeli Afataa Nyɛnilee lɛ He
    Buu-Mɔɔ Eetswa Yehowa Maŋtsɛyeli He Adafi—2003
Kwɛmɔ Ekrokomɛi Hu
Buu-Mɔɔ Eetswa Yehowa Maŋtsɛyeli He Adafi—1993
w93 8/15 bf. 17-22

Ha Ohenɔyeli Lɛ Ahi Shi Ni Efa Kɛteke Nɔ

‘Nyɛkɛ henɔyeli afataa . . . nyɛ hemɔkɛyeli lɛ he.”​—2 PETRO 1:​5, 6, New World Translation.

1. Mɛɛ shihilɛ ni ekaaa mli Kristofonyo baanyɛ aye odase yɛ?

YESU kɛɛ: “Ni lumɛi kɛ maŋtsɛmɛi ahiɛ tete po akɛ nyɛ aaatee yɛ mihewɔ, koni aŋɔye amɛ kɛ jeŋmaji lɛ odase.” (Mateo 10:18) Kɛ akɛ bo tee lumɔ, kojolɔ, loo maŋ onukpa ko hiɛ lɛ, mɛni he obaawie? Ekolɛ klɛŋklɛŋ lɛ, nɔ hewɔ ni oyɔɔ jɛmɛ, nɔ ni afolɔɔ onaa yɛ he lɛ. Nyɔŋmɔ mumɔ lɛ baaye abua bo ni ofee nakai. (Luka 12:​11, 12) Shi ani ooonyɛ osusu henɔyeli ni ooowie he lɛ he? Ani obuɔ enɛ akɛ wɔ Kristofoi ashɛɛ sane ni he hiaa lɛ fa?

2, 3. (a) Te eba lɛ tɛŋŋ ni Paulo nyɛ eye Felike kɛ Drusila odase lɛ? (b) Mɛni hewɔ henɔyeli ji wiemɔ ko ni sa ni Paulo baanyɛ awie he yɛ shihilɛ lɛ mli?

2 Susumɔ shihilɛ mli nɔkwɛmɔ nɔ ni ba diɛŋtsɛ nɛɛ he. Amɔ Yehowa odasefoi lɛ ateŋ mɔ ko ni akɛ lɛ ba kojomɔ he. Beni aha lɛ hegbɛ akɛ ewie lɛ, eesumɔ ni etsɔɔ ehemɔkɛyelii akɛ Kristofonyo, akɛ odasefonyo lɛ mli. Obaanyɛ opɛi nɔ ni aŋma afɔ shi lɛ mli ni obaana akɛ ekɛ hesaa ye odase yɛ “jalɛ kɛ henɔyeli kɛ kojomɔ ni baaba lɛ he.” Wɔmiiwie bɔfo Paulo niiashikpamɔ ko ni ba Kaisarea lɛ he. Atsɔ hiɛ abibii lɛ saji. “Shi gbii kpalaŋŋ sɛɛ lɛ, Felike kɛ eŋa Drusila, ni ji Yudayoo lɛ ba, ni eha ayatsɛ Paulo kɛba, koni ebo Kristo nɔ hemɔkɛyeli he sane lɛ toi.” (Bɔfoi lɛ Asaji 24:24) Yinɔsane bɔɔ amaniɛ akɛ “Felike tsuɔ yiwaa kɛ lahoo fɛɛ he nii, ekɛ emaŋtsɛyeli hewalɛ lɛ tsu nii tamɔ nyɔ̃ŋ ni afa lɛ akɛ efee nii.” Beni elaka Drusila koni ekɛ ewu akpa gbalashihilɛ (ni kuɔ Nyɔŋmɔ mla mli) ni etsɔ eŋa ni gbeɔ yi feɔ etɛ lɛ, no mli lɛ ebote gbalashihilɛ mli shii enyɔ momo. Ekolɛ yoo nɛɛ ji mɔ ni taoɔ abo jamɔ hee, ni ji Kristojamɔ toi lɛ.

3 Paulo tee nɔ ewie “jalɛ kɛ henɔyeli kɛ kojomɔ ni baaba lɛ he.” (Bɔfoi lɛ Asaji 24: 25, NW) Kulɛ enɛ baaha sɔrɔto-feemɔ ni ka Nyɔŋmɔ jalɛ taomɔ nii lɛ kɛ Felike kɛ Drusila yiwalɛ kɛ jalɛsane ni amɛyeee lɛ teŋ lɛ afee faŋŋ. Ekolɛ Paulo hiɛ ka nɔ akɛ ebaakanya Felike koni ejie jalɛsaneyeli kpo yɛ esane lɛ mli. Shi mɛni hewɔ esa akɛ ekɛ “henɔyeli kɛ kojomɔ ni baaba lɛ” afata he? Mɛi enyɔ ni bɛ jeŋba nɛɛ miibi nɔ ni yɔɔ “Kristo Yesu mli hemɔkɛyeli” mli lɛ shishi. No hewɔ lɛ ehe miihia ni amɛle akɛ, esɛɛnyiɛmɔ biɔ ni mɔ ko atsĩ esusumɔi, ewiemɔi, kɛ nifeemɔi anaa, ni no ji nɔ ni henɔyeli tsɔɔ lɛ. Gbɔmɛi fɛɛ baabu amɛhe akɔntaa amɛha Nyɔŋmɔ yɛ amɛsusumɔi, wiemɔi kɛ nifeemɔi ahewɔ. No hewɔ lɛ, nɔ ni he hiaa fe kojomɔ fɛɛ kojomɔ ni baajɛ Felike ŋɔɔ aba yɛ Paulo sane lɛ mli ji kojomɔ ni lumɔ loo amralo lɛ kɛ eŋa lɛ kɛbaakpe yɛ Nyɔŋmɔ hiɛ lɛ. (Bɔfoi lɛ Asaji 17:​30, 31; Romabii 14:​10-12) Enɛ haa anuɔ nɔ hewɔ ni “Felike she gbeyei” beni enu Paulo shɛɛ sane lɛ shishi.

Ehe Miihia Shi Ebɛ Mlɛo

4. Mɛni hewɔ henɔyeli ji anɔkwa Kristojamɔ fa ni he hiaa lɛ?

4 Bɔfo Paulo yɔse henɔyeli akɛ Kristojamɔ fa ni he hiaa. Bɔfo Petro, ni ji Yesu nanemɛi ni bɛŋkɛ lɛ kpaakpa lɛ ateŋ mɔ kome lɛ ma enɛ nɔ mi. Yɛ be mli ni eŋmaa wolo eyaha mɛi ni “baana Nyɔŋmɔ fɔmɔsu lɛ eko” yɛ ŋwɛi lɛ, Petro wo hewalɛ ni ajie sui komɛi ni he hiaa, tamɔ hemɔkɛyeli, suɔmɔ, kɛ henɔyeli kpo. No hewɔ lɛ, henɔyeli kɔɔ sane ni ama nɔ mi nɛɛ he: “Kɛji nɛkɛ nii nɛɛ yɛ nyɛmli ni efa lɛ, ehaŋ nyɛfee hejɔlɔi aloo mɛi ni wooo yibii yɛ wɔ-Nuŋtsɔ Yesu Kristo he nilee lɛ gbɛfaŋ.”​—2 Petro 1:​1, 4-8, NW.

5. Mɛni hewɔ esa akɛ wɔsusu henɔyeli he yɛ gbɛ krɛdɛɛ nɔ lɛ?

5 Shi nyɛle akɛ, ewaaa loo eyɛ mlɛo akɛ wɔɔkɛɛ akɛ esa akɛ wɔjie henɔyeli kpo fe ni wɔkɛaatsu nii diɛŋtsɛ yɛ wɔshihilɛ mli. Yiŋtoo kome ji akɛ, kɛ akɛaato he lɛ, henɔyeli ji su ko ni afɔɔɔ namɔ. Paulo tsɔɔ shihilɛi ni abaana yɛ wɔbei nɛɛ ni ji “naagbee gbii” lɛ amli lɛ mli yɛ 2 Timoteo 3:​1-5. Nɔ ni fata sui ni baakadi wɔbei nɛɛ ahe ji akɛ mɛi pii “nyɛɛɛ amɛkɔnɔ [amɛhenɔ] amɛye.” Wɔmiina ni enɛ miiba mli anɔkwale yɛ he fɛɛ he, aloo jeee nakai?

6. Ajieɔ henɔyeli ni abɛ lɛ kpo yɛ mɛɛ gbɛ nɔ?

6 Mɛi pii heɔ yeɔ akɛ “kɛ ojie ohenumɔi loo omlifu kpo lɛ” onaa hewalɛ. Mɛi ni akaseɔ amɛsubaŋ yɛ nifeemɔi amli ni ale amɛ jogbaŋŋ ni atsiɔ amɛ gbɛi ata shii abɔ yɛ redio loo adafitswaa woji amli, ni tamɔ mɛi ni kuɔ amɛhiɛ amɛshwieɔ henɔyeli fɛɛ nɔ, ni diɔ amɛhenumɔi asɛɛ kɛkɛ lɛ anifeemɔ woɔ jwɛŋmɔ ni mɛi hiɛ lɛ mli hewalɛ. Akɛ nɔkwɛmɔ nɔ lɛ: Mɛi ni sumɔɔ akaŋshii ni mɛi kɛfee amɛ nitsumɔ lɛ akwɛmɔ ele bɔ ni amɛjieɔ amɛhenumɔi akpo waa, kɛ mlifu ni naa wa po. Ani okaiii, kɛ hoo lɛ, yɛ redio loo adafitswaa woji amli bɔ ni nɔmɔi kɛ asafoi ni kɛ basabasa-feemɔ feɔ amɛnii yɛ akaŋshii ashishi fɛɔ lɛ? Nɔ ni wɔtaoɔ wɔma nɔ mi lɛ biii ni wɔkɛ bei pii ati nɔkwɛmɔ nii ni kɔɔ henɔyeli ni ajieee lɛ kpo lɛ ahe lɛ amli. Obaanyɛ oto hei pii ni ehe baahia ni wɔjie henɔyeli kpo yɛ lɛ anaa​—niyenii ni wɔyeɔ kɛ dãa ni wɔnuɔ, nuu kɛ yoo teŋ jeŋba, kɛ be kɛ shika ni wɔfiteɔ yɛ hiɛtserɛjiemɔi loo nibii ni wɔsumɔɔ lɛ ahe. Shi ni wɔɔsusu hei pii ni tamɔ nɛkɛ lɛ ahe yɛ hiɛaŋhiɛaŋ kɛkɛ lɛ, nyɛhaa wɔsusua he kome ko ni esa akɛ wɔjie henɔyeli kpo yɛ lɛ he.

Henɔyeli yɛ Wɔhenumɔi Amli

7. Mɛɛ henɔyeli mli fa ko esa akɛ wɔje gbɛ wɔgbala wɔjwɛŋmɔ kɛya nɔ diɛŋtsɛ?

7 Wɔteŋ mɛi pii eye omanye yɛ wɔnifeemɔi akudɔmɔ loo amɛ naatsii mli bɔ ni sa. Wɔjuuu, wɔŋmɛɛɛ wɔhe wɔhaaa jeŋba shara, loo ni wɔɔgbe gbɔmɔ; wɔle nɔ ni Nyɔŋmɔ mla kɛɔ yɛ tɔmɔi ni tamɔ nɛkɛ he. Shi mɛɛ omanye wɔye yɛ wɔhenumɔi akudɔmɔ loo amɛnɔyeli mli? Mɛi ni nyɛɛɛ ana henɔyeli yɛ henumɔŋ lɛ laajeɔ henɔyeli yɛ amɛ nifeemɔi amli yɛ be ni sa mli. No hewɔ lɛ, nyɛhaa wɔgbalaa wɔ-jwɛŋmɔ kɛbaa wɔhenumɔi anɔ.

8. Mɛni Yehowa kpaa gbɛ kɛjɛɔ wɔdɛŋ yɛ wɔhenumɔi ahewɔ?

8 Yehowa Nyɔŋmɔ kpaaa wɔ gbɛ ni wɔtsɔmɔ tsɔnei, ni yɛ no hewɔ lɛ wɔbɛ henumɔ ni asaŋ wɔjieee eko kpo hu. Yesu “huŋ yɛ emumɔ mli ni ekpokpo” yɛ Lazaro gbonyo bu lɛ he. Kɛkɛ ni “Yesu fo.” (Yohane 11:​32-38) Shi ejie henumɔ kroko kwraa kpo beni, yɛ be mli ni eyeɔ enifeemɔi anɔ yɛ emuuyeli mli lɛ, eshwie shika tsakelɔi lɛ kɛjɛ sɔlemɔ we lɛ. (Mateo 21:​12, 13; Yohane 2:​14-17) Ekaselɔi anɔkwafoi lɛ hu jie henumɔi ni mli wa waa kpo. (Luka 10:​17; 24:​41; Yohane 16:​20-22; Bɔfoi lɛ Asaji 11:​23; 12:​12-14; 20:​36-38; 3 Yohane 4) Ni kɛlɛ, amɛyoo bɔ ni henɔyeli he hiaa ha koni amɛhenumɔi lɛ kɛ amɛ akabote esha mli. Efesobii 4:26 feɔ enɛ faŋŋ: “Nyɛmli afua, shi nyɛkafea esha; hulu akanyɔ shi yɛ nyɛmlila lɛ nɔ.”

9. Mɛni hewɔ wɔhenumɔi anɔyeli he hiaa waa nakai lɛ?

9 Oshara yɛ akɛ Kristofonyo lɛ baafee mɔ ni jieɔ henɔyeli kpo, yɛ be mli ni yɛ anɔkwale mli lɛ, enyɛɛɛ eye ehenumɔi anɔ. Kaimɔ nɔ ni ba beni Nyɔŋmɔ kpɛlɛ Habel afɔleshaa lɛ nɔ lɛ: “Ni Kain mli wo la naakpa, ni etu ehiɛ. Ni Yehowa kɛɛ Kain akɛɔ ‘Mɛɛba omli ewo la, ni mɛɛba otu ohiɛ nɛɛ? Aso kɛji ofee ekpakpa lɛ, ohiɛ baŋ nyam lo? Shi kɛji ofeee ekpakpa lɛ, esha bu shinaa lɛ shi, ni bo osɛɛ gbɛ etaoɔ; shi bo lɛ, ye enɔ.’” (1 Mose 4:​5-7) Kain nyɛɛɛ aye ehenumɔi anɔ, ni enɛ ha egbe Habel. Henumɔi ni anyɛɛɛ nɔ aye lɛ kɛ nifeemɔi ni anyɛɛɛ nɔ aye ba.

10. Mɛni okaseɔ kɛjɛɔ Haman nɔkwɛmɔ nɔ lɛ mli.

10 Agbɛnɛ susumɔ Mordekai kɛ Ester gbii lɛ amli nɔkwɛmɔ nɔ ko he. Nɔyeli lɛ mli onukpa ko ni atsɛɔ lɛ Haman mli fu waa akɛni Mordekai kulaaa shi haaa lɛ lɛ hewɔ. Yɛ sɛɛ mli lɛ Haman susu yɛ gbɛ ni ejaaa nɔ akɛ abaaduro lɛ yɛ gbɛ ko nɔ. “Kɛkɛ ni Haman je kpo nakai gbi lɛ kɛ nyamɔ kɛ mlifilimɔ. Shi beni Haman na Mordekai yɛ maŋtsɛ koi lɛ ashi akɛ eteee shi ehaaa lɛ, ni asaŋ etsiii ehe tete lɛ, Haman mli wo Mordekai la naakpa. Shi kɛlɛ Haman ye ehe nɔ ni eyiŋ etee ewe lɛ.” (Ester 5:​9, 10) Ekɛ oyaiyeli na miishɛɛ henumɔ ko. Shi emli wo la oya beni ena nuu ni ebɛ lɛ ewo emli lɛ. Ani osusuɔ akɛ beni Biblia lɛ kɛɛ akɛ “Haman ye ehe nɔ” lɛ belɛ eji mɔ ni feɔ nɔkwɛmɔ nɔ kpakpa yɛ henɔyeli mli? Dabi kwraa. Haman ye enifeemɔi kɛ henumɔ nɔ yɛ be ko mli, shi enyɛɛɛ eye ewuŋayeli mlifu lɛ nɔ. Ehenumɔi lɛ ha etsɔ̃ gbɔmɔgbee he ŋaa.

11. Mɛɛ naagba ba Filipi asafo lɛ mli, ni mɛni baanyɛ afee nɔ ni kɛ enɛ ba?

11 Nakai nɔŋŋ hu henumɔi ni anyɛɛɛ nɔ aye ŋmɛnɛ lɛ baanyɛ aye Kristofoi awui babaoo. Mɛi komɛi baanu he akɛ, ‘Oo, enɛ efeŋ naagba yɛ asafo lɛ mli.’ Shi efee nakai. Kristofoi enyɔ ko ni afɔ amɛ mu ni yɔɔ Filipi asafo lɛ mli lɛ na béi ko ni mli wa ni Biblia lɛ etsɔɔɔ mli. Susumɔ bɔ ni enɛ baanyɛ aba lɛ nakai lɛ he okwɛ: Evodia fɔ nine etsɛ nyɛmimɛi hii kɛ yei komɛi kɛha niyeli loo henaabuamɔ ko ni miishɛɛ yɔɔ mli. Afɔɔɔ nine atsɛɛɛ Sintika, ni edɔ lɛ. Ekolɛ eto enɛ najiaŋ kɛtsɔ nine ni efɔɔɔ Evodia yɛ be kroko mli lɛ nɔ. Kɛkɛ ni mɛi enyɔ nɛɛ bɔi amɛhe tɔmɔi ataomɔ; be shɛ ni amɛkɛ amɛhe ewieee dɔŋŋ. Yɛ sane ni tamɔ nɛkɛ mli lɛ, ani shishijee naagba lɛ baanyɛ afee nine ni afɔɔɔ mɔ kɛbaaa niyeli shishi? Dabi. No baafee nɔ ni tee sane lɛ shi kɛkɛ. Beni nɛkɛ yei enyɔ ni afɔ amɛ mu nɛɛ nyɛɛɛ aye amɛhenumɔi anɔ lɛ, kɛkɛ ni la ni akpɛ lɛ bafee la ni shãa koo. Naagba lɛ tee nɔ ni eda aahu kɛyashi be mli ni ehe bahia ni bɔfo ko kɛ ehe awo mli ni esaa béi lɛ.​—Filipibii 4:​2, 3.

Ohenumɔi kɛ Onyɛmimɛi Lɛ

12. Mɛni hewɔ Nyɔŋmɔ kɛ ŋaawoo ni anaa yɛ Jajelɔ 7:9 lɛ haa wɔ lɛ?

12 Abaanyɛ akpɛlɛ nɔ akɛ, akɛ mɔ ko aaaye ehenumɔi anɔ beni enuɔ he akɛ abuuu lɛ, awie ashi lɛ, loo ana ehe jwɛŋmɔ fɔŋ lɛ bɛ mlɛo. Yehowa le enɛ, ejaakɛ ena bɔ ni gbɔmɛi kɛ amɛhe yeɔ haa lɛ kɛjɛ gbɔmɔ shishijee mli, Nyɔŋmɔ woɔ ŋaa akɛ: “Kaaha omumɔ mli miifu oya, ejaakɛ mlifu lɛ, kwashiai amiinaa eyɔɔ.” (Jajelɔ 7:⁠9) Kadimɔ akɛ Nyɔŋmɔ susuɔ henumɔi ahe klɛŋklɛŋ shi jeee nifeemɔi. (Abɛi 14:​17; 16:​32; Yakobo 1:19) Bi ohe akɛ, ‘Ani esa akɛ mitsu mihenumɔi anɔyeli he nii babaoo?’

13, 14. (a) Mɛni jɛɔ henumɔi ni anyɛɛɛ nɔ aye yɛ je lɛ mli lɛ mli baa? (b) Mɛɛ nibii baanyɛ aha kristofoi abɛ mɛi awo amɛmli loo amɛna mɛi ahe mlifu?

13 Mɛi pii yɛ je lɛŋ ni akɛni amɛyeee amɛhenumɔi anɔ hewɔ lɛ amɛjeɔ weku mli béi ni kɛ gbɔmɔgbee baa​—weku mli bei ni naa wa, awuiyeli po, yɛ efɔŋ ko ni afee amɛ loo wekunyo ko, ni ekolɛ ebɛ mli hu lɛ shishi. Kɛ anyɛɛɛ henumɔi anɔ aye lɛ, eteeɔ awui ni eyeɔ yɛ be kakadaŋŋ mli lɛ shi. (Okɛto 1 Mose 34:1-7, 25-27; 49:​5-7; 2 Samuel 2:​17-23; 3:​23-30; Abɛi 26:​24-26 he.) Eyɛ faŋŋ akɛ, esa akɛ Kristofoi ana béi ni mli wa nɛɛ kɛ bɔ ni abɛɔ mɛi awoɔ mli lɛ akɛ ejaaa, efɔŋ ni, ni esa akɛ akwa, ni maŋ nɔ loo hiŋmɛigbelemɔ mli ni ajɛ lɛ kɔɔɔ he eko. (3 Mose 19:17) Ani obuɔ tsi ni atsiɔ he kɛjɛɔ su ni ji mɛi ni anyɛɔ amɛ yɛ tsui mli lɛ he lɛ akɛ ohenumɔi anɔyeli lɛ fa?

14 Taakɛ eji yɛ Evodia kɛ Sintika sane lɛ mli lɛ, henumɔi anɔ ni anyɛɛɛ aye bianɛ lɛ baanyɛ ekɛ naagbai aba. Nyɛmi yoo ko baanu he akɛ abuuu lɛ loo aku hiɛ ashwie enɔ akɛni afɔɔɔ lɛ nine kɛyaaa yookpeemɔ okpɔlɔŋmɛɛ ko shishi lɛ hewɔ. Aloo ekolɛ afɔɔɔ nine atsɛɛɛ ebi ko loo enyɛmi ko. Aloo ekolɛ nyɛmi nuu ko he kar momo ko kɛjɛ enaanyo Kristofonyo ko dɛŋ, shi etsɛɛɛ ni tsɔne lɛ fite. Bɔ fɛɛ bɔ ni nɔ ni kɛ enɛ ba lɛ ji lɛ, enɛ tee dɔlɛ shi, anyɛɛɛ aye henumɔi anɔ, ni mɛi ni enɛ kɔɔ amɛhe lɛ amli fu. Kɛkɛ lɛ mɛni baanyɛ aba?

15. (a) Mɛɛ nibii ni yɔɔ awerɛho ejɛ Kristofoi ni bɛɔ mɛi amɛwoɔ amɛmli lɛ mli eba? (b) Mɛɛ Biblia mli ŋaawoo wieɔ su ni haa abɛɔ mɛi awoɔ mli lɛ he?

15 Kɛ mɔ ni mli efu lɛ tsuuu nii ni ekɛaaye ehenumɔi anɔ ni ekɛ toiŋjɔlɛ aba ekɛ enyɛmi lɛ teŋ lɛ, abaanyɛ abɛ mɔ awo mli loo ana mɔ lɛ he mlifu. Saji komɛi eba ni Odasefonyo ko ebi ni akɛ lɛ akafata Asafo Woloŋ Nikasemɔ kuu ko he ejaakɛ “esumɔɔɔ” Kristofonyo ko loo weku ko ni yaa jɛmɛ lɛ “sane.” Kwɛ mɔbɔ sane ni enɛ ji! Biblia lɛ kɛɔ akɛ ebaafee kpátoo kɛ Kristofoi kɛ amɛhe tee je lɛŋ saneyeli he, shi ani efeŋ kpatoo hu nakai nɔŋŋ kɛ wɔsumɔɔɔ ni wɔnaa nyɛmi ko yɛ etsutsu nifeemɔ ko loo wiemɔ ko ni etsɔɔɔ bulɛ ni ekɛshi wɔ loo wɔwekunyo ko hewɔ lɛ? Ani wɔhenumɔi jieɔ lɛ kpe akɛ wɔkɛ wɔheloo naa nyɛmimɛi loo wekumɛi yeɔ toiŋjɔlɛ ni aaaba wɔkɛ wɔmumɔŋ nyɛmimɛi hii kɛ yei ateŋ lɛ hiɛ? Ani wɔkɛɔ akɛ wɔbaasumɔ ni wɔgbo kɛha wɔnyɛmi yoo lɛ, shi wɔhenumɔi tsirɛɔ wɔ aahu akɛ agbɛnɛ wɔkɛ lɛ ewieee? (Okɛto Yohane 15:13 he.) Nyɔŋmɔ kɛɔ wɔ yɛ faŋŋ mli akɛ: “Nyɛkaŋɔa efɔŋ nyɛtoa mɔ ko mɔ ko efɔŋ najiaŋ . . . Kɛ aaaho lɛ, nyɛgbɛfaŋ lɛ, nyɛkɛ gbɔmɛi fɛɛ ahia shi yɛ toiŋjɔlɛ mli. Suɔlɔi, nyɛkatɔa nyɛ diɛŋtsɛ nyɛhe owele, shi moŋ nyɛŋmɛa mlifu lɛ gbɛ.”​—Romabii 12:​17-19; 1 Korintobii 6:⁠7.

16. Abraham to okadi kpakpa efɔ shi yɛ henumɔi ahe nitsumɔ mli yɛ mɛɛ gbɛ nɔ?

16 Ni wɔɔha nyɛɛ loo hetsɛ̃ aya nɔ lɛ, gbɛ ni wɔɔtsɔ nɔ wɔye wɔhenumɔi anɔ ekoŋŋ ji ni wɔtao toiŋjɔlɛ loo wɔsaa sane loo béi ni ka shi lɛ. Kaimɔ akɛ beni Abraham kɛ Lot kooloi ni fa babaoo lɛ naaa lɛɛhe loo shikpɔŋ ni da lɛ, amɛ kooloi akwɛlɔi lɛ bɔi béi. Ani Abraham ha ehenumɔi ye enɔ? Aloo ejie henɔyeli kpo? Nɔ ni sa yijiemɔ lɛ, ewo ŋaa yɛ toiŋjɔlɛ gbɛ ni aaatsɔ nɔ asaa nitsumɔ mli béi lɛ he; amɛteŋ mɔ fɛɛ mɔ baana eshikpɔŋkuku. Eha Lot hala nɔ ni esumɔɔ klɛŋklɛŋ. Bɔni afee ni aye odase akɛ mlifu ko bɛ Abraham mli ni ebɛko lɛ ewoko emli lɛ, eyawuu ta yɛ sɛɛ mli eha Lot.​—1 Mose 13:​5-12; 14:​13-16.

17. Paulo kɛ Barnaba nyɛɛɛ atsu enɛ he nii yɛ be ko mli yɛ mɛɛ gbɛ nɔ, shi mɛni ba yɛ no sɛɛ?

17 Wɔbaanyɛ wɔkase henɔyeli he nii yɛ sane ko ni ba Paulo kɛ Barnaba teŋ lɛ hu mli. Yɛ be mli ni amɛfee ekome kɛtsu nii afii pii lɛ, amɛyakpaaa gbee yɛ Marko ni amɛkɛ lɛ aaafa gbɛ loo amɛkɛ lɛ akaya lɛ he. “No hewɔ lɛ, efee béi aahu po ni eha amɛgbala amɛmli, ni Barnaba ŋɔ Marko efata ehe ni amɛtsɔ lɛlɛ mli kɛtee Kipro.” (Bɔfoi lɛ Asaji 15:39) Esa akɛ bɔ ni hii ni amɛdara yɛ mumɔŋ nɛɛ nyɛɛɛ aye amɛhenumɔi anɔ yɛ nakai be lɛ mli lɛ afee kɔkɔbɔɔ nɔ aha wɔ. Kɛ ebaanyɛ eba amɛnɔ lɛ, ebaanyɛ eba wɔ hu nɔ. Shi amɛŋmɛɛɛ gbɛ ni mlifu ni sɛɛ tsɛɔ ahi shi loo ni béi lɛ ada. Nɔ ni aŋma afɔ shi lɛ tsɔɔ akɛ nyɛmimɛi ni sane nɛɛ kɔɔ amɛhe lɛ ye amɛhenumɔi anɔ ekoŋŋ ni yɛ sɛɛ mli lɛ amɛfee ekome kɛtsu nii yɛ toiŋjɔlɛ mli.​—Kolosebii 4:​10; 2 Timoteo 4:⁠11.

18. Kɛ atɔ mɔ ko nɔ loo mlifu eba lɛ, mɛni Kristofonyo ni eda yɛ mumɔŋ lɛ baanyɛ afee?

18 Wɔbaanyɛ wɔkpa gbɛ akɛ saji baadɔ mɛi komɛi yɛ Nyɔŋmɔ webii ateŋ ni amɛbaanyɛ amɛbɛ mɛi amɛwo amɛmli po. Shihilɛ ba nakai yɛ Hebribii lɛ abeaŋ kɛ bɔfoi lɛ agbii lɛ amli. Eba lɛ nakai hu yɛ Yehowa webii ateŋ yɛ wɔbe nɛɛ mli, ejaakɛ wɔ fɛɛ wɔyeee emuu. (Yakobo 3:⁠2) Yesu wo esɛɛnyiɛlɔi lɛ hewalɛ ni amɛsaa nyɛmimɛi ateŋ béi oya. (Mateo 5:23-25) Shi ehi moŋ akɛ wɔɔtsĩ enɛ naa klɛŋklɛŋ kɛtsɔ wɔhenɔyeli ni wɔɔha eya hiɛ lɛ nɔ. Kɛ onyɛmi nuu loo yoo ko wo omli la loo eha omli fu yɛ nɔ ko fioo ni ewie loo efee he lɛ, mɛni hewɔ oyeee ohenumɔi anɔ kɛkɛ ni oha ohiɛ akpa nɔ? Ani ehe miihia diɛŋtsɛ ni okɛ sane lɛ ayafɔ mɔ lɛ hiɛ, tamɔ nɔ ni otsui enyɔŋ omli aahu akɛ ja mɔ lɛ ekpɛlɛ etɔmɔ lɛ nɔ dã? Nɛgbɛ kwraa oyeɔ bo diɛŋtsɛ ohenumɔi anɔ kɛyashɛɔ?

Abaanyɛ Aye Nɔ!

19. Mɛni hewɔ esa jogbaŋŋ akɛ wɔ sanegbaa nɛɛ afee nɔ ni kɔɔ henumɔi anɔyeli he lɛ?

19 Wɔsusu henɔyeli mli nibii lɛ fa ko he titri, wɔhenumɔi anɔyeli. Ni eji nɔ ko ni he hiaa waa, ejaakɛ wɔhenumɔi anɔ ni wɔnyɛɛɛ wɔye lɛ haŋ wɔnyɛ wɔye wɔlilɛi, wɔ bɔlɛnamɔ mli kanyamɔi, wɔniyeli mli sui, kɛ shihilɛ mli nibii krokomɛi pii ni esa akɛ wɔjie henɔyeli kpo yɛ mli lɛ anɔ. (1 Korintobii 7:​8, 9; Yakobo 3:​5-10) Shi, na tsui, ejaakɛ obaanyɛ oya ohiɛ yɛ henɔyeli mlihiɛmɔ mli.

20. Te wɔɔfee tɛŋŋ wɔna nɔmimaa akɛ abaanyɛ aya hiɛ yɛ enɛ mli lɛ?

20 Yehowa miisumɔ ni eye ebua wɔ. Te wɔɔfee tɛŋŋ wɔna nɔmimaa yɛ enɛ he? Ojogbaŋŋ, henɔyeli ji emumɔ lɛ yibii lɛ ateŋ ekome. (Galatabii 5:​22, 23) No hewɔ lɛ kɛ wɔtsu he nii kɛtee shɔŋŋ, ni wɔha wɔhe sa kɛha enɛ, ni wɔnine shɛ mumɔ krɔŋkrɔŋ lɛ nɔ kɛjɛ Yehowa ŋɔɔ, ni wɔjie eyibii lɛ kpo lɛ, nakai nɔŋŋ wɔbaakpa gbɛ akɛ wɔɔfee mɛi ni yeɔ amɛhe nɔ babaoo. Ohiɛ akakpa nɔmimaa ni Yesu kɛha nɛɛ nɔ: ‘Nyɛ-Tsɛ ni yɔɔ ŋwɛi lɛ baaŋɔ mumɔ krɔŋkrɔŋ eha mɛi ni biɔ lɛ lɛ!’​—Luka 11:​13; 1 Yohane 5:​14, 15.

21. Mɛni otswa ofai shi akɛ obaafee yɛ wɔsɛɛ be mli yɛ henɔyeli kɛ ohenumɔi ahe?

21 Kaasusu akɛ ebaafee mlɛo. Ni ekolɛ ebaafee nɔ ni wa aha mɛi ni dara yɛ mɛi ni nyɛɛɛ aye amɛhenumɔi anɔ, mɛi ni amɛmli etsɛɛɛ fumɔ, loo mɛi ni ebɔɔɔ mɔdɛŋ kɛkɛ po akɛ amɛaajie henɔyeli kpo lɛ ateŋ lɛ. Kɛha Kristofonyo ni tamɔ nɛkɛ lɛ, ni eeena henɔyeli ni eha efa kɛteke nɔ lɛ baanyɛ afee kaa ni wa diɛŋtsɛ. Ni kɛlɛ abaanyɛ ana. (1 Korintobii 9:​24-27) Yɛ be mli ni wɔbɛŋkɛɔ nibii agbɛjianɔtoo nɛɛ naagbee lɛ he be fɛɛ be lɛ, haomɔi kɛ nɔnyɛɛi baafa. Henɔyeli babaoo diɛŋtsɛ he baahia wɔ, shi jeee fioo! Taomɔ ohenɔyeli lɛ mli okwɛ. Ni kɛ ona hei ni esa akɛ oya hiɛ yɛ mli yɛ lɛ, tsu he nii. (Lala 189: 23, 24) Bi Nyɔŋmɔ ni ehao emumɔ lɛ babaoo. Ebaabo bo toi ni eye ebua koni ohenɔyeli lɛ aya nɔ ahi shi ni eteke nɔ babaoo.​—2 Petro 1:​5-8.

Saji Otii Kɛha Kaimɔ

Mɛni hewɔ ohenumɔi anɔyeli he hiaa waa nakai lɛ?

Mɛni okase kɛjɛ Haman kɛ Evodia kɛ Sintika nɔkwɛmɔnɔ lɛ mli?

Mɛni obaabɔ mɔdɛŋ ni okɛ anɔkwayeli afee kɛ tɔmɔ ko ba?

Mɛɛ gbɛ nɔ henɔyeli baanyɛ aye abua bo ni okabɛ mɔ ko owo omli yɛ?

[Mfoniri ni yɔɔ baafa 18]

Beni akɛ lɛ tee Felike Kɛ Drusila hiɛ Iɛ, Paulo wie jalɛ kɛ henɔyeli he

    Ga Woji (1980-2025)
    Shi Mli
    Botemɔ Mli
    • Ga
    • Kɛmaje
    • Bɔ Ni Misumɔɔ Lɛ Mihãa
    • Copyright © 2025 Watch Tower Bible and Tract Society of Pennsylvania
    • Mlai Ni Yɔɔ He
    • Ohe Saji
    • Ohe Saji Lɛ Ahe Gbɛjianɔtoo
    • JW.ORG
    • Botemɔ Mli
    Kɛmaje