Buu-Mɔɔ INTANƐT NƆ WOJIATOOHE
Buu-Mɔɔ
INTANƐT NƆ WOJIATOOHE
Ga
@
  • ɛ
  • ɔ
  • ɛ́
  • ɛ̃
  • ɔ̃
  • ã
  • ŋ
  • á
  • BIBLIA
  • WOJI
  • ASAFOŊ KPEEI
  • w81 7/1 bf. 3-8
  • Mɛni Hewɔ Nyɔŋmɔ Ni Yɔɔ Suɔmɔ Iɛ Aaatɔ Owele?

Vidio ko bɛ kɛhã nɔ ni ohala nɛɛ.

Ofainɛ waa, be ni wɔtaoɔ wɔjie vidio lɛ, wɔná naagba ko.

  • Mɛni Hewɔ Nyɔŋmɔ Ni Yɔɔ Suɔmɔ Iɛ Aaatɔ Owele?
  • Buu-Mɔɔ Eetswa Yehowa Maŋtsɛyeli He Adafi—1981
  • Saneyitsei Bibii
  • Saji Ni Tamɔ Enɛ
  • Nyɔŋmɔ suɔmɔ lɛ hereɔ yiwala
  • Nyɔŋmɔ Ni Yɔɔ Suɔmɔ, Kɛ Mɔ Ni Tɔɔ Owele
  • Oweletɔɔ Kɛ Suɔmɔ Ni Aaaha Eŋmɛ Pɛpɛɛpɛ
  • Yesu Wieɔ Suɔmɔ Kɛ Oweletɔɔ He
  • Nyɔŋmɔ Oweletɔɔ Gbi Lɛ
    Buu-Mɔɔ Eetswa Yehowa Maŋtsɛyeli He Adafi—1991
  • Ani Nyɔŋmɔ Oweletɔɔ Gbi Lɛ Ebɛŋkɛ?
    Buu-Mɔɔ Eetswa Yehowa Maŋtsɛyeli He Adafi—1981
  • Ani Oweletɔɔ Ejaaa?
    Buu-Mɔɔ Eetswa Yehowa Maŋtsɛyeli He Adafi—1991
  • “Esa akɛ Osumɔ Yehowa, O-Nyɔŋmɔ Lɛ”
    Buu-Mɔɔ Eetswa Yehowa Maŋtsɛyeli He Adafi—2014
Kwɛmɔ Ekrokomɛi Hu
Buu-Mɔɔ Eetswa Yehowa Maŋtsɛyeli He Adafi—1981
w81 7/1 bf. 3-8

Mɛni Hewɔ Nyɔŋmɔ Ni Yɔɔ Suɔmɔ Iɛ Aaatɔ Owele?

“Nyɔŋmɔ lɛ, suɔmɔ ji Iɛ.”​—1 Yoh. 4:⁠8.

1. Mɛni baaye abuɔ wɔ ni wɔnu sane ko ni tamɔ mɔ ni eteɔ shi ewoɔ ehe yɛ wɔ saneyitso lɛ mli lɛ shishi?

1 OWELETƆƆ? Kɛmiijɛ Nyɔŋmɔ ni yɔɔ suɔmɔ lɛ ŋɔɔ? Te aaafee tɛɛŋ ni enɛ aaanyɛ aba lɛ nakai hu? Ani susumɔ ni tsɔɔ akɛ Nyɔŋmɔ ni yɔɔ suɔmɔ lɛ aaafee nɔ ko ni ekɛtɔ owele lɛ jeee nɔ ni teɔ shi woɔ ehe? Ebaanyɛ etamɔ nakai. Shi nyɛhaa wɔsusua sui ni suɔmɔ yɔɔ mli ni Bɔlɔ lɛ jieɔ lɛ kpo lɛ ekomɛi ahe, kɛkɛ lɛ wɔbaanyɛ wɔnu bɔni enɛ kɔɔ owele ni ebaatɔ lɛ he lɛ shishi yɛ faŋŋ mli.

2. Mɛni hewɔ wɔbaanyɛ wɔkɛɛ akɛ Nyɔŋmɔ suɔmɔ lɛ ji nɔ ni hi ni enɔ kwɔ fe fɛɛ, ni mɛni ji gbɛjianɔ ni eto yɛ suɔmɔ mli ni wɔbaanyɛ wɔda shi yɛ he lɛ ekomɛi? (Lala 136:​1-6)

2 Kɛ wɔwie Nyɔŋmɔ suɔmɔ he lɛ, wɔbaanyɛ wɔkɛɛ akɛ eji nɔ ni fe fɛɛ, ni ji akɛ, nɔ ni kwɔ ni ehi fe fɛɛ. Ni ájie enɛ kpo atsɔɔ wɔ yɛ gbɛi sɔrɔtoi babaoo nɔ. Akɛ nɔkwɛmɔ nɔ lɛ, susumɔ shikpɔŋ ni wɔyɔɔ nɔ nɛɛ he. Biblia lɛ kɛɔ akɛ shikpɔŋ lɛ ji ‘Nyɔŋmɔ nikeenii’ kɛha adesai (Lala 115:16) Ni mɛɛ nikeenii ni yɔɔ naakpɛɛ po nɛ! Susumɔ bɔni Nyɔŋmɔ jɛ esuɔmɔ mli esaa shikpɔŋ kutruku nɛɛ nɔ eha wɔ lɛ he. Nyɔŋmɔ kɛtsotsoro shi yɛ ŋwɛi koni ena dɔlɛ kɛ la-kpɛmɔ kɛmiijɛ hulu lɛ nɔ bɔni sa, ni ekɛ kwɛɛnii ni ji baaŋmɔŋ hu fee mama fɛfɛo ekɛha he, kɛ emli fɔfɔii fɛfɛji sɔrɔtoi babaoo. Ni yɛ Nyɔŋmɔ suɔmɔ lɛ hewɔ lɛ, ekɛ kooŋloi, loofɔji kɛ ŋshɔŋ kɛ faa mli looi sɔrɔtoi babaoo wo shikpɔŋ lɛ nɔ obɔ, ni ekɛ ŋmãa kɛ niyenii sɔrɔtoi babaoo hu ha adesa.​—Lala 104:​1, 13-15.

3. Mɛɛ gbɛ nɔ Nyɔŋmɔ tsɔ ejie suɔmɔ kpo yɛ wɔ ni ji adesai lɛ abɔɔ mli?

3 Shi kɛ̃lɛ, jeee nibii ni ofee kɛha wɔ lɛ pɛ mli Nyɔŋmɔ suɔmɔ lɛ jeɔ kpo yɛ; ejeɔ kpo yɛ gbɛ ni etsɔ nɔ efee wɔ Iɛ hu mli. Efee wɔ koni wɔna enibɔɔ nii lɛ amli ŋɔɔmɔ. Kwɛ bɔni lalatsɛ lɛ tsɔɔ mli jogbaŋŋ ha, beni ekɛɛ akɛ: “Yehowa, . . . miidao shi, ejaakɛ bɔni atsɔ afee mi lɛ yɛ gbeyei kɛ naakpɛɛ”! (Lala 139:​1, 14) Yɛ emlihilɛ kɛ esuɔmɔ hewɔ lɛ, Nyɔŋmɔ hawɔ hiŋmɛii beni afee ni wɔnyɛ wɔna bɔni jeŋ ni ebɔle wɔhe kɛ-kpe lɛ yɔɔ fɛo ha. Ehawɔ toii beni afee ni wɔnu gbɛɛmɔi kɛ gbeei sɔrɔtoi tamɔ lalai kɛ adesai agbee. Ehawɔ gugɔ beni afee ni wɔnyɛ wɔnu niyenii kɛ fɔfɔii aŋma. Ni nɔ ni fe fɛɛ ji adesa ansɔ lɛ, ni jwɛŋɔ, ekaiɔ ni ehaa gbɔmɔtso lɛ nifeemɔi fɛɛ yeɔ emuu lɛ. Lɛlɛŋ, esa akɛ nibii ni Nyɔŋmɔ kɛduro wɔgbɔmɔtsei lɛ afee wɔ naakpɛɛ. Yɛ anɔkwale mli lɛ, “Nyɔŋmɔ lɛ, suɔmɔ ji lɛ.”​—1 Yoh. 4:⁠8.

Nyɔŋmɔ suɔmɔ lɛ hereɔ yiwala

4. Mɛɛ gbɛ nɔ atsɔ ajie Nyɔŋmɔ suɔmɔ lɛ kpo yɛ Eden paradeiso lɛ mli?

4 Beni Nyɔŋmɔ bɔ klɛŋklɛŋ nuu, Adam lɛ, ekɛ lɛ wo Eden, paradeiso fɛfɛo ko mli. Mɛɛ miishɛɛ po Adam baana nɛkɛ yɛ be mli ni ena Nyɔŋmɔ gbɛjianɔtoo babaoo ni suɔmɔ yɔɔ mli ni fa ni ebɔle ehe kɛkpe lɛ! Yɛ sɛɛ mli lɛ, Nyɔŋmɔ bɔ Hawa ni ekɛ lɛ baha Adam. Kwɛ miishɛɛ ni Hawa baana, yɛ be mli ni eshihilɛ be lɛ klɛŋklɛŋ gbi lɛ nɔ lɛ, akɛ lɛ bafata ewu ni baafee eyitso ni baasumɔ Iɛ ni etsɔɔ lɛ gbɛ lɛ he lɛ! Amɛyi enyɔ lɛ fɛɛ baakpa gbɛ akɛ amɛbaatsu Nyɔŋmɔ suɔmɔnaa nii he nii yɛ shikpɔŋ lɛ ni abaasaa nɔ fɛfɛo ni amɛfɔ amɛwo nɔ obɔ, ni amɛye kooloi ni abɔ amɛ yɛ nɔ lɛ fɛɛ nɔ lɛ nɔ. Mɛɛ wɔsɛɛ be ni yɔɔ nyam po Nyɔŋmɔ kɛ-fɔ amɛhiɛ nɛkɛ!

5. (a) Te fee tɛɛŋ ni wɔ klɛŋklɛŋ fɔlɔi lɛ bafee mɛi ni Nyɔŋmɔ suɔmɔ lɛ esaaa amɛ? (b) Shi kɛlɛ, mɛɛ gbɛ nɔ atsɔ akpã Nyɔŋmɔ suɔmɔ lɛ mli aha amɛshwiei?

5 Shi nɔ ni yɔɔ awerɛho ji akɛ, nakai wɔsɛɛ be lɛ ebafeŋ amɛnɔ̃. Mumɔŋ bɔɔnɔ ko ni ji atuatselɔ tsɔ pɛsɛmkunya gbɛ nɔ egbala ehe shi kɛjɛ Nyɔŋmɔ suɔmɔ lɛ shishi, ni efee ehe Satan Abonsam. Nɛkɛ Abonsam nɛɛ tsirɛ Hawa, ni kɛtsɔ enɔ lɛ, Adam hu, koni ‘amɛfee amɛ diɛŋtsɛ amɛnii.’ No hewɔ lɛ amɛkɔ pɛsɛmkunya gbɛ, ni amɛtsi amɛhe kɛjɛ amɛ-Bɔlɔ lɛ he. Shi yɛ enɛ feemɔ mli lɛ, amɛbajie amɛhe kpo akɛ mɛi ni amɛ-Bɔlɔ lɛ suɔmɔ esaaa amɛ kwraa. No hewɔ Iɛ Nyɔŋmɔ bu nakai eshafeelɔi ni jɛ amɛsuɔmɔ mli amɛfee nii nɛɛ gbele fɔ yɛ gbɛ ni ja nɔ. Shi kɛlɛ, yɛ suɔmɔ ni eyɔɔ kɛha adesa hewɔ lɛ, eha amɛhi shi aahu kɛyashi be mli ni amɛnyɛ amɛfɔ bii, kɛjeee nakai kulɛ, wɔbahi wala mli bianɛ. Agbɛnɛ hu, eyɛ mli akɛ adesa weku lɛ ena esha kɛ gbele kɛjɛ wɔ klɛŋklɛŋ fɔlɔi lɛ adɛŋ akɛ gboshinii moŋ, shi Nyɔŋmɔ ni yɔɔ suɔmɔ lɛ kɛ shishitoo ko ni abaanyɛ atsɔ nɔ ana hiɛnɔkamɔ ha.​—1 Mose 3:​16-23; Rom 8:​20, 21.

6. Mɛɛ wiemɔ ni ajaje yɛ Eden tsɔɔ Nyɔŋmɔ suɔmɔ, ni yɛ mɛɛ gbɛ nɔ?

6 Yɛ mɛɛ gbɛ nɔ? Ojogbaŋŋ, atuatsemɔ lɛ shishijee mli pɛ kɛkɛ ni Nyɔŋmɔ ha ale akɛ ebaatee ‘Seshi’ ko shi, ni ji akɛ, shwie ko. Ebaatsu nɛkɛ Mɔ̃ nɛɛ kɛjɛ lɛ diɛŋtsɛ eŋwɛi asafo ni yeɔ anɔkwa lɛ mli koni eyasaa nibii ni Abonsam kɛ Adam kɛ Hawa efite lɛ fɛɛ. Shi kɛlɛ, yɛ Eden tɔɔ lɛ, Nyɔŋmɔ ni yɔɔ suɔmɔ lɛ jaje hu akɛ ebaatɔ Satan kɛ mɛi krokomɛi fɛɛ ni baafee amɛhe Satan shwiei lɛ anɔ owele yɛ Nyɔŋmɔ suɔmɔ lɛ he ni amɛtsi amɛhe kɛjɛ lɛ hewɔ.​—1 Mose 8:​15; Kpoj. 12:⁠9.

Nyɔŋmɔ Ni Yɔɔ Suɔmɔ, Kɛ Mɔ Ni Tɔɔ Owele

7. Yɛ 5 Mose 32:43 kɛ gbeekpamɔ naa lɛ, mɛni nɔ wɔbaanyɛ wɔdamɔ ni wɔna miishɛɛ?

7 No hewɔ Iɛ Nyɔŋmɔ ni yɔɔ suɔmɔ lɛ jaje hu akɛ eji Nyɔŋmɔ ni tɔɔ owele. Shi ehenyɛlɔi lɛ anɔ owele ni etɔɔ lɛ baafee nɔ ni ja. Mɛni hewɔ? Ejaakɛ ebaasaa gbɛ aha mɛi fɛɛ ni sumɔɔ Nyɔŋmɔ lɛ ni amɛna miishɛ, ni amɛnyã. Yɛ anɔkwale mli lɛ, wɔbaanyɛ wɔna miishɛɛ bianɛ akɛ Nyɔŋmɔ baasaa gbɛ aha wɔ beni afee ni wɔna egbɛjianɔtoo kɛha naanɔ wala lɛ mli ŋɔɔmɔ. Kadimɔ nɔ ni Nyɔŋmɔ kɛ emumɔ tsirɛ Mose ni ekɛɛ nɛɛ: “‘Nyɛ jeŋmaji, nyɛkɛ emaŋ lɛ anyaa! Ejaakɛ ebaatɔ etsuji lɛ alá lɛ he owele, ni ekɛ oweletɔɔ baaba ehenyɛlɔi lɛ anɔ.”​—5 Mose 32:⁠43.

8, 9. (a) Mɛni nibii enyɔ Nyɔŋmɔ eto eyiŋ akɛ ebaafee yɛ esuɔmɔ lɛ hewɔ? (b) Mɛɛ naakpɛɛ nikeenii Nyɔŋmɔ kɛha ni ekɛjie esuɔmɔ lɛ kpo?

8 Hɛɛ, wɔ Nyɔŋmɔ ni yɔɔ suɔmɔ lɛ eto eyiŋ akɛ ebaabu bɔni enɔyeli lɛ ja ha lɛ bem, koni ehere mɛi ni sumɔɔ lɛ lɛ ayiwala kɛjɛ amɛhenyɛlɔi adɛŋ. Ebaahere wɔyiwala po kɛjɛ henyɛlɔ kpeteŋkpele, gbele, ni baa wɔshihilɛ, mli kɛtsɔɔ nɔ ni wɔná kɛjɛ wɔ klɛŋklɛŋ fɔlɔi lɛ anɔ lɛ mli, (Rom. 5:12) Shi mɛɛ gbɛ nɔ Nyɔŋmɔ tsɔɔ efeɔ enɛ? Biblia lɛ kɛɔ wɔ akɛ efeɔ enɛ kɛtsɔɔ e-Bi ni ekɛ lɛ ha akɛ nikeenii lɛ nɔ: “Nyɔŋmɔ lɛ, suɔmɔ ji lɛ. Enɛ mli Nyɔŋmɔ suɔmɔ ni ekɛ-sumɔɔ wɔ lɛ je kpo yɛ, akɛ Nyɔŋmɔ tsu lɛ diɛŋtsɛ ebi koome lɛ kɛba je lɛŋ, koni wɔtsɔ enɔ wɔna wala. Enɛ mli suɔmɔ lɛ yɔɔ, jeee akɛ wɔ ni wɔsumɔɔ Nyɔŋmɔ, shi moŋ akɛ lɛ ni esumɔ wɔ, ni etsu ebi lɛ akɛ ebafee wɔhe eshai lɛ ahe kpatamɔnɔ̃.”​—1 Yoh. 4:​8-10; 1 Kor. 15:​25, 26.

9 No hewɔ lɛ Nyɔŋmɔ kɛ e-Bi Yesu Kristo hawɔ koni ebajie wɔ kɛjɛ gbele ni ba wɔnɔ yɛ esha ni wɔna kɛjɛ Adam dɛŋ lɛ hewɔ lɛ mli. Hɛɛ, taakɛ Biblia lɛ kɛɔ yɛ Klɛŋklɛŋ Timoteo 2:6 lɛ, Kristo “ŋɔ ehe eha akɛ kpɔmɔ nɔ̃ eha mɛi fɛɛ” ni baahe lɛ aye. Yesu baanyɛ akɛɛ yɛ esɛɛnyiɛlɔi ni tamɔ gwantɛŋi lɛ ahe akɛ: “Miba beni afee ni amɛna wala ni amɛna ni ateke nɔ,” hɛɛ, naanɔ wala.​—Yoh. 10:​10.

10. (a) Mɛni hewɔ ni ‘suɔmɔ Nyɔŋmɔ’ lɛ ji Nyɔŋmɔ “oweletɔlɔ” hu? (b) Mɛni hewɔ ni ehe hiaa waa ŋmɛnɛ ekɛ wɔle ni wɔbo Nyɔŋmɔ toi lɛ?

10 Shi kɛ̃lɛ, Biblia lɛ kɛɔ wɔ shii abɔ akɛ ‘Nyɔŋmɔ ni yɔɔ suɔmɔ’ lɛ hu ji ‘Nyɔŋmɔ oweletɔlɔ.’ Mɛni hewɔ? Ejaakɛ Nyɔŋmɔ suɔmɔ lɛ eŋmɛŋ efɔŋfeemɔ gbɛ kɛyaŋ naanɔ. (Nah. 1:2; 5 Mose 32:​85, 41) No hewɔ ni bɔfo Paulo ŋma yɛ “beni aaajie Nuntsɔ Yesu kpo kɛaajɛ ŋwɛi kɛ ehewalɛ bɔfoi lɛ, mɔ ni kɛ lalilɛi aaatɔ owele yɛ mɛi ni leee Nyɔŋmɔ kɛ mɛi ni booo wɔ Nuntsɔ Yesu Kristo sanekpakpa lɛ toi lɛ anɔ lɛ” he lɛ. (2 Tes. 1:​6-9) Belɛ kwɛ bɔni ehe hiaa mɔ akɛ, esa akɛ wɔle Nyɔŋmɔ! Yɛ nɛkɛ jeŋ ni efutu ni jamɔi sɔrɔtoi babaoo yɔɔ mli nɛɛ mli lɛ, kwɛ bɔni ehe hiaa akɛ taakɛ Biblia lɛ kɛɔ lɛ, ‘ákɛ aaatao anɔkwa Nyɔŋmɔ lɛ sɛɛ gbɛ ni ana lɛ diɛŋtsɛ!’​—Bɔf. 17:⁠27

Oweletɔɔ Kɛ Suɔmɔ Ni Aaaha Eŋmɛ Pɛpɛɛpɛ

11, 12. (a.) Mɛɛ shihilɛ bɔ ye adesa yinɔsane mra be mii. ni ebi ni Nyɔŋmɔ afee mɛni? (b) Mɛɛ gbɛ nɔ atsɔ aha Nyɔŋmɔ oweletɔɔ lɛ kɛ esuɔmɔ ŋmɛ pɛpɛɛpɛ yɛ jɛmɛ?

11 Shi kɛ̃lɛ, nyɛhaa wɔkua wɔsɛɛ kɛyaa adesa yinɔsane shishijee mli. Enɛ baaye ebua wɔ ni wɔnu wekukpaa ni ka Nyɔŋmɔ suɔmɔ kɛ Nyɔŋmɔ oweletɔɔ lɛ teŋ lɛ shishi jogbaŋŋ. Nyɔŋmɔ ejɛ esuɔmɔ mli eŋmɛ Adam shwiei lɛ agbɛ ni amɛfɔ babaoo. Shi adesai ni amɛgba afa hereee nakai suɔmɔ lɛ nɔ. No hewɔ lɛ yɛ afii 500 sɛɛ lɛ, Yehowa tsu egbalɔ Henok ni ebajaje ŋwɛi kojomɔ eshwie adesai eshafeelɔi lɛ anɔ yɛ amɛnɔfɔŋfeemɔ kɛ nibii ni yɔɔ gbeyei ni amɛwie amɛshi Nyɔŋmɔ lɛ hewɔ. (Yuda 14, 15) Afii akpe kroko hu ho, ni nakai blema je lɛ shɛ heni kwɔ fe fɛɛ yɛ jeŋbashara kɛ awuyeli mli. No hewɔ lɛ Nyɔŋmɔ Wiemɔ lɛ kɛɔ akɛ, ni shikpɔŋ lɛ nɔ efite yɛ Nyɔŋmɔ hiɛ, ni awo shikpɔŋ Iɛ nɔ obɔ kɛ yiwalɛ. Ni Nyɔŋmɔ kwɛ shikpɔŋ lɛ, ni naa, enɔ efite”​—1 Mose 6:​11,12.

12 Agbɛnɛ, mɛni ji nɔ ni Nyɔŋmɔ baafee? Ani ebaatɔ owele? Hɛɛ! Shi yɛ enɛ mli po lɛ, Yesu ni ji suɔmɔ lɛ je kpo ekoŋŋ. Mɛni hewɔ wɔkɛɔ nakai? Yɛ nakai be lɛ mli lɛ, no mli lɛ weku kome ko yɛ shikpɔŋ nɔ ni ámɛtu amɛhe amɛha Nyɔŋmɔ suɔmɔnaa nifeemɔ. No ji Noa weku lɛ, nuu ni atsɛɔ lɛ yɛ Biblia mli akɛ “jalɔ shiɛlɔ lɛ.” Yɛ esuɔmɔ mli lɛ, Yehowa ha Noa kpɛ adeka “eha ewe lɛ yiwalaheremɔ.” Kɛkɛ ni jeŋ fɛɛ nu afua lɛ ba, ni ekpata Noa kuuŋbii yiwalɔi lɛ fɛɛ ahiɛ. (2 Pet. 2:5; Heb. 11:⁠7) Atsumɔ efɔŋfeemɔ kɛ awuyeli kɛ jeŋbashara fɛɛ kɛjɛ shikpɔŋ nɔ, no hewɔ lɛ ebafee he ko ni sa kɛha adesa wekui lɛ koni amɛyi afa ekoŋŋ.​—1 Mose 6: 9, 22; 7:​21-23; 8:​15-17.

13. Ani kojomɔ ni Yehowa kɛba Sodom kɛ Gomora nɔ lɛ jeee suɔmɔ gbɛ, mɛni hewɔ ohaa hetoo nakai?

13 Shi kɛ̃lɛ, eshafeemɔ sui ni ana kɛjɛ Adam mli lɛ hi shi, ni etsɛɛɛ ni gbɔmɛi ni leee Nyɔŋmɔ je shishi amɛjie amɛsui fɔji lɛ akpo ekoŋŋ. (Lala 51:⁠7) Akɛ nɔkwɛmɔ nɔ lɛ, okɛ Sodom kɛ Gomorabii ni hi shi yɛ he ko ni be ko lɛ “etamɔ Yehowa trom lɛ” afee nɔkwɛmɔ nɔ. Biblia lɛ kɛɔ wɔ akɛ “Sodombii lɛ, efɔŋfeelɔi kɛ eshafeelɔi kpeteŋkpelei ji amɛ yɛ Yehowa hiɛ.” Hii kɛ hii kɛ yei kɛ yei kɛ amɛhe feɔ yakayakanii, ni amɛkɛ awuyeli diɔ amɛ akɔnɔi asɛɛ. (1 Mose 13:​10,13;19:​4-11) Suɔmɔ Nyɔŋmɔ, Yehowa, to eyiŋ akɛ ebaakpata na kai maji lɛ ahiɛ. Kɛ́ eba lɛ nɛkɛ lɛ, jalɔ Abraham kɛ ewɔfaase Lot gbaŋ amɛhe naa yɛ shãramɔ ni amɛkɛ nɛkɛ amɛkuuŋbii eshafeelɔi nɛɛ aaasharã lɛ he dɔŋŋ. Taakɛ 1 Mose 18:25 kɛɔ lɛ, “shikpɔŋ fɛɛ nɔ Kojolɔ,” Yehowa, ‘fee nɔ ni ja.’ Ehere Lot kɛ ebiyei enyɔ lɛ ayiwala shi enɛ la hiɛkpatamɔ eshwie Sodom kɛ Gomora nɔ, ni ekɛjie efɔŋ nɛɛ kɛjɛ jɛi niiaŋ fɛɛ.​—Luka 17:​29; Yuda 7.

14, 15. (a) Ani Kanaanbii lɛ leee efɔŋ? (b) Ani Nyɔŋmɔ tsu nii yɛ gbɛ ni ja nɔ yɛ oweletɔɔ ni ekɛba amɛnɔ lɛ hewɔ?

14 Afii komɛi asɛɛ lɛ Yehowa ku sɛɛ efee ‘nɔ ni ja’ ekoŋŋ yɛ ewebii, Israel he. Yɛ mɛ gbɛ nɔ? Eto gbɛjianɔ ni ekɛshwie Kanaanbii lɛ kɛjɛ Shiwoo Shikpɔŋ lɛ nɔ.(5 Mose 18:​9-12) Shi mɔ ko baabi akɛ, Shi ani enɛ jeee sane ni ejaaa ni akɛye nakai Kanaanbii lɛ ni leee efɔŋ lɛ? Kanaanbii ni leee efɔŋ? Amɛjeee mɛi ni leee efɔŋ! Nakai Kanaanbii lɛ etsɔ mɛi ni ahiɔ waa yɛ amɛ diɛŋtsɛ amɛlá ni amɛkɛ amɛ boteɔ gbalashihilɛ mli, nyenyeŋtswibɔɔ, gbalafitemɔ, gbekɛbii ni amɛkɛ amɛ shaa afɔle, hii kɛ hii kɛ yei kɛ yei ni kɛ amɛhe feɔ yakayakanii kɛ kooloi ni amɛkɛ amɛ feɔ yakayakanii hewɔ. Ákɛ nɔkwɛmɔ nɔ Iɛ, yɛ amɛ apasa nyɔŋmɔi lɛ ajamɔ mli Iɛ, amɛkɛ amɛ diɛŋtsɛ amɛbii shaa afɔle kɛtsɔɔ shɛ ni amɛshɛrɛɔ amɛ hiɛkalɔi amɛwoɔ la mli amɛhaa amɛ lɛ nɔ. Agbɛnɛ hu, amɛyɛ yei kɛ hii sɔlemɔwe ajwamaŋi.a No hewɔ lɛ Yehowa kɛ nɛkɛ famɔi nɛɛ ha ewebii lɛ: “Nyɛkɛ nɛkɛ nii nɛɛ akabulea nyɛhe; ejaakɛ nɛkɛ nii nɛɛ fɛɛ jeŋmaji ni mibashwie yɛ nyɛhiɛ Iɛ kɛbule amɛhe lɛ, ni amɛbule shikpɔŋ lɛ, no hewɔ lɛ mibawo lɛ nishaianii lɛ ahe nyɔmɔ, ni shikpɔŋ lɛ baashwɛ enɔ bii lɛ ashwie.”​—3 Mose 18:​1-25.

15 Agbɛnɛ hu, suɔmɔ ni eyɔɔ kɛha lɛ diɛŋtsɛ ewebii lɛ hewɔ ni Yehowa fa Israel akɛ amɛ shwie nakai efɔŋfeelɔi lɛ. Amɛshihilɛ gbɛ fɔŋ lɛ kɛ oshara ba Nyɔŋmɔ webii lɛ anɔ. Nakai eji taakɛ bɔni Biblia lɛ wie he lɛ, “eji nihiinii yɛ Yehowa hiɛ.” No hewɔ lɛ Nyɔŋmɔ mlifu te shi wo amɛ yɛ gbɛ ni ja nɔ.​—Lala 106:​34-40; 5 Mose 18:⁠12.

16. Mɛɛ gbɛ nɔ atsɔ ajie Nyɔŋmɔ suɔmɔ kɛ etsuishitoo kɛɔ yɛ atsɔɔ Israel?

16 Shi yɛ gbɛ kroko nɔ lɛ, te Nyɔŋmɔ kɛ Israelbii lɛ ye ha tɛɛŋ? Yehowa jie suɔmɔ kpele kpo yɛ amɛhe. Mose tsɔɔ enɛ mli yɛ wiemɔi fɛfɛo nɛɛ mli yɛ 5 Mose 32:11 kɛ 12: “‘Bɔni okropɔŋ hosoɔ etsu ni etswaa efijiaŋ etsɔɔ ebii lɛ, nakai egbɛ efijiaŋ ni ewo lɛ, ehiɛ lɛ yɛ efiji anɔ. Yehowa kometoo kpala lɛ, ni nyɔŋmɔ kpɔŋ ko fataaa he.” Shi, ao! Yɛ be ko mli lɛ, maŋsɛɛ nyɔŋmɔi kpɔji kɛ amɛhe wo Israel jamɔ mli. No hewɔ lɛ Nyɔŋmɔ ni be ko lɛ ejaje akɛ ebaatɔ amɛhenyɛlɔi lɛ anɔ owele lɛ tɔ ehe owele yɛ lɛ diɛŋtsɛ ewebii lɛ anɔ. Shi kwɛ bɔni Yehowa toɔ etsui shi ehaa Israel! Eto etsui shi afii 900 yɛ amɛ gbɛduu lɛ mli! Yɛ nɛkɛ be nɛɛ fɛɛ mli lɛ, Yehowa kpãa emɔbɔnalɛ nine mli ehaa amɛ. Yehowa Nyɔŋmɔ jaje akɛ, “minaaa efɔŋfeelɔ lɛ gbele he miishɛɛ, shi moŋ akɛ efɔŋfeelɔ akpale kɛjɛ egbɛ lɛ nɔ, ni eyi ana wala! Nyɛkpalea, nyɛkpalea kɛjɛa nyɛgbɛi fɔji lɛ anɔ! Shi mɛɛ ba ni nyɛaagboi, Israel we?”​—Ezek. 33:⁠11.

17. (a) Mɛɛ kɔkɔ Nyɔŋmɔ bɔ Israel? (b) Mɛɛ gbɛ nɔ Nyɔŋmɔ kɛ suɔmɔ tsu nii yɛ oweletɔɔ ni ekɛba Israel nɔ lɛ mli?

17 Nyɔŋmɔ bɔ ewebii kɛ kɔkɔ yɛ bei kɛ bei amli yɛ nɔ ni baajɛ amɛ wɔŋjamɔ, jeŋbashara kɛ la ni yeɔ bem shi ni amɛshwieɔ lɛ mli aba lɛ he. Shi yɛ naagbee lɛ, enɛ nyɛ Yehowa nɔ, ni etɔ Israel nɔ owele kɛtsɔ gbɛ ni eŋmɛ ni eha Maŋtsɛ Nebukadnezar ni jɛ Babilon lɛ bakpata Yerusalem kɛ esɔlemɔtsu lɛ hiɛ lɛ nɔ. Aloo mɛi fɛɛ ni je mli lɛ kɛtee Babilon. Shi kɛlɛ, yɛ afii 70 sɛɛ lɛ, Nyɔŋmɔ kudɔ nibii ni abutu Babilon beni afee ni Israel shwɛɛnii ko ni hiɛ sɔɔ nii anyɛ aku sɛɛ aya amɛ diɛŋtsɛ amɛshikpɔŋ nɔ ni amɛyaje jamɔ krɔŋŋ shishi yɛ jɛmɛ.​—2 Maŋts. 24:​3, 4; 2 Kron. 36:​12-21; Ezra 1:​1-3; Heb. 12:⁠6.

Yesu Wieɔ Suɔmɔ Kɛ Oweletɔɔ He

18. Mɛɛ Yesu wiemɔi tsɔɔ (a) Nyɔŋmɔ suɔmɔ kɛ (b) Nyɔŋmɔ oweletɔɔ?

18 Mɛni ji nɔ ni Yesu Kristo yɔɔ kɛɛmɔ yɛ nɛkɛ sane ni kɔɔ Nyɔŋmɔ suɔmɔ kɛ oweletɔɔ he nɛɛ he? Nɔ kome ji akɛ, ekɛ miishɛɛ wie e-Tsɛ suɔmɔ lɛ he akɛ: “Nɛkɛ Nyɔŋmɔ sumɔ [adesai] je lɛ, akɛ eŋɔ ebi koome lɛ eha, koni mɔ fɛɛ mɔ ni heɔ enɔ yeɔ lɛ hiɛ akakpata, shi moŋ ena naanɔ wala.” (Yoh. 3:16) Shi ani eshashao shi akɛ eeewie Nyɔŋmɔ oweletɔɔ lɛ he? Dabi! Ejaakɛ Biblia lɛ kɛɔ akɛ Yesu ‘sumɔɔ jalɛ, ni enyɛɔ mlakwamɔ’ tamɔ e-Tsɛ lɛ nɔŋŋ. Yesu nyɛ̃ɛɔ jamɔ mli hiɛnyiɛlɔi lɛ amlakwamɔ kɛ lá shi ni amɛshwie lɛ waa. (Heb. 1:9; Lala 11:​5, 7) Jeee shwɛ eshwɛɔ yɛ be mli ni ewie etsɔɔ Yuda osɔfoi ni yɔɔ egbii lɛ amli lɛ. Shii etɛ sɔŋŋ etsɛ amɛ “osatofoi” yɛ e-Gɔŋ nɔ Shiɛmɔ Iɛ mli. (Mat, 6:​2, 5, 16) Ekɛɛ nakai osɔfoi lɛ akɛ: “Nyɛ lɛ, nyɛ tsɛ ni nyɛjɛ emliji Abonsam,” ni ekɛ amɛ to ‘onufu lɛ seshi’ lɛ he. (Yoh. 8:​44; 1 Mose 3:15) Kɛkɛ ni beni eshwɛ gbii etɛ pɛ ni aaagbe lɛlɛ, Yesu wie eshi nakai Yudafoi ajamɔ mli hiɛnyiɛlɔi lɛ yɛ faŋŋ mli akɛ:’ “Onufui, shikpaai ashwie! Te nyɛaafee tɛɛŋ nyɛjo Gehena fɔbuu lɛ naa foi hu?”​—Mat. 23:​13-33.

19. (a) Mɛni hewɔ Yesu su kɛ ekɔkɔbɔɔ sane lɛ ji nɔ ko ni suɔmɔ yɔɔ mli waa Iɛ? (b) Shi te Yehowa tsu he nii yɛ gbɛ ni ja nɔ eha tɛɛŋ?

19 Ani enɛ tsɔɔ akɛ Yesu bɛ suɔmɔ? Dabi, ejaakɛ yɛ be mli ni Yesu le akɛ nakai Yudafoi lɛ kɛ eko baafata lá yi sɔ̃ ni amɛye lɛ he kɛtsɔ gbe ni amɛaagbe lɛ lɛ nɔ lɛ, kɛ̃lɛ etee nɔ ewie yɛ Mateo yitso 23 akɛ: “Yerusalem, Yerusalem, bo mɔ ni ogbeɔ gbalɔi lɛ ni otswiaa mɛi ni atsuɔ amɛ oŋɔɔ lɛ atɛi: Shii enyiɛ mitao akɛ kulɛ mibuaa obii anaa tamɔ bɔni wuɔ buaa ebii anaa ewoɔ efiji ashishi lɛ, ni nyɛkpɛlɛɛɛ! Naa, aaashi nyɛwe lɛ amaŋfɔ ahanyɛ!” (Mat. 23:​37, 38; Bɔf. 3:​13-15) Afii nyɔŋmai etɛ kɛ kpawo sɛɛ lɛ, Roma asraafoi lɛ fite Yerusalem kɛ esɔlemɔwe lɛ. Enɛ ji amanehulu ko ni nɛkɛ gbɔmɛi atuatselɔi nɛɛ ateŋ 1,100,000 gboi! Nakai be lɛ mli hewalɛ fɛɛ ni yɔɔ Yesu gbalɛ wiemɔi lɛ amli lɛ bafee faŋŋ. Yehowa etɔ owele yɛ gbɛ ni ja nɔ lɛlɛŋ.

20. Mɛni ji nibii ni yɔɔ miishɛɛ ni kɔɔ suɔmɔ kɛ oweletɔɔ he ni abaana yɛ Yesaia 61:​1, 2?

20 Afii ohai komɛi dani enɛ aaaba lɛ, Yesaia, ni eji gbalɔi ni abɔ amaniɛ akɛ agbe amɛ yɛ blema Yerusalem lɛ ateŋ mɔ kome wie akɛ: “Nuŋtsɔ Yehowa mumɔ Iɛ yɛ minɔ, ejaakɛ Yehowa efɔ mi mu, koni mishiɛ sanekpakpa lɛ mitsɔɔ ohiafoi . . . ni mishiɛ Yehowa duromɔ afi kɛ wɔ-Nyɔŋmɔ lɛ oweletɔɔ gbi, ni mishɛje ŋkɔmɔyelɔi fɛɛ amii.”​—Yes 61:​1, 2

21. (a) Ekolɛ mɛni ji Yesu yiŋtoo yɛ Yesaia 61:​1, 2 fã ko pɛ ni ekane lɛ? (b) Mɛɛ sanebimɔ teɔ shi ni kɔɔ Yesaia 2:​2-5 he?

21 Yesu kane nɛkɛ gbalɛ nɛɛ fa ko yɛ eshikpɔŋ nɔ sɔɔmɔ nitsumɔ lɛ shishijee mli ni ekɛto lɛ diɛŋtsɛ ehe akɛ Mɔ Titri ni Yehowa Efɔ Lɛ Mu. (Luka 4:​18-21) Shi kɛ̃lɛ, beni Yesu tsɛ Yesaia wiemɔi nɛɛ lɛ, etsiii Yehowa oweletɔɔ gbi lɛ ta. Mɛni hewɔ? Eka shi faŋŋ akɛ Nyɔŋmɔ oweletɔɔ gbi lɛ jajemɔ nɔ mi ni aaama titri lɛ baaba yɛ “naagbee gbii lɛ amli,” taakɛ Yesaia yitso 2 wie lɛ. Ani wɔshɛ nakai be lɛ mli amrɔ nɛɛ?b

[Shishigbɛ niŋmai]

a (Ajie kɛjɛ January 15, 1981 Blɔfo Buu-Mɔɔ lɛ mli.)

b Agbɛnɛ kwɛmɔ Aid to Bible Understanding ni Watch Tower Society fee lɛ, baafai 76, 145 kɛ 287 yɛ “Anath” “Ashtoreth kɛ “Canaan, Canaanites” shishi.

[Akrabatsa ni yɔɔ baafa 3]

“YEHOWA, kwɛ bɔni onitsumɔi lɛ fa ha! Nilee okɛfee fɛɛ; shikpɔŋ lɛ nɔ eyi tɔ kɛ onibɔɔ nii lɛ! . . . Jiemɔ Yehowa yi misusuma! Haleluya!”​—Lala 104:​24, 35.

[Akrabatsa ni yɔɔ baafa 4]

Nikeenii Ni Fe Fɛɛ Ni Ji Nyɔŋmɔ Suɔmɔ Lɛ

Yɛ suɔmɔ ni mlikwɔ ni eyɔɔ kɛha adesai ni naa nɔ lɛ hewɔ lɛ, Nyɔŋmɔ miisumɔ ni ejɛ esuɔmɔ mli ekɛ nɔ ko ni jara wa kɛha lɛ fe fɛɛ lɛ asha afɔle, mɔ ni bɛŋkɛ lɛ kpaakpa ni ekɛ lɛ yeɔ yitsoŋsane, “nitsulɔ ŋaalɔ” ni ekɛ lɛ yɔɔ yɛ enibɔɔ shishijee lɛ, ‘mɔ ni emii shɛɔ ehe daa gbi lɛ.’ Efee klalo akɛ ebaatsu eŋwɛi Kromɔbi lɛ kɛba shikpɔŋ nɛɛ nɔ, koni ebana amanehulu, afee lɛ niseniianii ni akɛ yiwaa sɔrɔtoi ni Abonsam kɛ esɛɛnyiɛlɔi lɛ kɛaaba enɔ lɛ aka lɛ. Yɛ kaa shishi lɛ̀, nɛkɛ Bi nɛɛ baatsɔɔ akɛ, ákɛ gbɔmɔ ni eye emuu lɛ, ebaanyɛ ebu jeŋ muu fɛɛ maŋtsɛ ni Yehowa ji lɛ bem yɛ kaai ni mliwa fe fɛɛ shishi, kɛyashi gbele mli po. Agbɛnɛ hu, ekɛ “ewala baaha akɛ kpɔmɔ nɔ” kɛho mɛi pii ni ji adesai ni yɔɔ esha mli ni baahe enɔ aye lɛ. (Abɛi 8:​30; Mat. 20:28) Yesu baanyɛ akɛɛ mɔ, yɛ esɛɛnyiɛlɔi ni tamɔ gwantɛŋi lɛ ahe, yɛ mɛi ni ji “asafoku bibioo” lɛ kɛ “tooi krokomɛi” lɛ fɛɛ he akɛ: “Ni minɔŋŋ mihaa amɛ naanɔ wala, ni amɛhiɛ kpataŋ kɛaatee naanɔ.” Amɛteŋ mɛ ni fa baana nakai wala Iɛ kɛtsɔ gbohiiashitee nɔ. (Luka 12:​32; Yoh. 10:​16, 28; 5:​28, 29) Mɛɛ mlihilɛ ni esaaa wɔ ni ajieɔ Iɛ kpo atsɔɔ adesai ni hewalɛ ko bɛ amɛdɛŋ lɛ po nɛ! Kɛji akɛ wɔtsɔ wɔsɛɛ wɔha nɛkɛ gbɛjianɔtoo ni suɔmɔ yɔɔ mli nɛɛ lɛ, belɛ wɔbaafee mɛi ni sa Nyɔŋmɔ oweletɔɔ kɛ mlifu lɛ!

[Akrabatsa ni yɔɔ baafa 5]

WALA DAMƆ NƆ!

Afɔɔ mɛi pii awoɔ jamɔ ko mli. Shi ani enɛ tsɔɔ akɛ amɛjaa anɔkwa Nyɔŋmɔ lɛ? Shi ani wɔteŋ mɛi pii ajamɔ lɛ jeee nɔ ko ni wɔtsɔ fɔmɔ nɔ wɔna lɛ trukaa? Shi wɔ wala diɛŋtsɛ damɔ ‘Nyɔŋmɔ ni wɔɔle kɛ sanekpakpa ni kɔɔ Nuntsɔ Yesu Kristo ni etsu lɛ koni ebakpɔ wɔ kɛjɛ esha kɛ gbele mli lɛ he lɛ toi ni wɔɔbo’ Iɛ nɔ. (2 Tes. 1:8; Mar. 10:45) Eka shi faŋŋ akɛ je ni ebɔle wɔhe kɛkpe lɛ “leee Nyɔŋmɔ.” Biblia lɛ tsɔɔ faŋŋ akɛ “Nyɔŋmɔ kome kɛ mɛi fɛɛ atsɛ kome yɔɔ.” (Efe. 4:⁠6) Shi kɛ̃lɛ, adesai amli ejara ni amɛmiija jamɔ mli nyɔŋmɔi sɔrɔtoi babaoo. Budhabii yɛ, Shinto kɛ Konfusiobii ablema nyɔŋmɔi ni amɛjaa amɛ Iɛ yɛ, Moslembii Ala lɛ yɛ, agbɛnɛ Brahama, Vishnu kɛ Siva​—Hindubii anyɔŋmɔi etɛ ni efee ekome lɛ​—kɛ Kristendom triniti ni ji tsɛ, bi kɛ “Mumɔ Krɔŋkrɔŋ” lɛ hu yɛ. Mɛi pii po jaa gbɔmɛi ni amɛhe gbɛi, mɛi ni egboi kɛ mɛi ni yɔɔ wala mli, tamɔ sini mli gbɔmɛi kɛ kpɔiaŋgbɔlemɔ he gbɔmɛi ni amɛhe gbɛi kɛ maŋ atuatselɔi.

[Akrabatsa ni yɔɔ baafa 6]

NƆ NI SHITSALƆI ENA YƐ KANAAN:

“Kanaanbii kɛ ahoshwibɔɔ efee jamɔ yɛ amɛ nyɔŋmɔi lɛ ahiɛ; ni amɛgbeɔ amɛ kromɔbii, amɛkɛ amɛ shaa afɔle amɛhaa nɛkɛ nyɔŋmɔi nɛɛ nɔŋŋ. Etamɔ nɔ ni Kanaan shikpɔŋ lɛ etsɔ tamɔ Sodom kɛ Gomora. . . . Ani hiŋmɛigbelemɔ ko ni ahiɔ ni anyaŋeɔ ni yi wa nɛkɛ lɛ yɛ hegbɛ akɛ ehiɔ shi lolo? . . . Shitsalɔi ni tsa Kanaan maji ni etsɔ amaŋfo lɛ anaa kpɛ amɛhe akɛ Nyɔŋmɔ kpataaa amɛhiɛ mra fe bɔni efee lɛ.”​—“Haley’ Bible Handbook,” H. H. Halley, p. 161.

[Akrabatsa ni yɔɔ baafa 7]

YEHOWA MƆBƆNALƐ SU Nl FE FƐƐ LƐ

Yɛ be mli ni etsɔse atuatselɔ Israel waa lɛ sɛɛ po lɛ, Yehowa kpa emɔbɔnalɛ nine mli eha amɛ, ni ekɛɛ kɛtsɔ egbalɔ Yeremia nɔ akɛ: “Ejaakɛ Nuŋtsɔ lɛ shɛɛɛ mɔ efɔɔɔ kɛyaaa naanɔ; ejaakɛ kɛji efee mɔ nidɔɔnii po lɛ, kɛ̃lɛ emusuŋ tsɔɔ lɛ yɛ emɔbɔnalɛ falɛ lɛ naa; ejaakɛ jeee etsui naa ehaa mɔ naa amanehulu, loo efeɔ gbɔmɛi abii anidɔɔnii.”​—Yaafo 3:​31-33.

    Ga Woji (1980-2025)
    Shi Mli
    Botemɔ Mli
    • Ga
    • Kɛmaje
    • Bɔ Ni Misumɔɔ Lɛ Mihãa
    • Copyright © 2025 Watch Tower Bible and Tract Society of Pennsylvania
    • Mlai Ni Yɔɔ He
    • Ohe Saji
    • Ohe Saji Lɛ Ahe Gbɛjianɔtoo
    • JW.ORG
    • Botemɔ Mli
    Kɛmaje