Lé Bɔ ni Esa akɛ Oha Hetoo
SANEBIMƆI komɛi tamɔ nutɛ kpele ni tɛo nu hiɛ. Efã ni he hiaa fe fɛɛ lɛ etée ehe yɛ shishi. Bei pii lɛ, sane ni yɔɔ sɛɛ lɛ he hiaa waa fe sanebimɔ lɛ diɛŋtsɛ.
Kɛji mɔ ni biɔ sane lɛ miisumɔ ni ele hetoo lɛ po lɛ, le ní ooole bɔ ni esa akɛ oha hetoo lɛ baanyɛ akɔ yɔsemɔ ní oooyɔse nibii abɔ ni esa akɛ owie, kɛ he ni esa akɛ ojɛ ni otsu sane lɛ he nii lɛ he. (Yoh. 16:12) Taakɛ Yesu tsɔɔ ebɔfoi lɛ, yɛ shihilɛi komɛi amli lɛ, mɔ ko baanyɛ abi sane ko ni ebɛ hegbɛ akɛ eleɔ loo ehe baŋ sɛɛnamɔ kɛhaŋ lɛ.—Bɔf. 1:6, 7.
Ŋmalɛi lɛ woɔ wɔ ŋaa akɛ: “Nyɛhaa nyɛwiemɔ he abaa nyam daa, ni ŋoo ahi mli, ni nyɛle bɔ ni sa akɛ nyɛhaa mɔ fɛɛ mɔ hetoo.” (Kol. 4:6) No hewɔ lɛ, dani wɔɔha sane ko hetoo lɛ, ehe miihia ni wɔsusu bɔ ni wɔbaawie wɔha lɛ he, shi jeee nɔ ni wɔbaakɛɛ lɛ pɛ he.
Lé Sanebilɔ lɛ Jwɛŋmɔ
Sadukifoi lɛ bɔ mɔdɛŋ koni amɛkɛ sanebimɔ ko ni kɔɔ yoo ko ni ebote gbalashihilɛ mli shii abɔ lɛ shitee he lɛ atsɔ Yesu tsɔne. Shi kɛlɛ, Yesu le akɛ amɛheee gbohiiashitee lɛ amɛyeee. No hewɔ lɛ, beni ehaa hetoo lɛ, eha amɛsanebimɔ lɛ pɛ hetoo yɛ gbɛ ni tsu jwɛŋmɔ ni ejaaa ni amɛhiɛ, ní ji nɔ titri ni hɔ nakai sanebimɔ lɛ sɛɛ lɛ he nii. Beni Yesu kɛ niiahesusumɔ ni mɔɔ shi kɛ Ŋmalɛ mli saji ni amɛle tsuɔ nii lɛ, eha amɛle nɔ ko ní amɛsusuko he kɛtsɔko hiɛ dã—ni ji odaseyeli ni yɔɔ faŋŋ ni tsɔɔ akɛ Nyɔŋmɔ baatée gbohii ashi lɛ. Ehetoo lɛ ha eshitee-kɛ-wolɔi lɛ anaa kpɛ amɛhe aahu akɛ amɛshe gbeyei akɛ amɛaabi lɛ nɔ kroko.—Luka 20:27-40.
Nakai nɔŋŋ bɔni afee ni olé bɔ ni esa akɛ oha hetoo lɛ, esa akɛ oyɔse osanebilɔi lɛ ajwɛŋmɔi kɛ nɔ ni amɛsusuɔ he. Ákɛ nɔkwɛmɔnɔ lɛ, klasnyo loo naanyo nitsulɔ ko baanyɛ abi bo nɔ hewɔ ni oyeee Blonya lɛ. Mɛni hewɔ ebi enɛ? Ani eesumɔ ni ele nɔ hewɔ lɛ lɛɛlɛŋ, loo eetao ni ele kɛji aŋmɛɔ bo gbɛ koni oná miishɛɛ? Bɔni afee ni ole lɛ, ekolɛ ehe baahia ni obi lɛ nɔ hewɔ ni ebiɔ sane nɛɛ. Koni agbɛnɛ oha hetoo. Obaanyɛ okɛ hegbɛ lɛ hu atsu nii koni otsɔɔ lɛ bɔ ni Biblia gbɛtsɔɔmɔi asɛɛ ní wɔnyiɛɔ lɛ buɔ wɔhe kɛjɛɔ nakai gbijurɔyeli lɛ mli nifeemɔi ni ebafee nijiaŋwujee kɛ jatsu kɛha mɛi lɛ mli.
Ŋɔɔ lɛ akɛ, atsɛ bo koni obaha wiemɔ ni kɔɔ Yehowa Odasefoi ahe otsɔɔ nikaselɔi akuu ko. Kɛ́ ogbe wiemɔ lɛ naa lɛ, ekolɛ amɛbaabi bo saji. Kɛji anɔkwayeli yɛ saji ní amɛbiɔ lɛ mli ni eyɛ faŋŋ lɛ, no lɛ hetooi ni yɔɔ kuku kɛ tɛ̃ɛ ni okɛaaha lɛ baanyɛ afee nɔ ni hi fe fɛɛ. Kɛ́ sanebimɔi lɛ kɔɔ jwɛŋmɔ fɔŋ ni ahiɛ yɛ akutso lɛ mli lɛ he lɛ, no lɛ ebaahi jogbaŋŋ akɛ okɛ wiemɔi fioo ni tsɔɔ nɔ ni baanyɛ ajaje susumɔi ni mɛi babaoo hiɛ lɛ akpa hiɛ, ní otsɔɔ nɔ hewɔ ni Yehowa Odasefoi halaa akɛ amɛaaha Biblia lɛ afee mla aha amɛ lɛ mli. Yɛ be kɛ bei amli lɛ, esa akɛ asusu sanebimɔi nɛɛ ahe akɛ saji ni esa akɛ asusu he, shi jeee nɔ ni akɛmiitée béi shi—eyɛ mli akɛ ekolɛ awie he yɛ nakai gbɛ nɔ. Belɛ, hetoo ní okɛbaaha lɛ baaha otoibolɔi lɛ aná hegbɛ ní amɛkɛlɛɛ amɛsusumɔi amli, ní amɛna saji ni ja, ni ogbála Ŋmalɛ naa nɔdaamɔ nɔ ni yɔɔ wɔhemɔkɛyelii lɛ ahe lɛ mli otsɔɔ.
Mɛni obaanyɛ okɛɛ nitsumɔtsɛ ko ni sumɔɔɔ ni eŋmɛɔ bo gbɛ yɛ nitsumɔ mli koni oya kpee lɛ? Klɛŋklɛŋ lɛ, susumɔ nibii ahe kɛjɛ bɔ ni enaa lɛ ehaa lɛ mli. Ani ekolɛ kɛɛmɔ ni oookɛɛ akɛ obaasumɔ ni otsu nii kɛteke be ni ato akɛ okɛtsu nii lɛ yɛ be kroko mli lɛ baaye abua? Kɛ́ ogbála mli otsɔɔ lɛ akɛ tsɔsemɔi ni akɛhaa yɛ wɔkpeei ashishi lɛ yeɔ ebuaa wɔ ni wɔyeɔ anɔkwa, wɔfeɔ nitsulɔi ni akɛ he fɔ̃ɔ amɛnɔ lɛ, ani ekolɛ no baatsake nɔ ko? Kɛ́ otsɔɔ akɛ osusuɔ nibii ni enáa he miishɛɛ lɛ he lɛ, ekolɛ lɛ hu ebaasusu nibii ni enaa akɛ ehe hiaa bo waa yɛ oshihilɛ mli lɛ he yɛ gbɛ kpakpa nɔ. Shi kɛji eetao ni ofee nɔ ko ní anɔkwayeli bɛ mli hu? Kpoomɔ ni oookpoo yɛ faŋŋ mli kɛ susumɔi ni jɛ Ŋmalɛi lɛ amli ni okɛaafata he lɛ baatsɔɔ oshidaamɔ. Shi ani ekolɛ nɔ kpakpa ko aaanyɛ ajɛ mli aba kɛji akɛ okɛ lɛ susu he klɛŋklɛŋ akɛ, mɔ ko ni miisumɔ ni emale loo eju kɛha lɛ lɛ, hu baanyɛ emale loo eju lɛ?
Yɛ gbɛ kroko nɔ lɛ, ekolɛ oji nikaselɔ ni sumɔɔɔ ni ekɛ ehe woɔ skul nifeemɔi komɛi ni kɛ ŋmalɛ lɛ kpãaa gbee lɛ amli. Kaimɔ akɛ ekolɛ, tsɔɔlɔ lɛ kɛ bo kpãŋ gbee, ni eji egbɛnaa nii akɛ eha bulɛ ahi klas lɛ. Kaai ní jwere ohiɛ lɛ ji (1) ní ojie bulɛ kpo oha nɔ ni esusuɔ he lɛ, (2) ní ogbála oshidaamɔ lɛ mli yɛ bulɛ mli, ni (3) ofee shiŋŋ kɛha nɔ ni ole akɛ ebaasa Yehowa hiɛ. Kɛ́ nibii kpakpai baajɛ mli kɛba lɛ, no lɛ babaoo he miihia fe nɔ ni oheɔ oyeɔ ni ooowie he kuku kɛ tɛ̃ɛ kɛkɛ. (Abɛi 15:28) Kɛ́ gbekɛ ji bo lɛ, ŋwanejee ko bɛ he akɛ otsɛ kɛ onyɛ baaye abua bo koni osaa ohe yɛ nɔ ni obaakɛɛ lɛ mli.
Bei komɛi lɛ, ekolɛ ebaabi ni oku naafolɔmɔi ni mɔ ko ni yɔɔ nɔyeli hegbɛ mli lɛ kɛshi bo lɛ naa. Ekolɛ, polisifonyo, nɔyeli lɛ mli onukpa ko, loo kojolɔ ko baabi ni oha saji ni kɔɔ toiboo ni aaafee aha mla ko, oshidaamɔ akɛ Kristofonyo ni kɛ ehe wooo maŋ saji amli, loo su ni ohiɛ yɛ ohe ni okɛaawo maŋhedɔɔ nifeemɔi amli lɛ hetoo. Te esa akɛ oha hetoo tɛŋŋ? Biblia lɛ woɔ ŋaa akɛ: “Kɛ mlijɔlɛ kɛ gbeyeishemɔ.” (1 Pet. 3:15) Agbɛnɛ hu, bi ohe nɔ hewɔ ni saji nɛɛ ahe hiaa lɛ, ni okɛ bulɛ akpɛlɛ nakai nibii lɛ anɔ. Kɛkɛ lɛ mɛni? Bɔfo Paulo tsĩ mla naa hegbɛi kɛ hebuu ni eyɔɔ yɛ Roma mla lɛ mli lɛ tã, no hewɔ lɛ obaanyɛ otsĩ mla naa hegbɛi ni kɔɔ osane lɛ he lɛ tã. (Bɔf. 22:25-29) Ekolɛ, anɔkwalei ni tsɔɔ shidaamɔ ni mra be mli Kristofoi lɛ kɛ Yehowa Odasefoi ni yɔɔ jeŋ fɛɛ lɛ ekɔ lɛ he lɛ baalɛɛ nɔyeli lɛ mli onukpai lɛ ajwɛŋmɔ mli. Aloo obaanyɛ otsɔɔ bɔ ni kpɛlɛmɔ ni aaakpɛlɛ Nyɔŋmɔ nɔyeli hegbɛ nɔ lɛ kanyaa gbɔmɛi ní amɛfeɔ toiboo be fɛɛ be amɛhaa adesai amlai ní hi lɛ mli. (Rom. 13:1-14) Yɛ shihilɛ ni tamɔ nɛkɛ mli lɛ, ekolɛ abaabo Ŋmalɛ naa yiŋtoi ni yɔɔ oshidaamɔ nɛɛ sɛɛ lɛ toi jogbaŋŋ.
Sanebilɔ lɛ Jwɛŋmɔ yɛ Ŋmalɛi lɛ Ahe
Beni osusuɔ bɔ ni obaaha hetoo lɛ he lɛ, ehe baahia hu ni osusu bɔ ni osanebilɔ lɛ jwɛŋɔ Ŋmalɛ Krɔŋkrɔŋ lɛ he ehaa lɛ he. Yesu fee enɛ beni ehaa Sadukifoi lɛ asanebimɔ ni kɔɔ gbohiiashitee lɛ he lɛ hetoo lɛ. Akɛni Yesu le akɛ amɛkpɛlɛɔ Mose niŋmaai lɛ pɛ nɔ hewɔ lɛ, esusu saji ni yɔɔ Mose Woji Enumɔ lɛ amli lɛ ahe, ni ekpa ewiemɔ lɛ hiɛ ni ekɛɛ akɛ: “Shi ákɛ gbohii baate shi ekoŋŋ lɛ, Mose diɛŋtsɛ tsɔɔ.” (Luka 20:37) Ekolɛ, obaana akɛ sɛɛnamɔ yɛ he akɛ oootsɛ Biblia lɛ fãi komɛi ní otoibolɔi lɛ kpɛlɛɔ nɔ ni amɛle jogbaŋŋ lɛ sɛɛ.
Shi, kɛji otoibolɔ lɛ ebuuu hegbɛ ní Biblia lɛ yɔɔ hu? Kadimɔ nɔ ni bɔfo Paulo fee yɛ wiemɔ ni ekɛha yɛ Areopago lɛ, taakɛ aŋma yɛ Bɔfoi lɛ Asaji 17:22-31 lɛ. Ewie Ŋmalɛ mli anɔkwalei ahe ni etsɛɛɛ wiemɔ kɛjɛɛɛ Biblia lɛ mli tɛ̃ɛ. Kɛ́ ehe miihia lɛ, bo hu obaanyɛ ofee nakai. Yɛ hei komɛi lɛ, ekolɛ ehe baahia ni okɛ mɔ lɛ agba sane aahu shii abɔ dani otsɛ wiemɔi ayisɛɛ kɛjɛ Biblia lɛ mli tɛ̃ɛ. Kɛ́ oowie Biblia lɛ he lɛ, ebaafee nɔ ni hi akɛ klɛŋklɛŋ lɛ, oootsɔɔ nɔ hewɔ ni esa akɛ asusu he lɛ kuku, moŋ fe ní oootsɔɔ diɛŋtsɛ akɛ eji Nyɔŋmɔ Wiemɔ. Shi kɛlɛ, esa akɛ oti ni ma ohiɛ lɛ afee akɛ okɛ odaseyeli ni yɔɔ faŋŋ ni kɔɔ Nyɔŋmɔ yiŋtoo he lɛ baaha, koni yɛ be ni sa mli lɛ, oha otoibolɔ lɛ diɛŋtsɛ ana nɔ ni Biblia lɛ kɛɔ. Biblia lɛ kɔneɔ mɔ yiŋ babaoo fe nɔ fɛɛ nɔ ni wɔ diɛŋtsɛ wɔbaanyɛ wɔkɛɛ.—Heb. 4:12.
‘Ehe Abaa Nyam Daa’
Kwɛ bɔ ni esa jogbaŋŋ akɛ akɛɔ Yehowa, ni lɛ diɛŋtsɛ lɛ eji musuŋtsɔlɔ lɛ tsuji ní amɛha amɛwiemɔ he “abaa nyam daa, ni ŋoo ahi mli”! (Kol. 4:6; 2 Mose 34:6) Enɛ tsɔɔ akɛ esa akɛ wɔwie kɛ mlihilɛ, kɛji etamɔ nɔ ni nakai esaaa po lɛ. Esa akɛ wɔwiemɔi afee nɔ ni ŋɔɔ, shi jeee ni abaatsirɛ wiemɔ lɛ yisɛɛ loo bulɛ bɛ mli.
Gbɔmɛi babaoo yɛ nɔnyɛɛ ni naa wa shishi, ni be fɛɛ be lɛ amɛyajeɔ jɛmɔ shishi. Kɛ́ wɔtee nakai gbɔmɛi lɛ aŋɔɔ lɛ, ekolɛ amɛkɛ wɔ baawie bɔ ni esaaa. Te esa akɛ wɔha hetoo tɛŋŋ? Biblia lɛ kɛɔ akɛ: “Naajɔlɛ hetoo kuɔ mlila naa.” Nakai hetoo lɛ hu baanyɛ ajɔɔ mɔ ko ní hiɛ susumɔ ní teɔ shi ewoɔ wɔ lɛ he. (Abɛi 15:1; 25:15) Yɛ gbɔmɛi ni kɛ nibii ní esaaa kpeɔ gbi fɛɛ gbi lɛ gbɛfaŋ lɛ, su kɛ mlihilɛ gbee ni wɔkɛaawie lɛ baanyɛ afee nɔ ni amɛsumɔɔ aahu akɛ ekolɛ ebaaha amɛbo sanekpakpa ni wɔkɛba lɛ toi.
Wɔsumɔɔɔ ni wɔkɛ mɛi ni bɛ bulɛ kɛha anɔkwale lɛ jeɔ ŋwane. Shi moŋ wɔmiisumɔ ni wɔkɛ gbɔmɛi ni baaŋmɛ gbɛ ni wɔkɛ amɛ asusu Ŋmalɛi lɛ ahe lɛ afee nakai. Yɛ shihilɛ ni wɔkɛkpeɔ lɛ fɛɛ sɛɛ lɛ, wɔhaa ehiɔ wɔjwɛŋmɔ mli akɛ esa akɛ wɔha hetoo kɛ mlihilɛ kɛ nɔmimaa akɛ abaanyɛ akɛ he afɔ̃ Nyɔŋmɔ shiwoi ni jara wa lɛ anɔ.—1 Tes. 1:5.
Aŋkroaŋkro Yiŋkpɛi kɛ Saji ni Kɔɔ Henilee He
Kɛ́ Biblia mli nikaselɔ ko loo naanyo heyelilɔ ko bi bo nɔ ni esa akɛ efee yɛ shihilɛ pɔtɛɛ ko mli lɛ, te esa akɛ oha hetoo oha tɛŋŋ? Ekolɛ, ole nɔ ni bo diɛŋtsɛ obaafee. Shi esa akɛ mɔ fɛɛ mɔ atere lɛ diɛŋtsɛ esɔ̃ yɛ yiŋkpɛi ni efeɔ yɛ shihilɛ mli lɛ he. (Gal. 6:5) Bɔfo Paulo tsɔɔ mli akɛ ewo mɛi ni eshiɛ etsɔɔ amɛ lɛ hewalɛ koni “amɛbo hemɔkɛyeli lɛ toi.” (Rom. 16:26) Enɛ ji nɔkwɛmɔnɔ kpakpa kɛha wɔ akɛ wɔnyiɛ sɛɛ. Mɔ fɛɛ mɔ ni kpɛɔ eyiŋ koni titri lɛ ekɛsa e-Biblia tsɔɔlɔ lɛ loo adesa kroko hiɛ lɛ miisɔmɔ gbɔmɔ, ni ehiii shi yɛ hemɔkɛyeli naa. (Gal. 1:10) No hewɔ lɛ, ekolɛ hetoo kuku ni yɔɔ tɛ̃ɛ nyɛŋ afee nɔ ni baahi fe fɛɛ kɛha mɔ ni biɔ sane lɛ.
Belɛ, te ooofee tɛŋŋ oha hetoo yɛ gbɛ ni kɛ Biblia mli gbɛtsɔɔmɔi kpãa gbee nɔ? Obaanyɛ ogbala jwɛŋmɔ kɛya Biblia mli shishitoo mlai ni sa kɛ nɔkwɛmɔnii ni fata Biblia mli saji lɛ ahe lɛ nɔ. Yɛ shihilɛi komɛi amli lɛ, obaanyɛ otsɔɔ lɛ bɔ ni afeɔ ataoɔ saji amli koni lɛ diɛŋtsɛ etao nakai shishitoo mlai kɛ nɔkwɛmɔnii lɛ. Obaanyɛ owie shishitoo mlai kɛ sɛɛnamɔi ni yɔɔ nɔkwɛmɔnii lɛ ahe lɛ ahe, shi okɛkato shihilɛ ni yɔɔ lɛ he. Bi mɔ lɛ kɛji enaa nɔ ko yɛ mli ni baanyɛ aye abua lɛ ni ekɛfee yiŋkpɛɛ ni nilee yɔɔ mli. Wó lɛ hewalɛ ni edamɔ shishitoo mlai kɛ nɔkwɛmɔnii nɛɛ anɔ esusu gbɛ ni baasa Yehowa hiɛ lɛ he. Kɛtsɔ no nɔ lɛ, ooye oobua lɛ koni ‘etsɔse lɛ diɛŋtsɛ ehenumɔ nii lɛ koni ele ekpakpa kɛ efɔŋ mlikpamɔ.’—Heb. 5:14.
Saji Ahetoo Hamɔ yɛ Asafoŋ Kpeei Ashishi
Bei pii lɛ, Kristofoi asafoŋ kpeei haa wɔnáa hegbɛi ni wɔkɛjajeɔ wɔhemɔkɛyeli lɛ yɛ maŋ. Gbɛ kome ni wɔtsɔɔ nɔ wɔfeɔ enɛ ji kɛtsɔ saji ni abiɔ ni wɔhaa hetoo lɛ nɔ. Te esa akɛ wɔha saji ahetoo wɔha tɛŋŋ? Kɛ shwelɛ akɛ wɔkɛbaajie Yehowa yi, loo wɔkɛbaawie ehe ekpakpa. Nakai ji nɔ ni lalatsɛ David fee beni eyɔɔ “gwabɔi amli” lɛ. (Lala 26:12) Esa akɛ wɔ hu wɔwie yɛ gbɛ ni baawo nanemɛi heyelilɔi ahewalɛ lɛ nɔ, ní ekanya amɛ kɛha “suɔmɔ kɛ nitsumɔi kpakpai,” taakɛ bɔfo Paulo wo hewalɛ lɛ. (Heb. 10:23-25) Kɛ́ wɔkase nii kɛtsɔ hiɛ lɛ, ebaanyɛ eye ebua wɔ ni wɔtsu enɛ he nii.
Kɛ́ atsɛ bo koni owie lɛ, ha owiemɔi lɛ afee mlɛo, faŋŋ, kɛ kuku. Kaawie kuku lɛ fɛɛ he; wiemɔ oti kome pɛ he. Kɛ́ oha hetoo lɛ fã pɛ lɛ, ebaaha mɛi krokomɛi aná hegbɛ ni amɛkɛ wiemɔi krokomɛi afata he. Ebaafee nɔ ni sɛɛnamɔ yɔɔ he titri akɛ wɔɔma ŋmalɛi ni atsɛ yisɛɛ yɛ wolo lɛ mli lɛ anɔ mi. Kɛ́ oofee nakai lɛ, bɔɔ mɔdɛŋ ni ogbala jwɛŋmɔ kɛba ŋmalɛ lɛ fã ni wieɔ sane ni asusuɔ he lɛ he lɛ nɔ. Kasemɔ ni oha saji ahetoo yɛ bo diɛŋtsɛ owiemɔ mli moŋ fe ni oookane tɛ̃ɛ kɛjɛ kuku lɛ mli. Kɛ́ hetoo ko ni oha lɛ mɔɔɔ shi jogbaŋŋ lɛ, kaaha eegba onaa. Yɛ be kɛ bei amli lɛ, ebaa mɔ fɛɛ mɔ ni haa sane hetoo lɛ nɔ.
Eyɛ faŋŋ akɛ le ni wɔɔle bɔ ni esa akɛ wɔha sane ko hetoo lɛ biɔ babaoo fe sane lɛ hetoo ni wɔɔle kɛkɛ. Ebiɔ sɛɛyoomɔ. Shi kwɛ bɔ ni otsui nyɔɔ omli kɛji oha sane ko hetoo kɛjɛ otsui mli, ní esa mɛi krokomɛi hu atsui he lɛ!—Abɛi 15:23.