Buu-Mɔɔ INTANƐT NƆ WOJIATOOHE
Buu-Mɔɔ
INTANƐT NƆ WOJIATOOHE
Ga
@
  • ɛ
  • ɔ
  • ɛ́
  • ɛ̃
  • ɔ̃
  • ã
  • ŋ
  • á
  • BIBLIA
  • WOJI
  • ASAFOŊ KPEEI
  • mrt sane 32
  • Buu Ohe Kɛje Saji Ni Ejaaa Lɛ Ahe

Vidio ko bɛ kɛhã nɔ ni ohala nɛɛ.

Ofainɛ waa, be ni wɔtaoɔ wɔjie vidio lɛ, wɔná naagba ko.

  • Buu Ohe Kɛje Saji Ni Ejaaa Lɛ Ahe
  • Saji Krokomɛi
  • Saji Ni Tamɔ Enɛ
  • Hã Ohiɛ Ahi Ohe Nɔ Yɛ Saji Ni Ejaaa Ahe
    Wɔshiɛmɔ Kɛ Wɔshihilɛ Akɛ Kristofoi—Kpee Nifeemɔ Wolo—2023
  • Ani Soshia Midia Miiye Obi Lɛ Awui?​—Bɔ Ni Biblia Lɛ Baanyɛ Aye Abua Fɔlɔi
    Saji Krokomɛi
  • Maŋ Onukpa Ko Ni Le Helatsamɔ Saji Amli Jogbaŋŋ Lɛ Ebɔ Kɔkɔ Akɛ Social Media Baanyɛ Aye Oblahii Kɛ Oblayei Awui Waa​—Mɛni Biblia Lɛ Kɛɔ Yɛ He?
    Saji Krokomɛi
  • “Mɔ ni Náko Jwɛŋmɔ lɛ, Eheɔ Wiemɔ Fɛɛ Wiemɔ Eyeɔ”
    Buu-Mɔɔ Eetswa Yehowa Maŋtsɛyeli He Adafi—2015
Kwɛmɔ Ekrokomɛi Hu
Saji Krokomɛi
mrt sane 32
Nuu ko miibo sane ko toi kɛmiijɛ hei srɔtoi ni ekwɛ nɔ ni ja yɛ mli.

Buu Ohe Kɛje Saji Ni Ejaaa Lɛ Ahe

Ŋmɛnɛ lɛ, ewaaa kwraa akɛ abaaná saji kɛjɛ hei srɔtoi fe bei fɛɛ ni eho, saji nɛɛ ekomɛi baanyɛ aye abua bo ni ofee shweshweeshwe ni oná gbɔmɔtsoŋ hewalɛ kpakpa. Shi be ni otaoɔ saji lɛ, esa akɛ okwɛ ohe nɔ jogbaŋŋ yɛ saji ni ejaaa ahe, ekomɛi ji:

  • Adafitswai ni ejaaa

  • Amaniɛbɔi ni bɛ mli

  • Saji ni afo atã

Akɛ nɔkwɛmɔnɔ lɛ, be ni COVID-19 tsɛŋemɔ hela lɛ hé shi lɛ, jeŋmaji ekomefeemɔ lɛ hiɛnyiɛlɔ lɛ bɔ kɔkɔ akɛ, mɛi akwɛ amɛhe nɔ jogbaŋŋ yɛ amale saji ni egbɛ eshwã ni yeɔ awui waa lɛ he. Ewie akɛ, “Mɛi komɛi miiwo ŋaa fɔŋ ni yeɔ awui waa yɛ helatsamɔ gbɛfaŋ. Helatsamɔ gbɛi ni ejaaa lɛ hu efa babaoo. Agbɛnɛ hu, akɛɛ akɛɛ loo saji ni bɛ nɔdaamɔnɔ kpakpa ko egbɛ eshwã Intanɛt lɛ nɔ fɛɛ. Efɔɔ kaa akɛ agbɛɔ saji gbohii ashwãa; saji nɛɛ hãa anyɛɔ mɛi krokomɛi kɛ kui komɛi, loo akɛ amɛ yeee jogbaŋŋ.”

Anɔkwa, jeee ŋmɛnɛ abɔi saji ni ejaaa lɛ gbɛɛ-kɛ-shwamɔ. Kɛ̃lɛ, Biblia lɛ gba akɛ yɛ wɔbei nɛɛ amli lɛ, “gbɔmɛi fɔji kɛ shishiulɔi baawo wu yɛ efɔŋ mli, ni amɛbaalaka mɛi ni amɛ hu abaalaka amɛ.” (2 Timoteo 3:1, 13) Intanɛt lɛ hãa wɔnine shɛɔ saji anɔ, ni wɔ hu wɔgbɛɔ saji nɛɛ wɔshwãa akɛni wɔleee akɛ amɛ ji saji ni bɛ mli lɛ hewɔ, shi jeee akɛ wɔmiibɔ mɔdɛŋ wɔlaka mɛi krokomɛi. Enɛ hewɔ lɛ, wɔ-email, social media, kɛ amaniɛbɔi ni wɔnine shɛɔ nɔ yɛ wɔfoŋ kɛ ehenɔi lɛ anɔ lɛ babaoo bafeɔ saji ni atsake hiɛ kɛ saji ni jeee anɔkwale.

Te obaafee tɛŋŋ obu ohe kɛje saji ni ejaaa kɛ afo atã saji ni bɛ nɔdaamɔnɔ kpakpa ko lɛ ahe? Naa Biblia shishitoo mlai komɛi ni baanyɛ aye abua bo.

  • Nuu ko miisusu nibii komɛi ni ena kɛ nibii komɛi ni enu lɛ ahe.

    Jeee nɔ fɛɛ nɔ ni onaa loo onuɔ lɛ esa akɛ ohe oye

    Nɔ ni Biblia lɛ kɛɔ: “Mɔ ni jwɛŋmɔ esako lɛ heɔ wiemɔ fɛɛ wiemɔ eyeɔ, shi hiɛtɛ̃lɔ kwɛɔ enajifaamɔi jogbaŋŋ.”​—Abɛi 14:15.

    Kɛ́ wɔkwɛɛɛ ni ahi lɛ ewaaa kwraa akɛ abaalaka wɔ. Saji nɛɛ ekomɛi ji, mfonirii ni aŋmala nibii yɛ nɔ loo shishi, vidioi ni sɛɛ kɛlɛɛɛ ni akɛwoɔ Intanɛt lɛ nɔ, titri lɛ kɛtsɔ social media nɔ. Bei pii lɛ, afeɔ nibii nɛɛ ni akɛwo mɛi anaa ŋmɔlɔ. Kɛ̃lɛ, ewaaa kwraa akɛ abaatsake mfonirii kɛ vidioi nɛɛ ahiɛ, loo akahã ana mfoniri loo vidio lɛ he saji fɛɛ. Mɛi nyɛɔ amɛfeɔ mɔ ko he vidio diɛŋtsɛ, ni obaana ni mɔ lɛ miifee nɔ ko loo eewie nɔ ko yɛ vidio lɛ mli, shi yɛ anɔkwale mli lɛ mɔ ni ona yɛ vidio lɛ mli lɛ efeko nakai nii lɛ loo ewieko nakai.

    “Saji ni ejaaa ni niiamlitaolɔi lɛ naa yɛ social media lɛ nɔ lɛ babaoo lɛ, amɛji mfonirii kɛ vidioi ni atsake hiɛ loo ahãaa ale saji fɛɛ ni kɔɔ he bɔ ni afee ni akɛlaka mɛi.”​—Axios Media.

    Bi ohe akɛ: ‘Ani sane ni yɔɔ mli lɛ ji anɔkwale, aloo afee koni akɛwo mɛi anaa ŋmɔlɔ?’

  • Shwɛde.

    Susumɔ he ni sane lɛ jɛ lɛ he, kɛ sane hu ni yɔɔ mli lɛ he

    Nɔ ni Biblia lɛ kɛɔ: “Nyɛkaa nii fɛɛ nyɛkwɛa.”​—1 Tesalonikabii 5:21.

    Dani obaahe sane ko oye loo okɛ sane ko loo vidio baasɛndi mɔ ko lɛ, kɛ́ mɛi pii le sane lɛ po loo awie he shii abɔ yɛ adafitswai amli lɛ, taomɔ mli jogbaŋŋ okwɛ akɛ eji anɔkwale lo. Mɛɛ gbɛ nɔ obaatsɔ ofee enɛ?

    Bi ohe akɛ, ‘Ani miheɔ he ni sane lɛ jɛ loo mɔ ni kɛɛ sane lɛ miyeɔ?’ Adafitswaa nitsumɔi kɛ kui komɛi tsakeɔ saji komɛi ahiɛ, loo amɛwieɔ sane lɛ bɔ ni amɛ amɛbaaná he sɛɛ loo bɔ ni ekɛ paati ni amɛyɔɔ mli lɛ susumɔi kpãa gbee. Okɛ nɔ ni onaa yɛ adafitswaahe kome mli lɛ ato adafitswaahe kroko nɔ he. Bei komɛi lɛ, onanemɛi baatsɔ e-mail, loo social media nɔ amɛkɛ sane ni ejaaa loo sane ni bɛ mli ahã bo ni amɛjeee gbɛ. No hewɔ lɛ, kaahe adafitswaa sane ko oye ja ona he ni sane lɛ jɛ diɛŋtsɛ.

    Kwɛmɔ kɛji saji ni yɔɔ adafitswaa lɛ mli lɛ ji nɔ ni ba nyɛsɛɛ nɛɛ nɔŋŋ ni eja lo. Kwɛmɔ deeti ni yɔɔ he, taomɔ anɔkwalei ni yɔɔ sane lɛ mli, kɛ odaseyelii ni fiɔ nɔ ni akɛɛ lɛ sɛɛ. Kwɛmɔ ohe nɔ jogbaŋŋ, titri lɛ kɛ́ efee tamɔ nɔ ni afo amaniɛbɔɔ lɛ kuku, loo kɛ́ abɔ amaniɛ lɛ bɔ ni baahã etee henumɔ pɔtɛ̃ɛ ko shi.

    “Amrɔ nɛɛ, bɔ ni ataoɔ sane mli jogbaŋŋ akwɛɔ kɛji eji anɔkwale lɛ he ebahia waa tamɔ dɛŋfɔmɔ nɔŋŋ.”​—Sridhar Dharmapuri, Jeŋmaji Ekomefeemɔ lɛ onukpa ko ni kwɛɔ niyenii he shweshweeshwefeemɔ lɛ nɔ.

    Bi ohe akɛ: ‘Ani adafitswaa loo amaniɛbɔɔ nɛɛ miiwie mɛi asusumɔi ahe oookɛɛ amɛji anɔkwalei, loo eewie sane lɛ koni efĩ fã kome pɛ sɛɛ?’

  • Wolo ni akadi nibii komɛi yɛ nɔ.

    Hã anɔkwa saji akudɔ bo, jeee osusumɔi

    Nɔ ni Biblia lɛ kɛɔ: “Mɔ fɛɛ mɔ ni kɛ ehiɛ fɔ̃ɔ lɛ diɛŋtsɛ etsui nɔ lɛ, kwashia ni.”​—Abɛi 28:26.

    Bei pii lɛ, wɔheɔ saji ni fĩɔ nɔ ni wɔmiitao wɔhe wɔye loo wɔsusumɔi asɛɛ lɛ wɔyeɔ. Ni bei pii lɛ, Intanɛt nitsumɔhei lɛ kwɛɔ saji ni wɔnyaa he kɛ nibii ni wɔtao yɛ Intanɛt lɛ nɔ be ko ni eho, ni amɛhãa wɔ adafitswai kɛ social media nɔ nibii ni amɛsusuɔ akɛ wɔnyaa he. Shi, saji ni wɔsumɔɔ ni wɔnu lɛ jeee be fɛɛ be ehe hiaa wɔ loo esa akɛ wɔnu.

    “Mɛi baanyɛ amɛjwɛŋ nii anɔ kɛya shɔŋŋ ni amɛsusu emli nɔ fɛɛ nɔ he, shi bei pii lɛ nibii ni wɔtaoɔ, nibii ni wɔhiɛ kã nɔ, kɛ nibii ni kanyaa wɔ lɛ hãa wɔkpɛlɛɔ nibii komɛi anɔ akɛ amɛji anɔkwale, kɛ́ nakai nibii lɛ fĩɔ nɔ ni wɔmiisumɔ ni wɔhe wɔye lɛ sɛɛ.”​—Peter Ditto, jwɛŋmɔ he nilelɔ.

    Bi ohe akɛ: ‘Ani miina sane nɛɛ akɛ eji anɔkwale akɛni eji nɔ ni miitao mahe maye lɛ hewɔ?’

  • Akɛ saji ni ejaaa lɛ miiwo bɔɔla mli.

    Kaagbɛ saji ni ejaaa lɛ oshwã

    Nɔ ni Biblia lɛ kɛɔ: “Kaagbɛ sane ni bɛ mli oshwã.”​—2 Mose 23:1.

    Kaimɔ akɛ, saji ni okɛɔ mɛi krokomɛi loo okɛhãa mɛi krokomɛi lɛ baanyɛ asa bɔ ni amɛsusuɔ nii ahe amɛhãa kɛ bɔ ni amɛfeɔ amɛnii amɛhãa lɛ he. Kɛ́ ojeee gbɛ po ni okɛ sane ni ejaaa hã mɔ ko lɛ, ebaanyɛ ni eye awui waa.

    “Be fɛɛ be lɛ, nɔ klɛŋklɛŋ ni esa akɛ ofee ji, too otsui shi, mɛɛ fioo ni obi ohe akɛ, ʻAni miyɛ nɔmimaa diɛŋtsɛ akɛ sane nɛɛ ji anɔkwale, ni no hewɔ lɛ manyɛ makɛɛ mɔ ko loo mikɛhã mɔ ko?’ Kɛ́ mɔ fɛɛ mɔ feɔ nakai kulɛ, saji ni bɛ mli loo ejaaa ni egbɛ eshwã Intanɛt lɛ kɛ social media nɔ lɛ anɔ baagbɔ kwraa.”​—Peter Adams, eji kuu ko ni atsɛɔ lɛ News Literacy Project lɛ sɛinɔtalɔ lɛ sɛɛmɔ.

    Bi ohe akɛ: ‘Ani miikɛɛ mɔ ko sane nɛɛ loo mikɛmiihã lɛ akɛni mile akɛ eji anɔkwale lɛ hewɔ?’

Anɔkwalei ni kɔɔ saji ni bɛ nɔdaamɔnɔ loo akɛɛ akɛɛ saji ahe

Jwɛŋmɔ he nilelɔ ko ni atsɛɔ lɛ Shauna Bowes lɛ wie akɛ, “Saji ni bɛ nɔdaamɔnɔ miiná mɛi asusumɔi kɛ amɛnifeemɔi anɔ hewalɛ fe be fɛɛ ni eho. Naa nibii ni esa akɛ ole yɛ saji ni bɛ nɔdaamɔnɔ loo akɛɛ akɛɛ saji ahe.

Mɛni ji akɛɛ akɛɛ saji loo saji ni bɛ nɔdaamɔnɔ? Eji saji ni akɛɔ mɛi loo ahãa mɛi nuɔ he akɛ kui komɛi ni yɔɔ hewalɛ waa etsɔ ŋaa koni amɛye awui loo amɛhã oshãra ko ni yɔɔ gbeyei aba.

Mɛni hewɔ saji nɛɛ yɔɔ oshãra waa nakai? Saji nɛɛ hãaa ahe saji kɛ amaniɛbɔi ni kui loo aŋkroaŋkroi ni anyɛɔ amuɔ afɔ̃ɔ amɛnɔ lɛ kɛhãa lɛ aye, ni ekomɛi baanyɛ ahã mɛi akpoo ŋaawoi kpakpai ni kɔɔ hewalɛnamɔ loo shweshweeshwefeemɔ he. Saji loo tsɔɔmɔi ni tamɔ nakai lɛ baanyɛ ahã akɛ mɛi ni amuɔ afɔ̃ɔ amɛnɔ ni afolɔɔ amɛnaa lɛ aye yɛ gbɛ ni ejaaa nɔ loo aye amɛ awui.

Mɛni hewɔ saji ni bɛ nɔdaamɔnɔ loo akɛɛ akɛɛ saji ehé shi waa lɛ? Encyclopaedia Britannica lɛ wie akɛ, saji ni bɛ nɔdaamɔnɔ loo akɛɛ akɛɛ saji gbɛɔ eshwãa waa “be ni mɛi efee yeyeeye yɛ hei srɔtoi, amɛnaaa nɔ ni amɛbaafee, loo be ni nibii amli ewa, tamɔ be ni ta miiya nɔ ni shika saji ahe ewa, kɛ be ni nibii tamɔ ahum kɛ nugbɔnɛmɔ ni naa wa waa, shikpɔŋhosomɔ kɛ tsɛŋemɔ helai ni gbeɔ mɔ eba.” Yɛ shihilɛ ni wa waa loo ni yɔɔ gbeyei tamɔ nakai amli lɛ, mɛi kpɛlɛɔ saji ni bɛ nɔdaamɔnɔ loo akɛɛ akɛɛ saji anɔ, ejaakɛ nomɛi fĩɔ nibii ni amɛheɔ amɛyeɔ lɛ asɛɛ loo ehãa amɛnuɔ nɔ hewɔ ni nibii gbohii baa lɛ ashishi.

Mɛɛ gbɛ nɔ Biblia lɛ baanyɛ abu ohe kɛje saji ni bɛ nɔdaamɔnɔ loo akɛɛ akɛɛ saji ahe? Ŋaawoi kpakpai yɛ Biblia lɛ mli ni baanyɛ aye abua wɔ ni wɔkaye wɔtsui tsɔ be ni wɔkɛ haomɔi loo shihilɛi ni naa wala miikpe. Ehãa wɔnaa nɔ diɛŋtsɛ ni hãa naagbai ni wɔnaa lɛ baa kɛ gbɛi anɔ ni abaatsɔ atsu naagbai nɛɛ ahe nii. Kɛ́ ootao ole enɛ he saji krokomɛi lɛ, kwɛmɔ vidio ni ji Mɛni Hewɔ Esa Akɛ Okase Biblia Lɛ?

    Ga Woji (1980-2025)
    Shi Mli
    Botemɔ Mli
    • Ga
    • Kɛmaje
    • Bɔ Ni Misumɔɔ Lɛ Mihãa
    • Copyright © 2025 Watch Tower Bible and Tract Society of Pennsylvania
    • Mlai Ni Yɔɔ He
    • Ohe Saji
    • Ohe Saji Lɛ Ahe Gbɛjianɔtoo
    • JW.ORG
    • Botemɔ Mli
    Kɛmaje