Karea Ake A Kakukureia Nanon Te Atua Rimoa
“A bane ni motikaki bukiia mataniwiia ibonga ba a na anganga bwain tituaraoi ma karea.”—EBERA 8:3.
1. Bukin tera ngkai aomata a namakina kainnanoan kawaran te Atua?
“TE ANGA KAREA e taraa n ae e a riki bwa ‘anuani maiuia aomata man bungiakiia,’ n aron naba te tatataro; bwa teuana mai buakon bwaai aikai e kaota iai ana kaantaninga te aomata ibon ibukina, ao are teuana e kaota iai ana kaantaninga te aomata ibukin te Atua,” e koroia te tia nenera rongorongon rimoa ake a kaineti ma te Baibara, are arana Alfred Edersheim. Man te tai are e a rin te bure n te aonnaba, ao e a karika te aki rau n nano ibukin karaoan ae buakaka, e karaureia aomata ma te Atua, ao e karika inanoia aomata namakinan ae akea te kaantaninga ibukin reken ae riai. E kainnanoaki te kamaiuaki man bwaai aikai. E kai ataaki ae ngkana aomata a noria bwa a kakaiaki aroia, ao a namakina riain kawaran te Atua ibukin buokaia.—I-Rom 5:12.
2. Tera rongorongon karea ake a karaoaki rimoa ake ti kunei n te Baibara?
2 Te moan rongorongo n te Baibara ibukin karaoan anga karea nakon te Atua e taekinaki ni kaineti ma Kain ao Abera. Ti wareka ae kangai: “Ao aio arona n te bongina, ba e uoti uaan te tano Kain ba karean Iehova. Ao Abera e uotiia naba karimoani bunin ana nanai ma neneaia.” (Karikani Bwaai 4:3, 4) Imwina riki, ti noria bwa Noa, are e kamaiuaki iroun te Atua rinanon te Ieka ae taabangaki are e kamauna te roro ae buakaka are e maiu n ana bong, e namakina riain “kareani karea ni kabuokaki i aon te baonikarea,” nakon Iehova. (Karikani Bwaai 8:20) N taai ake tabeua, imwin iangoan ana berita te Atua ao kakabwaiana mairouna, Aberaam are ana toro te Atua ae kakaonimaki ao raoraona, e a kairaki iai, bwa e na ‘katea te baonikarea ma n taboa aran Iehova.’ (Karikani Bwaai 12:8; 13:3, 4, 18) Imwina riki, Aberaam e kaitara ma kataakin ana onimaki ae te kabanea ni korakora, ngke e tuangaki iroun Iehova bwa e na kareana natina are Itaaka, bwa te karea ni kabuokaki. (Karikani Bwaai 22:1-14) E ngae ngkai a uarereke rongorongo aikai, ma a kaota te oota ae bati i aon taekan te anga karea, n aron ae ti na noria.
3. Tera aron kakawakin taiani karea n te taromauri?
3 Man rongorongon te Baibara aikai ao tabeua riki, e teretere bwa a kamani kakawaki taian anganga karea, bwa kanoan te taromauri, imwain are Iehova e a katei tua aika a katereterea aron karaoan anne. Ni kaineti ma anne, te boki teuana e kabwarabwara te “karea,” bwa “te katei irouia Aaro are iai te bwai teuana are e anganaki nakon te atua temanna ibukin karekean, kateimatoan, ke manga kaokan ana itoman ae raoiroi te tia anga karea, ma are e iangoaki irouna bwa e tabu.” Ma iai titiraki tabeua aika kakawaki aika a riki mai iai, aika a riai n rinanoaki raoi iroura, n aron ae: Bukin tera bwa e kainnanoaki te karea n te taromauri? Aekakin karea raa ake a butimwaeaki iroun te Atua? Ao tera nanon karea ake a karaoaki rimoa ibukira ni boong aikai?
Bukin Tera bwa A Kainnanoaki Karea?
4. Tera mwiin aia bure Atam ma Nei Ewa?
4 Ngke e bure Atam, e bure man nanona ni kan karaoia. Anaakin ao kanakin uaan te kai n ataa te raoiroi ao te buakaka, bon te mwakuri n aki-ongeaba are e karaoia ni bon nanona. Boon te mwakuri n aki-ongeaba anne bon te mate, n aron are e a katereterea te Atua: “N te bong are ko amarake mai iai ao ko na boni mate.” (Karikani Bwaai 2:17) N tokina, Atam ma Nei Ewa a taiakina boon te bure—a boni mauna.—Karikani Bwaai 3:19; 5:3-5.
5. Bukin tera Iehova ngke e bairea aron buokaia natin Atam, ao tera are e karaoia te Atua ibukiia?
5 Ma tera aroia natin Atam? Kioina ngke a itiuaki n te bure ao te aki-kororaoi mairoun Atam, a karaureaki naba ma te Atua n akea aia kaantaninga, ao a na mate n aroia naba ara moan taanga n aomata. (I-Rom 5:14) Ma Iehova bon tiaki tii te Atua ae iai irouna te kaeti taeka ae riai ao te mwaaka, ma iai naba irouna te aroaro teuana ae e kaotiota riki—te tangira. (1 Ioane 4:8, 16) Mangaia are boni ngaia ae e moani bairea aron te kaiooki. Ngke e a tia n taekinna bwa “boon te bure te mate,” ao e a manga kangai te Baibara, “ma ana bwai n tituaraoi te Atua te maiu are aki toki i nanoni Kristo Iesu are ara Uea.”—I-Rom 6:23.
6. Tera nanon Iehova ni kaineti ma kangaanga aika a riki imwiin ana bure Atam?
6 Te bwai are e karaoia Iehova ae te Atua ibukin kakoroan bukin te bwai n tituaraoi aei, bon karekean te bwai ae e kona ni kabooa mwin are e bua, imwin ana bure Atam. N te taetae n Ebera, te taeka ae ka·pharʹ rimoa e nanona tao “rabuna,” ke tao “kaoa nako,” ao e a rairaki naba bwa “raoiakina.”a N taekana tabeua, Iehova e katauraoa te waaki ae e kona n rabuna te bure are e reke mairoun Atam ma ni manga kamauna te kabuanibwai are e a riki mai iai, bwa a aonga, aomata ake a tau n anganaki te bwai n tituaraoi aei, ni kona ni kainaaomataki man kabureaia nakon te bure ao te mate.—I-Rom 8:21.
7. (a) Tera te kaantaninga are e a reke man ana motikitaeka te Atua i aon Tatan? (b) Tera boon kainaaomatakiia aomata man te bure ao te mate, ae e riai ni kabwakaaki?
7 E kabwarabwaraki teutana te kaantaninga ibukin te kainaaomataki man te bure ao te mate ngke a tibwa bure te moan taanga n aomata. E kangai Iehova ngke e kanakoa ana motikitaeka i aon Tatan: “N na kaki te kakaiwi i marenam ma te aine aei, ao i marenan am kariki ma ana kariki: e na kaikoaka atum, ao ane ko na kaikoaka bukini waena ngkoe.” (Karikani Bwaai 3:15) Rinanon te taetae ni burabeti aei, e a kaotaki te kaantaninga ae raoiroi ibukia aomata ni kabaneia akana a na onimakina te berita aei. Ma iai naba boon te kainaaomataki aei ae e riai ni kabwakaaki. Te Kariki are e beritanaki e na aki tii roko ni kamauna Tatan; ma e riai naba ni kaikoakaki bukini waen te Kariki aei, are nanona, e riai n rinanon te mate ae aki teimatoa.
8. (a) E a kanga Kain n aki kakoroa bukin ae e kaantaningaki? (b) Bukin tera bwa e a butimwaeaki ana karea Abera iroun te Atua?
8 Akea te nanououa bwa Atam ma Nei Ewa a iaiangoia bwa antai ae e na riki bwa te Kariki are beritanaki. E kangai Nei Ewa ngke e bungia ana karimoa are Kain: “E a reke i rou te aomata mairoun Iehova.” (Karikani Bwaai 4:1) E iangoia bwa tao natina ae e na riki bwa te Kariki? Ngkana e iangoa anne ke ngkana e aki, ma Kain ma natina a aki kakoroa bukin ana kaantaninga iai. N te itera are teuana, tarina are Abera e kaota onimakinan ana berita te Atua irouna, ao e kairaki bwa e na kareana karimoan ana nanai tabeman bwa te karea nakon Iehova. Ti wareka ae kangai: “Bon n te onimaki are e anga karea Abera nakon te Atua ae raoiroi riki nakon ana karea Kain, ao e riki arei ba te kaotioti i bukina ba e raoiroi.”—Ebera 11:4.
9. (a) Tera are e onimakinna Abera, ao tera aron kaotakin anne irouna? (b) Tera mwiin ana karea Abera?
9 Ana onimaki Abera bon tiaki te aeka n onimaki are e tii onimakinna bwa iai te Atua, are tao ai aron ana onimaki Kain. Ma Abera e onimakina ana berita te Atua are e na iai te Kariki are e na karika kamaiuaia aomata aika kakaonimaki. E aki kaotaki nakoina bwa e na kanga ni kakoroaki bukin te berita aei, ma ana berita te Atua e kaotaia Abera bwa e na riai n iai te aomata temanna ae e na kaikoakaki bukini waena. Eng, e reke ana iango iai bwa e na riai ni katutuaki te raraa—ae boni ngaia oin raoi aron te karea. Abera e anga te bwai n tituaraoi ae iai reitana ma te maiu ao te raraa nakon teuare bon Nibwan te maiu, bwa kaotan kaantaningan ao ingaingan nanona ni kan nora kakoroan bukin ana berita Iehova. Kaotan ana onimaki n te aro aei e a karika ana karea Abera bwa te bwai ni kakukurei iroun Iehova, ao n te aro ae uarereke, e kaota oin raoi bukin te karea—ae te aro are aomata aika aki-kororaoi a kona ni kawara te Atua ni karekea akoakiia mairouna.—Karikani Bwaai 4:4; Ebera 11:1, 6.
10. E a kanga ni kateretereaki nanon raoi te karea ngke Iehova e tuanga Aberaam bwa e na kareana Itaaka?
10 Nanon raoi te karea e a kateretereaki raoi ngke Iehova e tuanga Aberaam bwa e na kareana natina are Itaaka bwa te karea ni kabuokaki. E ngae ngke e bon aki katiaaki karaoan te karea aei, ma e a riki bwa bannan te bwai are e na karaoia Iehova—are e na kareana Natina ae ana rikitemanna bwa te karea ae te kabanea ni kakannato, bwa e aonga ni kakoroaki bukin Nanona nakon te botannaomata. (Ioane 3:16) Rinanon karea ao angabwai ake a katauaki n te Tua Mairoun Mote, Iehova e kaotii banna ni burabeti ake a na reiakiniia ana aomata ake a rineaki bwaai ake a riai ni karaoi ngkana a na kabwaraki aia bure, ma ni kateimatoa aia kaantaninga ibukin kamaiuaia. Tera reireiara mani bwaai aikai?
Karea Aika A Butimwaeaki Iroun Iehova
11. Tera aeka ni karea aika uoua ake a karaoaki irouia mataniwiia ibonga i Iteraera, ao bukin tera ngke e kakaraoaki anne?
11 “Ba a bane ni motikaki bukiia mataniwiia ibonga ba a na anganga bwain tituaraoi ma karea,” e taku te abotoro Bauro. (Ebera 8:3) Taraia bwa Bauro e kaokoroi bwaai ake a anganganaki iroun te mataniwi n ibonga i Iteraera rimoa nakon rinan aika uoua, aika “bwain tituaraoi” ao “karea,” ke “karea i bukini buure.” (Ebera 5:1) Aomata a anganga bwaai n tituaraoi ibukin kaotan aia tangira ao aia kaitau, ao ibukin karekean te iraorao, te akoaki, ke butimwaeaia. (Karikani Bwaai 32:20; Taeka N Rabakau 18:16) N aron anne, a mwaiti angabwai ake a katauaki i aan te Tua ake a kona n taraki bwa “bwain tituaraoi” nakon te Atua ibukin kakaean ana tangira ao ana akoi.b Riaoakin te Tua e kainnanoa manga raoiakinan te tia bure, ao a karaoaki “karea i bukini buure” ibukin kabooan mwin are e a riki. Booki n te Baibara aika a atongaki bwa te Pentateuch, ao a moamoa riki Te Otinako, Nakoaia Ibonga, ao Warekaia Iteraera, a taekin rongorongo aika mwaiti ni kaineti ma karea ao bwai n tituaraoi aika kakaokoro nako. E ngae ngkai e kangaanga iroura ataakin ao uringan rongorongo aikai ni kabane, ma iai reirei tabeua mai iai aika kakawaki aika ti riai ni mutiakini ni kaineti ma karea aika kakaokoro.
12. E ngaa n te Baibara are ti kunea iai kabwarabwaran taiani karea ke angabwai n te Tua?
12 Ti noria n Nakoaia Ibonga mwakorona 1 nakon 7, aekakin karea aika kakawaki riki aika nimaua—karea ake a kabuokaki, karea aika baraua, karea ni kan raoi, karea ni kabwarai buure, ao karea ni kabwara buakaka—a kaokoroaki ni kabwarabwaraki raoi, e ngae ngke karea aikai tabeua a karaoaki n tii teuana te tai. Ti noria naba bwa karea aikai a kabwarabwaraki uoua te tai ni mwakoro aikai, i aan uaiakinan kaantaninga aika uoua: teuana te tai n Nakoaia Ibonga 1:2 nakon 6:7, ike e kabwarabwaraki iai ae e na kareanaki i aon te bao ni karea, ao te kauoua n tai n Nakoaia Ibonga 6:8 nako 7:36, ike e kaotaki iai mwakoron te karea aika tibwangaia ibonga ao aika a katauaki ibukin te tia uota te karea. Ao ngkanne, ni Warekaia Iteraera mwakorona 28 ao 29, ti nora ae e kona n iangoaki bwa te kaetieti ibukin tain karaoan taian karea, are e kaotii karea ake a riai ni karaoaki ni katoa bong, ni katoa wiki, ni katoa namwakaina, ao n aia toa ake a karaoi ni katoa ririki.
13. Kabwarabwarai karea ake a uotaki bwa bwai n tituaraoi nakon te Atua, n oin nanoia aomata.
13 Tabeua mai buakon karea ake a karaoaki n oin nanon te aomata bwa bwai n tituaraoi ke ibukin karekean te akoaki mairoun te Atua, bon karea ake a kabuokaki, karea ni baraua, ao karea ni kan raoi. Taan rabakau tabeman a kakoaua bwa te taeka n Ebera are nanona “karea ni kabuokaki,” e nanona “te karea n rierake” ke “te karea ae e rierake.” E riai aei ibukina bwa ngkana e karaoaki te karea ni kabuokaki, e kabuokaki rabwatan te man are kamateaki i aon te bao ni karea, ao e rierake te boiarara ae kamaiu nakon te Atua are i karawa. Te bwai ae kaokoro n te karea ni kabuokaki bwa ngke e a tia ni katimtimwaki raraan te karea irarikin te bao ni karea, rabwatan te man ae bwanin e kareanaki nakon te Atua. Ibonga, a “kabanea ni kabuokia i aon te baonikarea, ba te karea ni kabuokaki, ae te karea ae kabuokaki n te ai, ae te boi ae boiarara nakon Iehova.”—Nakoaia Ibonga 1:3, 4, 9; Karikani Bwaai 8:21.
14. E a kanga aron karaoan te karea ni baraua?
14 Te karea ni baraua e kabwarabwaraki n Nakoaia Ibonga mwakorona 2. Bon te karea ae te baraua, ae karaoaki n oin nanon te aomata, are n angiin te tai e kamwaimwaki te baraua n te oera ao e renganaki n te ribano. “[Te ibonga] e na abuta te abutana maiai mani barauana ane manti raoi, ao mani bwana, ma ribanona ni kabanea; ao e na kabuokia te ibonga ba kanuringan te baenne i aon te baonikarea, ao te karea ae kabuokaki n te ai, ao te boi ae boiarara nakon Iehova.” (Nakoaia Ibonga 2:2) Te ribano bon teuana mai buakon renganan te boiarara ae tabu ae kabuokaki n te bao ni karea ibukin karea aika boiarara ae mena n te umwa-n-rianna ae tabu ao te tembora. (Te Otinako 30:34-36) E iangoa aei te Uea are Tawita ngke e kangai: “E na kamenaki au tataro i matam ba kaanga te karea ae boiarara; Ao arorani baiu ba kaanga te karea n te tairiki.”—Taian Areru 141:2.
15. Tera bukin karaoan te karea ni kan raoi?
15 Te karea riki teuana are e anganaki n oin nanon te aomata bon te karea ae te angabwai ni kan raoi, are e kabwarabwaraki n Nakoaia Ibonga mwakorona 3. Te ara anne e kona naba n rairaki bwa “te karea n anga bwai ibukin karekean te raoi.” N te taetae n Ebera, te taeka ae “raoi,” e nanona ae bati riki nakon ae akean te buaka ke akean te kiriwe. “E nanona anne n te Baibara, ma e nanona naba aron te itoman ke te rau ma te Atua, te marimari, te kimwareirei, ao te kukurei,” e taku te boki ae Studies in the Mosaic Institutions. Mangaia are karea ni kan raoi a anganaki tiaki ibukin karekean te rau ma te Atua bwa aongkoa e na karauaki nanona, ma ibukin kaotan te kaitau ke ibukin karaoiroan te kakabwaia ae te rau ma te Atua ae e a tia n namakinaki irouia aomata ake a akoaki irouna. Bon iai naba tibwangaia ibonga ao te tia anga te karea anne ngke e a tia ni kareanaki te raraa ao te nenea nakon Iehova. (Nakoaia Ibonga 3:17; 7:16-21; 19:5-8) N te aro ni kaikonaki ae tamaroa, te tia anga te karea, taian ibonga, ao Iehova ae te Atua naba, kaanga, a bane ni buokanibwai ni kana te marike teuana, are e kaotaki iai te iraorao n rau imarenaia.
16. (a) Tera bukin karaoan te karea ni kabwarai buure, ao te karea ni kabwara buakaka? (b) Tera okoron karea aikai man te karea ni kabuokaki?
16 Ibuakon karea ake a anganaki ibukin kakaean kabwarani buure ke ibukin kabooan mwin buure n riaoakin te Tua, bon iai naba karea ni kabwarai buure, ao karea ni kabwara buakaka. E ngae ngkai karea aikai a kabuokaki naba i aon te bao ni karea, ma a kaokoro ma te karea ni kabuokaki n te aro are e aki kareanaki rabwatan te man ae bwanin nakon te Atua, ma tii te nenea ao bwain rabwatan te man tabeua. Nikirana e a kamaunaki itinanikun te kaembwa, ke n taai tabetai, a kanaki irouia ibonga. E kakawaki ataakin te kaokoro aei. Te karea ni kabuokaki e kareanaki nakon te Atua bwa te bwai n tituaraoi nakon te Atua bwa e aonga ni kona ni kawaraki, mangaia are bon te karea nakon te Atua n tii ngaia, ao e kabaneaki te karea n anganaki nakoina. N angiin te tai, te karea ni kabuokaki e rimoaki n te karea ni kabwarai buure, ke te karea ni kabwara buakaka, are e kaotia bwa ngkana e na butimwaeaki ana bwai n tangira te tia bure iroun te Atua, ao e riai moa ni kabwaraki ana bure.—Nakoaia Ibonga 8:14, 18; 9:2, 3; 16:3, 5.
17, 18. E katauaki te karea ni kabwarai buure ibukin aeka ni buure ra ao tera bukin te karea ni kabwara buakaka?
17 Te karea ni kabwarai buure e kona ni butimwaeaki tii ibukin kabwarani buure n riaoakin te Tua ake a karaoaki n tiaki nanon te aomata, ao buure ake a karaoaki ibukin mamaaran te rabwata. “Ngkana tao e bure te aomata temanna n aki ataia, n te bwai teuana i buakoni baika E tua Iehova ba a na aki karaoaki,” te tia bure e riai n anga te karea ni kabwarai buure ae botau ma kakannatona ibuakoia aomata. (Nakoaia Ibonga 4:2, 3, 22, 27) N te itera are teuana, taani bure ake a aki raraoma a koreaki nako; akea te karea ae kona ni karaoaki ibukiia.—Te Otinako 21:12-15; Nakoaia Ibonga 17:10; 20:2, 6, 10; Warekaia Iteraera 15:30; Ebera 2:2.
18 E kateretereaki nanon karaoan karea ni kabwara buakaka, ao te kaantaninga ae aana karea aikai, n Nakoaia Ibonga mwakorona 5 ao 6. Tao e bure te aomata n tiaki nanona. Ma e ngae n anne, tao ana bure e riaon inaaomataia raoraona ke Iehova ae te Atua, ao e riai ni manga raoiakinaki ke ni kaetaki te buakaka anne. Iai rinanin buure tabeua ake a taekinaki iai. Tabeua bon buure aika e karaoia te aomata n tii ngaia (5:2-6), tabeua bon buure nakon “baika tabu aika ana bwai Iehova” (5:14-16), ao tabeua ake tao a kona naba n ataaki karaoaia iroun te tia bure, bon buure ake a riki ibukin tangiran ae buakaka, ke mamaaran te rabwata (6:1-3). Irarikin kaotan buure aikai, te tia bure iai e riai ni kabooa mwin ana bure ngkana e riai, ao ngkanne, e na uota te karea ni kabwara buakaka nakon Iehova.—Nakoaia Ibonga 6:4-7.
Te Bwai ae Raoiroi Riki ae E na Roko
19. Bukin tera Iteraera ngke e aki akoaki iroun te Atua, e ngae ngke iai te Tua ma taiani karea ake a katauaki iai?
19 Te Tua Mairoun Mote, n ikotaki ma karea ao bwai n tituaraoi aika mwaiti aika a katauaki iai, e anganaki nakoia tibun Iteraera bwa a aonga ni kona ni kawara te Atua ni karekea ma ni kateimatoa akoakiia ao kakabwaiaiia mairouna, ni karokoa rokon te Kariki are e beritanaki rokona. Te abotoro Bauro are kaain Iutaia ngaia, e a kabwarabwara taekana ni kangai: “E riki te Tua ba ara tia reirei ae kairirira nakoni Kristo, ba ti aonga ni karaoiroaki n te onimaki.” (I-Karatia 3:24) E kananokawaki bwa te botannaomata ae Iteraera e aki butimwaea reireiakiia iai, ma a ribuaka nakon te kakabwaia are a anganaki. Ibukin anne, aia karea aika mwaiti kurikuri a riki n ribaaki iroun Iehova, are e taekina ae kangai: “I a ngae ni karea ni kabuokaki aika tiibu-mwaane, ma neneani maan aika kamarikaki; ao I aki kukurei n raraia kao-mwaane, ma tiibu aika ataei, ma kooti-mwaane.”—Itaia 1:11.
20. Tera are e a riki n 70 C.E. ni kaineti ma te Tua ao karea ake a katauaki iai?
20 N 70 C.E., e a toki te waaki n Iutaia n ikotaki ma ana tembora ao ana waaki n ibonga. Imwin anne, a aki kona ni karaoaki karea n aron are e katauaki n te Tua. E nanonaki iai bwa karea ake a kakawaki ngkoa i aan te Tua, ai manga akea nanoia irouia taan taromauria te Atua ni boong aikai? Ti na nenera aei n te kaongora are imwin aei.
[Kabwarabwara ae nano]
a E kabwarabwara ae kangai te Insight on the Scriptures, are e boreetiaki iroun te Watchtower Bible and Tract Society of New York, Inc.: “N aron kabonganakina n te Baibara, te taeka ae ‘raoiakina,’ e nanona ‘rabuna’ ke ‘unoraa,’ ao te bwai are e anganaki bwa unoran te bwai teuana ke ‘rabunana,’ e riai ni katotonga raoi are e rabuna. . . . Ibukin raoiakinan are e kabua Atam, e riai ni katauraoaki te karea ibukin buure ae titeboo kakawakinana ma kakawakinan maiun te aomata ae kororaoi.”
b Te taeka n Ebera are e aki toki n rairaki bwa “bwai n tituaraoi” bon qor·banʹ. Ngke e karakin rongorongon Iesu ni kabureaia taani koroboki ao Baritaio ibukin aia mwakuri ae aki riai, Mareko e kabwarabwara bwa “Koreban,” e nanona “e a tia ni kabureaki ba ana bai te Atua.”—Mareko 7:11, BK.
Ko Kona ni Kabwarabwaraa?
• Tera are e kairia mwaane aika kakaonimaki rimoa bwa a na anga karea nakon Iehova?
• Bukin tera ngke a kainnanoaki anga karea?
• Baikara karea aika kakawaki riki ake a karaoaki i aan te Tua, ao tera bukin karaoaia?
• N aron are e taekinna Bauro, tera oin raoi bukin te Tua ma karea ake a katauaki iai?
[Taamnei n iteraniba 14]
E kakukurei ana karea Abera ibukina bwa e kaota onimakinan ana berita Iehova irouna
[Taamnei n iteraniba 15]
Ko ataa nanon ae noraki ikai?