Tera Tabeia Aine n Ana Kantaninga Iehova?
“Bon te taanga ae ababaki aine aika tataekina te rongorongo.”—TAIAN ARERU 68:11, BG.
1, 2. (a) Baikara bwaintituaraoi ake e anganaki Atam iroun te Atua? (b) Bukin tera ngke e anganaki Atam buuna iroun te Atua? (Nora te taamnei ni moan te kaongora aei.)
IAI bukini karikan te aonnaba iroun Iehova. E “karaoia ba e na maekanaki.” (Itaia 45:18, BG) E kororaoi te moan aomata ae Atam are e karikia te Atua, ao e anganna mwengana ae tikauarerei ae te onnaroka are Eten. Ai boni kimwareireira Atam ni kain aona aika maiureirei, karaangana ake a uarereke ma n namoraoi ao maan aika biriaitua n takaakaro iai! Ma iai te bwai ae rangi ni kakawaki ae akea irouna. E bon taekinna Iehova bwa tera te bwai anne ngke e kangai: “E aki riai te aomata aei ni mena n ti ngaia; N na karaoa te tia buobuokia ba raona ae riai.” Ai ngaia are e a kabwakaa te matu ae korakora te Atua i aon Atam ao E anaa teuana mai buakon rinikaokaona ao ni “karaoa te rinikaokao . . . ba te aine.” Ai boni kimwareireira Atam ngke e uti! E taku: “Bon rin riu aei ngkai, ao irikon irikou: e na aranaki ba te Aine, ba kioina ngke e anaki mai nanon te Mwane.”—Karikani Bwaai 2:18-23, BG.
2 E okoro ana bwaintituaraoi te Atua ae te aine bwa e riai n riki bwa te tia ibuobuoki ae kororaoi nakon te mwaane. E na anganaki naba tabena ae okoro bwa e na karikiia natiia. Ni koauana, “te aomata arei e atonga arani buna ba Ewa; ba kioina ngke tinaia akana maiu ni kabaneia.” (Karikani Bwaai 3:20, BG) Ai boni kamimira ana bwaintituaraoi te Atua are e angania te moan taanga! Iai aia konabwai ni karikiia aomata riki tabeman aika kororaoi. E nanonaki n aei bwa e na rikirake te aonnaba bwa te bwaretaiti ae maekanaki irouia aomata aika kororaoi teutana imwin teutana ao e na tautaekani bwaai riki tabeua aika maiu.—Karikani Bwaai 1:27, 28.
3. (a) Tera ae a riai ni karaoia Atam ao Ewa bwa a aonga ni kakabwaiaaki iroun te Atua, ma tera are e riki? (b) Baikara titiraki aika ti na rinanoi?
3 Ngkana a kani karekei kakabwaia ake a mena imwaia Atam ma Ewa, a na riai n ongeaba iroun Iehova ao ni butimwaea ana kairiri. (Karikani Bwaai 2:15-17) A tii kona n nora kakoroani bukin ana kantaninga te Atua ngkana a teimatoa ni kakaonimaki nakoina. E kananokawaki, bwa a kairaraangaki iroun “te naeta nikawai” are Tatan, ao a a bure nakon te Atua. (Te Kaotioti 12:9; Karikani Bwaai 3:1-6) Tera aron rotakia aine n te karitei aei? Tera ae a a tia ni kakororaoia aine ake a mamaaka te Atua rimoa? Bukin tera bwa a kona n taekinaki aine aika Kristian ni boong aikai bwa “te taanga ae ababaki”?—Taian Areru 68:11, BG.
MWIN TE KARITEI
4. Antai ae riai ni bukinaki n aia bure te moan taanga?
4 Ngke e kaekaa bukinana ibukin ana karitei Atam, ao e bon anga bukina ae aki riai ae kangai: “Te aine are Ko anganai ba raou, e anganai uaan te kai arei, ao I kanna.” (Karikani Bwaai 3:12, BG) E aki tii kabwaka Atam ni kariaia bukinana ibukin ana bure ma e kataia naba ni bukina te aine are e a tia n anganna te Atua ao te tia Anganga ae tatangira! A kaai ni bure Atam ma Ewa, ma e boni bukinaki Atam n aia bure. Mangaia are e koreia te abotoro Bauro bwa ‘e roko te bure irouia kaain te aonnaba mairoun te mwaane ae tii temanna [ae Atam] ao e roko naba iai te mate.’—I-Rom 5:12.
5. Tera ae noraki koauana ni kariaiakara iroun te Atua bwa ti na teimatoa n tautaekanira i bon iroura i nanon te tai ae maan teutana?
5 A kairaki te moan taanga bwa a na iangoia ae a aki kainnanoa Iehova bwa aia tia Tautaeka. Ibukin anne, e a tabekaki te titiraki ae rangi ni kakawaki aei ni kaineti ma te mwaaka n tautaeka: Antai ae riai n tautaeka? Ibukini kaekaan anne, e a kariaia te Atua bwa a na tautaekania aomata i bon irouia i nanon te tai ae maan teutana. E ataia bwa man rinanoan anne, e na noraki iai koauan ae a boni kabwaka n tautaekania aomata i bon irouia. Inanon tienture aika bati, e a tia te aeka ni kairiri anne ni karawawataia botannaomata n te kabuanibwai teuana imwin teuana. N te tienture ae nako n tii ngaia, a mate aomata aika tao 100,000,000 n taiani buaka ao a mena naba i buakon te mwaiti anne mirion ma mirion mwaane, aine ao ataei aika akea aia bure. Ai ngaia are e a kaman noraki rikirakeni kakoauaan ae “tiaki ana bwai te aomata ae nakonako te kaeti eueutakina.” (Ieremia 10:23, BG) N ataakin te koaua anne, ti a kakoauaa iai bwa bon Iehova ara tia Tautaeka.—Wareka Taeka N Rabakau 3:5, 6, BG.
6. Tera ae karaoaki nakoia naati aine n aaba aika bati?
6 A a tia mwaane ao aine ni kaai n rinanon te ribuaka n te aonnaba aei ae mena i aani mwaakan Tatan. (Te Minita 8:9; 1 Ioane 5:19) A a tia n irekereke tabeua mai buakoni mwakuri n tiritiri aika kauruakinano ma bwainikirinaia aine n te aro ae riao. E ribootinaki bwa ni katobibia te aonnaba ao tao 30 te katebubua mwaitiia aine ake a karaoaki mwakuri n iowawa nakoia irouia buuia. A bon tatangiraki mwaane n aaba tabeua ibukina bwa a iangoaki bwa a na ikawairake n reitaanako aran te utu ao n tararuaia aia karo aika kara ma tibuia. A iangoaki naati aine n aaba tabeua bwa a aki rangi ni kainnanoaki, ao a rangi ni bati riki naati aine aika kabwakaaki i nanoni bikoukouaia nakoia naati mwaane.
7. Tera te aeka ni maiu are e angania mwaane ma aine te Atua n te moantai?
7 Ni koauana, e aki kukurei te Atua n ribuakaakia aine. E aki inanonano ao e karineia aine. E teretere ana iango Iehova ibukia aine man te koaua ae e kororaoi karikan Ewa ao aroarona ake e a riki iai bwa tiaki te toro, ma bon raon Atam ae e kakukureia. Aio bukina teuana bwa n tokin ana kaonoua ni bong ni karikibwai te Atua, “E nori bwaai ni kabane aika E karaoi, ao noria, moan te raoiroi.” (Karikani Bwaai 1:31, BG) Eng, “moan te raoiroi” “bwaai ni kabane” ake e karaoi Iehova. E angania mwaane ma aine maiuia aika rangi n tamaroa n te moantai!
AINE AKE A BOUTOKAAKI IROUN IEHOVA
8. (a) Kabwarabwaraa aroaroia aomata ni kabane. (b) E kaota akoaia antai te Atua ma ngkekei ni karokoa ngkai?
8 A rangi ni buakaka maiuia mwaane ma aine ni kabane imwin te karitei are i Eten, ao te tienture ae nako e a rikirake ni buakaka nakon are rimoa. E taetae ni burabetinaki n te Baibara bwa e na taabangaki te buakaka ni “kabaneani boong.” E a rikirake ni butanako aia kairua aomata ngaia are ai bon “taai aika okoro aika karuanikai” aikai. (2 Timoteo 3:1-5) Mangaia are mangkekei ni karokoa ngkai, e a tia te “Uea ae Iehova” ni kaota akoaia mwaane ma aine ake a a tia n onimakinna, a ongeaba n ana tua ao a aantaeka irouna ngkai bon aia tia Tautaeka.—Wareka Taian Areru 71:5.
9. Iraman aomata ake a kamaiuaki man te Ieka, ao bukin tera?
9 Ngke e kamaunaia aomata aika tiritiri rimoa te Atua rinanon te Ieka n ana bong Noa, bon tii tabeman ake a kamaiuaki. Ngkana a teimatoa ni maiu tarin Noa ma mwaanena n te tai anne, a boni mate naba n tain te ieka. (Karikani Bwaai 5:30) Ma titeboo mwaitiia aine ma mwaane ake a kamaiuaki man te Ieka. A boni kamaiuaki Noa, buuna, natina mwaane ake teniman ao buuia. A kamaiuaki ibukina bwa a mamaaka te Atua ao ni kakaraoa nanona. Boni kanoaia naake waniman ake a boutokaaki iroun Iehova, aomata aika mirion ma mirion aika maiu ngkai.—Karikani Bwaai 7:7; 1 Betero 3:20.
10. Bukin tera bwa a boutokaaki iroun Iehova buu aine aika mamaaka te Atua ake kainnabaia baatua aika kakaonimaki?
10 N ririki ake imwina, a boutokaaki naba buuaine ake a mamaaka te Atua ake kainnabaia baatua aika kakaonimaki. E na bon aki riki anne ngke arona bwa a ngureakina aroni maiuia. (Iuta 16) E kangaanga iangoan ae e na korakai n tang ibukin te ngurengure buun Aberaam ae Tara are e rangi ni karinerine, ngke a kitana te maiu ae kamwengaraoi i Ura ao n riki bwa taani maeka n iruwa n umwanrianna n te aba riki teuana. Ma ‘e ongeaba Tara iroun Aberaam ao e atoatongnga bwa ana uea.’ (1 Betero 3:6) Iangoa naba Rebeka are bon te bwaintituaraoi ao te kakabwaia mairoun Iehova are e a riki bwa te buu te aine ae moan te tamaroa aroarona. E aki kamimi bwa buuna are Itaaka, ‘e tangiria: ao e kabebeteaki nanona i mwini maten tinana.’ (Karikani Bwaai 24:67, BG) Ai kukureira ngaira ni boong aikai, ngkai iai i buakora aine aika ai aron Tara ao Rebeka aika mamaaka te Atua!
11. A kanga ni kaotiota te ninikoria taani kabung aika uoman ake kaain te baronga ae Ebera?
11 Inanon ririki ake a tautoronaki iai tibun Iteraera i Aikubita, e a rikirake ni korakora mwaitiia, ao e a anga ana tua Barao bwa a na bane n tiringaki ataeinimwaane aika kaain te baronga are Ebera ngkana a bungiaki. Ma e ngae n anne, iangoia taani kabung aika kaain te baronga anne aika Tibera ma Nei Bua, ake tao a mataniwi i aoia taani kabung ake tabeman. A ninikoria n rawa n tiringia ataei aika a tibwa bungiaki ibukina bwa a karinea Iehova ao ni maakua. Ai ngaia are e a kakabwaiaia ni karekei oin aia utu.—Te Otinako 1:15-21.
12. Tera te bwai ae anainano ururingana ibukia Tebora ma Iaera?
12 N aia bong taani motikitaeka i aon Iteraera, ao te aine temanna are e boutokaaki iroun te Atua bon te burabeti n aine ae Tebora. E kaungaa te tia Motikitaeka are Baraka ao e uataboa buokaia tibun Iteraera bwa a na kainaomataia i bon irouia mani bwainikirinakia, ma e bon taetae ni burabetina te kamoamoaaki ibukin te tokanikai i aoia kaaini Kanaan bwa e na aki anganaki Baraka. N oneani mwin anne, e na bon anga te Atua mataniwin aia taanga kaain Kanaan are Titera “nako nanoni bain te aine.” Anne te bwai ae riki ngke e tiringaki teuanne iroun te aine are Iaera ae tiaki te I-Iteraera.—Taani Motiki-Taeka 4:4-9, 17-22, BG.
13. Tera ae ti tuangaki n te Baibara ibukin Abikaira?
13 Bon te aine ae ururingaki Abikaira are e maiu n te ka-11n tienture B.C.E. E wanawana neiei, ma buuna are Nabara e bwabwanaa n un, akea warena ao e nanobaba. (1 Tamuera 25:2, 3, 25) N te tai teuana, ao a a tia ni kamanoaki ana bwai Nabara ma ana aomata iroun Tawita, ma ngke a bubutiia kanaia ao e “ekariia n taetaebuakaiia” ao akea te bwai ae e angania. E rangi n un iai Tawita ao e a karaoa ana babaire ibukin tiringan Nabara ma ana aomata. Ngke e ongo aei Abikaira, e uotii amwarake ma moi nakon Tawita ma ana aomata ike e a totokoa iai te katuturaraa. (1 Tamuera 25:8-18, BG) E taku Tawita nakon neiei imwina riki: “E na karaoiroaki Iehova, ae Atuaia Iteraera, ae kanakomaiko n te bong aei ba ko na butimaeai”! (1 Tamuera 25:32, BG) Imwini maten Nabara, e a mare Tawita ma Abikaira.—1 Tamuera 25:37-42.
14. Tera te mwakuri are a uataboia natin Tiarum aika aine, ao a kanga aine aika Kristian ni boong aikai ni karaoa naba anne?
14 A bati mwaane ma aine ao ataei ake a mate n uruakan Ierutarem ma temborana n aia taanga ni buaka kaaini Baburon n 607 B.C.E. A a manga kateaki oona n 455 B.C.E. i aan ana kairiri Neemia. A mena naba i buakoia ake a buoka manga katean oona natin Tiarum aika aine. Bon te natinuea tamaia anne n iteran aonon Ierutarem. (Neemia 3:12) A boni kukurei naati aine akanne ni karaoa te mwakuri ae mangori. Ai kakaitaura ngaira, ngkai a bati aine aika Kristian ake a kimwareirei ni boutokai mwakuri ni kateitei n aaro aika kakaokoro ni boong aikai!
AINE AIKA MAMAAKA TE ATUA N TE MOAN TIENTURE
15. Tera te kakabwaia are e anganaki Maria iroun te Atua?
15 Imwain ao i nanon te moan tienture C.E., e boni kakabwaiaia aine aika bati Iehova n angania mwioko aika kakawaki. Temanna mai buakoia bon te ataeinnaine ae Maria. N ana tai ni kainrou neiei ma Ioteba e boni bikoukou n te aro ae kamimi rinanon te taamnei ae raoiroi. Bukin tera ngke e rinea Maria te Atua bwa e na riki bwa tinan Iesu? Akea te nanououa ibukina bwa iai irouna aroaro ni Kristian aika kainnanoaki ni kaikawaan natina te mwaane ae kororaoi rinanon uarerekena ni karokoa e a ikawai. Ai kakabwaiaakira neiei ngkai e a riki bwa tinan teuare te kabanea ni kakannato mai buakoia aomata i aon te aba!—Mataio 1:18-25.
16. Taekina te katoto ni kaineti ma aron Iesu n akoiia aine.
16 E rangi n akoiia aine Iesu. N te katoto, iangoa te aine are e nraraa i nanon 12 te ririki. E bon ribuakoia te koraki ao e nako akuna n ringa ana kauaatao. N oneani mwin are e na boaia Iesu e bon taetae ma te akoi nakoina ni kangai: “Natiu, e kamarurungko am onimaki. Naako ma te rau, ao ko na marurung man aorakim ae kakaiaki.”—Mareko 5:25-34.
17. Tera te mwakuri ni kakai are ni Bentekota 33 C.E.?
17 A bon akoa naba Iesu ma ana abotoro tabeman aine ake taan rimwina. (Ruka 8:1-3) Ao ni Bentekota 33 C.E., a ruonaki n te aro ae okoro n taamnein te Atua tao 120 mwaane n ikotaki naba ma aine. (Wareka Mwakuri 2:1-4.) E taetae ni burabetinaki nurakinan te taamnei ae raoiroi anne n taeka aikai: “N na nurakina Tamneiu [ngai ae Iehova] i aoia aomata ni kabaneia; ao a na taetae ni burabeti natimi mwaane ma natimi aine . . . ao N na nurakina naba Tamneiu i aoia tooro mwaane ma tooro aine.” (Ioera 2:28, 29, BG) E kaotia te Atua n te mwakuri ni kakai are ni bongini Bentekota bwa e a tia n anaa ana boutoka mairouia taan tannako man te koaua aika Iteraera ao n angan “ana Iteraera te Atua,” are e kaainaki irouia mwaane ma aine. (I-Karatia 3:28; 6:15, 16) A mena naba i buakoia aine aika Kristian ake a uataboa te mwakuri ni minita n te moan tienture natini Biribo aika aine ake aman. Bon te tia tataekina te euangkerio tamaia are Biribo.—Mwakuri 21:8, 9.
“TE TAANGA AE ABABAKI” AINE
18, 19. (a) Tera te mwioko are a anganaki mwaane ma aine iroun te Atua ibukin te taromauri ae koaua? (b) E kanga te tia areru n taekinia aine ake a tataekina te rongorongo ae raoiroi?
18 A kaota ingaingaia ae korakora ibukin te taromauri ae koaua mwaane ma aine tabeman n raabanen 1870 tabun. Boni ngaiia ake a a kamani karaoa aei imwaia te koraki ake a a uataboa ngkai kakororaoan tataekinani ana taetae ni burabeti Iesu aikai: “E na tataekinaki te rongorongo ae raoiroi aei ae taekan te tautaeka n uea, n te aonnaba ni kabutaa bwa te bwai ni kaotioti nakoia botannaomata ni kabaneia, ao ngkanne e a roko naba te toki.”—Mataio 24:14.
19 E a tia n rikirake mwaitiia Taan Reirei n te Baibara are e karako ngkoa nakon tao 8,000,000 taani Kakoaua ibukin Iehova ni boong aikai. N 2013, e raka i aon 11,000,000 aomata riki tabeman ake a kaota kukureia n te Baibara ao n ara mwakuri n rokoia ni Kauringani maten Iesu ni katoa ririki. N angiin aaba ao a bati riki aine i buakoia ake a roko. E korakora riki mwaitiia aine naba aika a kabwanina aia tai n tataekina te Tautaeka n Uea ni katobibia te aonnaba bwa e raka i aon 1,000. Ni koauana, a anganaki aine aika kakaonimaki mwiokoaia iroun te Atua ae uataboani kakororaoan ana taeka te tia areru aikai: “E anga te taeka te Uea: Bon te taanga ae ababaki aine aika tataekina te rongorongo.”—Taian Areru 68:11, BG.
KAKABWAIA AIKA RIANAKO IBUKIA AINE AIKA MAMAAKA TE ATUA N TAAI AIKA A NA ROKO
20. Baikara reirei aika raraoi ibukin te taromauri n utu ao te ukeuke n reirei i bon iroura?
20 Ibukin uarereken te maekatin aei, ti aikoa kona ni maroroakinia aine aika kakaonimaki aika bati ake a koreaki rongorongoia n te Baibara. Ma ti boni bane ni kona ni wareki rongorongoia n Ana Taeka te Atua ao kaongora naba aika boreetiaki n ara boki. N te katoto, ti kona n iaiangoa Nei Ruta are e kakaonimaki ni koaua. (Ruta 1:16, 17) E kona ni kakorakoraaki ara onimaki ni warekani bokin te Baibara ae ingoanaki n aran te Ueannaine ae Etita ao kaongora ibukin neiei. Ti kona ni kakabwaiaaki man ukeuke n reirei aika aekan aikai, ake a kona ni baireaki bwa kanoan te Taromauri n Utu n te tairiki. Ngkana ti maeka n tii ngaira, ti kona n iaiangoi aeka n reirei aikai n ara tai n ukeuke n reirei i bon iroura.
21. A kanga aine aika mamaaka te Atua ni kaota tangiran Iehova irouia n taai ni kangaanga?
21 E teretere raoi bwa e kakabwaiaa aia mwakuri n uarongorongo aine aika Kristian Iehova, ao e boutokaiia n taai ake a kataaki iai. N te katoto, a boni kateimatoa etin aroaroia aine aika mamaaka te Atua man ana ibuobuoki ngke a mena i aan ana tautaeka te Nazi ma te Komuniti, ike a a bati mai buakoia ake a karawawataaki ao tabeman a boni bua maiuia ibukin aia ongeaba nakon te Atua. (Mwakuri 5:29) Tii te arona aroia taari aine ake rimoa ma aika ni boong aikai ao raoia n taromauri ni kabane bwa a boutokaa ana tautaeka te Atua. Ibukin anne, e taui baia ae te angaatai Iehova n aron naba are e karaoia nakoia tibun Iteraera rimoa ao e taku: “Tai maku; I a buokiko.”—Itaia 41:10-13, BG.
22. Baikara mwiokoara n taai aika a na roko aika ti kona ni kantaningai?
22 N te tai ae e a uakaan ae imwaira, a nang kamanenaaki mwaane ma aine aika mamaaka te Atua bwa a na ibuobuoki ngkana e a bitaki te aonnaba nakon te bwaretaiti ao ni buokiia mirion ma mirion aomata aika kautaki n reiakina taekan ana kantaninga Iehova. Ngkana tao mwaane ke aine ngaira, ma e bia kakawaki iroura mwiokoara ae te beku ibukina “n te bo n nano” mangkai ni karokoa te tai anne.—Tebania 3:9, BG.