October

É kọọ̀ sìgà tṍó à ólò tàvàlà ní ló gè gbàntṍ ló dùùlà bá deè tṍ? A beè tavala ló Méné Dévìd ge gbàntṍ ló, vó beè naa kọ á tãagã ló Bàrì kọọ̀: “Naa kọ ḿ ié tàn ge gbàn ni tṍ ló.” (Ps. 51:12) Dévìd beè vùlè Jìhóvà. Sõò, sìgà tṍó à ólò tàvàlàẹ́ ló gè ié dùm gbàntṍ ló, vaá níà bé ea ólò naa nagé beele é. Ló éé? Túá kà dú boo béè kọọ̀, e beè ié dùm lọ̀l togó kèbá lọl bá bẹẹ túá kà tẹ̀ nè kà. Ní ea égè bàà dú kọọ̀, Sétàn ólò gbĩ́ gè naa kọ é lọ̀l togó kèbá Jìhóvà belìè ẹlẹ. (2 Kọ́r. 11:3) Ní ea égè taa dú kọọ̀, è di zẹ̀ẹ̀ gbò e bà íe dùm lọ̀l togó kèbá, e “nyómá ea di kátogóí ea gé lẹẹlà bel ló gbò e bà lọl togó kè kẽè Bàrìa” dì vá m. (Ẹ́fẹ 2:2) À dú bií kọ é palàge siá kpóó ló kọbé è láá bé tàn gè sí pọ́lọ́ vaá kìn tã́gĩ̀ bá gè lọ̀l togó kèbá Bàrì ea aa bá Sétàn nè a bàlà boo. Èé íè gè siá kpóó ló kọbé è láá gbàntṍ ló Jìhóvà nè gbò ea beè íbá ló kọ bàá lẹ̀ẹ̀là bel. w23.10 6 ¶1

Éé ní eé láá nó lọl ló tóm dũ̀ùnè e Jíízọ̀s beè sì tṍó ea beè kììlà múú naamá míí ẽ́? È nóò kọọ̀ a beè ié dùm kìlmà kpá ló kẽ. Jíízọ̀s náa beè gaavá boo gbò tóm dũ̀ùnè ea beè sì; kàsĩ́, náa beè gaavá boo tọ́ọ̀ kà nú ea beè naa. Tãa vó, a beè kìlmà kpá ló kẽ vaá tú dénè ka nè lèèlà ea dú ló nè a Tẹ̀. (Jọ́ọ̀n 5:​19, 30; 8:28) Be è nó Jíízọ̀s vaá kìlmà kpá ló kẽ, née é gáává boo gbò nu e láà naa. Náa dú bíi kọ é gaavá boo gbò tóm e láà sí nè Jìhóvà, tãa vó, à dú bíi kọ é õáe zaa ló nèà deè ea néi gè sí tóm nèe. (Jèr. 9:​23, 24) À bọ́ló kọ é tú dénè ka nè Bàrì. Boo béè kọọ̀ née gáẹ̀ beè láá naa tọ́ọ̀ kà nu beè Jìhóvà náa beè nvèè bá nèi. (1 Kọ́r. 1:​26-31) Be è íe dùm kìlmà kpá ló kẽ, née é tú ka ea dú ló lé nu e náà nè dõona gbò. È ólò ié dĩ̀ìnè ló boo béè kọ è nyímà kọọ̀ Jìhóvà mon vaá nvèè ka ló gbò nu e náà. (Doole ló Máátìù 6:​2-4; Híb. 13:16) Mm̀ kà-kà, nyíè Jìhóvà ólò ẹẹ tṍó e nóò Jíízọ̀s vaá ié dùm kìlmà kpá ló kẽ.​—1 Pít. 5:6. w23.04 4 ¶9; 5 ¶11-12

Gbẹá kèbá tule nyómá káí Bàrì, neǹ tóm Pọ́ọ̀l beè siè kpóó ló pá vígà kọ bàá gbĩ́ lee ló dõona gbò. Mósĩ́ deè ní eé láá tú dùùlà bá deè tṍá siimá tóm tṍó e di nònù ẽ? Èé láá naa vó tení dú ló gè kẽea boo kọọ̀ dõona gbò é aalá nágé bel. Bugi togó boo níí. É kọọ̀ tṍó eo gé zọ pá o kóò loá sọ́l, òé ló gã́bug bel naa ní bà náa é íe nèà deè ge ló bel tẹlẹ dẽe? Ẽ́èe! Ò gbĩ́ì kọ bàá ló bel tẹlẹ dẽe. Mm̀ tẽ̀ènè sĩ́deèá, àé dú lé be è sọtọ́ deè kọọ̀ gã́bug nen á aalá bel tṍó e di nònù. Kàsĩ́, enè sĩ́deè ge siè kpóó ló pá vígà dú gè nè va deè kọ bàá aalá bel. (1 Kọ́r. 10:24) Nú ea é láá naa kọọ̀ pá vígà á aalá bel gbẹá nònù dú tṍó e túù bẹẹ ààla naamá ńkpulu. Kọbèè tṍó eo ààla dú ńkpulu, ó gá ló bel boo gã́bug gá. Be ò ló bel boo kọ̀láá kà gá ea di mm̀ kpò e gé nó, pá vígà náa é íe na nu gè kọ̀. w23.04 22-23 ¶11-13

À dú bíi kọ é kẽ̀èa boo kọọ̀ gè nvèè bá nè dõona gbò palàge dú bíi, vaá èé láá naa vó tení dú ló gè kọ́ kpẹ̀a nè va. À dú bíi kọ é ié gbọ́ọ́-gbọọ̀ ló dùm tṍó e gé kọ́ kpẹ̀a. È ólò mòn gbò e bà aa kele-kele ketõ̀ò, labví kele-kele láb, vaá ziga ló kele-kele íb nu tṍó e gé kọ́ kpẹ̀a. Neǹ tóm Pọ́ọ̀l beè kọ́ kpẹ̀a nè kọ̀láá nen ea mon, vaá èé láá nó a nu dòòmà bá. Jíízọ̀s beè lẹ̀ẹ̀là neǹ tóm Pọ́ọ̀l kọ á “kọ́ kpẹ̀a nè gbò e níì pá Júù” nì. (Róm̀ 11:13) Pọ́ọ̀l beè tú nèà deèí kọọmá kpẹ̀a nè pá Júù, pá Gríìk, gbò nyima kpá, gbò tãa, gbò e ka di ló, nè gbò e bà gé bẹl. Pọ́ọ̀l beè ‘tõo belí bé e kọ̀láá íb nen ea géè vee lé kpẹ̀a nè tõo naa’ kọbé a bel tọ́a vá ló. (1 Kọ́r. 9:​19-22) A beè gbĩ́ gè nyimá bé e bà ólò naa nu naa, nè gbò nú e bà ziga ló, vaá ló bel boo togó bel ea é kólí ba bùlà. Èé láá dú lé neǹ kọ̀ kpẹ̀a be è tú gbò nú e íè siimá tóm leevè vaá nyaaná bá ló bé e kọ́ọ̀ kpẹ̀a naa dẹẹa boo bé e gbò e gé kọ́ kpẹ̀a nè meà naa. w23.07 23 ¶11-12

Gbò e bà dú gbọ́ọ́-gbọọ̀ ló níì gbò ọ́ọ́-ọọ nì. À ólò dú bíi kọọ̀ nen á ié agẹló kọbé à láá ié dĩ̀ìnè ló bùlà tṍó ea gé kpeesĩ́ ló tàvàlà dìtõ̀ò. Ge dú gbọ́ọ́-gbọọ̀ ló dú enè kà gá ea di ló ból súú “nyómá káí Bàrì.” (Gàl. 5:​22, 23) Moǹ bel Gríìk e bà baamàtẽ́ gè dú “gbọ́ọ́-gbọọ̀ ló” ólò loá nágé bel nyòòmà nyà-nyà e bà búmá kọ á láá tõó tọ. Dòòmà dẽe ló bé e nyà-nyà ea ólò di kọ̀l é lábví láb naa tṍó ea ni dú gbọ́ọ́-gbọọ̀ ló. Náa kal ló béè kọọ̀ lóóe gbọ́ọ, à ólò ié nágé agẹló. Mósĩ́ deè ní e beele é láá nó gè dú gbọ́ọ́-gbọọ̀ ló vaá ié nágé agẹló é? Níì áá bẹẹ kpóó ní eé láá naamáé nì. Ene kà nú eé láá naa dú gè bàn Bàrì kọ á nèi a nyómá káí naa ní ea é nveè bá nèi kọbé è láá ié nakà lé kpãaí. Gbò nú ea ni nááá zógè kọọ̀ ge naa vó é náa kọ á valí. Gã́bug pá vígà a zógè kọ bà dúè gbọ́ọ́-gbọọ̀ ló tṍó e gbò nen náa uú vá boo, vaá níí a náa kọọ̀ dõona gbò á lèèlà va.​—2 Tím. 2:​24, 25. w23.09 15 ¶3

Mm̀ ene kà mòànù dẽe ea dú dũ̀ùnè, neǹ tóm Jọ́ọ̀n beè mòn 24 pá kàbáàlì e bà gé fã Jìhóvà gbẹá káála. Ba beè lèèlà Bàrì vaá kọọ̀, “Lèèlà nè ka nè kpóó bọ́ ni ló, e beéle Dõò nè beéle Bàrì.” (Kùùà 4:​10, 11) Gbò nyómá tóm íe nagé gã́bug nu e bà élá boo vaá lèèlà Jìhóvà. Bà gbá di káála, vaá baa palàge nyimáe ló. Bà mon bé e gbò nú ea náa tú gbò a kpãa tẹlẹ bàlà kẽ naa. Tṍó e bà mon bé e Jìhóvà lábví láb naa, a beè tàn va gè lèèlàẹ. (Jóòb 38:​4-7) À bọ́ nágé ló kọọ̀ beele é lèèlà Jìhóvà mm̀ bẹẹ tã̀àgã ló, vaá kọ́ gbò nú ea léémái ea dìé ló nèe. Tṍó eo gé bugi Kpá Káí, piiga boo gè nvèè kpíí ló gbò kpãa e Jìhóvà íe ea palàge leemá ni. (Jóòb 37:23; Róm̀ 11:33) Vaá ò gbóó kọ́ nè Jìhóvà bé e gbò kpãaí tọ́a ní ló naa. Èé láá lèèlà Jìhóvà boo béè kọ à nveè bá nèi vaá nvèè nàgé bá nè dénè pá vígà págbálà nè pábia. À dì ea gé ẹb nú ea kilíí ló vaá kpènài lee.​—1 Sám. 2:​1, 2. w23.05 3-4 ¶6-7

Mm̀ gbáá 1919, Gbele Bábilọ̀n ea dú bõ̀ònaló kyáá fã̀ náa beè ié ná kói boo gbò níí Bàrì. Gbááá ní e “gyóòlo ea nyímá nu vaá bọ́ló dẹ̀lẹ̀ nyíé boo” beè dààmà togó gè sí tóm kọbé gbò e bà íe lé bùlà láá tení boo ‘Èèlè Ea Di Káíá’ ẹ́. (Máát. 24:​45-47; Àìz. 35:8) Tóm e gbò nen beè sí boo èèlèa tṍó ea kil nvéeá a náa kọọ̀ gbò e bà é téní boo á láá nó gã́bug nú ea kil ló Jìhóvà nè a tóm̀ bùlà. (Pró. 4:18) À náa nagé kọ bàá láá tõó dùm mm̀ sĩ́deè ea gbáá ló bùlà Jìhóvà. Jìhóvà náa ẹbmà dẽe kọọ̀ pá a gbò á nyaaná bá ló dénè nu tẽ̀ènè tóm. Tãa vó, à gé náa kọọ̀ bàá dã́ ból ló gbò kà-kà bel ea di mm̀ Kpá Káí ńkem-kem. Ẹ̀b bé e nyíéi é palàge ẹẹ tṍó e kọ̀láá kà nú e náà é nveè ka ló Bàrì naaà! À ólò dú bíi kọọ̀ gbò nen á sí tóm ló kọ̀láá kà èèlè kọbé náa kyọà. Lọ̀l gé mm̀ gbáá 1919 a, bà dì e bà gé sí tóm ló “Èèlè Ea Di Káí” á, kọbé à válí ló gã́bug nen gè aa mm̀ Gbele Bábilọ̀n. w23.05 17 ¶15; 19 ¶16

Gbò Ge tulè Tóm a búmá pá vígà págbálà e bà gé nveè bá nè va sí kele-kele íb tóm e bà ólò sì. Gbò e bà ólò nvèè bá nè Gbò Ge Tulè Tómí dì e bà gé sí gã́bug tóm mm̀ bọ́ọ̀ló dẹ̀lẹ̀ nyíé boo. Bà di kpènà ló gè ẹ̀b nú ea kil ló naanà ból Kráìst. Tṍó e gbò e Bàrì beè tṍ nóo ból e bà sígá boo kunukẽ̀í é kil káála, naamá tṍó e pọ̀b kpo tã̀àgã̀ é gé iná kùbmà, gbò e bà di boo kunukẽ̀í é kilsĩ́ gè fã̀ Jìhóvà mm̀ bọ́ọ̀ló dẹ̀lẹ̀ nyíé boo. È ṍà Bàrì zaa kọọ̀ kèbá bẹlbẹ̀l Jíízọ̀s Kráìst, tọ́ọ̀ nu náa é nání gbò e bà gé fã Bàrì. Mm̀ kà-kà, tṍóá, Gọ́ọ̀g ea aa boo kunukẽ̀ Mégọ̀g, ea dú gbaa ló gbò dó é náa uuí boo. (Èzí. 38:​18-20) Sõò ba pììgà é dú kóló kẽ; bà náa é láá kpèg gbò níí Bàrì lọl ló gè fã̀ Jìhóvà. Mm̀ kà-kà, Jìhóvà é duulà pá a gbò! Neǹ tóm Jọ́ọ̀n beè mòn “gbele gã́bug nen” e bà dṹùnà nagbò naanà bólá mm̀ mòànù dẽe. Ba beè kọ́ nè Jọ́ọ̀n kọọ̀ ‘gbele gã́bug není’ dú “gbò e ba ni ful zelí bá gbele kpóó ló tã̀àgã̀.” (Kùùà 7:​9, 14) È palàge agala boo kọọ̀ Jìhóvà é kpenà va! w24.02 5-6 ¶13-14

Éé ní eé náa kọbé Bàrì néi a nyómá káí é? Èé ban bá Bàrì mm̀ tã̀àgã ló, nó Kpá Káí, vaá gbaaá ló a bõ̀ònatõ̀ò ea nyómá káí gé túlè. Ge naa vó é nveè bá nèi kọ é toní ból súú “nyómá káí.” (Gàl. 5:​22, 23) Bàrì ólò tú a nyómá káí nè áá gbò e bà kilsĩ́ gè labví láb ea õoà vaá bugi togó boo nú ea lelà. Náa é néi a nyómá káí be è ólòó labví láb ea dú pọ́lọ́ àbèè ge bugi togó boo nú e bè náa õoà. (1 Tẹ̀s. 4:​7, 8) Be è gbĩ́ gè kilsĩ́ gè ié nyómá káí Bàrì, née é ‘ẹb gbò moǹ bel kọ́ọ̀ bùlà Bàrì tẹlẹ kẽ.’ (1 Tẹ̀s. 5:20) Moǹ bel ea kọlà ‘kọ́ọ̀ bùlà Bàrì’ e bà lóómá bel kĩé, gé lóá bel nyòòmà gbò bel e Jìhóvà kọ́ nèi tenmá bá a nyómá káí, vaá níí bãàa mm̀ gbò kọ́ọ̀ bùlà Bàrì ea kil ló deè Jìhóvà, nè ge kọọ̀ e íná mm̀ dee-deè nvéè tṍó. Deeá náa ólò táí nyíe naa ní eé gbóó bugi togó kọọ̀ Ámàgídòn náa é nááá mm̀ beélè tṍóí. Tãa vó, è ólò zogè kọ à dìí nyíe tení dú ló gè kilsĩ́ gè ‘tõó káí vaá fã̀ Bàrì.’​—2 Pít. 3:​11, 12. w23.06 12 ¶13-14

Éé ní ea bọ́ló kọọ̀ beele e gé nyoone nvéè Kráìst é naa tṍó e fòtó ea zógè kóló kètẽ́ nen búló sila boo bẹẹ fóòn ẽ? À bọ́ló kọ é vàlẹ̀bá maaná dẽe lọl ló. Àé láá valíí ló gè naa vó be è kẽea boo kọọ̀ pọ̀bkà gyọ́ e íè dú bẹẹ gbaa ló kilma ló Jìhóvà. Mm̀ kà-kà, kọbèè gbò fòtó e bè náa aa deè zógè kóló kètẽ́ nen é láá naa kọọ̀ tàn kúnàgã̀ á bã mm̀ nen. Éé ní ea náa née é ẹbvẹ́? Boo béè kọ née gbĩ́ì ge naa tọ́ọ̀ kà nú ea é náa kọọ̀ tàn kúnàgã̀ á bã mm̀ bẹẹ nyíe. (Máát. 5:​28, 29) Ene kà neǹ kànen ea bée kọlà David, ea ólò tõó Thailand kọ́ọ̀: “Nda ólò bĩiná ńdáà bá kọọ̀: ‘Kọbèè gbò fòtóá náa zógè kóló kètẽ́ nen, é kọọ̀ nyíè Jìhóvà é ẹ́ẹ be m̀ kilsĩ́ gè ẹ̀b?’ Ge bugi togó naa vó beè naa kọ ḿ labví láb e nyìmànù di m.” Síìá pọ̀ gè naa nú ea é náa kọọ̀ nyíè Jìhóvà á bììlà é nveè bá nèi kọ é labví láb e nyìmànù di m. Ge siiá pọ̀ ló Bàrì ní ea dú “dààà togó” àbèè kpò kúm “nyìmànù” ẽ. w23.06 23 ¶12-13

Moǹ bel ea kọlà “àn” é láá dú bẹẹ bõ̀ònatõ̀ò. Tṍó pọ̀b kpo tã̀àgã̀, èé láá ié kpènà e Jìhóvà beè zìgàa be è kilsĩ́ gè gbaaá ló pá vígà. Vóà naa, à dú bíi kọ é sí tóm agẹlẹ bá kátogóí kọbé è láá vùlè pá vígà vaá zọ̀ va naaá nu. Bẹẹ dùùà é láá dẹẹa boo bé e zọọ̀ pá vígà naaá nu naa! “Gbele deè Jìhóvà” é tú tã̀àgã̀ tẹlẹ boo gbò nen. (Zèp. 1:​14, 15) Gbò níí Jìhóvà é téní nágé bá tàvàlà dìtõ̀ò. Sõò be è kpóógá dee ló kátogóí, èé láá ié dĩ̀ìnè ló bùlà vaá nvèè bá nè dõona gbò. Èé láá ĩ̀ìmà kọ̀láá íb tã̀àgã̀ e kpeèsĩ́ ló. Tṍó e pá vígà gé téní bá tàvàlà dìtõ̀ò, èé íe tóè sàn kìlmà vá ló vaá pììgà bé e bẹẹ kpóó sim tùlà naa gè nvèè bá nè va. Vaá èé dává gbẹá ló pá vígà e palàge vùlèa. Jìhóvà é néi dùm e bè náa tá, mm̀ bàlà boó e née é kẽea na boo dénè tã̀àgã̀ nè búùló kyọ̀àsĩ́ nu ea di kátogóí.​—Àìz. 65:17. w23.07 7 ¶16-17

Moǹ Bel Bàrì ólò baatẽ́ gbò e bà bọ́ló dẹ̀lẹ̀ nyíé boo naamá gbò e bà íe agẹló. Sõò sìgà tṍó, pọ̀ ólò sii gbò gyóòlo Bàrì e bà íe agẹló. Dì belí nu dòòmà bá, à íe tṍó ea beè tõó ló Méné Dévìd kọọ̀ lóóe ‘agàẹ̀ belí gù.’ Sõò à íe tṍó e “pọ̀ beè siíe.” (Ps. 30:7) Náa kal ló béè kọọ̀ Sámsìn beè palàge ié kpóó tṍó e nyómá káí Bàrì dìé ló, a beè nyimá kọọ̀ náa ‘é íèè nàè kpóó vaá àé gbóó belìè pọ́ì nen’ beè Bàrì náa neèe kpóó. (Jọ́j. 14:​5, 6; 16:17) Áá kpóó ea aa bá Jìhóvà ní ea beè naa kọọ̀ gbò gbálà e ba beè bọ́ló dẹ̀lẹ̀ nyíé booí á ié agẹló é. Neǹ tóm Pọ́ọ̀l beè kọ nágé kọọ̀ ẹlẹ íèè bíi ló kpóó ea aa bá Jìhòvá. (2 Kọ́r. 12:​9, 10) Kpá ló Pọ́ọ̀l beè olóò zọ̀. (Gàl. 4:​13, 14) Sìgà tṍó, a beè tàvàlàẹ́ ló gè naa nú ea lelà. (Róm̀ 7:​18, 19) Vaá sìgà tṍó, a beè ié tã̀àgã̀ bùlà boo béè pọ́lọ́ nu ea é láá naaáé ló. (2 Kọ́r. 1:​8, 9) Sõò, tṍó e lóó Pọ́ọ̀l ọọ, a beè gbóó kpáá ié agẹló. Éé ní ea náa è kọ́ vó é? Jìhóvà beè nèe kpóó ea dúe bíi ló kọbé à láá ĩ̀ìmà gbò tã̀àgã̀ ea géè tení bá. w23.10 12 ¶1-2

Be à íe tṍó ea tõóí ló kọ é gé ló tọ́ọ̀ nu, à dú bíi kọ é kẽ̀èa boo kọọ̀ Jìhóvà ní ea beè dùùlài nveà ló é. (Jọ́ọ̀n 6:44) À mon gbò lé kpãa ea dìí m e beele née monì vaá à nyímá nú ea dìí nyíe. (2 Kró. 6:30) Vóà naa, èé láá dẹlẹ́ẹ nyíé boo tṍó ea kọ́ọ̀ à nveenìèi ka ló. (1 Jọ́ọ̀n 3:​19, 20) Besĩ́ è kalá bã mm̀ kà-kàí, sìgà bẹ̀ì beè naa nú ea ólò naa kọ é ọgá dọ̀ọ̀mà kátogóí. (1 Pít. 4:3) Kọbèè gbò e bà gé fã̀ Jìhóvà mm̀ bọ́ọ̀ló dẹ̀lẹ̀ nyíé boo ólò ié nágé nakà tã̀àgã̀ bùlàí. É kọ o nyíe ólò kọ́ ni bel ló pọ́lọ́ eo beè sì? Beè vó, ge nyimá kọọ̀ gbò gyóòlo Jìhóvà e bà bọ́ló dẹ̀lẹ̀ nyíé boo beè tení nágé bá nakà dìtõ̀òí é nveè bá nè ni. Dì belí nu dòòmà bá, a beè tõó ló neǹ tóm Pọ́ọ̀l kọ á géè ló tọ́ọ̀ nu tṍó ea kẽea boo gbò a lọ̀. (Róm̀ 7:24) À dú kà-kà kọọ̀ Pọ́ọ̀l beè ọgá ló a pọ́lọ́ vaá dììa múú. Sõò, a beè kọọ̀ “nda ní ea dú nen ea kil kẽ zẹ̀ẹ̀ dénè gbò e Jíízọ̀s lẹẹlà ẹ” vaá dú neǹ pọ́lọ́ “ea tõo lọ̀l vaá à lee é.”​—1 Kọ́r. 15:9; 1 Tím. 1:15. w24.03 27 ¶5-6

Ene kà nú eé láá nó lọl ló pọ́lọ́ béèlàfùl e Méné Jèhóàsh beè nè dú kọọ̀, à dú bíi kọ é bã̀àà lé kóò, naamá gbò e bà vulè Jìhóvà vaá gbĩ́ gè naa kọọ̀ nyíée á ẹẹ. Náa dú bíi kọ é tú áá gbò e bà dú bẹẹ sĩ́ gbò naamá kóò. Kẽea boo kọọ̀ Jèhóíadà beè palàge nomá Jèhóàsh. Kilma ló íb gbò eo saà naamá kóò, òé láá bĩiná o bá kọọ̀: ‘É kọ bà ólò nvèè bá nèm kọ ḿ láá dẹlẹ nyíé boo Jìhóvà? É kọ bà ólò sièm kpóó ló kọ ḿ tõó boo gbò nòòkúù Bàrì? É kọ bà ólò ló bel ea kil ló Jìhóvà nè gbò kà-kà bel ea di mm̀ Kpá Káí? É kọ bà ólò nvèè ka ló gbò nòòkúù Bàrì? É kọ bà ólò kọ́ áá gbò nú ea léémám gè dã̀, sẹ̀ bà ólò tú agẹló nèèmàm kọ̀bèl tṍó em náà nú ea dú pọ́lọ́ ẹ́?’ (Pró. 27:​5, 6, 17) Mm̀ kà-kà, beè pá o kóò náa vulè Jìhóvà, náa dú bíi kọ ó tú va naamá kóò. Sõò, be ò íè gbò kóò e bà vulè Jìhóvà, davá gbẹá vá ló, boo béè kọọ̀ bà é nveè bá nè ni!​—Pró. 13:20. w23.09 9-10 ¶6-7

Moǹ bel ea kọlà álfà ní ea dú túá kà súú kpá ea di mm̀ émì nuù pá Gríìk e, vaá òmégà ní ea dú dee-deè nvéè súú kpáẹ́. Vóà naa, tṍó e Jìhóvà tú moǹ bel ea kọlà “Álfà nè Òmégà” loomá bel, à tẹ́lẹ bàlà kẽ kọọ̀ tṍó ea daamà togó gè naa ene kà nu, à ólò naa lọl dẽe. Tṍó e Jìhóvà dem Ádàm nè Íìv lọ̀l, a beè kọ́ nè va kọọ̀: “Manai vaá ò bọọlíí gã́bug, mm-maí boo kunukẽ̀í.” (Jén. 1:28) Èé láá kọọ̀ bel e Jìhóvà géè kọ́ tṍóá tõó dọ̀, “Álfà.” Níí tõó dọ̀ kọọ̀: Tṍó gé dú e pá nvín Ádàm nè Íìv e bà íe dùm gbàntṍ ló é gbõoma, m-má boo kunukẽ̀í, vaá sí tóm ló naamá páradaìs. Tṍóá, àé gbóó belí kọọ̀ Jìhóvà kọ́ọ̀, “Òmégà.” Tṍó e Jìhóvà “dem káála nè dénè nú ea di m, vaá dèm boo kunukẽ̀í nè dénè nú ea di boo lọ̀l,” a beè naa nú ea náa kọ é agala boo kọọ̀ a bùlà é nááá. A beè naa kọ é agala boo kọọ̀ àé íè ge mm-mèè a tóm̀ bùlà kilma ló gbò nen nè boo kunukẽ̀í. Àé ḿḿ-má tṍó e ní ea égè àlàbà deeá ni íná kùbmà.​—Jén. 2:​1-3. w23.11 5 ¶13-14

Ge kyã̀à aa Bábilọ̀n kil Ízràẹ̀l é láá tú ténì ẽ́, sõò Jìhóvà beè zìgà kọ àé lọlìè kọ̀láá kà nú ea gáẹ̀ beè naa kọ á tàvàlà vá ló gè òòà kil Ízràẹ̀l. Kilma kĩée gã́bug pá Júù e bà bọ́ló dẹ̀lẹ̀ nyíé boo dì, gè òòà kil Ízràẹ̀l beè palàge bọọ́ vá ló èlmà kọ̀láá kà nú e ba beè sọ̀bá gbẹẹ́ kẽ. Bélè ea bọọ lọ̀l vaá à lee e bà é íe dú gè fã̀ Jìhóvà. Tọ́ọ̀ kà tọọ̀ káí Jìhóvà náa beè di Bábilọ̀n. Tọ́ọ̀ kà gbàni vààla gyọ́ọ e pá Ízràẹ̀l é tõó boo vaalá gyọ́ọ nè Jìhóvà belí bé e Log Mózìs beè kọ́ naaá, náa beè dì. Nagé, tọ́ọ̀ kà gbò vààla gyọ́ọ e bà gbááá ló váála gyọ́ọ náa beè dì nà. Gbá ló vó, gbò e bà ólò fã̀ ńbàlì e bà náàmà bá beè palàge bọọ́ tõ̀ò èlmà gbò e bà fã̀ Jìhóvà. Boo béè vó, gã́bug pá Júù e bà vulè Jìhóvà géè ẹ̀bmà dẽè tṍó e bà é ooà kil ba bon vaá òòmà õ̀òa fã̀ nvee kẽ. w23.05 14-15 ¶3-4

À dú bíi kọọ̀ nyómá káí Bàrì á nvèè bá nèi kọbé è láá kilsĩ́ gè tõó dùm belí gbò e bà “dìnè ẹ́ẹ́ dee.” Ló éé? Boo béè kọọ̀ náa válí gè tõó dùm ea õoà mm̀ nakà pọ́lọ́ bàlà booí. (1 Tẹ̀s. 4:​3-5, 7, 8) Nyómá káí Bàrì é nveè bá nèi kọ é kìn bé e pá bàlà booí bugi togó vaá ẹ̀b nu naa, e náa gbááá ló bé e Bàrì ẹb nu naa. Nyómá káí Bàrì é nveè nàgé bá nèi kọ é naa nú ea dú “lé.” (Ẹ́fẹ. 5:9) Enè sĩ́deè eé láá ié nyómá káí Bàrì dú gè ban bá Bàrì mm̀ tã̀àgã ló. Jíízọ̀s beè kọọ̀ Jìhóvà é tú a “nyómá káí nè gbò e bà bĩ́inaé bá.” (Lúùk 11:13) Vaá tṍó e leelà Jìhóvà gbẹá nònù, è ólò ié nágé a nyómá káí. (Ẹ́fẹ. 5:​19, 20) Nyómá káí Bàrì ólò nvèè bá nèi kọ é tõó dùm ea léémá Bàrì. w24.03 23-24 ¶13-15

É kọ ò íè bíi ló gè kpáá ié ĩ̀ìmà? Beè vó tãagã ló Bàrì kilma ló. Ĩ̀ìmà dú ene kà gá ea dṹùnà ból súú nyómá káí Bàrì. (Gàl. 5:​22, 23) Vóà naa, èé láá bàn Jìhóvà kọ á nèi a nyómá káí kọbé è láá toní ból súú nyómá káí. Be è kpeesĩ́ ló dìtõ̀ò ea doà bẹẹ gè ié ĩ̀ìmà, à dú bíi kọ é kilsĩ́ gè ‘bàn’ nyómá káí Bàrì kọ á nvèè bá nèi kọ é láá ĩ̀ìmà. (Lúùk 11:13) Èé láá bàn nàgé Jìhóvà kọ á nvèè bá nèi kọbé è láá ẹ̀b nu belí bé e ẹlẹ ẹb nu naa. Tṍó e ni tãagã ló Bàrì lọ̀l, à dú bíi kọ é pììgà bé e bẹẹ kpóó sim tùlà naa gè láá ié ĩ̀ìmà buù dee. Be è kilsĩ́ gè bàn ĩ̀ìmà lọl bá Bàrì vaá è olòó pììgà bé e bẹẹ kpóó sim tùlà naa ge ĩ̀ìmà nu, Jìhòvà é nveè bá nèi kọ é kpáá ié ĩ̀ìmà, kọbèè née beè láá olòó naa vó. À ólò nvèè nàgé bá nèi kọ é bugi togó boo gbò nu dòòmà bá ea di mm̀ Kpá Káí. Nu dòòmà bá gã́bug gbò e ba beè ié ĩ̀ìmà di mm̀ Kpá Káí. Gè bugi togó boo gbò nòòtẽ́í é nveè bá nèi kọ é nyimá gbò nú eé láá naa tṍó ea dú bíi kọ é ié ĩ̀ìmà. w23.08 22 ¶10-11

Jíízọ̀s beè naa kọọ̀ neǹ tóm Pítà á agala boo kọọ̀ Jìhóvà é ẹb nú ea kilíé ló. Tṍó e Jíízọ̀s kẽeà aa kemà ú, a beè naa kọọ̀ Pítà nè gbò tóm e ba beè dìé ló á sii gã́bug gyã́à mm̀ sĩ́deè ea dú dũ̀ùnè. (Jọ́ọ̀n 21:​4-6) Nakà tóm dũ̀ùnèí beè naa kọ Pítà á agala boo kọọ̀ Jìhóvà é neèe gbò nú ea dúèe bíi ló. Àé láá dú kọọ̀ neǹ tómí beè kẽ̀èa boo bel e Jíízọ̀s beè lòa kọọ̀, Jìhóvà é náa dénè nú ea dú bíi ló gbò e bà bulà ge zẹ́ẹ́ di kẽè “lẹ̀ẹ̀là bel Bàrì.” (Máát. 6:33) Vó beè naa kọọ̀ Pítà á tú tóm gè kọ́ kpẹ̀a naamá túá kà nú mm̀ a dùm, níì ge sí dọọ̀ nì. A beè tú agẹló kọọmá kpẹ̀a deè Péntikọ̀st 33 C.E., vaá nvèè bá nè gã́bug nen kọ bàá zigà ló lé kpẹ̀aá. (Tóm 2:​14, 37-41) Tṍó e tṍó téní, a beè nvèè bá nè pá Sàmérìà nè gbò e bà náa dú Júù kọ bàá nó nu ea kil ló Jíízọ̀s vaá nyoonée nvée. (Tóm 8:​14-17; 10:​44-48) Mm̀ kà-kà, Jìhóvà beè tú Pítà siimá tóm mm̀ sĩ́deè ea dú dũ̀ùnè vaá naa kọọ̀ kọ̀láá íb nen á bã mm̀ a bõ̀ònatõ̀ò. w23.09 20 ¶1; 23 ¶11

Nú ea é dú bàà gbáá aa ló tṍó e pá Bábilọ̀n beè kyọ̀sĩ́ Jèrúsalẹ̀m, Méné Nèbúkadnezà ea géè bẹ̀l Bábilọ̀n beè moà gyáálá vaá mòn gbele gãboo ńneǹ té ea síìmàe pọ̀. Vaá a beè nè log kọ bàá fẹ́ dénè gbò nyìmànù e bà di dóá, bií ló Dániẹ̀l be bà náa láà tàb gyááláá nè nú ea tõó dọ̀. (Dán. 2:​3-5) A beè dú bíi kọọ̀ Dániẹ̀l á labví láb mm̀ gbala-gbala; be níì vó nì, gã́bug nen é ú. A beè “bã tọọ̀ ménéá vaá bànee kọ á neèe tṍó, kọbé à láá tabvìè gyááláá.” (Dán. 2:16) Níá beè bĩiná agẹló nè zìgà. Náa íe tọ́ọ̀ kà nòòtẽ́ ea zógè kọọ̀ Dániẹ̀l beè zẹ́ẹ́ tàb gyáálá besĩ́ à kalá dọ̀ tṍóá. A beè kọ́ nè pá a kóò kọ bàá “bàn sàn nyíe lọl bá Bàrì ea di káála kilma ló nuù ke gũ̀aí.” (Dán. 2:18) Jìhóvà beè aalá ba tã̀àgã ló. Bàrì beè nvèè bá nè Dániẹ̀l kọ á baatẽ́ gyááláá nè Nèbúkadnezà. Bà náa beè fẹ ná Dániẹ̀l nè pá a kóò. w23.08 3 ¶4

Bugi togó boo gbò bélè e ólò ié lọl ló gè ié ĩ̀ìmà. Gè ié ĩ̀ìmà ólò naa kọọ̀ nyíéi á ẹẹ vaá nèi dĩ̀ìnè ló bùlà. Vóà naa tṍó e íè ĩ̀ìmà, è ólò bugi togó leevè vaá ié válá ló. Tṍó e íè ĩ̀ìmà kilma ló dõona gbò, è ólò zọ̀ va dia mm̀ fẹ́ẹ́-fẹẹ̀ ló. Níí ólò naa kọọ̀ gbaa ló á di mm̀ bõ̀ònatõ̀ò. Be née valẹ̀bá bã̀ súng tṍó e nen náa nú ea kyẽ́i, àé náa kọ tã̀àgã̀ á gá zoogá. (Ps. 37:8; Pró. 14:29) Sõò ní ea bọọ lọ̀l vaá à lee dú kọọ̀, è nóò bẹẹ Tẹ̀ ea di káála vaá níí ólò naa kọ é kpáá tõo bã̀é ló. Mm̀ kà-kà, ĩ̀ìmà dú kà lé kpãa ea bọ́ló kọọ̀ dénè bẹ̀ì é ié vaá à ólò dọ̀ bélè nèi! È nyímà kọọ̀ sìgà tṍó àé láá tàvàlàí ló gè ié ĩ̀ìmà, sõò Jìhóvà é nveè bá nèi kọ é kilsĩ́ gè ié nakà lé kpãaí. Boo tṍó e gé élá bànà ãa bàlà booá, èé láá agala boo kọọ̀, “dẽè Jìhóvà di boo gbò e bà sííáẹ pọ̀ ló, gbò e bà gé élá bànà a vulè ea kyãa mm̀ bọ́ọ̀ló dẹ̀lẹ̀ nyíé boo.” (Ps. 33:18) Naanii èé bééláfùl ge kilsĩ́ gè ié ĩ̀ìmà. w23.08 22 ¶7; 25 ¶16-17

Jém̀z beè kọọ̀ nen é láá tuumá kọ à íèè zìgà, sõò mókà láb àbèè tóm ní ea zógè kọ à íe zìgà ẹ? (Jém̀z 2:​1-5, 9) Jém̀z beè lo nágé bel kilma ló nen ea mon ‘vígà págbálà àbèè vígà pábia e bè náa íe kàn ge simá àbèè nu gè dè,’ sõò náa nveè bá nèe. Kọbèè à gá náa nená à kọ à íèè zìgà, náa lábví láb ea zógè kọ à íe zìgà; vóà naa, a zìgà dú kóló kẽ. (Jém̀z 2:​14-16) Jém̀z beè tú Réhàb naamá nu dòòmà bá tṍó ea gé ló bel kilma ló nen ea íe zìgà. (Jém̀z 2:​25, 26) A beè dã́ nú ea kil ló Jìhóvà vaá nyimá kọọ̀ à géè nvèè bá nè pá Ízràẹ̀l. (Jós. 2:​9-11) A beè zogè kọ à íèè zìgà tení dú ló a láb, a beè kpènà bàà neǹ Ízràẹ̀l e bà géè ẹ̀b kẽ tṍó e ba dùm bã́ kèbá gẹẹ-gẹẹ ló. Vó beè naa kọọ̀ Bàrì á tenmà ńnváá e náa gbõoma vaá náa dú Ízràẹ̀lí naamá neǹ lé lab dògò belí bé ea beè tenmà Ébràhàm naaá. Nu dòòmà bá Réhàb zógè bé e zìgà nè tóm dú bíi naa. w23.12 5-6 ¶12-13

Boo béè kọọ̀ è dúù gbò e gé nyoone nvéè Kráìst, áá túá kpãà nòòmànù ea di mm̀ Kpá Káí náa ólò gbõomáí ló. À ólò tànii gè dã́ ból ló ‘nyìmànù Bàrì’ ea tavàlà ge dã́tẽ́ ló, vaá nyómá káí Bàrì é nveè bá nèi kọ é láá naa vó. (1 Kọ́r. 2:​9, 10) Òé láá tõo bã ló Jìhóvà tení dú ló gè kpáá palàge nó Kpá Káí boo o lóó. Dì belí nu dòòmà bá, òé láá gbĩ́tẽ́ ló bé ea beè zogè kọ à vulèè pá a gyóòlo tṍó ea kil nvéeá naa, vaá níá zógè kọ à vulè nàgé olo. Òé láá no nagé nú ea kil ló bé e Jìhóvà beè gbĩ́ kọọ̀ pá Ízràẹ̀l á fãèe naa, vaá doolé ló bé ea gbĩ́ kọọ̀ beele é fãèe deè nieí naa. Àbèè kọọ̀, òé láá no nagé bé e gbò kọ́ọ̀ bùlà Bàrì ea di mm̀ Kpá Káí beè mm-má kilma ló Jíízọ̀s tṍó ea géè kọ́ kpẹ̀a gbẹá boo kunukẽ̀í naa. Nyíé ni é palàge ẹẹ be ò nó gbò togó belí lọl mm̀ bẹẹ kpá ea kọlà Watch Tower Publications Index àbèè Research Guide for Jehovah’s Witnesses. Gè tú ọ̀ẹ̀ dẽe noomá Kpá Káí é agẹló o zìgà, vaá òé íe “nyìmànù Bàrì.”​—Pró. 2:​4, 5. w23.10 18-19 ¶3-5

Bel e neǹ tóm Pítà beè kọ̀ e bà tab naamá “agẹbá” tõó dọ̀ ge “dùùlà nu.” Ní ea égè bàà kpò ea di mm̀ gã́belá baatẽ́ íb tóm e agẹbá vulè ólò sì. À ólò naa kọ é lọ̀l dẽesĩ́ gbele tõ̀ò pọ́lọ́ e pá vígà síi. Èé láá doolé ló kọọ̀: È túù bàà kà bá sií ló vulè, belí bé e ólò sií bá ló báà nu ea bọọ́ beg naa, vaá palàge dùùlà tenmá boo ene gã́bug tṍó naa ní ea é kọl gã́bug ketõ̀ò ea di ló, ea tõó dọ̀ “gbele tõ̀ò pọ́lọ́.” Gè “ẹ̀b lọ̀l dẽesĩ́” tõó dọ̀ ge ia ló pọ́lọ́. Dì belí bé e ene kà báà nu ólò láá uu bá boo nú ea dú dĩ́ naaá, níà bé e vulè ólò uu bá boo pọ́lọ́ e pá vígà síi naa ẽ́. À bọ́ló kọọ̀ vulè e íè kilma ló pá vígà á palàge agabá kọbé è láá ia ló nè va, bã̀àna tṍó e nú e bà náa palàge kyẽ́i. (Kọ́l. 3:13) Tṍó e ia ló nè dõona gbò, è zógè kọ è palàge vùlè va, vaá è gbĩ́ì kọọ̀ nyíè Jìhóvà á ẹẹ. w23.11 11-12 ¶13-15

Méné Jòsáíà beè sí tóm ló tọọ̀ káí tṍó ea tóólá 26 gbáá. Tṍó e bà géè sí tóm ló tọọ̀ káíá, ba beè mòn kpá Log e Jìhóvà beè nè tenmá bá Mózìsa. Tṍó e ménéí dã́ nú e bà bugi lọl mm̀ kpá logá, a beè gbóó labví láb nyòòmà nú ea dã́. (2 Kró. 34:​14, 19-21) É kọ ò ólò bugi Kpá Káí kọ̀láá dee? Be ò gé náa vó, é kọ ò gé dé kpéè ló? É kọ ò ólò nvèè kpíi ló gbò dọ̀ Kpá Káí ea é láá nvèè bá nè ni? Tṍó e Jòsáíà ni tóólá 39 gbáá, a beè ié lọ̀ ea beè naa kọ á pee a dùm. A beè dẹlẹ nyíé boo a bá tãa vó ea gbĩ́ tùle lọl bá Jìhóvà. (2 Kró. 35:​20-25) Níí nóòmài kọọ̀, kọbèè e dú kànen mm̀ dee àbèè kọ e tú gã́bug gbáá noomá Kpá Káí, à dú bíi kọ é kilsĩ́ gè gbĩ́ sĩ́ Jìhóvà. Níí bãàa mm̀ ge olòó tãagã ló Bàrì, bugi Kpá Káí, vaá tú dùùlà bá deè tṍ e pá vígà e togó va tulà nu ne siimá tóm. Ge naa vó é nveè bá nèi kọ é gá bọọgẹ̀ ié gã́bug lọ̀, vaá nyíéi é ẹ́ẹ.​—Jém̀z 1:25. w23.09 12 ¶15-16

Kpá Káí kol béè gã́bug gbò bia e ba beè vùlè Jìhóvà vaá sí tóm nèe. Ba beè “lẹ̀ẹ̀là bel ló ba bá” vaá “bọ́ló dẹ̀lẹ̀ nyíé boo mm̀ kọ̀láá kà nu.” (1 Tím. 3:11) Gbá ló vó, gbò bia é láá mòn dõona kà gbò vígà pábia e bà aga ló mm̀ bõ̀ònatõ̀ò ea bọ́ló gè nó ba láb. Gbò nvín ãa bia eo gé nyoonei nvéè Kráìst, é kọ à íe gbò vígà pábia e bà di mm̀ bõ̀ònatõ̀ò eo é láá noi ba lé nu dòòmà bá? Nvèè kpíí ló gbò lé kpãa e bà íe; vaá ò gbóó bugi togó boo bé eo é láá toní gbò kpãaá naa. Kìlmà kpá ló kẽ dú ene kà kpãa ea palàge dú bíi kọọ̀ nen á ié kọbé à láá sìm kilsĩ́ mm̀ ge fã̀ Bàrì. Pábia ea kilmà kpá ló kẽ é íe lé gbaa ló kilma ló Jìhóvà nè dõona gbò. Dì belí nu dòòmà bá, pábia ea vulè Jìhóvà ólò kìlmà kpá ló kẽ vaá tõó kè kẽè nen ea dìé togó belí bé e Bàrì beè noo naa. (1 Kọ́r. 11:3) Nakà nòòkúuí ólò siá nágé tóm mm̀ bõ̀ònatõ̀ò nè mm̀ bẹẹ tọ. w23.12 18-19 ¶3-5

Jìhóvà gbĩ́ kọ dóm á vùlè a va, ẹ̀b nú ea kilíé ló, dú a lé kóò, vaá sièe kpóó ló kọ á kilsĩ́ gè fã̀ Bàrì. Ge tú o kpóó bug siimá tóm leevè, ge nvèè ka ló gbò bia, vaá dú nen e bà é láá dẹlẹ nyíé boo é nveè bá nè ni kọ ó dú lé dóm. Tṍó eo ni ilí va, òé láá dú tẹ̀. Éé ní eo é láá nó lọl ló Jìhóvà kọbé ò láá dú lé tẹ̀ ẹ? (Ẹ́fẹ. 6:4) Jìhóvà beè kọ́ nè a Sã́áná ea dú Jíízọ̀s kọ à vulèèe vaá tenmàèe. (Máát. 3:17) Tṍó eo é íe gbò pá nvín, olòó kọ́ nè va kọọ̀ ò vulèèe va. Olòó lèèlà va tṍó e bà náa nú ea dú lé. Gbò tẹ̀ e bà nó Jìhóvà é nveè bá nè ba gbò nvín kọ bàá sìm kilsĩ́ mm̀ ge fã̀ Bàrì. Òé láá nó gè naa vó kátogóí tení dú ló gè ẹ̀b nú ea kil ló pá bọọ tọ nè gbò e bà di mm̀ bõ̀ònatõ̀ò, vaá ò kọ́ nè va kọ ò vulèèè va vaá nveenìè va ka ló.​—Jọ́ọ̀n 15:9. w23.12 28-29 ¶17-18

Náa kal ló béè kọọ̀ è gé fã̀ Jìhóvà mm̀ bọ́ọ̀ló dẹ̀lẹ̀ nyíé boo, è ólò tení bá tàvàlà dìtõ̀ò nè zọ̀ló e dõona gbò gé téní bá. È ólò tení nágé bá nàà uú boo nè bíígá ló. Náa kal ló béè kọọ̀ Jìhóvà náa ólò uúi lọl bá gbò dìtõ̀òí, à zigà kọ àé nveenìè bá neèi. (Àìz. 41:10) Tení dú ló a nvèè bá, èé láá kilsĩ́ gè ié ẹ́ẹ́-ẹẹ̀ nyíe, nè lé béèlàfùl, vaá bọ́lò dẹ̀lẹ̀ nyíé boo bã̀àna tṍó e di kèbá tàvàlà dìtõ̀ò. Jìhóvà zigà kọ àé neèi nú e Kpá Káí kólíe “fẹ́ẹ́-fẹẹ̀ ló Bàrì.” (Fíl. 4:​6, 7) Nakà fẹ́ẹ́-fẹẹ̀ lóí gé loá bel nyòòmà dĩ̀ìnè ló bùlà e ólò ié boo béè kọọ̀ è íè kà lé gbaa ló kilma ló Jìhóvà. Nakà fẹ́ẹ́-fẹẹ̀ ló ‘e gbò nen náa é láá dã́ ból lóí’; palàge bọọ èlmà kọ̀láá kà nu eé láá bugi togó boo. É kọ o beè láá íe dĩ̀ìnè ló bùlà tṍó eo ni tú agẹbá tãàma ló Jìhóvà lọ̀l? Dĩ̀ìnè ló bùlà eo íèa níà “fẹ́ẹ́-fẹẹ̀ ló Bàrì.” w24.01 20 ¶2; 21 ¶4

Vulè e gbò e bà bọ́ló dẹ̀lẹ̀ nyíé boo íe kilmà ló Bàrì ólò naa kọ bàá lèèlà a bée lọl mm̀ dénè ba nyíe. Méné Dévìd beè dã́ ból ló kọọ̀ ge lèèlà béè Jìhóvà tõó dọ̀ ge lèèlà ẹlẹ́ Jìhóvà. Béè Jìhóvà bãàa mm̀ íb nen ea dú, vaá à ólò naa kọ é kẽ̀èa boo dénè a lé kpãa nè gbò a tóm dũ̀ùnè. A beè leemá Dévìd gè lèèlà béè a Tẹ̀ vaá tú sẹlẹ́ káí. A beè gbĩ́ gè naa níí lọa mm̀ dénè a nyíe àbèè ge tú “dénè nu” ea dìé m naamá vó. Mm̀ tẽ̀ènè sĩ́deèá, pá Lívaì beè tú gè lèèlà Jìhóvà gyààma sĩ́. Ba beè kìlmà kpá ló kẽ vaá kọọ̀ bel ea aalìè vá gã́ náa é láá tùlà dẽè bé ea bọ́ló kọ bàá lèèlàẹ̀ béè Jìhóvà ea di káíá naa. (Nìh. 9:5) Mm̀ kà-kà, nyíè Jìhóvà beè ẹẹ ló nakà lèèlàí, boo béè kọ à aà vá nyíe vaá ba beè naa vó mm̀ kìlmà kpá ló kẽ. w24.02 9 ¶6

Jìhóvà náa é ẹb kọ nóo náà leevè be nóo láà teá tùlà o nu sẹ̀ẹ̀a sĩ́. (2 Kọ́r. 8:12) Nó nu lọl ló gbò nú ea beè naa kọ ó gá láá teelá tùlà o nu sẹ̀ẹ̀a sĩ́. Olòó bugi togó boo gbò nú eo ni téélá tùlà. Kpá Káí kọ́ọ̀ “Bàrì náa ólò ììà. Tóm eo beè sii . . . náa é táẹ́ nyíe.” (Híb. 6:10) Vóà naa, tóm eo ni sí á gá tá ní nyíe. Bugi togó boo gbò nú eo ni náa, àé láá dú gè zọ̀ Jìhóvà ié kà lé gbaa ló, ge kọ́ nu ea kilíé ló nè dõona gbò, àbèè ge dììa múú. Dì belí bé eo beè sìm kilsĩ́ vaá teelá tùlà gbò nú eo beè noo sẹ̀ẹ̀a sĩ́ kilma ló gè fã̀ Bàrì tṍó ea kil nvéeá naaá, òé láá sìm kilsĩ́ vaá teelá tùlà gbò nú eo noò sẹ̀ẹ̀a sĩ́ kátogóí. Tení dú ló nvèè bá Jìhóvà, òé láá teelá tùlà gbò nú eo noò sẹ̀ẹ̀a sĩ́. Boo tṍó eo gé sí tóm nyòòmà gbò nú eo noò sẹ̀ẹ̀a sĩ́ ea kil ló gè fã̀ Bàrì, bé e Jìhóvà gé nveè bá vaá tãanè ni dee bá naa á gá tá ní nyíe. (2 Kọ́r. 4:7) Beè lóó ni náa ọọ, òé íe gã́bug tã́áná dee bá.​—Gàl. 6:9. w23.05 31 ¶16-18

Jìhóvà ólò naa kọọ̀ pá a gbò á nyimá kọ à vulèè va. Bàà tóm e Kpá Káí kọ́ọ̀ Jìhòvà beè kọ́ nè Jíízọ̀s kọ à vulèèe vaá nyíée à ẹẹlẹ̀ẹ̀ẹ́ ló. (Máát. 3:17; 17:5) É kọ àé léémá ni gè dã́ tṍó e Jìhóvà gé kọ́ à vulèè ni? Jìhóvà náa ólò tṍó káála ló bel nèi, sõò à ólò ló bel nèi tení dú ló Kpá Káí. Èé láá “dã́” tṍó e Jìhóvà gé kọ́ à vulèèi tṍó e bugì gbò bel e Jíízọ̀s beè kọ́ nè pá a gbò nyòòne nvée ea di mm̀ Kpá Káí. Jíízọ̀s beè palàge nó a Tẹ̀. Vóà naa, tṍó e bugì nú e Jíízọ̀s beè kọ́ nè pá a gbò nyòòne nvée e ba beè bọ́ló dẹ̀lẹ̀ nyíe boo e bà náa beè gbõomaá kọ à vulèè va, èé láá dòòmà dẽe ló kọọ̀ níà bé e Jìhóvà gé kọ́ nágé nè beele naa ẽ́. (Jọ́ọ̀n 15:​9, 15) Be è gé kpeèsĩ́ ló ẹ̀bmà náa tõó dọ̀ kọọ̀ Bàrì náa vulè nài. Tãa vó, gbò ẹ̀bmà e kpeèsĩ́ ló ólò naa kọ é ié nèà deè ge zogè bé e vulè Bàrì vaá dẹlẹ́ẹ nyíé boo naa.​—Jém̀z 1:12. w24.03 28 ¶10-11