22 TOGÓ BEL GE NÒ
SỌ́L EA GÃ́BUG DÚ 15 Leelai Sã́áná Jìhóvà!
Bé E Jíízọ̀s Beè Nvèè ka Ló Vaá Naa Kọ Béè Jìhóvà Á Di Káí Naa
“M beè naa kọ bàá nyimá ni ló, vaá m̀ é kilsĩ́ ló gè naa vó.”—JỌ́Ọ̀N 17:26.
NÚ EÉ NÓ
Mm̀ nakà togó bel ge nòí, èé ló bel boo bé e Jíízọ̀s beè naa kọ gbò nen á nyimá béè Jìhóvà, vaá naa kọ a bée á di káí naa.
1-2. (a) Éé ní e Jíízọ̀s beè naa bílá deè deé ea zilà besĩ́ bà kalá fẹ́ẹ ẹ́? (b) Mókà gbò bíb ní eé ló bel boo mm̀ nakà togó bel ge nòí ẽ́?
AẸ̀ BEÈ ló èlà deè Thursday, Nisan 14, mm̀ gbáá 33 C.E., tṍó e bà é gé oo Jíízọ̀s, beeláẹ bel ló, tenmá kọ bàá fẹ́ẹ, boomàe bàg vaá fẹ́ẹ. À ã́àa zọ̀ pá a gbò nyòòne nvée deá gyã́á gbẹá mm̀ ene kà tọ gbàndeè lọ̀l. Tṍó e ba ni dé gyã́áá lọ̀l, Jíízọ̀s beè gbóó siè kpóó ló pá a gbò nyòòne nvée. Pọ́ì ńkem̀ tṍó besĩ́ bà kalà aa kĩée e ba beè tõo dé gyã́áá, Jíízọ̀s beè gbóó tú ńkem̀ tṍó tã̀àma ló Bàrì. Gbò bel ea beè kọ́ mm̀ tã̀àgã ló Bàrìa palàge dú bíi. Èé láá bugi nú ea kil ló tã̀àgã ló Bàrìa lọl mm̀ kpá Jọ́ọ̀n 17 togó.
2 Mm̀ nakà togó bel ge nòí, èé ló bel boo nú eé láá nó lọl ló tã̀àgã ló Bàrì Jíízọ̀sa. Éé ní e Jíízọ̀s beè ié tã̀àgã̀ bùlà kilma ló besĩ́ à kalá ùe? Éé ní e Jíízọ̀s beè palàge nvèè ka ló tṍó ea beè di boo kunukẽ̀í ẽ́? Naanii èé ló bel boo ààlaà gbò bíbvá.
“M BEÈ NAA KỌ BÀÁ NYIMÁ NI LÓ”
3. Éé ní e Jíízọ̀s beè kọ́ kilma ló béè Jìhóvà ẹ, vaá éé ní e nú ea beè kọ̀a tõó dọ̀ ẹ? (Jọ́ọ̀n 17:6, 26)
3 Tṍó e Jíízọ̀s géè tã̀àgã ló Bàrì, a beè kọọ̀: “M beè naa kọ bàá nyimá ni ló.” Kàsĩ́, bàà tóm ní ea beè kọ a náànìè kọọ̀ pá a gbò nyòòne nvée á nyimá béè Jìhóvà ẹ. (Bugi Jọ́ọ̀n 17:6, 26.) Éé ní e bel ea beè lòa tõó dọ̀ ẹ? É kọ à tõó dọ̀ kọ a beè kọ́ nè pá a gbò nyòòne nvée kọọ̀ béè Bàrì kọlà Jìhóvà? Pá a gbò nyòòne nvée beè dú Júù, vóà naa ba beè nyimá kọ béè Bàrì kọlà Jìhóvà. Béeá sila mm̀ Kpá Káí e ba beè emí mm̀ dém bel Híbrù nú e sigè ńkem à dú 7,000 tóm. Vóà naa, Jíízọ̀s náa géè kọ́ nè va kọọ̀ béè Bàrì kọlà Jìhóvà; tãa vó à géè ló bel kilma ló nú e béeá tõó dọ̀. Jíízọ̀s beè naa kọ bàá nyimá ló íb nen e a íe béeá, a tóm̀ bùlà, gbò nú ea ni náa, nè gbò kpãa ea íe mm̀ sĩ́deè e tọ́ọ̀ nen gáà laa naa.
4-5. (a) Éé ní ea é láá naa kọ é kpáá palàge nvèè ka ló béè nen ẽ́? Nè nu dòòmà bá (b) Mósĩ́ deè ní e gbò nyòòne nvéè Jíízọ̀s beè kpáá palàge nyimá béè Jìhóvà ẹ?
4 Dì belí nu dòòmà bá, dòòmà dẽe ló kọ à íe ene kà neǹ kànen ea di mm̀ bọọ bõ̀ònatõ̀ò e a bée kọlà David vaá ẹ̀ẹ̀ neǹ dóm biè. O nyímáe ló mm̀ gã́bug gbáá. Sõò enè dee, kpá ló ni palàge zọ̀ naa ní eo gáẹ̀ beè láá ù, bà gbóó teemà ni kilma tọọ̀ biè kĩée e neǹ kànená ólò sí tóm. Vígà págbálàa à gbóó nè ni biè naa ní e kpá ló ni válí. Vó náa kọ ó kpáá palàge vùlè vígà págbálàa vaá kọ̀láá tṍó eo dã́à a bée, ò ólò kẽea boo lé ea beè naá ni ã́. Kátogóí nóo é ẹb na David naamá pọ́ì neǹ kànen ea di mm̀ bọọ bõ̀ònatõ̀ò, sõò òé ẹbvíe naamá nágé neǹ dóm biè ea beè dùùlà o dùm.
5 Mm̀ tẽ̀ènè sĩ́deèá, gbò nyòòne nvéè Jíízọ̀s beè nyimá kọọ̀ béè Bàrì kọlà Jìhóvà. Sõò sìtóm kọ̀ kpẹ̀à Jíízọ̀s beè naa kọ baa kpáá palàge nyimá ló íb nen e Jìhóvà dú. Éé ní ea náa vaá è kọ́ vó é? È kọ́ọ̀ vó boo béè kọọ̀ mm̀ kọ̀láá kà nú e Jíízọ̀s beè kọ̀ vaá naa, a beè zogè kọ à íèè gbò kpãa e a Tẹ̀ íe. Vóà naa, bá e Jíízọ̀s beè sẹ̀ẹ̀mà gbò nen nè bé ea beè noomà nu naa, beè naa kọ pá a gbò nyòòne nvée á kpáá palàge “nyimá” ló íb nen e Jìhóvà dú.—Jọ́ọ̀n 14:9; 17:3.
“O BÉE EO BEÈ NÈMÁ”
6. Éé ní e Jíízọ̀s géè kọ̀ tṍó ea kọ́ọ̀ Bàrì beè tú a béè neèe ẽ́? (Jọ́ọ̀n 17:11, 12)
6 Tṍó e Jíízọ̀s géè tã̀àgã̀ ló Bàrì boo pá a gbò nyòòne nvée, a beè kọ́ nè Bàrì kọọ̀: “Tú o bée eo beè nèmá sẹ̀ẹ̀mà va.” (Bugi Jọ́ọ̀n 17:11, 12.) É kọ níí tõó dọ̀ kọ Jíízọ̀s é gbóó kọ̀là béè Jìhóvà? Ẽ́èe. Nvèè kpíí ló kọ tṍó e Jíízọ̀s géè ló bel nè Jìhóvà mm̀ tã̀àgã̀ lóá, a beè kọọ̀ “o bée.” Vóà naa, Jíízọ̀s náa beè kọ̀là béè Jìhóvà. Sõò, éé ní e Jíízọ̀s géè kọ̀ tṍó ea kọ́ọ̀ Bàrì beè tú a béè neèe ẽ́? Túá kà, Jíízọ̀s beè elá dọ̀ Jìhóvà boo béè kọọ̀ Jìhóvà beè lẹ̀ẹ̀làẹ kọ á kọ́ nú ea kilìèé ló. A beè dú boo kunukẽ̀í boo béè a Tẹ̀ vaá a beè tú béè a Tẹ̀ siimá gã́bug tóm dũ̀ùnè. (Jọ́ọ̀n 5:43; 10:25) Gbá ló vó, béè Jíízọ̀s tõó dọ̀, “Jìhóvà dú neǹ dùùlà.” Mm̀ kà-kà, béè Jíízọ̀s palàge kọ́ nú ea kil ló béè Jìhóvà.
7. Éé ní ea náa vaá Jíízọ̀s à láá tú béè Jìhóvà loomá bel é? Nè nu dòòmà bá.
7 Kọbé è láá dã́ ból ló nú ea náa vaá Jíízọ̀s à láá elá dọ̀ Jìhóvà, vaá tú a bée loomá bel, bugi togó boo nakà nu dòòmà báí. Nen ea gé bẹl ólò láá lẹ̀ẹ̀là nen kọ á elàẹ̀ẹ́ dọ̀ vaá zọ̀ gbò nen loá bel. Gbò e nená zọ loá belá ólò tú bel e nená ló belí bel ea aa gã́ nen ea gé bẹl ea beè lẹ̀ẹ̀làẹá. Mm̀ tẽ̀ènè sĩ́deèá, Jíízọ̀s beè elá dọ̀ Jìhóvà vaá ló bel ea kilíé ló nè gbò nen boo béè kọ Jìhóvà ní ea beè lẹ̀ẹ̀làẹ ẹ́.—Máát. 21:9; Lúùk 13:35.
8. Éé ní ea náa vaá besĩ́ Jíízọ̀s à kalá dú boo kunukẽ̀í, Jìhóvà beè kọ a bée kóá ló Jíízọ̀s ẹ? (Ẹ́xọdọ̀s 23:20, 21)
8 Kpá Káí kólí Jíízọ̀s kolíe “Moǹ Belá” boo béè kọ Jíízọ̀s ní e Jìhóvà beè tú loomá bel nè gbò nyómá tóm bií ló gbò nen, kọbé bà nyímá nú ea gbĩ́ kọ bàá nyimá vaá naa ẽ́. (Jọ́ọ̀n 1:1-3) Be à sẹlẹ, Jíízọ̀s ní ea beè dú nyómá tóm e Jìhóvà beè lẹ̀ẹ̀là kọ á ẹ̀b nú ea kil ló pá Ízrẹẹ̀l tṍó e bà géè aa Íjèpt e. Tṍó e Jìhóvà géè kọ́ nè pá Ízrẹẹ̀l kọ bàá gbàntṍ ló nyómá tómá, a beè kọọ̀: “Boo béè kọ ńdáà bée kóa ẹ́ ló.”a (Bugi Ẹ́xọdọ̀s 23:20, 21.) Jìhóvà beè kọ́ vó boo béè kọ Jíízọ̀s ní ea élaẹ́ dọ̀ ẹ, ẹlẹ ní ea palàge zogè kọ Jìhóvà di káí vaá kọ̀láá kà nú ea náa lelàẹ.
“TẸ̀, NVÈÈ DŨ̀ÙNÈ LÓ O BÉE”
9. Mósĩ́ deè ní e Jíízọ̀s beè zogè kọọ̀ béè Jìhóvà palàge bọọlìẹ́ ló é? Baatẽ́.
9 Belí bé e ni nó naa, bã̀àna tṍó e Jíízọ̀s gáà beè du boo kunukẽ̀í, béè Jìhóvà beè palàge bọọẹ́ ló. Tṍó e Jíízọ̀s beè di boo kunukẽ̀í, a beè zogè kọ à nveenìè ka ló béè a Tẹ̀ mm̀ kọ̀láá nú ea náa! Nyòòmà tṍó ea é gé ù, Jíízọ̀s beè kọ́ nè a Tẹ̀ kọọ̀: “Tẹ̀, nvèè dũ̀ùnè ló o bée.” Tẽ̀ènè tṍóá, a Tẹ̀ beè aalá mm̀ agẹ mon kọọ̀: “M beè nvèè dũ̀ùnè ló, vaá m̀ é kpáá nvèè nàgé dũ̀ùnè ló.”—Jọ́ọ̀n 12:28.
10-11. (a) Mósĩ́ deè ní e Jíízọ̀s beè nvèè kà ló béè Jìhóvà ẹ? (Ẹ̀b nàgé fòtó.) (b) Éé ní ea náa vaá à dú bíi kọ béè Jìhóvà á di káí vaá di õ̀òa ẽ́?
10 Mósĩ́ deè ní e Jíízọ̀s beè nvèè ka ló béè a Tẹ̀ ẹ? Enè sĩ́deè dú gè kọ́ gbò lé kpãa e a Tẹ̀ íe nè gbò nú ea ni náa nè dõona gbò. Sõò a beè naa èlmà vó. A beè dú bíi kọ Jíízọ̀s á zogè kọọ̀ béè Jìhóvà di káí, vaá kọ̀láá kà nú ea ni náa dú lé.b Jíízọ̀s beè zogè kọọ̀ ge naa vó palàge dú bíi, tṍó ea géè noomà pá a gbò nyòòne nvée bé e bà é tãagã ló Bàrì naa. A beè kọọ̀: “Bẹẹ Tẹ̀ eo di káála: Ka á di ló o bée ea di káí.”—Máát. 6:9.
11 Éé ní ea náa vaá à dú bíi kọ béè Jìhóvà á di káí vaá di õ̀òa ẽ́? Boo béè kọ Sétàn beè kpọ́ kyáá bel ló Jìhóvà gbẹá mm̀ gònò Ídèn vaá nvèè fàà ló a bée. Sétàn beè kọọ̀ Jìhóvà dú neǹ kyáá bel vaá náa gbĩ́ kọ nu á lee ló Ádàm nè Íìv. (Jén. 3:1-5) A beè kọ nagé kọọ̀ Jìhóvà náa ólò naa nú boo bá ea lelà. Gbò kyáá bel e Sétàn beè kpọ̀í beè nvèè fàà ló béè Jìhóvà. Tṍó e Jóòb beè di dùma, Sétàn beè kọọ̀ gbò nen ólò fã̀ Jìhóvà boo béè gbò lé nu e bà é íe lọl bá Jìhóvà. A beè kọ nagé kọ gbò nen náa vulè Jìhóvà vaá bà náa é kilsĩ́ gè fã̀e beè bà kpeesĩ́ ló tàvàlà dìtõ̀ò. (Jóòb 1:9-11; 2:4) Vóà naa, a beè dú bíi kọ tṍó á tení kọbé dénè nen nyímá be Jìhóvà ní ea dú neǹ kyáá belé àbèè Sétàn.
Jíízọ̀s beè noomà pá a gbò nyòòne nvée kọ gè naa kọọ̀ béè Bàrì á di káí palàge dú bíi (Ẹ̀b 10 kpò)
“M̀ NEÈ NÀ DÙM”
12. Éé ní e Jíízọ̀s beè di kpènà ló gè naa boo béè vulè e a íe kilma ló béè Jìhóvà ẹ?
12 Jíízọ̀s beè naa kọ̀láá kà nú ea kpóó sim tùlà kọbé à láá naa kọ béè Jìhóvà á di káí vaá di õ̀òa. Jíízọ̀s beè kọọ̀, “m̀ neè nà dùm.” (Jọ́ọ̀n 10:17, 18, nw.) A beè di kpènà ló gè ú boo béè Jìhóvà.c Ádàm nè Íìv e bà dú túá gbò e ba beè gbõomaá beè lọ̀l togó kèbá Jìhóvà vaá gbaaá ló Sétàn. Jíízọ̀s dú kele ló Ádàm nè Íìv boo béè kọ a beè di kpènà ló gè dú boo kunukẽ̀í, vaá a beè zogè kọ à vulèè Jìhóvà. Jíízọ̀s beè gbàntṍ ló Jìhóvà mm̀ kọ̀láá kà nú ea náa nè bé ea ló bel naa. (Híb. 4:15; 5:7-10) Jíízọ̀s beè bọ́ló dẹ̀lẹ̀ nyíé boo nè Jìhóvà dọ̀ọ̀mà tṍó ea ú gbẹá boo té tã̀àgã̀. (Híb. 12:2) Tṍó ea náa vó, à zógè kọ à vulèè Jìhóvà vaá nvèè ka ló a bée.
13. Éé ní ea náa vaá a beè palàge bọ́ló kọ Jíízọ̀s á zogè kọọ̀ Sétàn ní ea dú neǹ kyáá bel é? (Ẹ̀b nàgé fòtó.)
13 Bé e Jíízọ̀s beè tõó dùm naa beè zogè kọ Sétàn ní ea dú neǹ kyáá bel é, níì Jìhóvà nì! (Jọ́ọ̀n 8:44) Jíízọ̀s palàge nyimá ló Jìhóvà èlmà kọ̀láá nen. Be kyáá bel e Sétàn beè kpọ́ ló Jìhóvàa beè dú kà-kà, Jíízọ̀s gáẹ̀ beè nyimá. Sõò Jíízọ̀s beè beeláfùl ge naa kọ béè Jìhóvà á di káí. Bã̀àna tṍó ea beè belí kọ Jìhóvà sãanà bá ló Jíízọ̀s gbẹẹ́ kẽ, Jíízọ̀s beè di kpènà ló gè ù tãa vó ea lọl togó kèbá Jìhóvà.—Máát. 27:46.d
Bé e Jíízọ̀s beè tõó dùm naa beè zogè kọ Sétàn ní ea dú neǹ kyáá bel é, níì Jìhóvà nì! (Ẹ̀b 13 kpò)
“M BEÈ . . . SÍ TÓM EO BEÈ NVÈÈM BÁ Õ̀ÒNÀ DẼE”
14. Mókà kpẽ́ ní e Jìhóvà beè nè Jíízọ̀s ló a bọ́ọ̀ló dèlè nyíé boo é?
14 Jíízọ̀s beè kọ́ mm̀ tã̀àgã ló Bàrì ea beè tã̀àgã bílá deè deé ea zilà besĩ́ bà kalá fẹ́ẹá kọọ̀: “M beè . . . sí tóm eo beè nvèèm bá õ̀ònà dẽe.” A beè agala boo kọọ̀ Jìhóvà é neèe kpẽ́ boo béè kọ à bọ́ẹ̀ ló dẹ̀lẹ̀ nyíé boo. (Jọ́ọ̀n 17:4, 5) Jìhóvà náa beè kẹlẹ́ẹ, àbeè ge sã̀ànàe bá ló gbẹẹ́ mm̀ bànà ú. (Tóm 2:23, 24) A beè kẽee Jíízọ̀s lọl kemà ú kilma káála vaá nèe pọ̀b dọ̀. (Fíl. 2:8, 9) Tṍó e tṍó téní, Jíízọ̀s beè gbóó dààmà togó gè bẹl boo Boǹ Méné Bàrì. Éé ní e Boǹ Méné Bàrì é beè naa ẽ́? Báàsĩ́ ea di ló tã̀àgã ló Bàrì e Jíízọ̀s beè noomà pá a gbò nyòòne nvéeá kọ́ọ̀: “O Boǹ Méné á dù. O bùlà [Jìhóvà] á naaá boo kunukẽ̀í belí bé ea di káála naa.”—Máát. 6:10, nw.
15. Éé ní e Jíízọ̀s é náa tṍó ea é bẹl ẹ́?
15 Dì deèsĩ́, Jíízọ̀s é bé gbò ọ́b Bàrì tṍó bé Ámàgídòn vaá kyọ̀sĩ́ gbò pọ́lọ́. (Kùùà 16:14, 16; 19:11-16) Pọ́ì ńkem̀ tṍó aa ló tṍóá, àé beè toví Sétàn tẹlẹ mm̀ bànà “ábiìs,” kĩée e náa é láá naa na tọ́ọ̀ nu. (Kùùà. 20:1-3) Mm̀ Enè Tõ̀ò Gbáá e Jíízọ̀s é belá, àé náa kọ gbò nen á gbõoma vaá kẽee gbò e ba beè ù lọl kemà ú. Aé náa nagé kọ zivekà boo kunukẽ̀í á dú páradaìs. Tṍóá, tóm̀ bùlà Jìhóvà é gbóó naaá!—Kùùà 21:1-4.
16. Dùm é beè mèà naa vàẹ tṍó e Enè Tõ̀ò Gbáá Bẹ̀l Kráìst é íná kùbmà ẽ?
16 Éé ní eé ẹb dẽesĩ́ kọ àé nááá tṍó e Enè Tõ̀ò Gbáá Bẹ̀l Kráìst é íná kùbmà ẽ? Gbò nen é gbóó gbõoma vaá bà náa é sí ná pọ́lọ́. Bà náa é íe bíi ló nu ààa; àbèè ge kpáá ié bíi ló nen ea é váálá gyọ́ọ boo ba pọ́lọ́. “Dee deè nvéè neǹ ọ́b gè kyọ̀sĩ́ é dú ú.” Bànà ú é gbóó dú kọ́ló m. Bà é kẽee gbò e ba beè ù lọl kemà ú, vaá kọ̀láá nen ea é dí boo kunukẽ̀í é gbõoma.—1 Kọ́r. 15:25, 26.
17-18. (a) Éé ní ea é nááá tṍó e Enè Tõ̀ò Gbáá Bẹ̀l Kráìst é íná kùbmà ẽ? (b) Éé ní e Jíízọ̀s é náa tṍó ea ni bẹ lọ̀l ẹ? (1 Kọ́riǹt 15:24, 28) (Ẹ̀b nàgé fòtó.)
17 Éé ní ea é kpáá naaá tṍó e Enè Tõ̀ò Gbáá Bẹ̀l Kráìst é íná kùbmà ẽ? Tṍóá, kà kele íb nu é beè naaá. Kọ̀láá nen é beè gbóó nyimá kọ béè Jìhóvà di káí. Mósĩ́ deè e? Gbẹá mm̀ gònò Ídèn, Sétàn beè kọọ̀ Jìhóvà dú neǹ kyáá bel vaá bá ea bẹlmà gbò nen zógè kọ náa vulè va. Lọl tṍóá tẹlẹ kátogóí, dénè gbò e bà gé fã́e a náa kọ a bée á di káí. Tṍó e Enè Tõ̀ò Gbáá Bẹ̀l Kráìst é íná kùbmà, béè Jìhóvà é gbóó palàge di káí. Jìhóvà é zógè kọ à dúè Tẹ̀ ea íe vulè.
18 Tṍó e Enè Tõ̀ò Gbáá Bẹ̀l Kráìst ni íná kùbmà, kọ̀láá nen é gbóó nyimá kọọ̀ Sétàn géè kpọ́ kyáá bel ló Jìhóvà. Éé ní e Jíízọ̀s é beè naa tṍó ea ni bẹl lọ̀l ẹ? É kọ àé bélí Sétàn vaá bé uú boo Jìhóvà? Ẽ́èe, náa é náa vó! (Bugi 1 Kọ́riǹt 15:24, 28.) Jíízọ̀s é gbóó lọ̀à Boǹ Ménéá bá nè a Tẹ̀ vaá tõó kè kẽè bẹlbẹ̀l Jìhóvà. Mm̀ kà-kà boo béè kọ Jíízọ̀s náa belí Sétàn, vulè e Jíízọ̀s íe kilma ló a Tẹ̀ é náa kọ á lọ̀à kọ̀láá kà nu bá nèe.
Jíízọ̀s ea gé lọà Boǹ Ménéá bá nè a Tẹ̀ tṍó ea ni bẹl mm̀ enè tõ̀ò gbáá lọ̀l (Ẹ̀b 18 kpò)
19. Mósĩ́ deè ní e Jíízọ̀s zógè kọ a palàge nveenìè ka ló béè a Tẹ̀ ẹ?
19 E mon nú ea náa vaá Jìhóvà beè di kpènà ló gè tú a bée kolí ló Jíízọ̀s! Jíízọ̀s a palàge zogè íb nen ea Tẹ̀ dú. Vóà naa, mósĩ́ deè ní e Jíízọ̀s ni zógè kọ à palàge nveenìè ka ló béè Jìhóvà ẹ? À náa vó tení dú ló gè nvèèe ka ló mm̀ kọ̀láá kà nú ea náa. A beè di kpènà ló gè ú boo béè Jìhóvà, vaá àé di nàgé kpènà ló gè tú kọ̀láá kà nu lọa bá nè Jìhóvà tṍó e enè tõ̀ò gbáá ea é bẹlmà ni íná kùbmà. Mósĩ́ deè ní eé láá nó Jíízọ̀s e? Èé ló bel boo nakà bíbvá mm̀ togó bel ge nò ea bẽene níí.
SỌ́L EA GÃ́BUG DÚ 16 Leelai Jáà Boo Béè A Sã́áná, Ea Beè Tṍ Nóo Ból
a Sìgà tṍó, gbò nyómá tóm ólò elá dọ̀ Jìhóvà tṍó e bà gé kọ́ a lẹ̀ẹ̀la tóm nè gbò nen. Níà nú ea náa vaá sìgà ketõ̀ò ea di mm̀ Kpá Káí ólò kọọ̀ Jìhóvà gé ló bel bã̀àna tṍó e nyómá tóm ní ea géè ló bel é. (Jén. 18:1-33) Náa kal ló béè kọọ̀ Kpá Káí kọ́ọ̀ Mózìs beè tú Log e ba beè emí boo báà demá lọl bá Jìhóvà, dõona kà gbò dọ̀ Kpá Káí zógè kọ Jìhóvà beè lẹ̀ẹ̀là gbò nyómá tóm kọ bàá elàẹ̀ẹ́ dọ̀ vaá tú logá nè Mózìs.—Lìv. 27:34; Tóm 7:38, 53; Gàl. 3:19; Híb. 2:2-4.
b GBÒ MOǸ BEL E BÀ BAATẼ́: Ge naa kọ nu á “di káí” tõó dọ̀ ge nvèè ka ló àbèè ge palàge fã̀ dẽè nuá. Ge naa kọ béè nen á di “õ̀òa” tõó dọ̀ ge naa kọ gbò nen á nyimá kọ nená gé náa nú ea lelà vaá náa sí tọ́ọ̀ kà pọ́lọ́ e bà gé gbáẹ bel kọ à síá.
c Ú Jíízọ̀s náa nagé kọ gbò nen á ié nèà deè ge tõó dùm dọ̀ dè-dè.
d Ẹ̀b “Gbò Bíb E Gbò E Bà Bugi Bĩ́íná” ea di mm̀ Kpá Tọ Kùdẽe Ló níí April 2021, 30-31 náásĩ́.