Lívro número 44 Hechos

Ohai: Lucas

Moõpa ojehai: Roma

Arakaʼépa ojehaipa: áño 61 rupi

Mbaʼe tiémporepa oñeʼẽ: áño 33-61 Jesús ou rire

LUCAS omombeʼúkuri Jesús rekovekue, mbaʼéichapa opredika ha mbaʼépa ojapo lívro número 42-pe. Avei omombeʼu mbaʼépa ojapo hemimboʼekuéra, Jesús oho peve yvágape. Lívro número 44-pe katu omombeʼu apostolkuéra rembiapokue, mbaʼépa ojapo umi kristiáno ha mbaʼéichapa oñepyrũ kongregasión ypykue. Omombeʼu avei mbaʼéichapa ojepredika tenonderã umi hudíope ha upéi umi tetã ambueguápe. Kapítulo 12 peve oñeʼẽve Pedro ojapovaʼekuére, ha umi 16 hembýva katu Pablo rembiapokuére. Lucas ningo Pablo amigoitevaʼekue ha oho hendive heta viáhepe.

² Ko lívro ojehai karai Teófilope g̃uarã. Ojeʼéningo haʼeha karai “Teófilo poravopyre”, upéicharõ haʼéne hína peteĩ mburuvicha; térã ojeʼénte upéva ojeguerohorýgui chupe (Luc. 1:​3, JMP). Ko lívrope oñemombeʼu porãiterei mbaʼéichapa oñepyrũ ha oñakãrapuʼã umi kongregasión ypykue. Ñepyrũrã omombeʼu Jesús ojehechaukahague hemimboʼekuérape oikove jey rire. Upéi katu omombeʼu oikóva áño 33 guive 61 peve. Upéicharõ oñeʼẽ oikóvare 28 áño aja.

³ Ymaite guive ojeʼe peteĩ tapichánte ohaihague Lucas ha Hechos. Mokõive kuatiañeʼẽ ojejapo karai Teófilope g̃uarã. Umi mbaʼe oñemoĩva opakuévo Lucas Kuatiañeʼẽ, oñemoĩ avei Hechos oñepyrũvo. Péicha Lucas ombojoapy koʼã mokõi lívro ha ohechauka haʼeha peteĩ kuimbaʼe rembiapokuénte. Oiméne Lucas ohaipa Hechos áño 61 rupi, oĩ rire 2 áño apóstol Páblondi Rómape. Umi mbaʼe omombeʼúva oiko upe áño peve. Avei nomombeʼúi mbaʼépa odesidi Páblore mburuvicha guasu Romaygua, upévare ikatu jaʼe ojehaipahague upe áñope.

⁴ Ymaite guive, umi karai arandu heʼi Hechos haʼeha Ñandejára Ñeʼẽ. Ko lívro oĩ umi manuscrito itujavévape ojerekóva Griégo Kuatiañeʼẽme. Pór ehémplo papiro Michigan núm. 1571 (P³⁸) síglo 3 térã 4; ha Chester Beatty núm. 1 (P⁴⁵) síglo 3-peguare. Koʼã mokõi kuatia ohechauka yma guive Hechos oĩhague Ñandejára Ñeʼẽme. Lucas ohai Héchospe opa mbaʼe hekopete, ha upéicha ohaivaʼekue avei Lucas kuatiañeʼẽ. Sir William M. Ramsay heʼi Hechos ohaivaʼekue oĩha umi ‘istoriadór ikatupyryvéva apytépe’, ha heʼi mbaʼérepa. “Peteĩ istoriadór ikatupyrýva omombeʼuvaʼerã oikovaʼekue hekopete. Opa mbaʼe heʼíva añetevaʼerã.”a

⁵ Jahecha hag̃ua mbaʼeichaitépa oĩ hekopete Lucas ohaíva, jahechamína mbaʼépa heʼi peteĩ karai hérava Edwin Smith. Primera Guerra Mundial aja haʼe omoakã Gran Bretaña varkokuéra, már Mediterráneope. Ko karai ohai rrevísta héravape The Rudder, marzo 1947-pe: “Umi várko yma guare noñemanehái peteĩ timón reheve, ojejapoháicha koʼág̃a. Ojeporu guei mokõi rrémo guasu oĩva káda ládo pe várkope. Upévare san Lucas oñeʼẽ umi rrémo rehe [Hech. 27:40]. [...] Ore rohecha mbaʼéichapa opaite mbaʼe san Lucas heʼíva pe várkore osẽ guive Bellos Puértosgui, oho peve opyta Máltape, oĩ hekoitépe. Lucas omombeʼu moõ pevépa oho hikuái ha upéva oĩ porã avei pe tiémpo heʼívare oviahahague pe márpe. Avei omombeʼu hendapete mbaʼeichaguápa pe lugár og̃uahẽha hikuái. Opa koʼã mbaʼe ohechauka Lucas oviahahague upérupi, avei ohechauka ikatuha jajerovia umi mbaʼe ohaivaʼekuére”.b

⁶ Umi arqueólogo otopa avei heta mbaʼe ohechaukáva añeteha Lucas ohaivaʼekue. Pór ehémplo, táva Éfesope ojejoʼo ha ojetopa Ártemis témplo, ha avei pe teátro oñembyatyhague umi Efesoygua oñemoĩ hag̃ua Páblore (Hech. 19:​27-41). Ojetopa avei heta párte ojehaíva itáre ha ohechaukáva Lucas hendaitépe ohenoiha “tavaygua ruvichakuéra” umi autorida oĩva Tesalónicape (17:​6, 8). Mokõi ita ojehaíva ojetopa Máltape ha ohechauka hendaitépe Lucas heʼiha Publio rehe “poguasu” Maltapegua (28:7).c

⁷ Avei jahecha umi diskúrso omeʼẽvaʼekue Pedro, Esteban, Cornelio, Tértulo, Pablo ha ambue tapicha ndahaʼeiha peteĩchapa. Umi diskúrso Pablo omeʼẽva jepe ndahaʼéi peteĩchapa, odepende mávapepa oñemoñeʼẽ. Upéva ohechauka Lucas ndohairihague kuénto rei. Ohai guei haʼe ohecha ha ohenduvaʼekue, térã omombeʼúva chupe umi tapicha oikuaa porãva upe oikóva.

⁸ Ndajaikuaaguasúi mbaʼeve Lúcasgui. Haʼe ningo ndahaʼéi apóstol péro omoirũ meme umi apóstolpe (Luc. 1:​1-4). Mbohapy vése Pablo oñeʼẽ Lucas rehe (Col. 4:​10, 14; 2 Tim. 4:11; File. 24). Heta áñore omoirũ apóstol Páblope, ha haʼe heʼi Lucas rehe ‘doktór ojehayhuetéva’. Hechos kuatiañeʼẽme ningo oñekambia meme oñemombeʼu lája upe oikóva. Sapyʼánte pe ohaíva omoĩ “haʼekuéra” ojapo, ha sapyʼánte katu heʼi “ore” rojapo. Péva ohechauka Lucas oĩhague Páblondi Tróaspe isegúndo viáhe aja, ha upéi opytahague Filípospe. Oiméne Lucas opyta upépe Pablo ou jey peve, ha upéi omoirũ jey chupe oho hag̃ua Rómape, ojehusga hag̃ua Páblope (Hech. 16:​8, 10; 17:1; 20:​4-6; 28:16).

MBAʼÉICHAPA ÑANEPYTYVÕ

³² Umi lívro oñeʼẽva Jesús rehe ha avei Hechos ohechauka Evréo Kuatiañeʼẽ añetehápe ouha Ñandejáragui. Hiʼag̃uívo Pentecostés arete, Pedro heʼi oñekumpliha mokõi profesía “espíritu sánto heʼivaʼekue David juru rupi Judas rehe” (Hech. 1:​16, 20, BNP; Sal. 69:25; 109:8). Umi hénte oĩva Pentecostés aretépe nontendéi mbaʼépa upe oikóva, ha Pedro heʼi chupekuéra oñekumpliha ‘pe omomaranduvaʼekue proféta Joel’ (Hech. 2:​16-21; Joel 2:​28-32; embojoja avei Hechos 2:​25-28, 34, 35, Salmo 16:​8-11 ha Sl. 110:1 rehe).

³³ Ikatu hag̃uáicha umi tapicha noĩriva témplope ojerovia avei, Pedro oñeʼẽ jey Evréo Kuatiañeʼẽre. Primero oñeʼẽ Moisés heʼivaʼekuére, ha upéi heʼi: ‘Opa proféta, Samuel guive, oñeʼẽvaʼekue avei ko ára rehe’. Upéi umi hudío trivunál renondépe Pedro oñeʼẽ Salmo 118:22 heʼívare ohechauka hag̃ua Jesucristo, pe ita haʼekuéra omboykevaʼekue haʼeha “ita tekotevẽvéva” (Hech. 3:​22-24; 4:11). Felipe oipytyvõ peteĩ kuimbaʼe Etiopiayguápe ontende hag̃ua mbaʼéichapa oñekumpli Isaías 53:​7, 8. Pe kuimbaʼe ontendévo upéva, ojerure ojevautisami hag̃ua chupe (Hech. 8:​28-35). Avei Pedro oñeʼẽrõ guare Cornéliope Jesús rehe, heʼi: ‘Opa proféta oñeʼẽmavaʼekue hese’ (10:43). Ojedesidírõ guare pe provléma circuncisión rehegua, Santiago heʼi: ‘Upéicha avei ohaivaʼekue umi proféta heʼiháicha Ñandejára kuatiañeʼẽ’ (15:​15-18). Apóstol Pablo oiporuvaʼekue avei Evréo Kuatiañeʼẽ (26:22; 28:​23, 25-27). Jahechávo mbaʼéichapa umi kristiáno ojerovia Evréo Kuatiañeʼẽ ouha Ñandejáragui, ñande jajeroviave avei.

³⁴ Hechos iporãiterei ohechaukágui mbaʼéichapa oñepyrũ ha oñakãrapuʼã pe kongregasión ypykue Ñandejára espíritu rupive. Jaleévo ko lívro jahecha mbaʼeichaitépa Ñandejára ovendesi chupekuéra, avei mbaʼéicha umi kristiáno ipyʼaguasu ha ovyʼa. Jahecha avei ojepytasoha hikuái Jehová ykére ojepersegíramo jepe, ha oñemeʼẽ hapichakuéra rehehápe. Pór ehémplo Pablo oho Macedóniape, peteĩ tetã oñekotevẽhápe ojepredika (4:​13, 31; 15:3; 5:​28, 29; 8:4; 13:​2-4; 16:​9, 10). Koʼág̃a kristianokuéra péicha avei. Haʼekuéra ojoayhu, oñopytyvõmba ha oñeʼẽ ‘umi mbaʼe guasueta Ñandejára ojapovaʼekuére’. Ñandejára espíritu oipytyvõ chupekuéra (2:​11, BNP, 2:17, 45; 4:​34, 35; 11:​27-30; 12:25).

³⁵ Hechos kuatiañeʼẽ ohechauka mbaʼéichapa jaikuaaukavaʼerã Ñandejára rréino. Apóstol Pablo omeʼẽ ehémplo heʼívo: “Ndahejái aikuaaukaʼỹ rehe peẽme mbaʼeve iporã vaʼerã guive peẽme, pomboʼévo pende róga rupi ha maymáva rovake”. Haʼe heʼi opredikahague hekoitépe. Hechos kuatiañeʼẽ ohechauka mbaʼéichapa ñañehaʼãmbaitevaʼerã japredika opavavépe. Opakuévo jahecha mbaʼéichapa Pablo, oĩramo jepe préso, omombaʼeterei ikatuhaguére opredika ha oporomboʼe. Upépe heʼi: ‘Pyhareve guive kaʼaru peve oñeʼẽ chupekuéra Ñandejára rréino rehe. Oñehaʼã upéichape ogueroviauka chupekuéra Jesús reheguáva Moisés léi ha profetakuéra kuatiañeʼẽ rupi’. Iporãitétapa ñañehaʼãramo ñañemeʼẽmbaite avei ñane predikasión rehehápe (20:​20, 21; 28:​23, BNP; 2:40; 5:42; 26:22).

³⁶ Pe diskúrso Pablo omeʼẽvaʼekue umi Efesoygua superintendéntepe oreko heta konsého porã umi kongregasión omoakãvape g̃uarã. Ojeporavo ningo chupekuéra Ñandejára espíritu rupive, upévare tekotevẽ ‘oñangareko ijehe ha opa ovecha atýre’. Oñatendevaʼerã hesekuéra mborayhúpe, ani hag̃ua umi tapicha ojoguáva mymba ñarõme ohundi chupekuéra. Ko tembiapo ndahaʼéi výro rei! Ansianokuéra ojesareko porã vaʼerã Ñandejára Ñeʼẽre ha omombarete ijerovia. Ombaʼapo aja oñatende hag̃ua ikangývare ‘imanduʼa hikuái Jesús heʼivaʼekuére: “Javyʼave ñameʼẽvo”’ (20:​17-35).

³⁷ Umi ótro diskúrso Pablo omeʼẽvaʼekue omyesakã porã avei la Biblia heʼíva. Pór ehémplo, oĩrõ guare Areópagope oñemoñeʼẽvaʼekue umi estoico ha epicúreope. Ñepyrũrã Pablo heʼi ohechaha peteĩ altár ojejapóva ‘Ñandejára ojekuaaʼỹvape’. Haʼe ojevale upévare omboʼe hag̃ua chupekuéra Ñandejára tee, ojapohague yvága ha Yvy, ha peteĩ kuimbaʼégui opa yvypórape. Heʼi ‘noĩriha mombyry’ yvyporakuéragui. Upéi katu heʼi umi poéta upepegua heʼiha: ‘Ñandejára ñemoñare hína ñande’; ha ohechauka umi héntepe ivyroha umi ogueroviáva ouha taʼanga reígui, tahaʼe ojejapóva óro, pláta térã itágui. Péicha Pablo mbegue katúpe ohechauka chupekuéra Ñandejára oikovéva ogovernavaʼerãha. Opakuetévonte oñeʼẽ ñemoingove jeýre péro ndeʼíri Jesucristo réra. Omyesakã chupekuéra Ñandejára añoite ogovernavaʼerãha ha upeakuére heta tapicha ojerovia Jehováre (17:​22-34).

³⁸ Ko kuatiañeʼẽ ñanemokyreʼỹ jastudia meme hag̃ua Ñandejára Ñeʼẽ. Pablo opredika ypýrõ guare Beréape oguerohory umi hudío upepeguápe ha heʼi ‘imbaʼeporãveha’ umi ótrogui. Heʼi haʼekuéra ‘oguerohoryhague ipyʼaite guive upe ñeʼẽ, ha ára koʼẽre oipyguara Ñandejára kuatiañeʼẽ ohecha hag̃ua añetépa upe ojeʼéva’ (17:11). Koʼág̃a avei ñahesaʼỹijóramo Ñandejára Ñeʼẽ kongregasiónpe, oĩháme Jehová espíritu, Haʼe ñanevendesíta ha imbaretevéta ñande jerovia. Jastudiávo hesakãve ñandéve Ñandejára oipotáva. Pór ehémplo Hechos 15:29 ohechauka porã heta mbaʼe Jehová oipotáva. Upépe pe Cuerpo Gobernante (umi apóstol ha ansiáno Jerusalengua), oikuaauka natekotevẽiha umi kristiáno oñesirkunsida, avei omboykevaʼerãha taʼanga ñemombaʼeguasu, ndoiporuivaʼerã tuguy, ha ndahekovaivaʼerãi.

³⁹ Umi kristiáno ypykue oipyguara Ñandejára Ñeʼẽ ha ikatu imanduʼa heʼívare oiporu hag̃ua oñekotevẽ jave. Oikuaa porã rupi la Biblia heʼíva ha Ñandejára espíritu omombaretégui chupekuéra ikatu ombohovái umi oñemoĩ mbaretévape hesekuéra. Pedro ha Juan omeʼẽ peteĩ ehémplo entéro kristiáno iñeʼẽrendúvape g̃uarã, heʼívo umi mburuvicha oñemoĩvape hesekuéra: “Peẽ voi pehecháta iporãpa [Ñandejára] renondépe rojapo peẽ pejéva, rojaporangue haʼe heʼíva. Ore ndaikatúi roguerokirirĩvo pe rohecha ha rohenduvaʼekue”. Upéi ojegueraha jey chupekuéra hudiokuéra trivunál renondépe ha ‘ojeʼe porã chupekuéra’ anive hag̃ua oporomboʼe Jesús rérape. Haʼekuéra katu ombohovái kyhyjeʼỹre: “Ore oreñeʼẽrenduvaʼerã [Ñandejárape] yvypórape rangue”. Haʼekuéra oñeʼẽ pyʼaguasúpe umi mburuvichápe, ha upévare peteĩ mboʼehára guasu hérava Gamaliel, heʼi ani hag̃ua ojejoko chupekuéra. Upéicha rupi ojepoi jey umi apóstolgui (4:​19, 20; 5:​28, 29, 34, 35, 38, 39).

⁴⁰ Jehová ojapótava irréino rupive haʼete peteĩ ílo de óro oĩva oñepyrũ guive la Biblia opa peve. Ko mbaʼe ojehechauka porãiterei Hechos kuatiañeʼẽme. Iñepyrũme oñemombeʼu Jesús oñeʼẽhague hemimboʼekuérape ‘Ñandejára sãmbyhýre’ 40 día aja oho mboyve yvágape. Haʼekuéra oporandu chupe arakaʼépa oñepyrũta ogoverna, ha Jesús heʼi oikuaauka raẽ vaʼerãha hikuái iñeʼẽ opárupi (1:​3, 6, 8). Hemimboʼekuéra pyʼaguasúpe oñepyrũ oikuaauka pe marandu porã Jerusalénpe. Ojepersegi chupekuéra, ojejuka Estébanpe ha oñemosarambi umi kristiánope heta henda rupi (7:​59, 60). Ojeʼe Felipe omyerakuãhague ‘Ñandejára rréino’ Samáriape; ha Pablo ha iñirũnguéra oikuaauka avei ko “rréino” Asia, Corinto, Éfeso ha Rómape. Entéro umi kristiáno ypykue ohechauka ojerovia mbareteha Jehováre ha ijespíritu sántore (8:​5, 12, BNP; 14:​5-7, 21, 22; 18:​1, 4; 19:​1, 8; 20:25; 28:​30, 31). Jahechávo mbaʼéichapa ikyreʼỹ ha ipyʼaguasu hikuái, ha mbaʼéichapa Jehová ovendesi chupekuéra hembiapóre, tuicha ñanemokyreʼỹ ñaneñeʼẽrendu ha jaikuaauka meme hag̃ua Ñandejára rréino (28:23).

[Nóta]