Be Hiẹ Nọ Dejido Jiwheyẹwhe Nujọnu Tọn Go Ya?
Pipli de he le Musée Américain d’histoire naturelle deazọnna tin to aliho ji jei nado yì dindona aigba Arctique tọn de he aigba-dintọ Robert E. Peary ko na linlin dọ emi mọ to owhe ṣinawe delẹ die jẹnukọn, to 1906.
SỌN Cap Colgate to agewaji-whèyihọ pete Agewaji Amelika tọn, Peary ko mọ nuhe taidi bẹbẹnu aigba wewe he tin to olá de tọn. E ylọ ẹ dọ Aigba Crocker tọn heyin yinkọ mẹhe gọalọna ẹn to akuẹzinzan-liho lẹ dopo tọn. Lehe homẹ pipli ehe tọn na ko hùn do sọ to whenuena yé mọ lẹdo he tindo osó, agbadò, po bẹbẹnu he osin-agó ṣinyọ́n lẹ tọn po to aganu boboe! Ṣigba yé yọnẹn to madẹnmẹ dọ oyẹ̀ mẹkiklọ Arctique tọn tata wẹ yé to pinpọnhlan. Ninọmẹ wẹkẹ mẹ tọn ehe ko klọ Peary, podọ yé ko zan whenu, huhlọn, po nutindo lẹ po todin nado dindona nude he mayin nujọnu.
To egbehe, mẹsusu nọ klan yede po ojlẹ yetọn po dovo na yẹwhe he yé lẹndọ e yin nujọnu lẹ. To azán apọsteli Jesu tọn lẹ tọn gbè, yẹwhe taidi Hermès po Zeus po nọ yin sinsẹ̀n. (Owalọ lẹ 14:11, 12) To egbehe, yẹwhe he sinsẹ̀n Shinto, Hindou, po sinsẹ̀n devo lẹ po nọ sẹ̀n lẹ sù bọ sọha yetọn biọ livi susu mẹ. Mọwẹ, kẹdẹdile Biblu dọ do, “yẹwhe susu tin, bọ oklunọ sọ sù.” (1 Kọlintinu lẹ 8:5, 6) Be ehe lẹpo sọgan yin yẹwhe nujọnu tọn lẹ ya?
Yẹwhe He ‘Ma Sọgan Whlẹnmẹ Lẹ’
Di apajlẹ, lẹnnupọndo yizan boṣiọ po yẹhiadonu lẹ po tọn to sinsẹ̀n-bibasi mẹ ji. Na mẹhe dotudo boṣiọ lẹ go kavi nọ hodẹ̀ hlan yé lẹ, boṣiọ lẹ yin whlẹngantọ he tindo huhlọn he hugan gbẹtọvi tọn he sọgan sú dagbe họ́ gbẹtọ lẹ kavi whlẹn yé sọn owù mẹ. Ṣigba be yé sọgan whlẹnmẹ nugbonugbo ya? Psalm-kàntọ jihàn gando onú mọnkọtọn lẹ go dọmọ: “Fataka po sika po wẹ boṣiọ kosi lẹ tọn, alọnuzọ́n gbẹtọ tọn. Yé tindo onù, ganṣo yé ma dọho; yé tindo nukun ganṣo yé ma mọnú; yé tindo otó, ganṣo yé ma sènú; mọ gbọfufu depope matin to onù yetọn mẹ.” Na nugbo tọn, yẹwhe he ma ‘sọgan whlẹnmẹ’ wẹ yé yin.—Psalm 135:15-17; Isaia 45:20.
Nugbo wẹ dọ, mẹhe nọ basi boṣiọ lẹ sọgan dọ dọ alọnuzọ́n yetọn lẹ tindo ogbẹ̀ po huhlọn po. Podọ mẹhe nọ sẹ̀n boṣiọ lẹ nọ ze tudido yetọn do yé mẹ. “Yé ze [boṣiọ de] do abọ́ ji,” wẹ yẹwhegán Isaia dọ, “yé hẹn ẹn, bosọ yí i dote to otẹn etọn mẹ, e ṣite.” E yidogọ dọ: “E ma sẹtẹn sọn otẹn etọn mẹ: nugbo, mẹde na dawhá ylọ ẹ, ṣigba e ma na sọgan gblọn, mọ e ma na whlẹn ẹn sọn tukla etọn mẹ.” (Isaia 46:7) Nugbo lọ wẹ yindọ boṣiọ de ma na tindo ogbẹ̀ gbede mahopọnna lehe yise mẹhe dotudo e go lẹ tọn sinyẹn do sọ. Boṣiọ pipà po boṣiọ kinkọ̀n mọnkọtọn lẹ po yin “vodun unbọpẹn lẹ.”—Habbakuk 2:18.
Omẹ nukundeji ayidedai tọn, aihundatọ lanmẹyiya tọn, tonudọtọ he diyin, podọ sinsẹ̀ngán delẹ yíyí do basi yẹwhe, bo nọ doyẹyigona, kavi pagigona lọsu gbayipe to egbehe taun. Humọ, akuẹ yin yẹwhe de na mẹsusu. To whẹho dopodopo mẹ, yẹwhe ehelẹ nọ yin didohia nado tindo jẹhẹnu po nujọnu-yinyin he yé ma tindo po. Yé ma sọgan podọ ma penugo nado wleawuna nuhe mẹhe yise to yé mẹ lẹ to jijlo lẹpo gba. Di apajlẹ, adọkun sọgan taidi pọngbọ na nuhahun susu, ṣigba huhlọn adọkun tọn nọ klọmẹ. (Malku 4:19) Dodinnanutọ dopo kanse dọmọ: “Naegbọn e yindọ nuhe mẹsusu jlo vẹkuvẹku sọmọ, bosọ yise to e mẹ taidi pọngbọ de na nuhahun lẹpo, dona tindo nugandomẹgo voovo lẹ sọn flumẹjijẹ ji jẹ ayimajai ji to whenuena e yin mimọ?” Mọwẹ, afọdidona adọkunnu lẹ sọgan biọ dọ mẹde ni yí nuhe họakuẹ taun do sanvọ́, taidi agbasalilo dagbe, gbẹzan dagbe whẹndo tọn, họntọn pẹkipẹki de, kavi haṣinṣan họakuẹ hẹ Mẹdatọ lọ. Yẹwhe etọn nọ wá lẹzun ‘yẹwhe lalo tọn’ de poun!—Jona 2:8.
“Mẹdepope Ma Siọ”
Nululu wẹ e yin nado ylọ nuhe mayin nujọnu dọ nujọnu. Mẹhe nọ sẹ̀n yẹwhe Baali tọn to azán yẹwhegán Elija tọn gbè lẹ yọ́n ehe to numimọ sinsinyẹn de mẹ. Yé yise mlẹnmlẹn dọ Baali tindo huhlọn nado dike miyọ́n ni flẹ sọn olọn mẹ bo fiọ kanlin he yè do sanvọ́. Na nugbo tọn, yé “to awhádo ylọ oyín Baali tọn sọn afọnnu yèdọ kakajẹ whedakọ, dọmọ, Baali E, siọ mí.” Be Baali tindo otó he sọgan sè po onù he sọgan dọho po ya? Kandai lọ zindonukọn dọmọ: “Ogbè de matin to finẹ, mọ mẹdepope ma siọ.” Na nugbo tọn, “mẹdepope ma hopọ́n.” (1 Ahọlu lẹ 18:26, 29) Baali mayin nujọnu, ma tin togbẹ̀, kavi penugo.
Lehe e yin dandannu sọ dọ mí ni yọ́n Jiwheyẹwhe heyin nujọnu tọn lọ bosọ sẹ̀n ẹn! Ṣigba mẹnu wẹ ewọ yin? Podọ nawẹ mí nọ mọaleyi sọn tudido do ewọ go mẹ gbọn?
[Yẹdide to weda 3]
Egingwah heyin azọ́nwatọgbẹ́ Peary tọn to agbegbe lọ pọnhlan nado mọ aigba
Robert E. Peary
[Asisa Yẹdide tọn]
Egingwah: Sọn owe The North Pole: Its Discovery in 1909 Under the Auspices of the Peary Arctic Club, 1910 mẹ; Robert E. Peary: NOAA
[Yẹdide to weda 4]
Mẹsusu nọ yin kiklọ gbọn nuhe yè nọ yí do basi yẹwhe to aihọn ehe mẹ lẹ dali