Lefèvre d’Étaples—E Jlo Dọ Gbẹtọ Paa lẹ Ni Mọnukunnujẹ Ohó Jiwheyẹwhe Tọn Mẹ

TO SẸGBE afọnnu de to bẹjẹeji owhe 1520 tọn, tòmẹnu Meaux tọn lẹ, yèdọ tòpẹvi de he ma dẹn do Paris sè nude to ṣọṣi he paṣa yé taun. Yé sè bọ owe Wẹndagbe tọn lẹ yin hihia to ogbè yetọn titi mẹ, enẹ wẹ to Flansegbe mẹ kakati nido yin to Latin-gbè mẹ.

Lẹdogbedevomẹ-basitọ Biblu tọn Jacques Lefèvre d’Étaples (enẹ wẹ Jacobus Faber Stapulensis to Latin-gbè mẹ) wẹ wazọ́n ehe, podọ e kanwehlan họntọn vivẹ́ etọn de to godo mẹ dọmọ: “Lehe Jiwheyẹwhe to alọgọna mẹsusu nado mọnukunnujẹ Ohó etọn mẹ do jiawu taun.”

To ojlẹ enẹ mẹ, Ṣọṣi Katoliki tọn po sinsẹ̀n-nuplọnmẹtọ lẹ po to Paris gbẹ́ dọ lẹdogbedevomẹ Biblu tọn he to ogbè he mẹsusu jẹakọ hẹ lẹ mẹ ma dona yin yiyizan. Enẹwutu, etẹwẹ whàn Lefèvre nado lẹ́ Biblu do Flansegbe mẹ? Podọ nawẹ e wagbọn do gọalọna gbẹtọ paa lẹ nado mọnukunnujẹ Ohó Jiwheyẹwhe tọn mẹ?

ZẸẸMẸ NUGBO OWE-WIWE LẸ TỌN DINDIN

Whẹpo Lefèvre do lẹzun lẹdogbedevomẹtọ Biblu tọn, e ko magbe nado hẹn zẹẹmẹ dowhenu tọn he gando tamẹnuplọnmẹ po sinsẹ̀n-nuplọnmẹ tọn lẹ po go họnwun dogọ. E doayi e go dọ aliho he mẹ kandai hohowhenu tọn lẹ yin bibasi te sọn owhe kanweko lẹ die ma sọgbe bo ko sọ hẹn gbẹtọ lẹ buali. Na e jlo na yọ́n zẹẹmẹ nugbo kandai hohowhenu tọn lẹ tọn wutu, e yí sọwhiwhe do jẹ dogbapọnna Biblu Ṣọṣi Katoliki tọn ji, enẹ wẹ Latin Vulgate.

Dogbigbapọnna Owe-wiwe lẹ po sọwhiwhe po zọ́n bọ e wá tadona lọ kọ̀n dọ “nugbo Jiwheyẹwhe tọn kẹdẹ pinplọn ko pé nado hẹnmẹ tindo ayajẹ nujọnu tọn.” Enẹwutu, Lefèvre jo tamẹnuplọnmẹ do bo yí huhlọn etọn lẹpo zan nado basi lẹdogbedevomẹ Biblu tọn.

To 1509, Lefèvre de lẹdogbedevomẹ Salmua lẹ tọn Latin-gbè tọn voovo atọ́n tọ́n, ehe bẹ vọjlado Vulgate tọn he e basi hẹn. To vogbingbọn mẹ na sinsẹ̀n-nuplọnmẹtọ ojlẹ etọn mẹ tọn lẹ, e dovivẹnu nado de linlẹn wefọ lọ lẹ tọn tọ́n to “jọwamọ-liho.” Aliho he mẹ e basi lẹdogbedevomẹ Owe-wiwe lẹ tọn te yinuwado weyọnẹntọ Biblu tọn devo lẹ po vọjlado-basitọ lẹ po ji sinsinyẹn.—Pọ́n apotin lọ “Lehe Lefèvre Yinuwado Martin Luther Ji Do.”

Lefèvre he yin jiji di Katoliki de kudeji dọ vọjlado ṣọṣi tọn sọgan yọnbasi kiki eyin Owe-wiwe lẹ nọ yin pinplọn gbẹtọ paa lẹ to aliho he sọgbe mẹ. Ṣigba, nawẹ gbẹtọ paa lẹ sọgan mọaleyi sọn Owe-wiwe lẹ mẹ gbọn to whenuena e yindọ Latin-gbè mẹ wẹ suhugan kandai wiwe lẹ tọn tin te?

LẸDOGBEDEVOMẸ BIBLU TỌN DE HE TIN-TO-AIMẸ NA MẸLẸPO

Owanyi sisosiso he Lefèvre tindo na Ohó Jiwheyẹwhe tọn zọ́n bọ e magbe nado hẹn ẹn tin-to-aimẹ na suhugan gbẹtọ lẹ tọn. Nado jẹ yanwle enẹ kọ̀n, e de bladopọ apòmẹ tọn awe lẹdogbedevomẹ owe Wẹndagbe lẹ tọn tọ́n to Flansegbe mẹ to juin 1523. Akuẹ zinjẹgbonu pẹvi ehe tọn ma sù sọ daho lọ tọn, ehe hẹn ẹn bọawu na wamọnọ lẹ nado họ̀ vọkan Biblu lọ tọn.

Gbẹtọ paa lẹ yawu do ojlo hia po zohunhun po. Sunnu po yọnnu lẹ po to jejeji nado hia hogbe Jesu tọn lẹ to ogbè yetọn titi mẹ sọmọ bọ vọkan 1 200 he yin zinzinjẹgbonu jẹnukọn lẹ vọ̀ to osun kleun de gblamẹ.

E YÍ ADỌGBIGBO DO YIAVÙNLỌNA BIBLU

To homẹbibiọ owe Wẹndagbe tọn lẹ mẹ, Lefèvre dọ dọ emi ko lẹ́ yé do Flansegbe mẹ, na “gbẹtọ paa” ṣọṣi lọ tọn lẹ “nido sọgan duvivi nugbo wẹndagbe tọn taidi mẹhe tindo e to Latin-gbè mẹ lẹ.” Ṣigba, naegbọn Lefèvre do tindo ojlo sọmọ nado gọalọna gbẹtọ paa lẹ nado mọnukunnujẹ nuplọnmẹ Biblu tọn lẹ mẹ?

Lefèvre yọnẹn ganji dọ nuplọnmẹ gbẹtọ lẹ tọn po tamẹnuplọnmẹ lẹ po ko bẹpla Ṣọṣi Katoliki tọn. (Malku 7:7; Kolosinu lẹ 2:8) E sọ kudeji dọ ojlẹ ko sọ̀ na owe Wẹndagbe tọn lẹ nido yin “lilá lẹdo aihọn pé to aliho he họnwun mẹ, gbọnmọ dali sinsẹ̀n-nuplọnmẹ he ma sọgbe lẹ ma nasọ hẹn gbẹtọ lẹ buali ba.”

Lefèvre sọ wà nuhe go e pé lẹpo nado hùngona mẹhe jẹagọdo lẹdogbedevomẹ he e basi do Flansegbe mẹ lẹ. E de yẹnuwiwa yetọn gbà, bo dọmọ: “Nawẹ yé na plọn [gbẹtọ lẹ] nado payi gbedide Jesu Klisti tọn lẹ go gbọn to whenue yé ma jlo dọ gbẹtọ paa lẹ ni mọ bosọ hia owe Wẹndagbe Jiwheyẹwhe tọn to ogbè yetọn titi mẹ?”—Lomunu lẹ 10:14.

E ma dẹn bọ sinsẹ̀n-nuplọnmẹtọ wehọmẹ alavọ Paris tọn lẹ to Sorbonne jẹ tintẹnpọn ji nado bọnùdo na Lefèvre, podọ ehe ma dona paṣamẹ. To août 1523, yé jẹagọdo lẹdogbedevomẹ Biblu tọn po zẹẹmẹ bibasi do Biblu ji do ogbè he mẹsusu nọ do po lẹ mẹ, bo dọ dọ “e na hẹn hagbẹ Ṣọṣi tọn lẹ buali.” Eyin ahọlu France tọn, Francis I ma ko dádo whẹho lọ mẹ wẹ, Lefèvre na ko yin whẹgbledo taidi atẹṣitọ de.

LẸDOGBEDEVOMẸTỌ “HE GBỌṢI ABỌẸ” LỌ DOTANA AZỌ́N ETỌN

Lefèvre ma doalọte, na yè to homọdọdo azọ́n etọn go sinsinyẹn wutu. To whenue e fó lẹdogbedevomẹ Owe-wiwe Glẹki tọn lẹ (ehe nọ saba yin yiylọdọ Alẹnu Yọyọ lọ) to 1524 godo, e de zinjẹgbonu Salmu lẹ tọn tọ́n to Flansegbe mẹ, na yisenọ lẹ nido nọ hodẹ̀ “po mẹdezejo nujọnu tọn po gọna numọtolanmẹ sisosiso.”

Sinsẹ̀n-nuplọnmẹtọ lẹ to Sorbonne yawu yí sọwhiwhe do jẹ lẹdogbedevomẹ Lefèvre tọn lẹ gbeje pọ́n ji. E ma dẹn bọ yé degbe dọ lẹdogbedevomẹ Owe-wiwe Glẹki tọn etọn lẹ ni yin fifiọ to gbangba, podọ yé dọ dọ delẹ to kandai lọ lẹ mẹ “nọgodona kandai atẹṣiṣi tọn Luther tọn lẹ.” To whenue sinsẹ̀n-nuplọnmẹtọ lẹ basi oylọna Lefèvre nado yiavùnlọna nuplọnmẹ etọn lẹ, e gbọṣi “abọẹ” bo họnyi Strasbourg. To finẹ, e zindonukọn to lẹdogbedevomẹ Biblu tọn bibasi mẹ to nuglọ. Dile etlẹ yindọ mẹdelẹ mọdọ e ma yinuwa po adọgbigbo po, e mọdọ aliho he yọ́n hugan lọ niyẹn nado yinuwa hẹ mẹhe ma yọ́n pinpẹn “peali” họakuẹ nugbo Biblu tọn lẹ tọn.—Matiu 7:6.

Nudi owhe dopo to whenue Lefèvre ko họnyi godo, Ahọlu Francis I yí i nado nọ plọnnu visunnu etọn Charles he tindo owhe ẹnẹ. Azọ́ndenamẹ ehe zọ́n bọ Lefèvre tindo whenu susu dogọ nado dotana lẹdogbedevomẹ Biblu tọn etọn. To 1530, Ahọluigbagán Charles Vb yigbe bọ lẹdogbedevomẹ Biblu tọn etọn blebu yin zinzinjẹgbonu to Anvers, to Belgique, kakati nido yin to France.

TODIDO HE MA WÁ MỌ HẸNDI

To gbẹzan Lefèvre tọn mẹ, todido etọn wẹ yindọ hagbẹ ṣọṣi tọn lẹ ni jo aṣa gbẹtọvi tọn lẹ do bo kẹalọyi oyọnẹn he pegan Owe-wiwe lẹ tọn. E kudeji dọ “jlọjẹ Klistiani dopodopo tọn wẹ nado nọ hia bo nọ plọn Biblu na edetiti.” Enẹ wẹ zọ́n bọ e do vánkan nado hẹn Biblu tin-to-aimẹ na mẹlẹpo. Dile etlẹ yindọ ojlo Lefèvre tọn dọ ṣọṣi lọ ni basi vọjlado ma wá pà ẹ, azọ́n etọn ma sọgan yin jiwọn e go, na e gọalọna gbẹtọ paa lẹ nado mọnukunnujẹ Ohó Jiwheyẹwhe tọn mẹ.