HOSỌ OPLỌN TỌN 26
Nọ Gọalọna Mẹdevo lẹ Nado Doakọnna Ayimajai
“Mìmẹpo ni nọ tindo linlẹn dopolọ, mì nọ do mẹtọnhopọn, owanyi mẹmẹsunnu tọn, awuvẹmẹ sisosiso po whiwhẹ po hia.”—1 PITA 3:8.
OHÀN 107 Apajlẹ Owanyi Jiwheyẹwhe Tọn
BLADOPỌa
1. Nawẹ mí sọgan hodo apajlẹ Otọ́ owanyinọ mítọn Jehovah tọn gbọn?
JEHOVAH yiwanna mí sisosiso. (Joh. 3:16) Mí nọ jlo na hodo apajlẹ Otọ́ owanyinọ mítọn tọn. Enẹwutu, mí nọ dovivẹnu nado do “mẹtọnhopọn, owanyi mẹmẹsunnu tọn, [po] awuvẹmẹ sisosiso po” hia mẹlẹpo, titengbe mẹhe “gando mí go to yise mẹ lẹ.” (1 Pita 3:8; Gal. 6:10) To whenue hagbẹ whẹndo gbigbọmẹ tọn mítọn lẹ to pipehẹ ninọmẹ ayimajai tọn lẹ, mí nọ jlo na gọalọna yé.
2. Etẹ ji wẹ mí na dọhodo to hosọ ehe mẹ?
2 Mẹhe jlo na yin apadewhe whẹndo Jehovah tọn lẹpo na pehẹ ninọmẹ he nọ hẹn ayimajai wá lẹ. (Malku 10:29, 30) E yọnbasi dọ mí na pehẹ whlepọn susu dogọ dile vivọnu titonu ehe tọn to dindọnsẹpọ. Nawẹ mí sọgan gọalọna ode awetọ gbọn? Mì gbọ mí ni gbadopọnna nuhe mí sọgan plọn sọn kandai Biblu tọn he gando Lọti, Jobu po Naomi po go mẹ. Mí nasọ dọhodo avùnnukundiọsọmẹnu delẹ he mẹmẹsunnu po mẹmẹyọnnu mítọn lẹ po nọ pehẹ to egbehe ji, bo nasọ mọ lehe mí gán gọalọna yé nado doakọnna nuhahun lẹ do.
NỌ FAHOMẸ
3. Dile 2 Pita 2:7, 8 dohia do, nudide ylankan tẹwẹ Lọti basi, podọ etẹwẹ yin kọdetọn lọ lẹ?
3 Lọti basi nudide ylankan de to whenue e de nado nọgbẹ̀ to tòmẹnu Sodọmi tọn he peve to fẹnnuwiwa mẹ lẹ ṣẹnṣẹn. (Hia 2 Pita 2:7, 8.) Sodọmi yin lẹdo adọkunnọ de, ṣigba Lọti jiya na e sẹtẹn yì finẹ wutu. (Jen. 13:8-13; 14:12) E taidi dọ asi etọn wá yiwanna tòdaho lọ kavi mẹhe to finẹ delẹ sọmọ bo vẹtolina Jehovah. E hẹn ogbẹ̀ etọn bu to whenue Jiwheyẹwhe hẹn miyọ́n po whèmi po ja do lẹdo lọ ji. Sọ lẹnnupọndo viyọnnu Lọti tọn awe lẹ ji. Yé ko dopà alọwle tọn na sunnu delẹ he wá kú to Sodọmi. Lọti hẹn owhé etọn po nutindo etọn lẹ po bu, podọ dehe sọ blawu hugan wẹ asi etọn. (Jen. 19:12-14, 17, 26) To ojlẹ ayimajai tọn ehe mẹ, be Jehovah do homẹfa hia Lọti ya? Gbau.
Jehovah gbọn awuvẹmẹ dali do angẹli lẹ hlan nado whlẹn Lọti po whẹndo etọn po gán (Pọ́n hukan 4tọ)
4. Nawẹ Jehovah do homẹfa etọn hia Lọti gbọn? (Pọ́n yẹdide he to wepa ji.)
4 Dile etlẹ yindọ Lọti de nado sawhé do Sodọmi, Jehovah gbọn awuvẹmẹ dali do angẹli lẹ hlan nado whlẹn ewọ po whẹndo etọn po. Ṣigba, kakati nado setonu to afọdopolọji na gbedide niyaniya tọn angẹli lọ tọn nado tọ́n sọn Sodọmi, Lọti gbẹ́ “to gbàndọn.” E wá biọ dọ angẹli lọ lẹ ni hẹn alọ etọn bo gọalọna ewọ po whẹndo etọn po nado họ̀n sọn tòdaho lọ mẹ. (Jen. 19:15, 16) To enẹgodo, angẹli lọ lẹ dọna ẹn nado họnyi lẹdo osó tọn lẹ mẹ. Ṣigba, kakati nado setonuna Jehovah, Lọti biọ nado yì tòpẹvi he to yakẹ de mẹ. (Jen. 19:17-20) Jehovah yí homẹfa do dotoaina Lọti bo na ẹn dotẹnmẹ nado yì tòpẹvi enẹ mẹ. To nukọn mẹ, gbẹninọ to filọ dobuna Lọti, bọ e wá sẹtẹn yì lẹdo osó lẹ tọn lọ mẹ, yèdọ fie Jehovah ko dọna ẹn to tintan whenu nado yì lọ pẹẹ. (Jen. 19:30) Homẹfa ayidego tọn nankọ die Jehovah dohia! Nawẹ mí sọgan hodo apajlẹ etọn gbọn?
5, 6. Nawẹ mí sọgan yí 1 Tẹsalonikanu lẹ 5:14 do yizan mẹ gbọn dile mí to apajlẹ Jiwheyẹwhe tọn hodo?
5 Taidi Lọti, hagbẹ whẹndo gbigbọmẹ tọn mítọn tọn de sọgan basi nudide ylankan lẹ bo hẹn nuhahun sinsinyẹn lẹ wá na ede. Eyin ehe jọ, nawẹ mí na yinuwa gbọn? Mí sọgan yin whinwhàn nado dọna ẹn dọ nuhe e do gbẹ̀n wẹ e te, nugbo ka wẹ. (Gal. 6:7) Ṣigba, mí sọgan yinuwa to aliho he pọnte humọ mẹ. Mí sọgan hodo apajlẹ aliho he mẹ Jehovah gọalọna Lọti te tọn. Gbọnna?
6 Jehovah do angẹli lọ lẹ hlan, e ma yin nado na avase Lọti poun gba, ṣigba nado sọ gọalọna ẹn nado họ̀ngán sọn nugbajẹmẹji he wá Sodọmi ji lọ mẹ. Mọdopolọ e sọgan biọ dọ mí ni na avase mẹmẹsunnu de, eyin mí mọdọ e to afọ de ze he na hẹn nuhahun wá na ẹn. Ṣigba, mí sọ dona penugo nado gọalọna ẹn. Eyin e tlẹ to gbàndọn nado yí ayinamẹ sinai do Biblu ji he yin nina ẹn lẹ do yizan mẹ, e na biọ dọ mí ni fahomẹ. Mí ni yinuwa taidi angẹli awe lọ lẹ. Kakati nado hònúpla bo lẹ́ sọn mẹmẹsunnu mítọn godo, mí dona dín aliho yọ́n-na-yizan lẹ nado gọalọna ẹn. (1 Joh. 3:18) E sọgan biọ dọ mí ni hẹn alọ etọn to yẹhiadonu-liho bo gọalọna ẹn nado yí ayinamẹ dagbe he yin nina ẹn lẹ do yizan mẹ.—Hia 1 Tẹsalonikanu lẹ 5:14.
7. Nawẹ mí sọgan hodo apajlẹ nukun he Jehovah yí do pọ́n Lọti hlan tọn gbọn?
7 Jehovah sọgan ko ze ayiha do awugbopo Lọti tọn lẹ ji. Kakatimọ, e gbọdo apọsteli Pita to nukọn mẹ nado dlẹnalọdo Lọti taidi dawe dodonọ de. Lehe homẹ mítọn hùn do sọ dọ Jehovah nọ miọnnukundo awugbopo mítọn lẹ! (Salm. 130:3) Be mí sọgan hodo apajlẹ nukun he Jehovah yí do pọ́n Lọti hlan tọn ya? Eyin mí nọ ze ayiha do jẹhẹnu dagbe mẹmẹsunnu po mẹmẹyọnnu mítọn lẹ po tọn lẹ ji, mí na nọ fahomẹ hẹ yé dogọ. Gbọnmọ dali, e sọgan bọawuna yé dogọ nado kẹalọyi alọgọ he mí na yé.
NỌ DO AWUVẸMẸ HIA
8. Etẹwẹ awuvẹmẹ na whàn mí nado wà?
8 To vogbingbọn mẹ na Lọti, Jobu ma basi nudide ylankan de he wutu e dona jiya. Etomọṣo, ewọ pehẹ nugbajẹmẹji sinsinyẹn lẹ, nutindo etọn lẹ gble, gbẹtọ lẹ ma nọ yí nukun jọ nukun de do pọ́n ẹn ba, podọ e sọ jẹ azọ̀n sinsinyẹn. Dehe sọ ylan hugan wẹ yindọ ewọ po asi etọn po hẹn ovi yetọn lẹpo bu to okú mẹ. Humọ, họntọn lalo Jobu tọn atọ̀n delẹ sawhẹdokọna ẹn. Naegbọn homẹmiọnnamẹtọ lalo atọ̀n Jobu tọn lẹ do gboawupo nado do awuvẹmẹ hia ẹ? Whẹwhinwhẹ́n dopo wẹ yindọ yé ma tẹnpọn nado mọnukunnujẹ nuhe to wiwà ẹ mẹ to gigọ́ mẹ. Taidi kọdetọn de, yé wá tadona agọ̀ lẹ kọ̀n bo dawhẹna ẹn po kanyinylan po. Nawẹ mí sọgan wagbọn ma nado jai jẹ nuṣiwa dopolọ mẹ? Mọnukunnujẹemẹ dọ Jehovah kẹdẹ wẹ nọ yọ́n nugbo lẹpo gando ninọmẹ mẹde tọn go. Yí sọwhiwhe do dotoaina nuhe mẹhe to awufiẹsa mẹ lọ to didọ. Ma na ayidonugo hogbe etọn lẹ poun blo, ṣigba humọ tẹnpọn nado sè vivẹ́ na ẹn. Whenẹnu kẹdẹ wẹ a na penugo nado do mẹtọnhopọn nujọnu tọn hia mẹmẹsunnu kavi mẹmẹyọnnu towe.
9. Etẹwẹ awuvẹmẹ na glọnalina mí nado wà, podọ etẹwutu?
9 Awuvẹmẹ na glọnalina mí ma nado fúnfún mẹnudidọ mẹhẹngble tọn pé gando nuhahun he mẹdevo lẹ to pipehẹ lẹ go. Mẹnudọtọ de ma nọ jlọ agun lọ dote; e nọ klan ẹn wẹ. (Howh. 20:19; Lom. 14:19) E ma nọ jọmẹ, ṣigba e nọ yinuwa matin lẹnpọn, podọ hogbe etọn lẹ sọgan sọ gbleawuna mẹhe ko to awufiẹsa mẹ de dogọ. (Howh. 12:18; Efe. 4:31, 32) Lehe e nọ pọnte taun do sọ nado dín jẹhẹnu dagbe he mẹde tindo lẹ, bo lẹnnupọndo lehe mí sọgan gọalọna ẹn nado pehẹ whlepọn lẹ do ji!
Nọ yí homẹfa do dotoaina yisenọ hatọ de to whenue e to hodọ matin lẹnpọn, podọ nọ dọ ohó homẹmiọnnamẹ tọn lẹ na ẹn to ojlẹ dagbe mẹ (Pọ́n hukan 10, 11tọ)c
10. Etẹwẹ nuhe yin didọ to Jobu 6:2, 3 mẹ plọn mí?
10 Hia Jobu 6:2, 3. To ojlẹ delẹ mẹ, Jobu ma “lẹnnupọn whẹpo do dọho.” Ṣigba to nukọn mẹ, e wá gọ̀ ohó he e dọ delẹ bẹ. (Jobu 42:6) Taidi Jobu, mẹhe to akọndona ninọmẹ ayimajai tọn de to egbehe sọgan dọho matin nulẹnpọn, bọ e na wá vẹna ẹn to nukọn mẹ. Nawẹ mí dona yinuwa gbọn? Kakati nado jẹ homọdọdo mẹlọ go ji, mí dona do awuvẹmẹ hia. Flindọ, e ma yin ojlo Jehovah tọn dọ depope to mí mẹ ni pehẹ nuhahun po ayimajai he mí nọ tindo to egbehe lẹ po. Enẹwutu, eyin devizọnwatọ nugbonọ Jehovah tọn de dọho matin nulẹnpọn to whenue e pannukọn ayimajai sinsinyẹn de, mí dona mọnukunnujẹemẹ. Eyin e tlẹ dọ nudelẹ he ma sọgbe gando Jehovah kavi mí go, mí ma dona yawu gblehomẹ kavi dawhẹna ẹn na nuhe e dọ wutu.—Howh. 19:11.
11. Nawẹ mẹho lẹ sọgan hodo apajlẹ Elihu tọn to whenue yé to ayinamẹ na gbọn?
11 To whedelẹnu, e sọ nọ biọ dọ mẹhe to pipehẹ ninọmẹ ayimajai tọn de ni mọ ayinamẹ kavi mẹplọnlọ dagbe yí to aliho delẹ mẹ. (Gal. 6:1) Nawẹ mẹho lẹ sọgan penukundo nuhahun mọnkọ go gbọn? Yé na wà dagbe nado hodo apajlẹ Elihu tọn, mẹhe yí awuvẹmẹ sisosiso do dotoaina Jobu. (Jobu 33:6, 7) Kiki to whenue Elihu ko mọnukunnujẹ pọndohlan Jobu tọn mẹ godo, wẹ e wá na ẹn ayinamẹ. Mẹho he nọ hodo apajlẹ Elihu tọn lẹ na nọ dotoai namẹ po sọwhiwhe po bo tẹnpọn nado mọnukunnujẹ ninọmẹ mẹde tọn mẹ. Enẹgodo, to whenue yé wá na ayinamẹ, e yọnbasi taun dọ yé ni jẹ ahun todoaitọ yetọn tọn mẹ.
NỌ DỌHO HOMẸMIỌNNAMẸ TỌN
12. Nuyiwadomẹji tẹwẹ okú asu Naomi tọn po visunnu etọn awe lẹ tọn po tindo do ewọ ji?
12 Naomi yin yọnnu nugbonọ de he yiwanna Jehovah. Amọ́, to okú asu etọn po visunnu etọn awe lẹ tọn po godo, e jlo na diọ yinkọ ede tọn Naomi zun “Mala,” ehe zẹẹmẹdo “Vivẹ́.” (Luti 1:3, 5, 20, Odò., 21) Ovisi etọn Luti gbọṣi e dè to whlepọn etọn lẹ whenu. Gbọnvona dọ Luti gọalọna Naomi to aliho nujọnu tọn mẹ, e sọ dọho homẹmiọnnamẹ tọn lẹ na ẹn. Luti yí hogbe ahundopo tọn kleunkleun lẹ do dó owanyi po godonọnamẹ etọn po hia Naomi.—Luti 1:16, 17.
13. Naegbọn mẹhe hẹn alọwlemẹ etọn bu to okú mẹ de nọ do hudo godonọnamẹ mítọn tọn?
13 Whenue hagbẹ whẹndo tọn gbigbọmẹ tọn mítọn de hẹn alọwlemẹ de bu to okú mẹ, ewọ do hudo godonọnamẹ mítọn tọn. Asu po asi po he wlealọ de sọgan yin yiyijlẹdo atin awe he whẹ́n to apá na yedelẹ go. To owhe lẹ gblamẹ, adọ̀ atin lọ lẹ tọn nọ ján do yedelẹ mẹ. Eyin yè họ̀nadọna dopo to atin lọ lẹ mẹ bọ e kú, enẹ sọgan yinuwado atin awetọ ji sinsinyẹn. Mọdopolọ, whenue kẹntọ lọ okú wá yí alọwlemẹ mẹde tọn, e sọgan yinuwado omẹ awetọ lọ ji sinsinyẹn to numọtolanmẹ-liho na ojlẹ dindẹn. Paula,b he asu kudo whenue e ma donukun etọn, dọmọ: “Gbẹzan ṣie diọ pete, podọ n’vọgán mlẹnmlẹn. Họntọn vivẹ́ ṣie wẹ yì do mi. Nulẹpo wẹ n’nọ dọna asu ṣie. E nọ jaya hẹ mi, podọ e sọ nọ nọgodona mi to ninọmẹ sinsinyẹn lẹ mẹ. E nọ wleawufo nado na mi ayidonugo to nuhahun ṣie lẹpo whenu. Nado dọ hójọhó, e taidi dọ n’yin sinsán do awe wẹ nkọ.”
Nawẹ mí sọgan nọgodona mẹhe hẹn alọwlemẹ yetọn bu to okú mẹ lẹ gbọn? (Pọ́n hukan 14, 15tọ)d
14, 15. Nawẹ mí sọgan miọnhomẹna mẹhe alọwlemẹ etọn kú de gbọn?
14 Nawẹ mí sọgan miọnhomẹna mẹhe alọwlemẹ etọn kú de gbọn? Afọdide nujọnu tọn tintan wẹ nado dọho hẹ mẹlọ, eyin mọwiwà ma tlẹ bọawuna we kavi a ma yọ́n nuhe a na dọ taun. Paula he yin nùdego wayi dọmọ: “N’mọnukunnujẹemẹ dọ okú nọ hẹn gbẹtọ lẹ biọ bẹwlu mẹ. Yé nọ hanú dọ emi gán jei ovi tẹ́ gbé bo yì fọ́n-vi. Ṣigba, e pọnte nado dọ nudepope na mẹlọ hú nado nabọẹ petepete.” Mẹhe to aluẹmẹ de ma nọ saba donukun dọ mí ni dọ nude he siso. Paula dọmọ: “N’nọ yọ́n pinpẹn etọn eyin họntọn lẹ dọna mi poun dọ, ‘E vẹna mi dọ mẹvivẹ towe kú jo we do.’”
15 William, he asi kudo to owhe delẹ die wayi, dọmọ: “Homẹ nọ hùn mi eyin mẹdevo lẹ to onú dagbe he yé flin gando asi ṣie go lẹ dọ; enẹ nọ vọ́ jide na mi dọ mẹhe mẹlẹ yiwanna bosọ nọ na sisi de wẹ ewọ yin. Aliho he mẹ n’mọ godonọnamẹ yí te ehe gọalọna mi taun. N’nọ tindo numọtolanmẹ sisosiso ayajẹ tọn de, na asi ṣie vẹna mi taun wutu, podọ ewọ ko lẹzun apadewhe gbẹzan ṣie tọn.” Asuṣiọsi de he nọ yin Bianca dọmọ: “N’nọ mọ homẹmimiọn yí eyin mẹdevo lẹ hodẹ̀ hẹ mi bo hia wefọ dopo kavi awe hẹ mi. E nọ wà dagbe na mi eyin yé to asu ṣie hodọ, podọ eyin yé dotoaina mi to whenue n’to hodọ gando ewọ go.”
16. (a) Etẹwẹ mí dona wà na mẹhe hẹn mẹyiwanna yetọn bu to okú mẹ lẹ? (b) Sọgbe hẹ Jakọbu 1:27, azọngban tẹwẹ mí tindo?
16 Kẹdẹdile Luti gbọṣi asuṣiọsi lọ Naomi dè do, e nọ biọ dọ mí ni to alọgọna mẹhe hẹn mẹyiwanna yetọn bu to okú mẹ lẹ zọnmii. Paula he go mí donù wayi dọmọ: “Tlolo he asu ṣie kú, n’mọ godonọnamẹ susu yí. Dile ojlẹ to yìyì, mẹdopodopo wá lẹkọyi nuwiwa egbesọegbesọ tọn yetọn lẹ kọ̀n. Ṣigba, gbẹzan ṣie diọ pete. E nọ gọalọ taun eyin mẹdevo lẹ yọnẹn dọ mẹhe to aluẹmẹ de do hudo godonọnamẹ tọn na osun lẹ—etlẹ yin na owhe lẹ—to okú mẹyiwanna de tọn godo.” Nugbo wẹ dọ mẹlẹpo ma yin nudopolọ. E taidi dọ mẹdelẹ nọ yawu diọada sọgbe hẹ ninọmẹ yọyọ yetọn jẹ obá de mẹ. Ṣigba, na mẹdevo lẹ, whedepopenu he yé to nude wà, ehe yé ko nọ wà dai dopọ hẹ mẹyiwanna yetọn, yé nọ flin mẹhe kú lọ bọ ehe nọ hẹn awubla sinsinyẹn wá na yé. Mẹlẹpo ma nọ blawu to aliho dopolọ mẹ. Mì gbọ mí ni flindọ Jehovah na mí lẹblanulọkẹyi podọ azọngban lọ nado nọ penukundo mẹhe hẹn alọwlemẹ yetọn bu to okú mẹ lẹ go.—Hia Jakọbu 1:27.
17. Naegbọn mẹhe alọwlemẹ yetọn jodo lẹ nọ do hudo godonọnamẹ mítọn tọn?
17 Asu kavi asi delẹ dona diahi hẹ awufiẹsa sinsinyẹn gọna flumẹjijẹ to whenue alọwlemẹ yetọn jo yé do. Joyce, he asu etọn jodo bo plan yọnnu devo, dọmọ: “Awufiẹsa he n’mọ to whenue asu ṣie gbẹ́ mi dibla sinyẹn hú dehe n’na tindo eyin kú wẹ e kú. Eyin asidan kavi awutu wẹ hù i, n’na yọnẹn dọ enẹ ma yin nudide etọn. Amọ́, to whẹho ehe uwọ mẹ, asu ṣie lọsu wẹ basi dide nado jo mi do. N’nọ tindo numọtolanmẹ lọ dọ e dowinyan mi bosọ de yẹyi sọn go e.”
18. Etẹwẹ mí sọgan wà nado gọalọna mẹhe masọ tindo alọwlemẹ de ba lẹ?
18 To whenue mí do homẹdagbe hia mẹhe masọ do alọwlemẹ de ba lẹ gbọn nuyiwa kleunkleun delẹ dali, mí nọ vọ́ jide na yé dọ mí yiwanna yé. Hugan gbede pọ́n, yé do hudo họntọn dagbe lẹ tọn. (Howh. 17:17) Nawẹ a sọgan dohia dọ a yin họntọn yetọn gbọn? A sọgan basi oylọna yé nado wá dùnú kleun de. Podọ, a sọgan biọ nado yí whenu zan dopọ hẹ yé nado deayidai kavi to lizọnyizọn lọ mẹ. A sọgan sọ nọ biọ to yé si sọn ojlẹ de mẹ jẹ devo mẹ nado kọnawudopọ hẹ we to sinsẹ̀n-bibasi whẹndo tọn towe whenu. Eyin a wàmọ, a na hẹn homẹ Jehovah tọn hùn, na ewọ “ma dẹn do mẹhe ahun yetọn jẹflumẹ lẹ,” podọ ewọ wẹ “mẹhe nọ basi hihọ́na asuṣiọsi lẹ.”—Salm. 34:18; 68:5.
19. Po 1 Pita 3:8 po to ayiha mẹ, etẹwẹ a magbe nado wà?
19 To madẹnmẹ, whenue Ahọluduta Jiwheyẹwhe tọn na dugán do aigba ji, ‘ayimajai lẹpo na yin winwọn.’ Mí to nukọnpọnhlan ojlẹ lọ he mẹ “onú hoho tọn lẹ ma nasọ yin finflin ba, mọ yé ma na gọwá ahun mẹ ba.” (Isa. 65:16, 17) Kakajẹ azán enẹ gbè, mì gbọ mí ni nọ to godonọna ode awetọ bo nọ dohia to ohó po walọ po mẹ dọ mí yiwanna whẹndo gbigbọmẹ tọn mítọn.—Hia 1 Pita 3:8.
OHÀN 111 Nuhe Nọ Hẹn Mí Jaya Lẹ
a Lọti, Jobu gọna Naomi sẹ̀n Jehovah po nugbonọ-yinyin po, amọ́ yé sọ pehẹ ojlẹ ayimajai tọn lẹ to gbẹzan yetọn mẹ. Hosọ ehe dọhodo nuhe mí sọgan plọn sọn numimọ yetọn lẹ mẹ ji. Mí nasọ gbadopọnna nuhewutu e do yin nujọnu sọmọ nado nọ do homẹfa po awuvẹmẹ po hia mẹmẹsunnu po mẹmẹyọnnu mítọn lẹ po, podọ nado nọ dọho homẹmiọnnamẹ tọn na yé whenue yé to pipehẹ avùnnukundiọsọmẹnu lẹ.
b Yinkọ he tin to hosọ ehe mẹ lẹ ko yin didiọ.
c ZẸẸMẸ YẸDIDE LẸ TỌN: Mẹmẹsunnu de gblehomẹ sinsinyẹn bo jẹ ‘ohó he yè ma lẹnnupọn whẹpo do dọ’ lẹ dọ ji, dile mẹho agun tọn de to todoaina ẹn po homẹfa po. To nukọn mẹ, whenue mẹmẹsunnu he to homẹgble ji lọ ko gọ̀ biọ ede mẹ, mẹho lọ yí homẹdagbe do na ẹn ayinamẹ.
d ZẸẸMẸ YẸDIDE LẸ TỌN: Asu po asi po jọja de yí whenu zan hẹ mẹmẹsunnu de he asi etọn kú to agọe. Yé to hodọ hẹ asu lọ do onú dagbe he yé flin gando asi lọ go lẹ ji.