Weta 17
Be Yẹn Ni Tlọ́n Wehọmẹ Wẹ Ya?
JACQUES ko yin nukunpedo wehọmẹ go tọ́ na nuhe hugan owhe 25 lẹ. Enẹwutu e na vẹawu na jọja wehọmẹ-gọ̀ntọ de nado basi obiọ he ma họ̀ali de he Jacques ma ko sè pọ́n. “Ovi lọ lẹ ko dọ onú lẹpo na mi,” wẹ ewọ dọ, “taidi ‘yẹn lẹndọ lanmẹ ṣie ma na ya to egbehe’ . . . ‘Babadaho ṣie he to Alaska kú.’ ” Dogbọn obiọ he Jacques “yiwanna hugan” ka lo? Enẹ wẹ yin visunnu atọ̀n delẹ tọn he sọalọakọn dọ yé “ma sọgan mọ wehọmẹ lọ na e dozin gbau wutu.”
Whẹwhinwhẹ́n he ma dolido ehelẹ do wangbẹna he susu jọja lẹ tọn tindo na wehọmẹ hia, he nọ saba bẹjẹeji sọn ojlo matindo mẹ (“Yẹn lẹndọ e saa yọ́n”) jẹ nukundiọsọ he mayin zizewhla mẹ, (“Wehọmẹ nọ lùnwan! Yẹn gbẹwanna ẹn”). Di apajlẹ, Gabriel, nọ fọnṣite nado yì wehọmẹ podọ to afọdopolọji nọ jẹ numọtolanmẹ homẹwle tọn tindo ji. E dọ dọ, “Yẹn nọ sẹpọ wehọmẹ, bo nọ jẹ odẹ́n jẹ podọ nọ to adidu . . . Yẹn dona gọ̀ wá owhé ṣie gbè janwẹ.” Mọdopolọ, susu jọja lẹ tọn nọ jiya ayimajai sinsinyẹn wehọmẹ tọn—yèdọ onú de he doto lẹ ylọ dọ obu wehọmẹ tọn. E nọ saba yin hinhẹnwa gbọn sẹ́nhẹngba wehọmẹ tọn, kanyinylan ogbẹ́ tọn, po kọgbidinamẹnu po nado tindo gbedewema dagbe lẹ. Jọja mọnkọtọn lẹ sọgan (po tudohomẹnamẹ mẹjitọ lẹ tọn po) yì wehọmẹ, ṣigba yé nọ jiya bẹwlu pludopludo tọn podọ etlẹ yin ayimajai agbasa tọn.
Abajọ sọha suhugan jọja lẹ tọn nọ dè ma nado yì wehọmẹ paali! To États-Unis kẹdẹ, wehọmẹvi livi donu awe daa delẹ he yin wehọmẹvi bẹjẹeji tọn po wehọ daho mẹvi lẹ po nọ gọ̀n wehọmẹ egbesọegbesọ! Hosọ de to linlinnamẹwe The New York Times mẹ yidogọ dọ susu hugan (diblayi mado atọ̀n) wẹ nọ “gọ̀n wehọmẹ hugan” to wehọmẹ daho he tin to Tòdaho New York tọn mẹ “sọmọ bọ e ma tlẹ yọnbasi nado plọn yé.”
Jọja devo lẹ to afọdide he sinyẹn hugan mọ ze todin. “Wehọmẹ nọ dotukla mẹ, yèdọ e nọ hẹnalọdotenamẹ gbau,” wẹ jọja he nọ yin Walter dọ. E jó wehọmẹ daho yìyì do. Mọdopolọ wẹ viyọnnu he nọ yin Antoinette lọsu basi do ga. Ewọ to nuhahun tindo po azọ̀n wehọmẹ tọn etọn po. “Nawẹ yẹn sọgan wà azọ́n lọ do eyin yẹn ma mọnukunnujẹ nuhe yẹn to hihia mẹ?” wẹ e kanse. “Yẹn sinai to finẹ bo to mí-to-yé-mẹ yin poun, enẹwutu yẹn jó wehọmẹ yìyì do.”
Po gbeyiyi po, nuhahun sinsinyẹn lẹ ko do azọ̀n ninọmẹ wehọmẹ tọn lẹ lẹdo aihọn pe. Ṣigba be ehe wẹ yin whẹwhinwhẹ́n lọ nado hẹn ojlo wehọmẹ yìyì tọn bú bo jó e do ya? Nugandomẹgo tẹwẹ tintọ́n sọn wehọmẹ sọgan tindo do gbẹzan towe ji to nukọnmẹ? Be whẹwhinwhẹ́n dagbe delẹ tin na wehọmẹ-ninọ kakajẹ gbedewema yíyí whenu ya?
Nuhọakuẹ-yinyin Wepinplọn Tọn
Michel lẹkọ biọ wehọmẹ nado tindo gbedewema he sọzẹn hẹ wehọmẹ daho tọn. To whenuena e yin kinkanse dọ etẹwutu, e dọmọ, “Yẹn doayi e go dọ yẹn tindo nuhudo wepinplọn tọn.” Ṣigba na taun tọn etẹwẹ “wepinplọn” yin? Be nugopipe lọ nado basi zẹẹmẹ nujijọ he dọnmẹdogo de to aliho debọdo-dego tọn mẹ wẹ ya? Ehe ma sọ hẹn wepinplọn zun bliki he yin bibẹplidopọ gọ́nu-gọ́nu nado gbá ohọ de gba.
Wepinplọn dona wleawu na we na gbẹzan kọdetọn dagbe mẹho tọn de. Allen Austill, mẹhe yin ogán wehọmẹ daho tọn na owhe 18, dọho gando “wepinplọn he nọ plọn we lehe yè nọ lẹnnupọn do, nado didẹ nuhahun lẹ, nuhe yin lẹnpọn dagbe po dehe mayin lẹnpọn dagbe po, nugopipe dodonu tọn nado lẹnnupọn ganji, nado yọ́n nuhe todohukanji yin podọ nado yọ́n kanṣiṣa to vude po blebu po ṣẹnṣẹn. Nado basi whẹdida po vogbingbọn enẹlẹ po, pinplọn nado plọnnu yin nuhe jẹ.”
Podọ nawẹ hodidọ ehe gando wehọmẹ go gbọn? To owhe kanweko lẹ die wayi Ahọlu Sọlọmọni kàn howhinwhẹn lẹ “nado na zinzin hlan mayọndenọ, oyọnẹn po hóyọnẹn po hlan sunnu dẹpẹ.” (Howhinwhẹn lẹ 1:1-4) Mọwẹ, mayọndenọ nọ zọ̀n po ojlẹ jọja whenu tọn po. Ṣigba, wehọmẹ sọgan gọalọna we nado wleawuna nugopipe nulẹnpọn tọn. Nugopipe ehe mayin nado basi dọvọdọ nugbo lẹ tọn poun gba ṣigba nado keje yé pọ́n ga bo mọ linlẹn yọn-na-yizan lẹ yí sọn yé mẹ. Dile etlẹ yindọ mẹsusu ko mọhodọ do aliho he mẹ wehọmẹ delẹ nọ plọnnu mẹ go, wehọmẹ nọ hẹnwe po huhlọn po nado yí apọ̀n towe zan. Nugbo, nuhahun nulinlẹn tọn lẹ dididẹ kavi yíyí todohukanji azán otan tọn delẹ do ayihamẹ sọgan nọ ma taidi onú titengbe na gbẹzan towe to ojlẹ lọ mẹ. Ṣigba dile Barbara Mayer wlan do to Guide de survie au lycée (Glẹnsigbe) mẹ dọmọ: “E mayin mẹlẹpo wẹ na flin nugbo lọ lẹpo pete po tẹnwinlẹnwin oyọnẹn he mẹplọntọ lẹ jlo nado yí do tẹ́n yé pọ́n gba, ṣigba azọ́nyinyọnẹn lẹ taidi pinplọn lehe yè nọ plọnnu do, po lehe yè nọ basi tito do, ma na yin jiwọ̀n e go gbede.”
Mẹplọntọ atọ̀n wehọmẹ alavọ̀ tọn he plọn nugandomẹgo whenu dindẹn wepinplọn tọn lẹ dotana to ninọmẹ dopolọ mẹ dọ “mẹhe yin pinplọn ganji to wehọmẹ lẹ nọ tindo oyọnẹn he gblo bo siso e mayin nugbo owe lẹ tọn kẹdẹ gba ṣigba aihọn whenu dintọn ga, podọ yé sọgan din oyọnẹn bo na yin pinplọn asisa nudọnamẹ tọn lẹ. . . . Vogbingbọn ehelẹ yin mimọ nado dẹn-to-aimẹ mahopọnna yọnhopipo po owhe susu tintọ́n sọn wehọmẹ tọn lẹ po.”—The Enduring Effects of Education.
Dehe yin titengbe hugan, wepinplọn sọgan gọalọna we nado hẹn azọngban Klistiani towe tọn lẹ di. Eyin hiẹ ko tindo walọyizan nupinplọn dagbe tọn lẹ bo ko yinukọn to walọyizan wehihia tọn mẹ, hiẹ po awubibọ hugan po sọgan plọn Ohó Jiwheyẹwhe Tọn. (Psalm 1:2) To yinyin pinplọn to wehọmẹ nado basi zẹẹmẹ dewe tọn, hiẹ sọgan plọn nugbo Biblu tọn mẹdevo lẹ po awubibọ po. Oyọnẹn whenuho tọn, lẹnunnuyọnẹn, lẹdo aigba tọn, po nulinlẹn po sọ yọn-na-yizan bo na gọalọna we nado yọ́n gbẹtọ voovo lẹ, nuyiwanna yetọn lẹ, po yise yetọn lẹ po.
Wehọmẹ po Agbasazọ́n Po
Wehọmẹ sọ tindo nuyiwadomẹji daho de do nukundido agbasazọ́n sọgodo towe tọn lẹ ji. Naegbọn e do yinmọ?
Ahọlu nuyọnẹntọ Sọlọmọni dọho gando azọ́nwatọ azọ́nyọnẹntọ de go dọmọ: “E na nọte to ahọlu lẹ nukọn; ewọ ma na nọte to mẹvọ́nu lẹ nukọn gba.” (Howhinwhẹn lẹ 22:29) Ehe gbẹsọ yin nugbo to egbehe. “Matin azọ́nyinyọnẹn, onú susu wẹ sọgan gbọ̀ gowe to gbẹ̀mẹ,” wẹ Ernest Green sọn ministère du Travail des États-Unis dọ.
Na nugbo tọn, to whelọnu lo, agbasazọ́n nọ vẹawu nado mọ na mẹhe jó wehọmẹ yìyì do lẹ. Walter (heyin hoyidọ sọn e dè dai) plọn ehe to aliho sinsinyẹn de mẹ. “Ojlẹ susu wẹ yẹn ko do dín agbasazọ́n bọ yẹn ma mọ gba na yẹn ma tindo gbedewema de wutu.” E sọ yigbe dọmọ: “To whedelẹnu gbẹtọ lẹ nọ yí hogbe he yẹn ma sọgan mọnukunnujẹemẹ lẹ zan, podọ yẹn nọ tindo numọtolanmẹ gugutọ-yinyin tọn.”
Azọ́nmamọwà to owhe 16 jẹ 24 mẹvi lẹ ṣẹnṣẹn he jó wehọmẹ daho do lẹ “diblayi donu awe to ogbẹ́ yetọn he yí gbedewema lẹ mẹ podọ diblayi donu atọ̀n mẹhe ma tindo agbasazọ́n lẹ to bẹdopọ mẹ.” (The New York Times) “Mẹhe ma zindonukọn to wepinplọn yetọn lẹ mẹ to dotẹnmẹ hundote lẹ sú,” wẹ nuhe F. Philip Rice yidogọ to owe etọn L’adolescent (Glẹnsigbe) mẹ. Mẹde he jó wehọmẹ yìyì do na nugbo tọn ma ko yọ́n azọ́nyinyọnẹn dodonu tọn lẹ he yin nuhudo nado penukundo agbasazọ́n he bọawu hugan lẹ go gba.
Paul Copperman wlan to owe etọn Le canular de l’alphabétisation (Glẹnsigbe) mẹ dọmọ: “Dodinnanu agọe tọn de dohia dọ e nọ biọ diblayi pipa wesise ṣinawetọ wehọmẹ tọn nado sọgan wà azọ́n nudida tọn de, pipa wesise ṣinatọ̀ntọ nado mọ agbasazọ́n zomọ jijlado tọn, podọ pipa wesise ṣinẹnẹtọ kavi aotọ nado mọ agbasazọ́n wekantọ nusisà tọn.” E zindonukọn dọmọ: “Yẹn yise dọ eyin nuhe sọgbe hẹ lẹnpọn dagbe dọ agbasazọ́n de taidi mẹplọntọ, doto mẹgopọntọ, akuẹ-lẹntọ, kavi oyọnẹn zomọ voovo tintindo tọn na biọ nugopipe wehọmẹ daho jẹ obá de mẹ tọn de.”
Enẹgodo, e họnwun dọ, wehọmẹvi lẹ he yí yede zan nugbo nado plọn azọ́nyinyọnẹn dodonu tọn lẹ, taidi wehihia, na tindo dotẹnmẹ hundote azọ́n dagbe hugan tọn lẹ. Ṣigba etẹwẹ yin alemọyinu gbẹzan gaa tọn devo he sọgan yin mimọyi sọn wehọmẹ yìyì mẹ?
Hiẹ na Pọnte Hugan
Alemọyi ojlẹ gaa tọn lọ wẹ yin yinyọ́n huhlọn towe lẹ po awugbopo towe lẹ po. Michelle, he mọ azọ́n zomọ nudọnamẹ-sẹdo tọn de to agọe, doayi e go dọmọ: “To wehọmẹ yẹn plọn nado wazọ́n to kọgbidinamẹnu glọ, lehe yè nọ basi mẹtintẹnpọn de do podọ lehe yẹn sọgan basi zẹẹmẹ dee tọn do.”
‘Wehọmẹ plọn nukun he yè do nọ pọ́n awugbopo mi,’ wẹ nuhe jọja devo dọ. Ewọ tindo nugopipe lọ nado nọ pọ́n mẹdevo lẹ, bo ma nọ pọ́n ede, taidi whẹwhinwhẹ́n lọ he hẹn godo yìyì etọn wá. Mẹdevo lẹ ko mọaleyi sọn tito mẹplọnlọdomẹgo wehọmẹ tọn mẹ. Mẹsusu nọ mọhodọ do wehọmẹ lẹ go na ehe tọn wutu, to didọ mẹ dọ ehe nọ hẹnalọdotena apọ̀n jọja lẹ tọn. Ṣogan Sọlọmọni na tuli jọja lẹ “nado yọ́n nuyọnẹn po mẹplọnlọ po.” (Howhinwhẹn lẹ 1:2, NW) Wehọmẹ he mẹ mẹplọnlọ nọ yin nina te na nugbo tọn ko wleawuna susu tonusise dagbe, ṣogan, po apọ̀n he wazọ́n ganji po.
Enẹwutu e yin lẹnpọn dagbenu na we nado yí alemọyinu owhe wehọmẹ towe lẹ tọn zan to gigọmẹ. Nawẹ hiẹ sọgan basi enẹ do? Gbọ mí ni bẹjẹeji po azọ́n wehọmẹ towe tọn titi po.
Kanbiọ Hodọdopọ Tọn Lẹ
◻ Naegbọn susu jọja lẹ tọn do tindo pọndohlan agọ̀ na wehọmẹ? Etẹwẹ yin numọtolanmẹ towe dogbọn whẹho lọ dali?
◻ Nawẹ wehọmẹ nọ gọalọna mẹde nado wleawuna nugopipe nulẹnpọn tọn gbọn?
◻ Nawẹ wehọmẹ jijódo sọgan gando nugopipe sọgodo towe tọn nado mọ agbasazọ́n de go gbọn, podọ etẹwutu?
◻ Alemọyinu mẹdetiti tọn devo tẹlẹ wẹ sọgan dekọtọn sọn teninọ to wehọmẹ mẹ?
[Nudọnamẹ tangan lẹ to weda 135]
“Yẹn sinai finẹ bo to mí-to-yé-mẹ yin poun, enẹwutu yẹn jó wehọmẹ yìyì do”
[Nudọnamẹ tangan lẹ to weda 138]
“Dodinnanu agọe tọn de dohia dọ e nọ biọ diblayi pipa wesise ṣinawetọ wehọmẹ tọn nado sọgan wà azọ́n nudida tọn de, pipa wesise ṣinatọ̀ntọ nado mọ agbasazọ́n zomọ jijlado tọn, podọ pipa wesise ṣinẹnẹtọ kavi aotọ nado mọ agbasazọ́n wekantọ nusisà tọn”
[Yẹdide to weda 136]
Tonusise he hiẹ plọn to wehọmẹ sọgan gọalọna we to pipotọ gbẹzan towe lẹ tọn mẹ
[Yẹdide to weda 137]
Nukundido agbasazọ́n tọn nọ dozin na mẹhe ma ko yọ́n dodonu azọ́n-yinyọnẹn tọn lẹ he yin pinplọn to wehọmẹ