Be Numọtolanmẹ Tintindo to Aliho Ehe mẹ Jẹ Ya?

MẸHE tin to aluẹmẹ de wlan dọmọ: “Taidi ovi de to Angleterre, yẹn yin pinplọn ma nado do numọtolanmẹ ṣie lẹ hia to togunmẹ. Yẹn sọgan flindọ otọ́ ṣie, mẹhe ko yin awhànfuntọ de pọ́n, to hodọ na mi po adúkunkun dudu po dọmọ, ‘Ma viavi blo!’ to whenuena nude hẹn awufiẹsa wá na mi. Yẹn ma sọgan flin vlavo onọ ṣie tlẹ donu-nugo kavi plasikọna de to mí yọpọ lẹ mẹ pọn gbede (mí omẹ ẹnẹ wẹ). Owhe 56 mẹvi wẹ yẹn to whenuena yẹn mọ okú otọ́ ṣie tọn. Yẹn tindo numọtolanmẹ nuhẹnbu sinsinyẹn de tọn. Ṣogan, to tintan whenu, yẹn ma sọgan viavi gba.”

To aṣa delẹ mẹ, gbẹtọ lẹ nọ do numọtolanmẹ yetọn lẹ hia to gbangba. Vlavo yé tindo ayajẹ wẹo kavi awubla, mẹdevo lẹ nọ yọn nuhe numọtolanmẹ yetọn yin. To alọ devo mẹ, to awa delẹ ji to aihọn lọ mẹ, titengbe to agewaji Europe po Grande-Bretagne tọn po mẹ, gbẹtọ lẹ, titengbe sunnu lẹ, ko yin pinplọn domọ nado zé numọtolanmẹ yetọn lẹ whlá, bo hẹn numọtolanmẹ yetọn lẹ do hihọ́ glọ, nado nọ whii matindo numọtolanmẹ to nugbajẹmẹji glọ bo ma na do numọtolanmẹ yetọn lẹ hia gbangba. Ṣigba to whenuena hiẹ ko jiya hẹnbu mẹyiwanna de tọn, be e ylan to alọ de mẹ nado do awubla towe hia wẹ ya? Etẹwẹ Biblu dọ?

Mẹhe Viavi to Biblu mẹ Lẹ

Biblu yin kinkan gbọn Heblunu awà whèzẹtẹn Méditerranée tọn lẹ dali, he yin gbẹtọ he dó awubla yetọn lẹ hia. E bẹ́ apajlẹ susu mẹdopodopo he do awubla yetọn lẹ hia to gbangba lẹ tọn hẹn. Ahọlu Davidi blawuna hẹnbu visunnu etọn he yin hùhù Amọni. Na nugbo tọn, e “viavi badabada.” (2 Samuẹli 13:28-39) E tlẹ sọ blawu na hẹnbu visunnu atẹṣitọ etọn Absalọmi tọn, mẹhe tẹnpọn nado hò otẹn ahọlu tọn lọ yí. Kandai Biblu tọn dọna mí dọmọ: “Yè sọ hẹn [Davidi] ahọlu blawu susu, bo sọ hẹaga yì abò mẹ to họngbo ji aga, bo to avivi: le é to yìyì, le wẹ é to didọ dọmọ, Ee Absalọmi visunnu ṣie, visunnu ṣie, Absalọmi visunnu ṣie! jlo Jiwheyẹwhe yẹn wẹ ko kú na hiẹ, Ee visunnu ṣie, visunnu ṣie, Absalọmi.” (2 Samuẹli 18:33) Davidi blawu taidi lehe otọ́ paa depope sọgan basi do. Podọ whlá nẹmunẹmu wẹ mẹjitọ lẹ ko nọ jlo dọ yé ni kú do otẹn ovi yetọn lẹ tọn mẹ! E taidi nuhe ma yin jọwamọnu na ovi de nado kú jẹnukọnna mẹjitọ de.

Nawẹ Jesu yinuwa hlan okú họntọn etọn Lazalọsi tọn gbọn? E viavi to sisẹpọ yọdo etọn kọ̀n. (Johanu 11:30-38) Enẹgodo, Malia Magdaleni viavi dile e sẹpọ yọdo Jesu tọn kọ̀n. (Johanu 20:11-16) Na nugbo tọn, Klistiani de he tindo nukunnumọjẹnumẹ todido fọ́nsọnku Biblu tọn ma nọ blawu zẹ mẹhe sọgan yin homẹmiọnna go gba, dile mẹhe ma tindo dodonu họnwun Biblu tọn de na yise yetọn lẹ gando ninọmẹ oṣiọ lẹ tọn go nọ basi do. Ṣigba taidi gbẹtọvi de po numọtolanmẹ jọwamọ tọn lẹ po, Klistiani nugbo lẹ, etlẹ yin po todido fọ́nsọnku tọn po, nọ blawu bo nọ nọ aluẹmẹ na okú mẹyiwanna depope tọn.—1 Tẹsalonikanu lẹ 4:13, 14.

Nado Viavi Kavi Ma Nado Viavi

Etẹwẹ dogbọn nuyiwa mítọn lẹ dali to egbehe? Be hiẹ nọ mọ ẹn taidi nuhe vẹawu kavi winyandomẹnu nado do numọtolanmẹ towe lẹ hia wẹ ya? Etẹwẹ ayinamẹtọ lẹ dọ? Pọndohlan egbezangbe tọn yetọn lẹ nọ saba basi dọvọdọ nuyọnẹn gbọdo hohowhenu Biblu tọn lọ poun wẹ. Yé dọ dọ mí dona do awubla mítọn hia, e ma yin nado hẹnalọdotena ẹn gba. Ehe flinnu mí dogbọn sunnu nugbonọ hohowhenu tọn lẹ dali, taidi Job, Davidi po Jẹlemia po, mẹhe dohia awubla tọn yetọn lẹ yin kinkandai to Biblu mẹ. Na nugbo tọn yé ma zé numọtolanmẹ yetọn lẹ whlá gba. Enẹwutu, e ma yin nuyọnẹnnu nado klan dewe dovo na gbẹtọ lẹ gba. (Hówhínwhẹ́n lẹ 18:1) Na nugbo tọn, awubla nọ yin didohia to aliho voovo mẹ to aṣa voovo lẹ mẹ, podọ e nọ sinai do lehe yise sinsẹ̀n tọn lẹ gbayipe sọ ji.a

Etẹwẹ lo eyin hiẹ tindo numọtolanmẹ avi vivi tọn? Apadewhe jijọ gbẹtọvi tọn wẹ e yin nado viavi. Flin nujijọ okú Lazalọsi tọn whladopo dogọ, to whenuena Jesu ‘yin whinwhan to gbigbọmẹ . . . bo viavi.’ (Johanu 11:33, 35) E gbọnmọ dali dohia dọ avi vivi yin nuyiwa jọwamọ tọn de hlan okú mẹyiwanna de tọn.

Ehe yin godonọna gbọn whẹho vinọ de tọn dali, yèdọ Anne, mẹhe hẹn ovivu etọn Rachel bú to okú mẹ na azọ̀n he nọ yin yiylọdọ Sudden Infant Death Syndrome (Ohia Okú Ajiji Ovivu Tọn). Asu etọn gblọn dọmọ: “Nupaṣamẹ lọ wẹ yindọ depope to Anne po yẹn po mẹ ma viavi to ṣiọditẹn lọ gba. Mẹhe pò lẹpo wẹ to avivi.” Gando ehe go, Anne gblọn dọmọ: “Mọwẹ, ṣigba yẹn ko viavi susu na mí omẹ awe lẹ. Yẹn tindo numimọ numọtolanmẹ gigọ́ etọn to osẹ vude lẹ to owù-nujijọ ajiji lọ godo, to whenuena e pò yẹn ṣo to whégbè gbedopo. Yẹn yí azán dopo blebu do viavi. Ṣigba yẹn yise dọ avi lọ gọalọna mi. Yẹn mọ dee mẹ na mọ wiwa wutu. Yẹn dona blawu na hẹnbu ovi ṣie tọn. Yẹn yise nugbo nugbo dọ hiẹ dona jó mẹhe to awubla lẹ do nado viavi. Dile e tlẹ yindọ e yin nuyiwa jọwamọ tọn na mẹdevo lẹ nado dọmọ, ‘Ma viavi blo,’ enẹ ma nọ gọalọ na taun tọn gba.”

Lehe Mẹdelẹ Nọ Yinuwa Do

Nawẹ mẹdelẹ ko yinuwa do to whenuena yé yin hinhẹn jẹvọ gbọn hẹnbu mẹyiwanna de tọn to okú mẹ dali? Di apajlẹ, lẹnnupọn do Juanita ji. E yọn lehe e nọ mẹ̀lanmẹnamẹ do nado hẹn ovi de bú to okú mẹ. Ohò ko flẹ doe whlá atọ́n. Todin e ko sọ mọhò. Enẹwutu to whenuena owù-nujijọ ajiji mọto tọn de glọn ẹn do dotowhé, dile mí sọgan donukun do ayiha etọn gbado. To osẹ awe godo vínu jẹ wiwà ẹ ji—azán mapemape. To madẹnmẹ to enẹgodo viyẹyẹ Vanessa yin jìjì—bo tindo zínpinpẹn kilo 0.9 tọn poun. “Homẹ ṣie hùn tlala,” wẹ nuhe Juanita flin. “To godomẹ yẹn yin onọ̀ de!”

Ṣigba ayajẹ etọn yin whenu gli tọn. To azán ẹnẹ godo Vanessa kú. Juanita flin dọmọ: “Yẹn tindo numọtolanmẹ agbatọnọ-yinyin tọn. Vinọ-yinyin ṣie yin yíyí sọn asi e. Yẹn tindo numọtolanmẹ dojijẹ tọn. Awufiẹsanu de wẹ e yin nado gọwa whégbè wá ohọ he mí ko wleawu etọn dai na Vanessa podọ nado pọ́n háwu he yẹn ko họ na ẹn lẹ. Na osun delẹ to enẹgodo, yẹn nọ vọ́ azán he gbè yẹn jì i te flin. Yẹn ma jlo nado tindo gbẹdido depope hẹ mẹdepope gba.”

Be wazẹjlẹgo wẹ ehe yin ya? E sọgan vẹawu na mẹdevo lẹ nado mọnukunnujẹemẹ, ṣigba mẹhe ko tindo numimọ mọnkọtọn lẹ taidi Juanita tọn, basi zẹẹmẹ dọ yé nọ blawu na viyẹyẹ yetọn kẹdẹdi lehe yé na basi na mẹde he ko nọgbẹ na ojlẹ de do. Yé dọ dọ, na whenu dindẹn whẹpo ovi de do yin jìjì, ovi lọ nọ yin wanyina gbọn mẹjitọ etọn lẹ dali. E nọ tindo haṣinṣan vonọtaun tọn de po onọ̀ lọ po. To whenuena ovi enẹ kú, vinọ lọ nọ tindo numọtolanmẹ dọ gbẹtọ nujọnu tọn de ko yin hinhẹnbu. Podọ enẹ wẹ nuhe mẹdevo lẹ dona mọnukunnujẹemẹ.

Lehe Homẹgble po Whẹgbledo po Sọgan Yinuwa Do Jiwe Do

Vinọ devo do numọtolanmẹ etọn lẹ hia to whenuena e yin didọna dọ visunnu owhe ṣidopo-mẹvi etọn ko kú okú-ajiji na nuhahun ahunzọ̀n tọn he e tindo sọn jìjì whenu etọn gbọ́n wutu. “Yẹn jugbọn nuyiwadomẹji wunmẹwunmẹ lẹ mẹ—yèdọ awukumẹ, numayọn-yise, whẹmajọ, po homẹgble po do asu ṣie po dotó lọ po go na mayọn lehe ninọmẹ ovi lọ tọn sinyẹn do wutu.”

Homẹgble sọgan yin ohia devo na awubla. E sọgan yin homẹgble do dotó lẹ po mẹgopọntọ dotowhé tọn lẹ po go, to numọtolanmẹ lọ tintindo mẹ dọ yé na ko wà onu susu nado penukundo omẹ he kú lọ go. Kavi e sọgan yin homẹgble do họntọn kavi hẹnnumẹ lẹ he e taidi dọ yé ko dọ kavi wà onu jẹagọ. Mẹdelẹ nọ gblehomẹ do mẹhe kú lọ na gbigbẹkọ agbasalilo etọn go wutu. Stella flin dọmọ: “Yẹn flindọ yẹn gblehomẹ do asu ṣie na yẹn yọnẹn dọ e na ko gbọnvo. E ko to azọ̀n sinsinyẹn jẹ, ṣigba e gbẹkọ avase dotó lẹ tọn go.” Podọ to ojlẹ delẹ mẹ homẹgble nọ tin do mẹhe kú lọ go na agbanpẹnmẹnu he okú etọn ko hẹn wá mẹhe tin to ogbẹ̀ lọ ji wutu.

Mẹdelẹ nọ tindo numọtolanmẹ whẹgbledo tọn na homẹgble wutu—enẹ wẹ yindọ, yé sọgan gblewhẹdo yedelẹ na yé nọ tindo numọtolanmẹ adi dudu tọn wutu. Mẹdelẹ nọ gblewhẹdo yedelẹ na okú mẹyiwanna yetọn tọn wutu. Yé hẹn yedelẹ dèji dọmọ, “E ma na ko kú gba, eyin yẹn ko gbọ ni yì dotó lẹ dè do mẹwhenu” kavi “ko gbọ ni yì dotó devo dè wẹ” kavi “ko gbọ ni penukundo agbasaliho etọn go to aliho he yọn hugan mẹ wẹ.”

Na mẹdevo lẹ whẹgbledo lọ nọ hugan mọ, titengbe eyin mẹyiwanna yetọn kú okú ajiji, madonukun. Yé nọ jẹ finflin ojlẹ lọ lẹ whenuena yé lẹzun adìnọ do mẹhe kú lọ kavi ko dọ̀nnu po e po. Kavi yé sọgan tindo numọtolanmẹ dọ yé ma ko wà nuhe go huhlọn yetọn pe lẹpo nado gọalọna mẹhe kú lọ gba.

Tedidi ojlẹ awublamẹninọ vinọ susu lẹ tọn do nugbo-yinyin nuhe azọ́nyọnẹntọ susu lẹ dọ hia, dọ hẹnbu ovi de tọn to okú mẹ nọ hẹn dojijẹ dẹn-to-aimẹ de wá to gbẹzan mẹjitọ lẹ tọn mẹ, titengbe vinọ lọ.

Whenuena Hiẹ Hẹn Alọwlemẹ de Bú

Hẹnbu awetọ mẹtọn to alọwle mẹ yin wunmẹ awugblenamẹnu tọn devo, titengbe eyin yé omẹ awe lẹ ko tindo nuwiwa susu dopọ to gbẹzan yetọn mẹ. E sọgan zẹẹmẹdo opodo aliho nuwiwa gbẹzan tọn he yé ko tindo mahẹ to e mẹ tọn, gbejizọnlin bibasi, azọ́n, ayidedai, po alọnu ode awetọ yetọn lẹ tọn pinpọn na agbasanu lẹ po.

Eunice basi zẹẹmẹ nuhe jọ to whenuena asu etọn kú okú ajiji gbọn nujẹmẹji ahunzọ̀n tọn dali. “Na osẹ tintan, yẹn tindo numọtolanmẹ awukumẹ tọn, taidi dọ yẹn ma tin to ogbẹ̀ nkọtọn. Yẹn ma tlẹ sọgan dọnupọn kavi whlẹ́nnupọ́n gba. Ṣogan, numọtolanmẹ ṣie zindonukọn to ninọmẹ flumẹjijẹ tọn de mẹ. Na yẹn ko tin to asu ṣie dè to whenue yé to tintẹnpọn nado hẹn ẹn dogbẹ̀ gbọn jẹhọn gbọfufu hẹndote tọn yiyido ahunmẹ na ẹn po amasin lẹ po dali, yẹn ma jiya ohia gbẹdai paa lọ tọn gba. Etomọṣo, numọtolanmẹ sinsinyẹn gbigbọjọ tọn de tin, taidi dọ yẹn to gbẹduhun he gídí do osé de go pọ́n podọ nudepope matin ehe yẹn sọgan basi dogbọn dali etọn gba.”

Be e viavi ya? “Na nugbo tọn yẹn wà mọ, titengbe to whenuena yẹn hia kalti nudọdomẹ ṣiọkumẹ tọn kanweko susu he yẹn ko mọyi lọ lẹ. Yẹn viavi po dopodopo yetọn po. E gọalọna mi nado doakọnna pipotọ azán lọ gbe tọn. Nudepope ma sọgan gọalọna mi to whenuena yẹn yin kinkanse pludopludo nuhe numọtolanmẹ ṣie yin. E họnwun dọ, yẹn ma tin to dee mẹ gba.”

Etẹwẹ gọalọna Eunice nado doakọnna awubla etọn? “To mado ayi e go, yẹn basi dide lọ to mayọnẹn mẹ nado johodo,” wẹ ewọ dọ. “Ṣigba, nuhe gbẹ́ nọ gbleawuna mi wẹ yin whenuena yẹn flindọ asu ṣie he yiwanna ogbẹ̀ sọmọ, matin tofi nado duvivi etọn.”

“Ma Dike Mẹdevo lẹ Degbe Blo . . .”

Wekantọ owe lọ Leavetaking—When and How to Say Goodbye tọn na ayinamẹ dọmọ: “Ma dike mẹdevo lẹ ni degbe lehe hiẹ dona yinuwa do kavi lehe numọtolanmẹ towe dona yin tọn blo. Aliho awubla tọn nọ wazọ́n to aliho voovo mẹ hẹ mẹlẹpo. Mẹdevo lẹ sọgan lẹn—bo na hẹnwe yọnẹn dọ yé lẹndọ—hiẹ to awubla gbahu kavi ma to awubla dile e jẹdo. Jona yé bo wọnji e go. Gbọn tintẹnpọn nado hẹn dewe po huhlọn po biọ ninọmẹ he yin awuwlena gbọn mẹdevo lẹ kavi ogbẹ́ blebu de dali, hiẹ na dọ̀n whinwhẹn towe do godo hlan gigọjẹ agbasalilo numọtolanmẹ tọn mẹ.”

Na nugbo tọn, gbẹtọ voovo lẹ nọ penukundo awubla yetọn lẹ go to aliho voovo lẹ mẹ. Mí ma to tintẹnpọn nado na ayinamẹ dọ aliho dopo yin dehe yọn taun hugan devo na gbẹtọ dopodopo gba. Ṣigba, owù nọ fọndote to whenuena tẹndo-dopomẹninọ biọ e mẹ, to whenuena mẹhe tin to awubla sinsinyẹn mẹ lọ ma penugo nado mọnukunnujẹ nujọnu-yinyin ninọmẹ lọ tọn go. To whelọnu lo nuhudo alọgọ tọn sọgan tin sọn họntọn awuvẹmẹtọ lẹ dè. Biblu dọmọ: “Họntọn nọ yiwannamẹ whepoponu, ṣigba mẹmẹsunnu wẹ yè ji na madodego.” Enẹwutu ma dibú nado dín alọgọ, nado dọho, bo viavi blo.—Hówhínwhẹ́n lẹ 17:17.

Awubla yin nuyiwa he sọgbe de hlan nuhẹnbu, podọ e ma ylan dọ mẹdevo lẹ ni yọnẹn dọ a tin to awubla mẹ gba. Ṣigba kanbiọ devo lẹ tindo nuhudo gblọndo lẹ tọn: ‘Nawẹ yẹn sọgan doakọnna awubla ṣie gbọn? Be jọwamọnu de wẹ e yin nado tindo numimọ whẹgbledo po adi tọn po ya? Nawẹ yẹn sọgan pehẹ nuyiwa lẹ gbọn? Etẹwẹ sọgan gọalọna mi nado doakọnna nuhẹnbu po awubla lọ po?’ Ada he bọdego na na gblọndo kanbiọ enẹ po devo lẹ po tọn.