WETA 15

“Agun lẹ to Yinyin Hinhẹn Lodo”

Nugopọntọ lẹdo tọn lẹ nọ gọalọna agun lẹ nado lodo to yise mẹ

1-3. (a) Mẹnu wẹ azọ́nwatọgbẹ́ yọyọ Paulu tọn, podọ omẹ nankọ wẹ e yin? (b) Etẹwẹ mí na plọn to weta ehe mẹ?

DILE apọsteli Paulu po dẹpẹ he to zọnlinzin afọsu-afọsi hẹ ẹ po gbọn aigba póde-dòde tọn de ji bo to yìyì sọn tòdaho de mẹ jẹ devo mẹ, e to nulẹnpọn do nuhe tin to sẹdotẹnmẹ na jọja lọ ji. Timoti wẹ dẹpẹ lọ nọ yin. Taidi sunnu glegbenu de, Timoti na ko dibla pé owhe 20 mẹvi kavi lán vude to owhe 20 ji. Dile yé to gbejizọnlin lọ zìn, mọ wẹ Timoti to dindẹn do otò etọn mẹ do. Vudevude, yé jo lẹdo Listla po Ikonioni po tọn do. Etẹlẹ wẹ yé na pehẹ? Paulu yọ́n delẹ to yé mẹ na whla awetọ die bọ e to gbejizọnlinzin taidi mẹdehlan de. E yọnẹn dọ yé na pehẹ tukla po nuhahun susu po. Be gbejizọnlin lọ na pà Timoti ya?

² Paulu dejido Timoti go taun, vlavo zẹ̀ obá he mẹ jọja whiwhẹnọ ehe dejido ede go jẹ. Numimọ he Paulu ṣẹṣẹ tindo wayi hẹn ẹn kudeji dogọ dọ e tindo nuhudo gbẹdohẹmẹtọ he jẹ de tọn. Paulu yọnẹn dọ azọ́n he tin to nukọn lọ—yèdọ nado dla agun lẹ pọ́n bo hẹn yé lodo—na biọ gbemima mlẹnmlẹn po gbekọndopọ po to ewọ po lizọnyizọnwatọ tomẹyitọ he na hodo e po si. Naegbọn Paulu do lẹnmọ? Whẹwhinwhẹ́n dopo sọgan yin gbemanọpọ he hẹn kinklan wá ewọ po Balnaba po ṣẹnṣẹn.

³ To weta ehe mẹ, mí na plọn nususu gando aliho he yọ́n hugan nado didẹ gbemanọpọ lẹ go. Mí nasọ mọ nuhewutu Paulu do de Timoti taidi azọ́nwatọgbẹ́ etọn, podọ mí na mọnukunnujẹ adà titengbe he nugopọntọ lẹdo tọn lẹ nọ yiwà to egbehe mẹ.

“Todin, Gbọ Mí Ni Lẹkọyi bo Dla Mẹmẹsunnu lẹ Pọ́n” (Owalọ lẹ 15:36)

4. Etẹwẹ Paulu lẹn nado wà to gbejizọnlin mẹdehlan tọn etọn awetọ whenu?

⁴ To weta 14tọ mẹ, mí mọ lehe mẹmẹsunnu ẹnẹ he yin didohlan lẹ—yèdọ Paulu, Balnaba, Juda, po Sila po—hẹn nudide hagbẹ anademẹtọ lọ tọn gando adàgbigbo go zun yinyọnẹn na agun he tin to Antioku do nado sọgan na tuli mẹmẹsunnu lọ lẹ. Etẹwẹ Paulu wà bọdego? E de linlẹn yọyọ de tọ́n gando gbejizọnlin yetọn go bo dọna Balnaba dọmọ: “Todin, gbọ mí ni lẹkọyi bo dla mẹmẹsunnu lẹ pọ́n to tòdaho he mẹ mí ko lá ohó Jehovah tọn te lẹpo nado pọ́n lehe yé te do.” (Owalọ 15:36) Nuhe dọ Paulu te ma yin nado yì dla mẹmẹsunnu he ṣẹṣẹ lẹzun Klistiani ehelẹ pọ́n poun gba. Owe Owalọ lẹ tọn do lẹndai gbejizọnlin mẹdehlan tọn awetọ Paulu tọn hia to aliho he họnwun mẹ. Tintan whẹ́, e na zindonukọn to gbèta he kọ̀n hagbẹ anademẹtọ lọ ko wá didọna mẹmẹsunnu lẹ mẹ. (Owalọ 16:4) Awetọ, taidi nugopọntọ tomẹyitọ, Paulu magbe nado na tuli agun lẹ, bo gọalọna yé nado lodo to yise mẹ. (Lom. 1:11, 12) Nawẹ titobasinanu egbezangbe tọn Kunnudetọ Jehovah tọn lẹ tọn nọ hodo apajlẹ he apọsteli lẹ zedai gbọn?

5. Nawẹ Hagbẹ Anademẹtọ egbezangbe tọn nọ na anademẹ po tulinamẹ po agun lẹ gbọn?

⁵ Klisti nọ yí Hagbẹ Anademẹtọ Kunnudetọ Jehovah tọn lẹ tọn zan to egbehe nado deanana agun etọn. Sunnu nugbonọ yiamisisadode ehelẹ nọ yí wekanhlanmẹ lẹ, owe zinjẹgbonu lẹ po Intẹnẹt ji tọn lẹ po, opli agun tọn lẹ, gọna aliho nudọnamẹ ninamẹ tọn devo lẹ zan nado na anademẹ po tulinamẹ po agun lẹpo lẹdo aihọn pé. Hagbẹ Anademẹtọ lọ sọ nọ dovivẹnu nado yọ́n nuhe to yìyì to agun dopodopo mẹ. Enẹwutu wẹ yé do nọ yí nugopọntọ tomẹyitọ lẹ zan. Hagbẹ Anademẹtọ lọ ko de mẹho nugopetọ fọtọ́n susu taidi nugopọntọ lẹdo tọn lẹ lẹdo aihọn pé.

6, 7. Etẹwẹ yin delẹ to azọngban nugopọntọ lẹdo tọn lẹ tọn mẹ?

⁶ To egbehe, nugopọntọ tomẹyitọ lẹ nọ na ayidonugo sọwhiwhe tọn hagbẹ agun tọn lẹ dopodopo bo nọ na tuli yé to dlapọn yetọn lẹ whenu. Gbọnna? Gbọn apajlẹ Klistiani owhe kanweko tintan tọn lẹ he Paulu yin dopo to yé mẹ tọn hihodo dali. E dotuhomẹna nugopọntọ hatọ etọn de dọmọ: “Nọ dọyẹwheho ohó lọ tọn; gbọṣi e kọ̀n po niyaniya-yinyin po to ojlẹ he bọawu mẹ podọ to ojlẹ awusinyẹn tọn mẹ; nọ yí homẹfa po azọ́nyinyọnẹn mẹpinplọn tọn lẹpo po do wọhẹmẹ, do gbẹnunamẹ, do dotuhomẹnamẹ. . . . Nọ wà azọ́n wẹndagbe-jlatọ tọn.”—2 Tim. 4:2, 5.

⁷ Sọgbe hẹ hogbe enẹlẹ, nugopọntọ lẹdo tọn—to pọmẹ hẹ asi etọn eyin e ko wlealọ—nọ kọnawudopọ hẹ wẹnlatọ agun tọn lẹ to adà voovo lizọnyizọn kunnudegbe tọn mẹ. Nugopọntọ lẹdo tọn mọnkọtọn lẹ nọ yin zohunhunnọ to lizọnyizọn lọ mẹ bosọ nọ plọnmẹ po azọ́nyinyọnẹn po—yèdọ jẹhẹnu he nọ yinuwado apó lọ ji to aliho dagbe mẹ. (Lom. 12:11; 2 Tim. 2:15) Owanyi mẹde-yido-sanvọ́ tọn wẹ jẹhẹnu he nọ dohiagona nugopọntọ lẹdo tọn lẹ hugan. Yé nọ ze yede jo sọn ojlo mẹ nado wadevizọn na mẹdevo lẹ bo nọ zingbejizọnlin gbọn jikun po owhè po nù etlẹ yin to ali he gọ́ na owù lẹ ji. (Flp. 2:3, 4) Nugopọntọ lẹdo tọn lẹ sọ nọ na tuli agun lẹ dopodopo, bo nọ plọn yé, bosọ nọ dotuhomẹna yé gbọn hodidọ sinai do Biblu ji lẹ dali. Hagbẹ agun lọ tọn lẹpo nọ mọaleyi gbọn nulinlẹnpọn do walọ nugopọntọ tomẹyitọ enẹlẹ tọn ji po apajlẹ yise yetọn tọn hihodo po dali.—Heb. 13:7.

“Wiwọ́ Sinsinyẹn de Wá Aimẹ” (Owalọ lẹ 15:37-41)

8. Nukun tẹwẹ Balnaba do pọ́n linlẹn Paulu tọn?

⁸ Balnaba kẹalọyi linlẹn Paulu tọn nado yì “dla mẹmẹsunnu lẹ pọ́n.” (Owalọ 15:36) Yé omẹ awe lẹ ko wazọ́n dopọ taidi nugopọntọ tomẹyitọ bo ko jẹakọ hẹ lẹdo lọ lẹ po mẹhe tin to yé mẹ lẹ po ganji. (Owalọ 13:2–14:28) Enẹwutu, linlẹn lọ nado zọnpọ yì sọgan ko yin linlẹn dagbe. Ṣigba nuhahun de fọ́n. Owalọ lẹ 15:37 dọmọ: “Balnaba magbe nado plan Johanu hẹn, mẹhe sọ nọ yin Malku.” E ma yindọ Balnaba to ayinamẹ na poun wẹ gba. Kakatimọ, e “magbe” nado plan hẹnnumẹ etọn Malku hẹn taidi azọ́nwatọgbẹ́ etọn to gbejizọnlin mẹdehlan tọn ehe whenu.

9. Naegbọn Paulu ma kọngbedopọ hẹ Balnaba?

⁹ Paulu ma kọngbedopọ gba. Etẹwutu? Kandai lọ dọmọ: “Ṣigba, Paulu mọdọ e ma jẹ nado plan ewọ hẹn gba, na e mọdọ e ko jo yé do to Pamfilia bo ma hodo yé to azọ́n lọ mẹ.” (Owalọ 15:38) Malku hodo Paulu po Balnaba po to gbejizọnlin mẹdehlan tọn yetọn tintan whenu ṣigba e ma nọhẹ yé kakajẹ vivọnu gbejizọnlin lọ tọn. (Owalọ 12:25; 13:13) To ojlẹ kleun de godo he yé bẹ gbejizọnlin lọ, Malku jo yé do agbegbe Pamfilia tọn ji bo lẹkọyi whé to Jelusalẹm. Biblu ma dọ nuhewutu e do lẹkọ gba, ṣigba e họnwun dọ Paulu mọ nuhe Malku wà taidi nuyiwa vọdonanu tọn. Paulu sọgan ko tindo ayihaawe gando Malku go, vlavo eyin yè sọgan ganjẹ e go.

10. Etẹ mẹ wẹ gbemanọpọ he tin to Paulu po Balnaba po ṣẹnṣẹn wá dekọtọn do?

¹⁰ Ṣogan, Balnaba magbe nado plan Malku hẹn. Paulu gbẹ́ gbidigbidi dọ Malku ma na hodo emi. “Na ehe wutu, wiwọ́ sinsinyẹn de wá aimẹ, sọmọ bọ yé klan sọn yedelẹ go,” wẹ Owalọ lẹ 15:39 dọ. Balnaba do tọjihun bo dedo otò etọn mẹ to lopo Kiplu tọn ji bo plan Malku hẹn. Paulu zindonukọn to gbejizọnlin etọn mẹ. Kandai lọ dọmọ: “Paulu de Sila, podọ to whenue mẹmẹsunnu lẹ ko ze e do alọmẹ na nukundagbe majẹhẹ Jehovah tọn godo, e tọ́nyi.” (Owalọ 15:40) Yé zingbejizọnlin to pọmẹ gbọn “Silia po Silisia po, bo to agun lẹ hẹn lodo.”—Owalọ 15:41.

11. Jẹhẹnu tẹlẹ wẹ mí dona wleawuna nado dapana kinklan tẹgbẹ tọn eyin mẹde ṣinuwa do mí?

¹¹ Kandai ehe sọgan flinnu mí dọ mapenọ wẹ mílọsu yin. Paulu po Balnaba po ko yin dide taidi afọzedaitọ vonọtaun hagbẹ anademẹtọ lọ tọn. E yọnbasi dọ Paulu lọsu wá lẹzun dopo to pipli enẹ mẹ. Ṣogan, Paulu po Balnaba po joawuna ayilinlẹn agbasa mape tọn yetọn lẹ to ninọmẹ ehe mẹ. Be yé dike gbemanọpọ ehe ni klan yé kakadoi wẹ ya? Dile etlẹ yindọ Paulu po Balnaba po yin mapenọ, yé yin whiwhẹnọ bo tindo ayiha Klisti tọn. Matin ayihaawe, dile ojlẹ to yìyì, yé wá do gbigbọ Klistiani tọn hia bo jona yenọzo. (Efe. 4:1-3) To nukọn mẹ, Paulu po Malku po penukundo azọ́ndenamẹ devo lẹ go to pọmẹ.a—Kol. 4:10.

12. To apajlẹ Paulu po Balnaba po tọn hihodo mẹ, jẹhẹnu tẹlẹ wẹ nugopọntọ lẹ dona wleawuna to egbehe?

¹² E ma yin jijọ Paulu po Balnaba po tọn nado nọ tindo wiwọ́ sinsinyẹn lẹ gba. Balnaba yin yinyọnẹn taidi mẹhe jọmẹ bosọ tlúalọ sọmọ bọ kakati nado nọ ylọ ẹ po yinkọ etọn titi, Josẹfu po, apọsteli lẹ sù-yín na ẹn dọ Balnaba, he zẹẹmẹdo “Visunnu Homẹmimiọn tọn.” (Owalọ 4:36) Paulu lọsu yin yinyọnẹn taidi gbẹtọ awuvẹmẹtọ he nọ wà dẹẹdẹ hẹ mẹmẹsunnu lẹ. (1 Tẹs. 2:7, 8) To apajlẹ Paulu po Balnaba po tọn hihodo mẹ, Klistiani he yin nugopọntọ lẹpo to egbehe, gọna nugopọntọ lẹdo tọn lẹ, dona dovivẹnu nado nọ do whiwhẹ hia bo nọ yinuwa hẹ mẹho hatọ lẹ gọna apó lọ blebu po awuvẹmẹ po.—1 Pita 5:2, 3.

Yè “Nọ Dekunnu Etọn Dagbe” (Owalọ lẹ 16:1-3)

13, 14. (a) Mẹnu wẹ Timoti yin, podọ fie wẹ Paulu na ko dukosọ hẹ ẹ te? (b) Etẹwutu Paulu na ayidonugo sọwhiwhe tọn Timoti? (c) Azọ́ndenamẹ tẹwẹ Timoti mọyi?

¹³ Gbejizọnlin mẹdehlan tọn Paulu tọn awetọ hẹn ẹn jẹ Galatia he yin ayimatẹn Lomu tọn de, fie agun delẹ yin didoai do. To godo mẹ, “e wá Delbe podọ Listla ga.” Kandai lọ yidogọ dọ: “Devi de sọ tin to finẹ he nọ yin Timoti, yèdọ visunnu nawe Juvi yisenọ de tọn, ṣigba otọ́ etọn yin Glẹkinu de.”—Owalọ 16:1.b

¹⁴ E họnwun dọ Paulu ko mọ whẹndo Timoti tọn whla tintan he e zingbejizọnlin yì lẹdo enẹ mẹ to owhe 47 W.M. Todin to gbejizọnlin etọn awetọ whenu to nudi owhe awe kavi atọ̀n godo, Paulu na ayidonugo sọwhiwhe tọn jọja Timoti. Etẹwutu? Na mẹmẹsunnu lẹ “nọ dekunnu [Timoti tọn] dagbe.” Gbọnvona dọ mẹmẹsunnu lẹ yiwanna ẹn taun to otò etọn mẹ, mẹmẹsunnu he wá sọn otò devo mẹ lẹ sọ nọ dọho etọn dagbe ga. Kandai lọ dọ dọ mẹmẹsunnu he to Listla po Ikonioni po lẹ nọ dọho dagbe gando e go, dile etlẹ yindọ otò ehelẹ dẹn do yede na nudi kilomẹtlu 30. (Owalọ 16:2) To anademẹ gbigbọ wiwe tọn glọ, mẹho lẹ ze azọngban pinpẹn de do alọmẹ na Timoti—enẹ wẹ nado gọalọna Paulu po Sila po taidi nugopọntọ tomẹyitọ de. —Owalọ 16:3.

15, 16. Nawẹ Timoti wagbọn do tindo oyín dagbe to mẹmẹsunnu lẹ ṣẹnṣẹn?

¹⁵ Nawẹ Timoti wagbọn do tindo oyín dagbe mọnkọtọn to jọja whenu etọn? Be nuyọnẹn etọn, awusọhia etọn, kavi nugopipe jọwamọ tọn etọn lẹ wẹ zọ́n ya? Onú ehelẹ nọ yawu dọ̀n ayidonugo gbẹtọ lẹ tọn. Awusọhia gbonu tọn tlẹ yinuwado yẹwhegán Samuẹli lọsu ji to gbèdopo. Ṣigba, Jehovah flinnu in dọmọ: “E ma yin aliho he mẹ gbẹtọ nọ pọnnu te wẹ Jiwheyẹwhe nọ pọnnu te, na nuhe sọawuhia to nukunta wẹ gbẹtọ nọ pọ́n, amọ́ ahun mẹ wẹ Jehovah nọ pọ́n.” (1 Sam. 16:7) E ma yin nugopipe jọwamọ tọn Timoti tọn lẹ wẹ zọ́n bọ e do tindo yinkọ dagbe to Klistiani hatọ lẹ dè gba, adavo jẹhẹnu dagbe he e wleawuna lẹ.

¹⁶ To owhe delẹ godo, apọsteli Paulu dlẹnalọdo jẹhẹnu Klistiani tọn delẹ he Timoti tindo. Paulu do Timoti hia taidi mẹhe tindo ayilinlẹn dagbe, owanyi mẹde-yido-sanvọ́ tọn, he sọ nọ penukundo azọngban etọn lẹ go po sọwhiwhe po. (Flp. 2:20-22) Timoti sọ yin yinyọnẹn taidi mẹhe tindo yise “matin yẹnuwiwa.”—2 Tim. 1:5.

17. Nawẹ jọja lẹ sọgan hodo apajlẹ Timoti tọn to egbehe gbọn?

¹⁷ To egbehe, jọja susu wẹ nọ hodo apajlẹ Timoti tọn gbọn awuwiwlena jẹhẹnu Klistiani tọn lẹ dali. Taidi kọdetọn de, yé nọ tindo oyín dagbe to Jehovah po omẹ etọn lẹ po dè, etlẹ yin sọn ovu whenu yetọn gbọ́n. (Howh. 22:1; 1 Tim. 4:15) Yé nọ do yise matin yẹnuwiwa hia, bo ma nọ zan gbẹzan awe. (Salm. 26:4) Enẹwutu, jọja susu sọgan yí adà titengbe de wà to agun mẹ dile Timoti wà do. Eyin jọja ehelẹ pegan taidi wẹnlatọ Ahọluduta lọ tọn bo wá klan yede do wiwe na Jehovah bosọ yí baptẹm, ehe nọ na tuli Klistiani budisi Jiwheyẹwhe tọ́ he lẹdo yé lẹpo.

“Agun lẹ to Yinyin Hinhẹn Lodo” (Owalọ lẹ 16:4, 5)

18. (a) Taidi nugopọntọ tomẹyitọ lẹ, lẹblanulọkẹyi tẹlẹ wẹ Paulu po Timoti po duvivi etọn? (b) Nawẹ agun lẹ mọaleyi gbọn?

¹⁸ Paulu po Timoti po wazọ́n dopọ na owhe susu. Taidi nugopọntọ tomẹyitọ lẹ, yé nọ hẹn azọ́ndenamẹ voovo lẹ di taidi afọzedaitọ hagbẹ anademẹtọ lọ tọn. Biblu dọmọ: “Dile yé to gbejizọnlinzin gbọn tòdaho lọ lẹ mẹ, yé nọ dọ gbèta he kọ̀n apọsteli lẹ po mẹho he to Jelusalẹm lẹ po ko wá lẹ na yé, na yé nido nọ setonuna.” (Owalọ 16:4) E họnwun dọ agun lẹ hodo anademẹ he apọsteli lẹ po mẹho he tin to Jelusalẹm lẹ po na. Enẹwutu, “agun lẹ to yinyin hinhẹn lodo zọnmii bo to jijideji to sọha mẹ egbesọegbesọ.”—Owalọ 16:5.

19, 20. Naegbọn Klistiani lẹ dona nọ setonuna “mẹhe to anadenanu” lẹ?

¹⁹ Mọdopolọ to egbehe, Kunnudetọ Jehovah tọn lẹ nọ duvivi dona susu tọn eyin yé litai bo setonuna anademẹ he yé nọ mọyi sọn “mẹhe to anadenanu” to ṣẹnṣẹn yetọn lẹ si. (Heb. 13:17) Na ninọmẹ aihọn ehe tọn fọ́n bo to didiọ wutu, nujọnu wẹ e yin dọ Klistiani lẹ ni hodo anademẹ he nọ wá sọn “afanumẹ nugbonọ podọ nuyọnẹntọ lọ” dè. (Mat. 24:45; 1 Kọl. 7:29-31) Mọwiwà na gọalọna mí nado dapana nugbajẹmẹji gbigbọmẹ tọn lẹ bo whlá míde matin dihó sọn aihọn dè.—Jak. 1:27.

²⁰ Nugbo wẹ dọ Klistiani nugopọntọ egbehe tọn lẹ, kakajẹ Hagbẹ Anademẹtọ lọ ji wẹ yin mapenọ, dile Paulu, Balnaba, Malku, po mẹho yí gbigbọ do de owhe kanweko tintan tọn devo lẹ po yin do. (Lom. 5:12; Jak. 3:2) Ṣigba na Hagbẹ Anademẹtọ lọ nọ tẹdo Ohó Jiwheyẹwhe tọn go gligli bo nọ hodo apajlẹ apọsteli lẹ tọn pẹkipẹki wutu, yé nọ do yede hia taidi mẹhe go yè sọgan dejido. (2 Tim. 1:13, 14) Taidi kọdetọn de, agun lẹ nọ yin tulina bo nọ yin hinhẹn lodo to yise mẹ.

TIMOTI WAZỌ́N “NA NUKỌNYIYI WẸNDAGBE LỌ TỌN”

Apọsteli Paulu yọ́n pinpẹn Timoti tọn taun taidi azọ́nwatọgbẹ́ etọn. To whenue sunnu awe ehelẹ ko wazọ́n dopọ na nudi owhe 11 godo, Paulu wlanwe gando Timoti go dọmọ: “Yẹn ma tindo mẹdevo de he tindo ayilinlẹn he taidi ewọ tọn, mẹhe na penukundo mì go sọn ahun mẹ wá. . . . Mìwlẹ yọ́n kunnudenu he ewọ ko na gando ede go, dọ ewọ ko wazọ́n hẹ mi taidi ovi de hẹ otọ́ na nukọnyiyi wẹndagbe lọ tọn.” (Flp. 2:20, 22) Timoti dovivẹnu vẹkuvẹku nado sọgan nọgodona azọ́n yẹwhehodidọ tọn, bo gbọnmọ dali lẹzun omẹ vivẹ́ de na Paulu bosọ ze apajlẹ dagbe de dai na mí.

Timoti, he otọ́ etọn yin Glẹkinu bọ onọ̀ etọn yin Juvi na ko yin pinplọn whẹ́n to Listla. Sọn ovu whenu gbọ́n wẹ onọ̀ Timoti tọn, Euniki, po onọ̀-daho etọn, Loisi po, ko plọn ẹn Owe-wiwe. (Owalọ 16:1, 3; 2 Tim. 1:5; 3:14, 15) Vlavo to whenue Paulu dla otò yetọn pọ́n to tintan whenu wẹ yewlẹ po Timoti po lẹzun Klistiani.

To owhe kleun de godo he Paulu na lẹkọwa, Timoti ko dibla pé owhe 20 mẹvi kavi lán vude to owhe 20 ji, “podọ mẹmẹsunnu he to Listla po Ikonioni po lẹ nọ dekunnu etọn dagbe.” (Owalọ 16:2) Gbigbọ Jiwheyẹwhe tọn ko dọ “dọdai” delẹ gando dẹpẹ lọ go, podọ to kọndopọ mẹ hẹ dọdai enẹlẹ, Paulu po mẹho agun Listla tọn lẹ po basi dide nado ze lẹblanulọkẹyi sinsẹ̀nzọn tọn de do alọmẹ na Timoti. (1 Tim. 1:18; 4:14; 2 Tim. 1:6) E na jẹ Paulu hodo ji taidi mẹdehlan de. Timoti dona jo whẹndo etọn do, podọ na Ju he e jlo na dlapọn lẹ nikaa mọhodọdo e go wutu, e yigbe nado gboadà.—Owalọ 16:3.

Timoti zingbejizọnlin susu. E dọyẹwheho hẹ Paulu po Sila po to Filippi, podọ hẹ Sila to Belea, enẹgodo to Tẹsalonika ewọ ṣo. Whenue ewọ po Paulu po sọ wá pé to Kọlinti, Timoti hẹn linlin dagbe lẹ wá gando owanyi po nugbonọ-yinyin he Tẹsalonikanu lẹ dohia po go mahopọnna nukunbibia he mẹ yé to jujugbọn. (Owalọ 16:6–17:14; 1 Tẹs. 3:2-6) Whenue Paulu to Efesu bo sè linlin ylankan lẹ gando Kọlintinu lẹ go, e lẹn nado do Timoti hlan Kọlinti whladopo dogọ. (1 Kọl. 4:17) Sọn Efesu, Paulu do Timoti po Elastu po hlan Makedonia. Ṣigba to whenue Paulu wlanwe hlan Lomunu lẹ, Timoti ko lẹkọwa e dè to Kọlinti. (Owalọ 19:22; Lom. 16:21) Vude poun wẹ ehelẹ yin to gbejizọnlin he Timoti basi lẹ mẹ na wẹndagbe lọ tọn wutu.

Hogbe tulinamẹ tọn Paulu tọn dọ “a dike mẹdepope yí nukunpẹvi do pọ́n jọja-yinyin towe gbede blo” dohia dọ Timoti na ko nọ whleawu vude nado yí aṣẹpipa etọn zan. (1 Tim. 4:12) Ṣigba mahopọnna ehe, Paulu dejido Timoti go bo do e hlan agun he tindo nuhahun de mẹ po anademẹ ehelẹ po dọmọ: “Gbẹ́ na mẹdelẹ ma nado plọnmẹ nuplọnmẹ he gbọnvo.” (1 Tim. 1:3) Paulu sọ na aṣẹ Timoti nado de nugopọntọ lẹ po devizọnwatọ lizọnyizọnwiwa tọn lẹ po to agun lẹ mẹ.—1 Tim. 5:22.

Jẹhẹnu dagbe Timoti tọn lẹ zọ́n bọ Paulu yiwanna ẹn taun. Owe-wiwe lẹ dohia dọ Timoti taidi visunnu de na Paulu na e yin gbẹdohẹmẹtọ pẹkipẹki, nugbonọ, vivẹ́ de na ẹn wutu. Abajọ Paulu do wlanwe dọ emi nọ flin dasin Timoti tọn lẹ, bo to jijlo vẹkuvẹku nado mọ ẹn, bosọ nọ hodẹ̀ na ẹn. Taidi otọ́ mẹtọnhopọntọ de, Paulu sọ na ayinamẹ Timoti gando “azọ̀n whẹwhẹ” he e nọ jẹ go—enẹ wẹ homẹ he nọ dotukla ẹ.—1 Tim. 5:23; 2 Tim. 1:3, 4.

Timoti tin to Paulu dè to gànpamẹninọ Paulu tọn tintan whenu to Lomu. E whè gbau Timoti lọsu nọ gànmẹ na ojlẹ de. (File. 1; Heb. 13:23) Obá he mẹ owanyi he sunnu awe ehelẹ tindo na yedelẹ siso jẹ sọgan yin mimọ to nuhe Paulu wlan hlan Timoti mẹ to whenue e mọdọ okú emitọn ko sẹpọ. E dọmọ: “Wà nuhe go a pé lẹpo nado wá dè e to madẹnmẹ.” (2 Tim. 4:6-9) Owe-wiwe lẹ ma dọ eyin Timoti jẹ Paulu he yin ayinamẹtọ vivẹ́ etọn dè whẹpo Paulu do kú gba.

MALKU DUVIVI LẸBLANULỌKẸYI SUSU TỌN

Owe Wẹndagbe Malku tọn dọ dọ mẹhe wle Jesu lẹ sọ tẹnpọn nado wle “dẹpẹ” de he jo awugbó etọn do bo “họnyi.” (Malku 14:51, 52) To whenuena e yindọ Malku, he sọ nọ yin yiylọdọ Johanu Malku, kẹdẹ wẹ basi kandai nujijọ ehe tọn, e sọgan ko yindọ ewọ wẹ dẹpẹ lọ. Eyin mọ wẹ, e dohia dọ Malku má do Jesu pẹẹde.

Nudi owhe 11 godo, whenue Hẹlọdi Aglipa dohomẹkẹn Klistiani lẹ, hagbẹ agun Jelusalẹm tọn “sọha de” pli to owhé Malia, onọ̀ Malku tọn gbè nado hodẹ̀. Owhé etọn gbè wẹ apọsteli Pita yì to whenue e yin tuntundote sọn gànpamẹ to azọ́njiawu-liho. (Owalọ 12:12) Enẹwutu, e yọnbasi dọ owhé he gbè Malku whẹ́n te wẹ wá yin yiyizan na opli Klistiani tọn lẹ to godo mẹ. Malku na ko jẹakọ hẹ devi Jesu tọn lẹ ganji, podọ yé yinuwado e ji to aliho dagbe mẹ.

Malku wadevizọn to kọndopọ pẹkipẹki mẹ hẹ nugopọntọ delẹ to agun Klistiani dowhenu tọn mẹ. Sọgbe hẹ nuhe mí yọnẹn, lẹblanulọkẹyi sinsẹ̀nzọn tọn tintan he e mọyi wẹ nado wazọ́n hẹ Balnaba he yin hẹnnumẹ etọn po apọsteli Paulu po to Antioku Silia tọn. (Owalọ 12:25) To whenue Balnaba po Paulu po dedo gbejizọnlin mẹdehlan tọn yetọn tintan, Malku hodo yé yì Kiplu podọ to enẹgodo yì Asia Pẹvi, fie e lẹkọyi Jelusalẹm te na whẹwhinwhẹ́n he mí ma yọnẹn lẹ wutu. (Owalọ 13:4, 13) Sọgbe hẹ Owalọ lẹ weta 15, to gbemanọpọ he wá aimẹ to Balnaba po Paulu po ṣẹnṣẹn gando Malku go godo, Balnaba po Malku po zindonukọn to azọ́n mẹdehlan tọn yetọn mẹ to Kiplu.—Owalọ 15:36-39.

Yé na ko wọnji gbemanọpọ he wá aimẹ lọ go na to owhe 60 kavi 61 W.M., Malku ko jẹ azọ́nwadopọ hẹ Paulu ji whladopo dogọ, ṣigba to ojlẹ ehe mẹ to Lomu. Paulu, he yin gàntọ de to tòdaho enẹ mẹ, wlanwe hlan agun Kolosi tọn dọmọ: “Alistaku, gàntọ hatọ ṣie yí nudọdomẹ etọn lẹ hlan mì, podọ Malku, hẹnnumẹ Balnaba tọn wàmọ ga, (mẹhe go mìwlẹ mọ anademẹ lẹ yí gando nado yí i eyin e wá mì dè).” (Kol. 4:10) Enẹwutu, Paulu to linlẹn nado do Malku hlan sọn Lomu yì Kolosi taidi afọzedaitọ etọn.

To gblagbla owhe 62 W.M. po 64 W.M. po mẹ, Malku wazọ́n dopọ hẹ apọsteli Pita to Babilọni. Dile mí mọ to Weta 10tọ owe ehe tọn mẹ do, yé omẹ awe lẹ wá tindo kanṣiṣa pẹkipẹki de na Pita ylọ ẹ dọ “Malku visunnu ṣie.”—1 Pita 5:13.

To godo mẹ, to nudi 65 W.M., whenue apọsteli Paulu yin wiwle do gànpamẹ whla awetọ to Lomu, Paulu wlanwe hlan azọ́nwatọgbẹ́ etọn Timoti, mẹhe tin to Efesu dọmọ: “Plan Malku hẹn wá, na ewọ yọ́n-na-yizan na mi to lizọnyizọn lọ mẹ.” (2 Tim. 4:11) Ayihaawe ma tin dọ Malku he tin to Efesu to ojlẹ enẹ mẹ siọ oylọ enẹ to niyaniya mẹ bo dedo Lomu. Na nugbo tọn, dẹpẹ ehe jẹ alọji na Balnaba, Paulu, po Pita po taun!

Lẹblanulọkẹyi daho hugan he Malku mọyi wẹ yindọ, Jehovah gbọdo e nado wlan owe Wẹndagbe tọn de. Whenuho dohia dọ Malku mọ suhugan nudọnamẹ he e wlan lẹ tọn yí sọn apọsteli Pita dè. Kunnudenu lẹ do nugbo ehe hia na kandai Malku tọn bẹ zẹẹmẹ gigọ́ delẹ hẹn he ayihaawe ma tin dọ mẹhe yí nukun do mọ nujijọ lọ lẹ taidi Pita wẹ na ko yọ́n zẹẹmẹ mọnkọtọn lẹ. Ṣigba, e taidi dọ Lomu wẹ Malku kàn owe Wẹndagbe tọn etọn te, e ma yin whenue e tin to Pita dè to Babilọni gba. Malku yí hogbe Latin tọn susu zan bo basi lẹdogbedevomẹ hogbe Heblu tọn delẹ tọn he na ko vẹawuna mẹhe ma yin Juvi lẹ nado mọnukunnujẹemẹ. Enẹwutu, e taidi dọ Kosi lẹ wẹ e tindo to ayiha mẹ to whenue e to owe Wẹndagbe tọn etọn kàn.

a Pọ́n apotin lọ, “Malku Duvivi Lẹblanulọkẹyi Susu Tọn.”

b Pọ́n apotin lọ, “Timoti Wazọ́n ‘Na Nukọnyiyi Wẹndagbe lọ Tọn.’”