Lehe Yè Na Didẹ̀ Nuhahun lẹ to Jijọho mẹ Do

DANUWIWA gbẹtọ tọn ko dẹn-to-aimẹ taidi gbẹtọvi lẹ lọsu. Biblu doafọna danuwiwa yigodo jẹ Kaini dè, yèdọ nọvisunnu Abẹli tọn podọ visunnu mẹho gbẹtọvi asu po asi po tintan lọ tọn. To whenuena Jiwheyẹwhe yí nukundagbe do pọ́n avọnunina Abẹli tọn hugan etọn, Kaini ‘gblehomẹ tlala.’ Nawẹ e yinuwa hẹ ninọmẹ lọ gbọn? “Kaini fọ́n do Abẹli nọvisunnu etọn ji bo hù i.” To godo mẹ, e mọ ede to nuhahun sinsinyẹn mẹ hẹ Jiwheyẹwhe. (Gẹnẹsisi 4:5, 8-12) Danuwiwa ma didẹ̀ nuhahun teninọ ylankan Kaini tọn to Mẹdatọ etọn nukọn gba.

Nawẹ mí sọgan dapana nuyiwa Kaini tọn gando lilẹhlan huhlọn agbasa tọn nado didẹ̀ nuhahun lẹ go gbọn?

Sọn Danuwiwa mẹ jẹ Gbeyina Onú Lẹpo Kọ̀n

Lẹnnupọndo dawe de ji he pọ́n Stefani hùhù hlan po alọkẹyi po, yèdọ Klistiani tintan he kú na yise etọn. (Owalọ lẹ 7:58; 8:1) Dawe lọ, Saulu Talsu tọn, ma kọngbedopọ po nujinọtedo sinsẹ̀n Stefani tọn po gba bo nọgodona mẹhuhu danuwiwa tọn lọ taidi aliho whẹjijọ díndín alọdidotena nuwiwa Stefani tọn lẹ. E yin alọkẹyi dọ, Saulu sọgan nọ mayin danuwatọ to adà gbẹzan etọn tọn lẹpo mẹ. Etomọṣo e to jijlo nado kẹalọyi danuwiwa taidi aliho dididẹ̀ nuhahun lẹ tọn de. To okú Stefani tọn godo tlolo, Saulu “to agun [Klistiani tọn] hẹngble, e to whégbè-whégbè biọ, bo to sunnu po yọnnu po wlé, bo to yé bẹ do ogànhọ mẹ.”—Owalọ lẹ 8:3.

Sọgbe hẹ weyọnẹntọ Biblu tọn Albert Barnes, hogbe Glẹki tọn heyin lilẹdogbedevomẹ tofi dọ “to agun hẹngble” dohiagona husudo he gbekanlin ylankan lẹ, taidi kinnikinni lẹ po ohla lẹ po, sọgan hẹnwa. Barnes basi zẹẹmẹ dọ, “Saulu dohomẹkẹn ṣọṣi lọ taidi gbekanlin—hogbe sinsinyẹn de, he dohiagona zohunhun po adi po he mẹ e tindo mahẹ te to homẹkẹn whenu.” To whenuena Saulu pànta Damasku nado hò hodotọ Klisti tọn susu dogọ pli, ewọ “gbẹ́ to gbigbọ adi po hùhù po tọn gbọ̀ do nuplọntọ Oklunọ [Klisti] tọn lẹ ji.” To gbejizọnlin etọn ji, ewọ yin hodọ na gbọn Jesu heyin finfọnsọnku lọ dali, podọ ehe dekọtọn do didiọ-zun Klistiani Saulu tọn mẹ.—Owalọ lẹ 9:1-19.

Bọdo didiọ enẹ go, aliho nuyiwahẹmẹ Saulu tọn hẹ mẹdevo lẹ diọ. Nujijọ de he wá aimẹ owhe 16 delẹ to nukọnmẹ basi dohia diọdo lọ tọn. Pipli gbẹtọ lẹ tọn de wá agun he tin to otò etọn mẹ to Antioku bo na tuli Klistiani he tin to finẹ lẹ nado nọgbẹ̀ sọgbe hẹ Osẹ́n Mose tọn. ‘Kinklan he dekọtọn lọ mayin pẹvi gba.’ Saulu, heyin yinyọnẹn ganji to ojlẹ ehe mẹ taidi Paulu, tindo mahẹ to nudindọn lọ mẹ. E sọawuhia dọ, yé tindo nudindọn sinsinyẹn de. Ṣigba Paulu ma lẹhlan danuwiwa gba. Kakatimọ, e kẹalọyi nudide agun lọ tọn nado dọ whẹho lọ hlan apọsteli lẹ po mẹho agun Jelusalẹm tọn lẹ po.—Owalọ lẹ 15:1, 2.

Whladopo dogọ to Jelusalẹm, ‘nudindọn susu’ wá aimẹ to opli mẹho lẹ tọn ji. Paulu nọte kakajẹ whenuena “agundaho lẹpo nabọẹ” podọ to enẹgodo e na linlin azọ́njiawu gbigbọ wiwe Jiwheyẹwhe tọn to yisenọ he ma gbowhẹ̀ lẹ ṣẹnṣẹn. To hodọdopọ Owe-wiwe tọn de godo, apọsteli lẹ po mẹho Jelusalẹm tọn lẹ po “yí ayiha dopo do plidopọ” ma nado do agbàn pinpẹn he mayin dandan tọn do yisenọ he ma gbowhẹ̀ lẹ ji gba ṣigba nado dotuhomẹna yé nado “jagọ̀ sọn olàn he yè do sanvọ́ hlan boṣiọ kọ̀n, podọ sọn ohùn kọ̀n, sọn nuslokọnahù kọ̀n, podọ sọn ogalilọ kọ̀n.” (Owalọ lẹ 15:3-29) Na nugbo tọn, Paulu ko diọ. E plọn nado didẹ̀ whẹho homẹgble tọn lẹ matin danuwiwa.

Pipehẹ Ayilinlẹn Danuwiwa Tọn Lẹ

“Afanumẹ Oklunọ tọn ma ha na hòavun,” wẹ Paulu dotuhomẹnamẹ dọ to godo mẹ, “adavo dọ ni nọ wà dẹẹdẹ hẹ gbẹtọ lẹpo, ni wleawu nado plọnmẹ, bosọ fahomẹ. To walọmimiọn mẹ bo na nọ plọn yé he sọta yéde lẹ.” (2 Timoti 2:24, 25) Paulu na tuli Timoti, yèdọ nugopọntọ jọja lọ, nado nọ penukundo ninọmẹ sinsinyẹn lẹ go po dẹdẹwiwa po. Paulu yin lẹnpọn dagbenọ. E yọnẹn dọ wiwọ́ sọgan fọ́n etlẹ yin to Klistiani lẹ ṣẹnṣẹn. (Owalọ lẹ 15:37-41) Po whẹwhinwhẹ́n dagbe po, e na ayinamẹ dọmọ: “Eyin mì gblehomẹ, mì waylando blo; mì sọ dike owhè biọ do homẹgble mìtọn ji blo.” (Efesunu lẹ 4:26) Didava homẹgble matin jlẹdidọ to adi sinsinyẹn mẹ yin aliho he sọgbe nado yinuwahẹ numọtolanmẹ mọnkọtọn lẹ. Ṣigba nawẹ ehe sọgan yin wiwadotana gbọn?

To egbehe, e ma bọawu nado dava homẹgble gba. “Nado yin kanylantọ gbayipe,” wẹ Doto Deborah Prothrow-Stith, mẹbọdo-mẹgo nukunpenugotọ to Wehọmẹ Agbasalilo Omẹ Paa lẹ tọn to Harvard dọ. “Na nugbo tọn, azọ́nyinyọnẹn nado gbọṣi pọninọ mẹ—yèdọ gbekọndopọ, gbejijo, awuvẹmẹ, jona—nọ saba yin pinpọn taidi awugbopo lẹ.” Etomọṣo, onú ehelẹ yin jẹhẹnu titengbe lẹ, podọ yé yin onú titengbe nado dava ayilinlẹn danuwiwa tọn lẹ he sọgan fọ́n to mí mẹ.

To lilẹzun Klistiani de godo, Paulu plọn aliho dagbe lọ nado yinuwa hẹ pọndohlan he gbọnvo lẹ. E yin zize sinai do nuplọnmẹ Biblu tọn lẹ ji. Taidi weyọnẹntọ sinsẹ̀n Ju lẹ tọn de, Paulu jẹakọhẹ Owe-wiwe Heblu tọn lẹ. Ewọ dona ko jẹakọhẹ wefọ mọnkọtọn lẹ taidi: “A hàhomẹ awusinyẹnnamẹtọ tọn blo, a sọ dè dopo to ali etọn lẹ mẹ blo.” “Ewọ he whleawu nado gblehomẹ, pọnte hú huhlọntọ: Ewọ he sọ dugán to gbigbọ etọn ji, hugan ewọ he yanwhàn otò tọn.” “Ewọ he ma dùgán do gbigbọ ede tọn ji taidi otò he yè họ́ liai, bọ e ma tindo dòkọ́.” (Howhinwhẹn lẹ 3:31; 16:32; 25:28) Etomọṣo, oyọnẹn enẹ ma ko glọnalina Paulu, jẹnukọnna didiọ etọn, sọn lilẹhlan danuwiwa sọta Klistiani lẹ kọ̀n gba. (Galatianu lẹ 1:13, 14) Ṣigba etẹwẹ gọalọna Paulu, taidi Klistiani de, nado didẹ̀ whẹho nudindọn tọn lẹ gbọn hoyijlẹdohogo po linlẹndiọnamẹ po yiyizan dali kakati ni yin danuwiwa?

Paulu na mí kunnudenu de to whenuena e dọmọ: “Mì yin mẹhodotọ ṣie, dile yẹn ga yin Klisti tọn do.” (1 Kọlintinu lẹ 11:1) Ewọ yọ́n pinpẹn nuhe Jesu Klisti ko wà na ẹn tọn tlala. (1 Timoti 1:13, 14) Klisti lẹzun apajlẹ lọ na ẹn nado hodo. E yọ́n lehe Jesu jiya do ota gbẹtọvi ylandonọ lẹ tọn mẹ do. (Heblu lẹ 2:18; 5:8-10) Paulu sọgan mọ hẹndi dọdai Isaia tọn gando Mẹssia lọ go heyin hinhẹndi to Jesu mẹ dọmọ: “Yè doyà na ẹn, yè sọ bianukun na ẹn, ganṣo ewọ ma kẹ̀ onú etọn: yè hẹn ẹn wá di lẹngbọvu de jẹ hùhùtọ dè podọ di lẹngbọ unbọpẹn to fúnpatọ etọn nukọn, mọwẹ e ma kẹ̀ onù etọn.” (Isaia 53:7) Apọsteli Pita wlan dọmọ: “[Jesu], whenuena yè to vivlẹ ẹ, e ma vlẹ omẹ; whenuena e sọ jiya, e ma wàdán; ṣigba bo jo ede hlan ewọ he nọ yí dodo do dawhẹ.”—1 Pita 2:23, 24.

Pinpẹn-nutọn-yinyọnẹn Paulu tọn na aliho he mẹ Jesu Klisti yinuwahẹ ninọmẹ sinsinyẹn lẹ te whàn ẹn nado diọ. E sọgan dotuhomẹna yisenọ hatọ etọn lẹ dọmọ: “Mì sọ nọ sinyẹnlin hẹ mìnọzo, mì nọ jona mìnọzo, eyin mẹde tindo wiwọ́ do mẹde go; yèdọ dile [Jehovah] jona mì do, mọ ga wẹ mì ni nọ basi do.” (Kọlọsinu lẹ 3:13) Yinyọ́n nuhudo lọ ma nado yin danuwatọ ma ko pé gba. Pinpẹn-nutọn-yinyọnẹn na nuhe Jehovah po Jesu Klisti po ko wà na mí nọ gọalọ nado wleawuna mẹwhinwhan he nuhudo tin na nado duto ayilinlẹn danuwiwa tọn lẹ ji.

Be E Yọnbasi Ya?

Dawe de to Japon tindo nuhudo mẹwhinwhan huhlọnnọ mọnkọtọn tọn. Otọ́ etọn, he yin awhanfuntọ de he nọ yawu gblehomẹ, nọ dugán do whẹndo etọn ji po danuwiwa po. Yinyin mẹhe jiya danuwiwa tọn bosọ mọ onọ̀ etọn jiya to aliho dopolọ mẹ, dawe lọ wleawuna walọyizan danuwiwa tọn. E nọ hẹn ohí samouraï tọn awe he tindo tedidi voovo lẹ he e nọ yizan nado didẹ̀ nuhahun lẹ bosọ nọ yizan nado dobuna gbẹtọ lẹ.

To whenuena asi etọn bẹ oplọn Biblu tọn jẹeji, e nọ sinai to oplọn lọ tẹnmẹ bo ma nọ ylọ ẹ dọ nujọnu. Ṣigba, to whenuena e hia alọnuwe apomẹ tọn lọ Cette bonne nouvelle du Royaume,a ewọ diọ. Etẹwutu? “To whenuena yẹn hia hosọ lọ to hóvila lọ, ‘Klisti Jesu’ po ‘Ofligọ’ po glọ, winyan hù mi,” wẹ e basi zẹẹmẹ dọ. “Dile etlẹ yindọ yẹn zan gbẹzan tasinsinyẹn tọn, yẹn gbẹ́sọ jlo nado yin homẹdagbenọ hlan mẹhe yẹn jẹakọhẹ lẹ. Yẹn nọ tindo awuvivi to hinhẹn homẹ họntọn ṣie lẹ tọn hùn mẹ ṣigba jẹ obá he mẹ e ma na gando gbẹzan ṣie go te. Eyọn, Visunnu Jiwheyẹwhe tọn, Jesu, to jijlo nado jo ogbẹ̀ etọn na gbẹtọvi lẹ, gọna mẹhe taidi yẹn lẹ. Yẹn kuṣiọ, taidi dọ yẹn ko yin hihò po fánpò de po.”

Ewọ doalọtena gbẹdido hẹ họntọn dai tọn etọn lẹ podọ to madẹnmẹ ze yinkọ dai to Wehọmẹ Lizọnyizọn Yẹwhehọluduta tọn mẹ to agun Kunnudetọ Jehovah tọn lẹ tọn dopo mẹ. Wehọmẹ ehe nọ gọalọna mẹhe ze yinkọ dai lẹ nado wleawuna azọ́nyinyọnẹn Biblu lọ pinplọn mẹdevo lẹ tọn. Wehọmẹ lọ hẹn alemọyi dogọ lẹ wá na dawe ehe. Ewọ flin dọmọ: “To whenuena yẹn to jọja mẹ, yẹn nọ lẹhlan budonamẹ po danuwiwa po na yẹn ma sọgan dọ numọtolanmẹ ṣie na mẹdevo lẹ wutu. Dile yẹn plọn nado dọ linlẹn ṣie lẹ na mẹdevo lẹ, yẹn jẹ hoyijlẹdohogo hẹ yé ji kakati nado lẹhlan danuwiwa.”

Be ewọ, taidi Paulu, ko hẹn aliho gbẹzan Klisti tọn zun ede tọn ya? Yise etọn yin whiwhlepọn to whenuena họntọn dai tọn etọn mẹhe po e po ko nùalẹ nọvi-yinyin tọn de tẹnpọn nado doalọtena ẹn sọn lilẹzun Klistiani de mẹ. “Họntọn” etọn linù in bo ṣan Jiwheyẹwhe etọn, yèdọ Jehovah kò. Dawe danuwatọ dai tọn lọ dava ede bo vẹvẹ na nugomape etọn nado hẹn alẹnùnù lọ di. Po flumẹjijẹ po, “nọvisunnu” etọn jo e do.

Na dùdù to ayilinlẹn danuwiwa tọn etọn ji, dawe adìnọ dai tọn ehe ko duale mẹmẹsunnu po mẹmẹyọnnu gbigbọmẹ tọn susu lẹ po tọn, heyin kinkọndopọ gbọn owanyi na Jiwheyẹwhe po kọmẹnu po dali. (Kọlọsinu lẹ 3:14) Na nugbo tọn, hugan owhe 20 to lilẹzun Klistiani klandowiwe de godo, e to devizọnwa todin taidi nugopọntọ tomẹyitọ Kunnudetọ Jehovah tọn lẹ tọn de. Ayajẹ nankọ die e yin na ẹn nado penugo bo dohia sọn Biblu mẹ dọ sunnu kanlinjọmẹ lẹ sọgan plọn nado didẹ̀ gbèmanọpọ lẹ matin danuwiwa dile ewọ ko plọn do! Podọ lẹblanulọkẹyi nankọ die e yin na ẹn nado penugo bo dlẹnalọdo hẹndi gigonọ ohó dọdai lọ tọn lẹ dọmọ: “Yé ma na gbleawunamẹ, mọ yé ma to na gbà sudo to osó wiwe ṣie lẹpo ji: na aihọn na gọ́ na nuyọnẹn OKLUNỌ tọn, dile osìn ṣinyọ́n ohù ji do”!—Isaia 11:9.

Taidi apọsteli Paulu po dawe danuwatọ dai tọn ehe po, hiẹ lọsu sọgan plọn nado penukundo ninọmẹ homẹgble tọn lẹ go, bo didẹ̀ nuhahun lẹ to jijọho mẹ. Kunnudetọ Jehovah tọn lẹ to okọ́ towe mẹ na hunhomẹ nado gọalọ na we.

[Nudọnamẹ Odò Tọn]

[Yẹdide to weda 5]

Paulu yin lẹnpọn dagbenọ. E yọnẹn dọ wiwọ́ sọgan lẹzun nuhe sinyẹn etlẹ yin to Klistiani lẹ ṣẹnṣẹn

[Yẹdide to weda 7]

Pinpẹn-nutọn-yinyọnẹn na nuhe Jiwheyẹwhe ko wà na mí nọ hẹn haṣinṣan jijọho tọn lẹ yọnbasi