Otàn Gbẹzan Tọn

Jehovah Plọn Mí Akọ́ndonanu po Linsinsinyẹn Po

DILE E YIN DIDỌ GBỌN ARISTOTELIS APOSTOLIDIS DALI

To agewaji odò Osó Caucase tọn wẹ Pyatigorsk, heyin tòdaho Russie tọn he diyin na adọkunnu susu aigba glọ tọn po ninọmẹ aimẹ tọn dagbe etọn po tin te. Yẹn yin jiji to finẹ to 1929 do whẹndo fibẹtado-dintọ Glẹki tọn de mẹ. To owhe ao godo, to nujijọ dobunamẹ mẹyinyan ylankan Staline tọn, obu, po hẹnnu zizasẹ po tọn lẹ godo, mí lẹzun fibẹtado-dintọ whladopo dogọ, na mí yin hinhẹn gánnugánnu nado sẹtẹn yì Grèce wutu.

TO TẸNSISẸ yì Piraiévs, to Grèce godo, hogbe lọ “fibẹtado-dintọ lẹ” sọ wá tindo zẹẹmẹ yọyọ mlẹnmlẹn devo na mí. Mí lẹzun jonọ mlẹnmlẹn. Dile etlẹ yindọ mẹdaho ṣie sunnu po yẹn po tindo yinkọ tamẹnuplọnmẹtọ he diyin taun awe Glẹki tọn lẹ, yèdọ Socrates po Aristote po, vlavo wẹ mí nọ se bọ yinkọ enẹlẹ nọ yin yiyizan. Mẹlẹpo nọ ylọ mí dọ Russie-nu pẹvi.

To madẹnmẹ he Wẹkẹ Whàn II bẹjẹeji godo onọ̀ yiwanna ṣie kú. E ko yin ahọ́nkan whédo mítọn tọn, bọ okú etọn yinuwado mí ji taun. Na e jẹazọ̀n na ojlẹ de wutu, e ko plọn mi whégbè-zọ́n delẹ wiwà. Azọ́nplọnmẹ ehe yọn-na-yizan taun to godo mẹ.

Awhàn po Mẹdekannujẹ Po

Awhàn lọ, gandudomẹji Nazi tọn, po bọmbu didà madoalọte awhànpa Gbekọndopọ tọn lọ lẹ tọn po nọ hẹn azán dopodopo nado taidi azán godo tọn. Ohẹ́n, huvẹ, po okú po sù taun. Sọn owhe 11-mẹvi mẹ, yẹn dona wazọ́n sinsinyẹn hẹ otọ́ ṣie na e nido sọgan penukundo mí omẹ atọ̀n lẹ go. Oyọnẹn vude Glẹkigbe tọn, gọna awhàn po kọdetọn etọn lẹ po glọnalina wehọmẹ yìyì ṣie.

Gandudomẹji Allemagne tọn do Grèce ji wá vivọnu to octobre 1944. To madẹnmẹ to enẹgodo, yẹn dukosọ hẹ Kunnudetọ Jehovah tọn lẹ. To todido matindo po ayimajai ojlẹ lọ tọn lẹ po mẹ, todido Biblu tọn na sọgodo dagbe de to Ahọluduta Jiwheyẹwhe tọn glọ whàn ahun ṣie taun. (Psalm 37:29) Opagbe Jiwheyẹwhe tọn na ogbẹ̀ madopodo de to ninọmẹ jijọho tọn lẹ glọ to aigba ji tofi yin pọngbọ nujọnu tọn de na awugble ṣie lẹ. (Isaia 9:7) Yẹn po otọ́ ṣie po yin bibaptizi to 1946, to yẹhiadonu mẹ na klandowiwe mítọn hlan Jehovah.

To owhe he bọdego mẹ, homẹ ṣie hùn nado mọ azọ́ndenamẹ tintan yí taidi devizọnwatọ nujijla tọn (he wá yin yiylọ to godo mẹ dọ nukunpedo linlinnamẹwe lẹ go tọ) to agun awetọ heyin didoai to Piraiévs mẹ. Aigba-denamẹ mítọn dlẹnkan sọn Piraiévs kakajẹ Eleusis, he dite sọ̀ nudi kilomẹtlu 50. Klistiani yiamisisadode susu wẹ to devizọnwa to agun lọ mẹ to ojlẹ enẹ mẹ. Yẹn tindo lẹblanulọkẹyi azọ́nwiwa hẹ yé po nupinplọn sọn yé dè tọn po. Yẹn duvivi gbẹdohẹmẹ yetọn tọn na yé tindo numimọ susugege nado dọ gando vivẹnu sinsinyẹn heyin bibiọ nado hẹn azọ́n yẹwhehodidọ tọn di go. Sọn aliho gbẹzan yetọn tọn mẹ, e họnwun dọ e nọ biọ homẹfa po linsinsinyẹn susu po nado sẹ̀n Jehovah po nugbonọ-yinyin po. (Owalọ lẹ 14:22) Lehe homẹ ṣie hùn sọ dọ hugan agun Kunnudetọ Jehovah tọn lẹ tọn 50 wẹ tin to lẹdo enẹ mẹ todin!

Avùnnukundiọsọmẹnu Madonukun De

To ojlẹ de godo, yẹn jẹakọ hẹ Eleni, heyin jọja yọnnu Klistiani whanpẹnọ, zohunhunnọ de to tòdaho Patras tọn mẹ. Mí biọ gbemima alọwle tọn mẹ to vivọnu 1952 tọn. Ṣigba, to osun kleun delẹ godo, Eleni bẹ awutu sinsinyẹn. Doto lẹ mọdọ apọ̀n etọn klo deji, bọ ninọmẹ etọn sọ ylan taun. E dona yin zizẹ to afọdopolọji. To vivẹnudido susu godo, mí penugo nado mọ doto de to Atẹni he—mahopọnna azọ́nwanu po azọ́nyinyọnẹn he ma pegan he tin to whenẹnu lẹ po—jlo nado kọngbedopọ hẹ nuyise sinsẹ̀n tọn mítọn bo wazọ́n lọ ma yí ohùn zan. (Levitiku 17:10-14; Owalọ lẹ 15:28, 29) Bọdo mẹzizẹ lọ go, doto lọ lẹ yin pọndohlan dagbenọ gando sọgodo asi-mọdo aliho ṣie tọn go, ṣigba ma gbẹ́ mlẹnmlẹn dọ onú lọ masọ to na lẹkọ wá gba.

Etẹwẹ yẹn dona wà to ninọmẹ ehe mẹ? To pọndohlan mẹ na diọdo ninọmẹ lẹ tọn, be yẹn dona doalọtena gbemima alọwle tọn lọ bo vò wẹ ya? Lala! Opagbe de wẹ gbemima alọwle tọn ṣie yin, podọ yẹn jlo dọ mọwẹ ṣie ni yin mọwẹ. (Matiu 5:37) Yẹn ma lẹnnupọn yì adà awetọ mẹ pọ́n gbede. To nukunpedomẹgo mẹdaho etọn yọnnu tọn glọ, Eleni jẹ gángán jẹ obá de mẹ, bọ mí wlealọ to décembre 1954.

To owhe atọ̀n godo, awutu lọ sọ lẹkọwá na Eleni, bọ doto dopolọ dona vọ́ otaka lọ zẹ̀. E wazọ́n biọ apọ̀n lọ mẹ sisosiso todin nado sọgan de onú lọ sẹ mlẹnmlẹn. Taidi kọdetọn de, agbasa asi ṣie tọn kú jẹ obá de mẹ, bo yinuwado nugopipe hodidọ tọn etọn ji tlala. Todin nuhahun doglẹ yọyọ susu fọndote na mí omẹ awe lẹ. Azọ́n he tlẹ bọawu hugan lẹ lẹzun azọ́n sinsinyẹn de na asi yiwanna ṣie. Ninọmẹ he to yinylan deji etọn biọ dọ mí dona basi diọdo titengbe lẹ to nuyiwa egbesọegbesọ tọn mítọn lẹ mẹ. Hú popolẹpo, e biọ akọ́ndonanu po linsinsinyẹn susu po.

Todin wẹ azọ́nplọnmẹ he yẹn ko mọyi sọn onọ̀ ṣie dè họakuẹ taun. To afọnnu lẹpo, yẹn nọ wleawuna dadonu núdùdù tọn lẹpo, bọ Eleni nọ danú. Mí nọ basi oylọ na jonọ lẹ gbọzangbọzan, he nọ bẹ lizọnyizọnwatọ whenu-gigọ́ tọn, mẹhe mí nọ plọn Biblu hẹ lẹ, po Klistiani hatọ wamọnọ lẹ po sọn agun lọ mẹ hẹn. Yemẹpo wẹ nọ yigbe dọ núdùdù lọ lẹ vivi taun na nugbo tọn! Eleni po yẹn po sọ kọngbedopọ do whégbè-zọ́n devo lẹ ji, bọ owhé mítọn nọ tin to wiweji bosọ nọ tin to titoji. Ninọmẹ sinsinyẹn ehe zindonukọn na owhe 30.

Zohunhun Mahopọnna Madogán

E nọ whàn yẹn po mẹdevo lẹ po taun nado mọdọ nudepope ma sọgan de owanyi he asi ṣie tindo na Jehovah po zohunhun etọn na sinsẹ̀nzọn etọn po pò gba. To madẹnmẹ, podọ po vivẹnudido pludopludo po, Eleni penugo nado dọho po hogbe vude lẹ po. E yiwanna nado nọ dọnsẹpọ gbẹtọ lẹ to tòhomẹ-liho ji po wẹndagbe Biblu tọn po. E yin yẹn jei gbejizọnlin ajọwiwa tọn lẹ ji, yẹn nọ plan ẹn hẹn bo nọ glin mọto lọ do alitó fie mẹsusu nọ saba gbọ̀n. E nọ hùn fleṣe mọto lọ tọn bo nọ ylọ mẹhe to jujuyi lẹ nado yí vọkan Atọ̀họ̀-Nuhihọ́ Lọ Tọn po Réveillez-vous! tọn lẹ po. To ojlẹ dopo mẹ, e do linlinnamẹwe 80 gbonu to ganhiho awe gblamẹ. E nọ saba yí linlinnamẹwe hoho he tin to agun lọ mẹ lẹpo zan. Eleni sọ nọ sọgbe to adà yẹwhehodidọ tọn devo lẹ mẹ ga. Na owhe he asi ṣie do yin awutunọ lẹpo, e nọ tin to opli lẹpo ji hẹ mi. E ma gọ̀n plidopọ agbegbe kavi lẹdo tọn dopo akàn, etlẹ yin to whenuena mí dona yì tògodo na homẹkẹndido Kunnudetọ Jehovah tọn lẹ to Grèce wutu. Mahopọnna madogán etọn lẹ, e yì plidopọ lẹ to Autriche, Allemagne, Kiplu, po otò devo lẹ po mẹ po ayajẹ po. Eleni ma wule kavi biọ ayidonugo hugan pọ́n gbede, etlẹ yin to whenuena azọngban dogọ ṣie lẹ to sinsẹ̀nzọn Jehovah tọn mẹ nọ hẹn onú lẹ sinyẹn na ẹn.

Ninọmẹ ehe wleawuna nuplọnmẹ ojlẹ gaa tọn de na yẹn to akọ́ndonanu po linsinsinyẹn po mẹ. Yẹn tindo numimọ alọgọ Jehovah tọn whlasusu. Mẹmẹsunnu po mẹmẹyọnnu lẹ po basi avọ́sinsan nujọnu tọn lẹ nado sọgan gọalọna mí to aliho he yọnbasi lẹpo mẹ, podọ doto lẹ sọ yí homẹdagbe do nọgodona mí. To owhe awusinyẹn tọn enẹ lẹpo whenu, mí ma gbọ̀agba dandannu gbẹ̀mẹ tọn lẹ tọn gba, dile etlẹ yindọ ninọmẹ sinsinyẹn mítọn ma dike yẹn ni tindo agbasazọ́n whenu-gigọ́ tọn. Dagbenu po sinsẹ̀nzọn Jehovah tọn po nọ saba tin to otẹn tintan mẹ.—Matiu 6:33.

Mẹsusu ko kàn nuhe hẹn mí dote to ojlẹ sinsinyẹn enẹlẹ mẹ biọ. Dile yẹn pọ́n godo hlan todin, yẹn yọnẹn dọ oplọn mẹdetiti Biblu tọn, dẹ̀hiho vẹkuvẹku hlan Jiwheyẹwhe, opli Klistiani tọn lẹ yìyì to gbesisọmẹ, po mahẹ zohunhun tọn tintindo to azọ́n yẹwhehodidọ tọn mẹ po wẹ hẹn akọ́ndonanu po linsinsinyẹn mítọn po lodo. Mí nọ flin hogbe tulinamẹ Psalm 37:3-5 tọn lẹ whepoponu dọmọ: “Dotudo OKLUNỌ go, bosọ nọ wà dagbe; . . . Hẹn homẹ towe hùn susu to OKLUNỌ mẹ . . . Jo ali towe do alọ OKLUNỌ tọn mẹ, dotudo e go ga; ewọ nasọ basi i.” Wefọ devo he sọawuhia nado họakuẹ na mí wẹ Psalm 55:22 he dọmọ: “Ze agbàn towe dlan OKLUNỌ ji, ewọ nasọ hẹn we dote.” Taidi ovi he dejido otọ́ etọn go mlẹnmlẹn de, e mayin dọ mí nọ ze agbàn mítọn lẹ dlan Jehovah ji kẹdẹ wẹ gba ṣigba mí sọ nọ jo yé do alọ etọn mẹ.—Jakobu 1:6.

To 12 avril 1987, dile asi ṣie to yẹwhehodọ to ohọ̀ mítọn nukọn, ohọ̀n ogànnọ daho de súdo e to ajiji mẹ, bo sisẹ ẹ dlan afọgbọntẹn lọ, bosọ gbleawuna ẹn tlala. Taidi kọdetọn de, e gbọṣi ninọmẹ didaku (coma) tọn mẹ na owhe atọ̀n he bọdego lẹ. E kú to bẹjẹeji owhe 1990 tọn.

Nugopipe Ṣie Lẹpo Yiyizan to Sinsẹ̀nzọn Jehovah Tọn Mẹ

To 1960, yẹn yin dide nado wadevizọn taidi devizọnwatọ agun tọn to Nikaia, Piraiévs. Sọn whenẹnu gbọ́n, yẹn ko tindo lẹblanulọkẹyi devizọnwiwa to agun Piraiévs tọn devo lẹ mẹ. Dile etlẹ yindọ yẹn ma tindo ovi ṣie titi lẹ, yẹn tindo ayajẹ alọgigọna ovi gbigbọmẹ tọn susu nado lẹzun tenọgligo-hẹntọ to nugbo lọ mẹ. Delẹ to yé mẹ to devizọnwa taidi mẹho agun tọn, devizọnwatọ lizọnyizọnwiwa tọn, gbehosọnalitọ, podọ taidi hagbẹ whẹndo Bẹtẹli tọn lẹ.

To whenuena démocratie ko yin hinhẹngọwa Grèce to 1975 godo, Kunnudetọ Jehovah tọn lẹ penugo nado nọ basi plidopọ yetọn lẹ to fẹẹ mẹ, bo ma dona whlá yede do zungbo lẹ mẹ ba. Numimọ he delẹ to mí mẹ ko tindo to whenuena mí to titobasina plidopọ tògodo tọn lẹ yin nuhọakuẹ na mí todin. Gbọnmọ dali, yẹn tindo ayajẹ po lẹblanulọkẹyi devizọnwiwa to wedegbẹ́ plidopọ tọn voovo lẹ mẹ po na owhe susu.

Enẹgodo, tito lẹ yin bibasi nado gbá Plitẹnhọ Plidopọ tọn tintan to Grèce, to agbegbe Atẹni tọn mẹ to 1979. Yẹn yin dide nado gọalọ bo basi tito lẹ podọ nado deanana azọ́n họgbigbá tọn daho ehe. Azọ́n ehe sọ biọ akọ́ndonanu po linsinsinyẹn susu po. Azọ́nwiwa hẹ mẹmẹsunnu po mẹmẹyọnnu kanweko susu mẹdetiti-yido-sanvọ́tọ lẹ po na owhe atọ̀n hẹn kanṣiṣa owanyi po kọndopọ tọn po mítọn lodo deji. Yẹn gbẹsọ tindo oflin azọ́n ehe wiwà tọn to ahun ṣie mẹ.

Pekọ Nina Nuhudo Gbigbọmẹ Tọn Gàntọ lẹ Tọn

To owhe vude godo, dotẹnmẹ yọyọ de hùn dote na mi. Dopo to ganpa he klo hugan to Grèce lẹ mẹ tin to Korydallos, sẹpọ aigba-denamẹ agun ṣie tọn. Sọn avril 1991 gbọ́n, yẹn ko yin dide nado nọ dla ganpa ehe pọ́n to osẹ lẹpo mẹ taidi lizọnyizọnwatọ Kunnudetọ Jehovah tọn lẹ tọn de. Yẹn yin dotẹnmẹ na nado nọ deanana plọnmẹ Biblu lẹ po opli Klistiani tọn lẹ po hẹ gàntọ he tindo ojlo to finẹ lẹ. Susu yetọn ko basi diọdo titengbe lẹ, he ko yin kunnudenu de na huhlọnnọ-yinyin Ohó Jiwheyẹwhe tọn tọn. (Heblu lẹ 4:12) Ehe ko yinuwado azọ́nwatọ ganpa lọ mẹ tọn lẹ po gàntọ devo lẹ po ji. Gàntọ he yẹn plọn Biblu hẹ delẹ ko yin tuntundote bo ko sọ yin wẹnlatọ wẹndagbe lọ tọn lẹ todin.

Yẹn plọnnu hẹ omẹ atọ̀n delẹ he nọ zan amasin-adínọ taun. Dile yé jẹ nukọnyi ji to gbigbọmẹ, yé lùn ogbì yetọn whẹpo do wá plọnmẹ Biblu yetọn, vún oda yetọn ganji, dó awu bo blá kọla to osun août tọn mẹ—heyin dopo to osun he tindo yozò hugan to Grèce lẹ mẹ! Anademẹtọ ganpa lọ tọn, ogán ponọ he nọ ṣọ́ gàntọ lẹ tọn, po mẹyidoazọnmẹ devo lẹ po dowezun sọn wekantẹn yetọn lẹ mẹ nado wá pọ́n nujijọ ehe. E paṣa yé taun!

Numimọ tulinamẹ tọn devo wá aimẹ to ganpa yọnnu lẹ tọn mẹ. Plọnmẹ Biblu yin bibẹjẹeji hẹ yọnnu de he na sẹngàn na pipotọ gbẹzan etọn na e hùmẹ wutu. E diyin na nuyiwa atẹṣiṣi tọn etọn lẹ. Ṣigba, nugbo Biblu tọn he e to pinplọn hẹn diọdo ayidego tọn lẹ wá to madẹnmẹ bọ mẹsusu dọ dọ ewọ taidi kinnikinni he lẹzun lẹngbọ de! (Isaia 11:6, 7) E mọ sisi po jidedomẹgo yọnnu heyin ogán ganpa lọ mẹ tọn po yí to niyaniya mẹ. Homẹ ṣie hùn nado mọdọ e tindo nukọnyiyi gbigbọmẹ tọn dagbe bosọ jẹ obá kinklan ede do wiwe hlan Jehovah tọn kọ̀n.

Alọgigọna Madogánnọ po Yọnhonọ lẹ Po

Mimọ lehe asi ṣie diahihẹ awutu gbọ̀n na ojlẹ gaa, hẹn mi tindo numọtolanmẹ na nuhudo awutunọ po yọnhonọ he tin to ṣẹnṣẹn mítọn lẹ po tọn. To whedepopenu he owe mítọn lẹ zín hosọ he na tuli mí nado gọalọna omẹ mọnkọtọn lẹ jẹgbonu, e nọ fọ́n ojlo ṣie dote. Yẹn yiwanna bosọ ṣinyan hosọ mọnkọtọn lẹ pli. Dile owhe lẹ to yìyì, yẹn ko wleawuna owe de he tindo hugan weda kanweko—he bẹjẹeji po hosọ lọ “Hihò Yọnhonọ lẹ po Mẹhe Yin Yasana lẹ po Tọn Pọ́n,” to zinjẹgbonu Atọ̀họ̀-Nuhihọ́ Lọ Tọn (Glẹnsigbe) 15 juillet 1962 tọn mẹ. Susu hosọ ehelẹ tọn dohia dọ onú dagbe wẹ e yin na agun dopodopo nado nọ wleawuna alọgọ na awutunọ po yọnhonọ lẹ po.—1 Johanu 3:17, 18.

Mẹho lẹ wleawuna pipli mẹmẹsunnu po mẹmẹyọnnu lẹ po tọn de he nọ hẹn yedelẹ tin-to-aimẹ nado penukundo nuhudo awutunọ po yọnhonọ lẹ po tọn go to agun mítọn mẹ. Mí má mẹdezejotọ lọ lẹ do pipli voovo mẹ—mẹhe sọgan gọalọ to okle lẹ, mẹhe sọgan gọalọ to zánmẹ lẹ, mẹhe sọgan nọ wleawuna tẹnsẹnamẹ lẹ, po mẹhe nọ tin-to-aimẹ na ganhiho 24 to gbèdopo lẹ po. Hagbẹ godo tọn ehelẹ nọ yinuwa to niyaniya mẹ.

Vivẹnudido enẹlẹ ko tindo kọdetọn dagbe taun. Di apajlẹ, mẹmẹyọnnu awutunọ he ewọ kẹdẹ nọ nọ̀ họmẹ de ko dakú do aigba to dlapọn okle tọn heyin bibasi yì owhé etọn gbè dopo whenu. Mí dọna mẹmẹyọnnu he tin to yakẹ he tindo mọto de. E ze mẹmẹyọnnu awutunọ lọ yì dotowhé he sẹpọ hugan lọ to nukunwhiwhe 10 poun gblamẹ! Doto lẹ dọ dọ ehe wẹ whlẹn ogbẹ̀ etọn gán.

Opẹ́ he madogánnọ po mẹhomẹ lẹ po nọ dó na hagbẹ ehelẹ nọ namẹ pekọ taun. Todido gbẹninọ hẹ mẹmẹsunnu po mẹmẹyọnnu ehelẹ po to titonu yọyọ Jiwheyẹwhe tọn mẹ to ninọmẹ he gbọnvo lẹ glọ nọ whànmẹ taun. Podọ yinyọnẹn dọ yé yin alọgọna nado doakọnnanu na alọgọ he yé mọyi to yajiji yetọn lẹ whenu sọ yin ale dagbe devo.

Linsinsinyẹn Ko Hẹn Ale lẹ Wá

Yẹn to devizọnwa todin taidi mẹho de to agun Piraiévs tọn dopo mẹ. Mahopọnna yọnhowhe po nuhahun agbasalilo tọn lẹ po, homẹ ṣie hùn dọ yẹn sọgan gbẹsọ tindo mahẹ zohunhunnọ to nuwiwa agun tọn lẹ mẹ.

To owhe lẹ gblamẹ, ninọmẹ sinsinyẹn, avùnnukundiọsọmẹnu sinsinyẹn lẹ, gọna nujijọ ojlẹ po kosọ po tọn lẹ ko biọ adọgbigbo po linsinsinyẹn susu dogọ po. Etomọṣo, Jehovah ko na mi huhlọn he yẹn tindo nuhudo etọn nado duto nuhahun ehelẹ ji. Whlasusu, yẹn ko tindo numimọ nugbo-yinyin hogbe psalm-kàntọ lọ tọn lẹ dọmọ: “Whenuena yẹn dọmọ, afọ ṣie didi; OKLUNỌ E, dagbewanyi towe hẹn mi dote. To gege tùmajai ṣie lẹ tọn mẹ to yẹn homẹ, homẹmiọn towe lẹ hẹn homẹ ṣie hùn.”—Psalm 94:18, 19.

[Yẹdide to weda 25]

Hẹ asi ṣie, Eleni, to mẹzizẹ awetọ etọn godo, to 1957

[Yẹdide to weda 26]

To plidopọ de ji to Nuremberg, Allemagne, to 1969

[Yẹdide to weda 28]

Pipli mẹmẹsunnu po mẹmẹyọnnu he nọ gọalọna awutunọ po yọnhonọ lẹ po tọn