Mí Ma Dibu—Jehovah Nọhẹ Mí

Dile e yin didọ gbọn Egyptia Petridou dali

To 1972, Kunnudetọ Chypre tọn lẹ pli to Nicosie nado dotoaina hodidọ vonọtaun Nathan H. Knorr tọn, mẹhe ko to nukọntọ yin to lizọnyizọn Kunnudetọ Jehovah tọn lẹ tọn mẹ na ojlẹ dindẹn to whenẹnu. E yọ́n mi to afọdopolọji, podọ whẹpo n’na tlẹ do dee hia ẹ, e kanse mi dọmọ: “Be a sè linlin de sọn Égypte ya?” E ko yì owhe 20 he n’dukosọ hẹ Mẹmẹsunnu Knorr to otò ṣie mẹ to Alexandrie, Égypte.

YẸN yin jiji to Alexandrie to 23 janvier 1914, taidi plọnji to whẹndo he bẹ ovi ẹnẹ hẹn de mẹ. Fie mí whẹ́n te ma dẹn do huto. To whenẹnu Alexandrie yin tòdaho whanpẹnọ he gọ́ na mẹhe wá sọn ofi voovo lẹ bosọ yin yinyọnẹn na anazọnwiwa họgbigbá tọn po whenuho etọn po. To whenuena e yindọ Europe-nu lẹ po Arabe lẹ po wẹ nọ nọpọ́ to finẹ, mí ovi lẹ sè Arabe-gbè, Flansegbe, Glẹnsigbe, po Italie-gbè po, gọna Glẹkigbe he yin ogbè mítọn.

To wehọmẹ fifo godo, n’mọ azọ́n do azọ́nwhé de he nọ tọ̀ avọ̀ Flansenu lẹ tọn, podọ homẹ ṣie nọ hùn nado tọ̀ tewu yọnnu tọn dagbedagbe lẹ na mẹjọmẹ lẹ. N’sọ yiwanna sinsẹ̀n taun bo nọ hia Biblu, dile etlẹ yindọ n’ma nọ mọnukunnujẹ nuhe hia n’te lẹ mẹ sọmọ.

To ojlẹ enẹ mẹ—to gblagbla owhe 1930 lẹ tọn—n’mọ dẹpẹ dagbedagbe Chypre-nu de he nọ yin Theodotos Petrides. Ahiditọ de wẹ ewọ yin dai, ṣigba e sọ plọnazọ́n akla vivi bibasi tọn bo nọ wazọ́n to azọ́nwhé nukundeji de. Theodotos jẹ wanyina yẹn yọnnu tlẹ́lẹ he tindo oda yuu de ji. E nọ saba nọ̀ fleṣenu bo nọ jihàn owanyi tọn lẹ na mi to Glẹkigbe mẹ. Mí wlealọ to 30 juin 1940. Ojlẹ awuvivi tọn wẹ enẹlẹ yin. Ohọ̀ he mẹ mí nọ nọ̀ tin to odò na onọ̀ ṣie tọn. Ovi mítọn tintan, John, yin jiji to 1941.

Nugbo Biblu Tọn lẹ Pinplọn

E ko yì ojlẹ de bọ sinsẹ̀n mítọn masọ nọ yì na Theodotos ba bọ e jẹ kanbiọ lẹ kanse ji gando Biblu go. Kunnudetọ Jehovah tọn lẹ ko jẹ Biblu plọn hẹ ẹ ji bọ yẹn ma tlẹ yọnẹn. N’to whégbè po ovi mítọn po to gbèdopo bọ yọnnu de húhúhọ̀n bo ze kalti de donukọnna mi he bẹ owẹ̀n Biblu tọn hẹn. Nado doyẹyigona ẹn, n’nọte pẹẹde bo hia kalti lọ. Enẹgodo, e ze owe sinai do Biblu ji delẹ donukọnna mi. E paṣa mi nado mọdọ owe he Theodotos ko hẹnwa whégbè lẹ pẹpẹ wẹ!

“N’ko do owe ehelẹ,” wẹ n’dọ. “Jaale bo biọ họmẹ.” N’bẹ kanbiọ ṣinyọ́n Kunnudetọ lọ he nọ yin Eleni Nicolaou. E yiagbọji bo yí Biblu do na mi gblọndo. E vivi na mi taun bọ n’jẹ nukunnumọjẹ owẹ̀n Biblu tọn mẹ ji to afọdopolọji. To hodọdopọ lọ whenu, Eleni mọ fọto asu ṣie tọn de. E dawhá dọ, “N’yọ́n dawe ehe be!” Aṣli Theodotos tọn tún. E paṣa mi dọ Theo ko to opli Klistiani tọn lẹ yì to godo ṣie bo ma tlẹ dọ nudepope na mi! Whenue Theodotos wá whégbè to gbenẹgbe, n’dọna ẹn dọ: “Fie a yì to dimanche he wayi, yẹn po hiẹ po wẹ na yì to osẹ ehe mẹ!”

To opli tintan he n’yì, nudi gbẹtọ ao wẹ pli bo to hodọdo owe Mika tọn ji. Zẹẹmẹ lọ lẹpo wẹ n’hẹn do ayiha mẹ! Bẹsọn whenẹnu, George po Katerini Petraki po nọ dla mí pọ́n to vendredi whèjai lẹpo nado plọn Biblu hẹ mí. Otọ́ ṣie po suhugan nọvi ṣie lẹ tọn po jẹagọdo nuhe plọn mí te hẹ Kunnudetọ lẹ, etomọṣo nọviyọnnu ṣie ma jẹagọdo, dile etlẹ yindọ e ma lẹzun Kunnudetọ gbede. Ṣigba Mama kẹalọyi nugbo Biblu tọn. To 1942, yẹn po Theodotos po gọna Mama yí baptẹm to ohù mẹ to Alexandrie taidi yẹhiadonu klandowiwe mítọn tọn na Jehovah.

Mí Biọ Nuhahun Mẹ

To 1939, Wẹkẹ-Whàn II bẹjẹeji bosọ sinyẹn deji to ojlẹ kleun de godo. To bẹjẹeji owhe 1940 lẹ tọn, Awhàngán Allemagne-nu Erwin Rommel po awhànpa etọn lẹ po dosla sẹpọ El Alamein, podọ awhànfuntọ Grande-Bretagne tọn lẹ gọ́ Alexandrie. Mí bẹ núdùdù he ma na yawu gble lẹ pli do sẹdotẹn. Enẹgodo, e yin bibiọ to Theodotos si nado penukundo azọ́nwhé akla vivi tọn he ogán etọn ṣẹṣẹ hùn de go to Port-Tewfik, sẹpọ Suez, enẹwutu mí sẹtẹn yì dọ́n. Kunnudetọ awe he nọ do Glẹkigbe tẹnpọn nado dín mí mọ. Dile yé ma tlẹ yọ́n fie mí nọ nọ̀, yé dọyẹwheho sọn whédegbè jẹ whédegbè kaka bo wá mọ mí.

To whenuena mí tin to Port-Tewfik, mí plọn Biblu hẹ Stavros po Giula Kypraios po gọna ovi yetọn lẹ, yèdọ Totos po Georgia po bọ yé wá lẹzun họntọn vivẹ mítọn lẹ. Stavros yiwanna Biblu pinplọn sọmọ bọ e nọ gọ̀ ogàn owhé etọn gbè tọn lẹpo do godo na ganhiho dopo, na ohún he mí na dó yì whé nido yì do mí bọ mí na gbọ bo ṣiai. Hodọdopọ mítọn lẹ nọ zindonukọn kaka biọ zánhomẹ.

Mí nọ̀ Port-Tewfik na osun 18 whẹpo do lẹkọwa Alexandrie to whenuena onọ̀ ṣie bẹ azọ̀n. E kú to nugbonọ-yinyin mẹ na Jehovah to 1947. Whladopo dogọ, mí mọ lehe Jehovah na tuli mí do gbọn gbẹdido mẹjlọdote tọn hẹ họntọn Klistiani he whèwhín lẹ dali. Mí sọ nọ penugo nado yí jonọ mẹdehlan he jei azọ́ndenamẹ yetọn mẹ lẹ tọn eyin bato yetọn nọte to Alexandrie na ojlẹ de.

Ayajẹ po Tukla Devo lẹ Po

To 1952, n’ji visunnu mítọn awetọ, James. Taidi mẹjitọ, mí yọnẹn dọ nujọnu wẹ e yin nado plọn visunnu mítọn lẹ whẹ́n to ninọmẹ gbigbọmẹ tọn dagbe de mẹ, enẹwutu mí nọ ze owhé mítọn jo na opli lẹ bo nọ yí jonọ lizọnyizọnwatọ whenu-gigọ́ lẹ tọn whẹwhẹ. Gbọnmọ dali, visunnu mítọn mẹho John, wá yiwanna nugbo Biblu tọn bo lẹzun gbehosọnalitọ to whenuena e gbẹ́ tin to owhe aflanmẹ tọn lẹ mẹ. To ojlẹ dopolọ mẹ, e sọ to wehọmẹ whèjai tọn yì nado fó wepinplọn etọn.

To ojlẹ vude godo, doto lẹ mọ azọ̀n sinsinyẹn de na Theodotos bo na ẹn ayinamẹ nado jo agbasazọ́n wunmẹ he wà e te dai do. Owhe ẹnẹ poun wẹ visunnu mítọn James tindo to whenẹnu. Etẹwẹ mí na wà? Be Jehovah ma ko dopagbe dọ: “A dibu blo; na yẹn tin po hiẹ po”? (Isa. 41:10) Pọ́n lehe e paṣa mí bosọ vivi na mí do sọ to whenuena mí yin oylọ-basina to 1956 nado sẹ̀n taidi gbehosọnalitọ to Ismaïlia, sẹpọ canal de Suez! Owhe he bọdego lẹ sọawuhia nado yin ojlẹ hunyanhunyan tọn to Égypte podọ mẹmẹsunnu mítọn lẹ tindo nuhudo tulinamẹ tọn.

To 1960, mí to dandannu glọ nado yì sọn Égypte, podọ saki dopodopo janwẹ mí hẹn. Mí sẹtẹn yì Chypre, yèdọ lopo he ji asu ṣie wá sọn. To ojlẹ enẹ mẹ, azọ̀n lọ ko blá Theodotos pete bọ e masọ sọgan wazọ́n ba. Ṣigba, mẹmẹsunnu homẹdagbenọ de po asi etọn po mọ adọtẹn na mí do owhé yetọn de gbè. E blawu dọ to owhe awe godo, asu ṣie kú bọ e wá pò yẹn po James po kẹdẹ. John lọsu sẹtẹn wá Chypre ṣigba e ko wlealọ bo tindo whẹndo etọn titi he go e dona penukundo.

Mí Mọ Nukunpedomẹgo Yí to Ojlẹ Awusinyẹn Tọn lẹ Mẹ

To whenẹnu, Stavros po Dora Kairis po mọ adọtẹn na mí do owhé yetọn gbè. N’jẹklo bo dopẹna Jehovah na e penukundo nuhudo mítọn lẹ go whladopo dogọ. (Ps. 145:16) Whenuena Stavros po Dora po basi dide nado sà owhé yetọn bo gbá yọyọ devo po Plitẹnhọ Ahọluduta tọn de po to odò, yé gbọn homẹdagbe dali gbá họ̀nu awe dovo na yẹn po James po.

To godo mẹ, James wlealọ, bọ ewọ po asi etọn po sẹ̀n taidi gbehosọnalitọ kakajẹ whenue tintan to ovi yetọn ẹnẹ lẹ mẹ yin jiji. To 1974, owhe awe to dlapọn ayidego Mẹmẹsunnu Knorr tọn godo, hunyanhunyan tonudidọ tọn fọ́n to Chypre.a Susu gbẹtọ lẹ tọn, gọna Kunnudetọ lẹ jo owhé yetọn lẹ do bo yì sawhé do fidevo pete. Visunnu ṣie John lọsu tin to yé mẹ. E sẹtẹn yì Canada to pọmẹ hẹ asi etọn po ovi yetọn atọ̀n lẹ po. Ṣigba to ojlẹ enẹ dopolọ mẹ, homẹ mítọn hùn nado mọ jideji sọha wẹnlatọ Ahọluduta lọ tọn lẹ tọn to Chypre.

Whenue n’jẹ sunzankuẹ gbọjẹ gaa tọn yí ji, n’penugo nado tindo mahẹ to lizọnyizọn lọ mẹ dogọ. Ṣigba to owhe delẹ die, n’jẹazọ̀n asaku-awàku tọn yẹẹ de bọ n’gbọ bo yì jẹpọ hẹ visunnu ṣie James po whẹndo etọn po. Enẹgodo, to whenuena azọ̀n lọ sinyẹn deji, n’yin ginglọndo dotowhé na osẹ susu bo wá yin zize yì owhé mẹgopinpọn tọn gbè to godo mẹ. Mahopọnna awufiẹsa gbọzangbọzan, n’nọ dekunnuna doto mẹgopọntọ lẹ, awutunọ lẹ, po mẹhe nọ wá pọ́n omẹ yetọn lẹ po. N’sọ nọ yí ganhiho susu zan nado plọnnu na dee, podọ po alọgọ mẹmẹsunnu ṣie lẹ tọn po, n’nọ penugo nado yì Oplọn Agunwe he sẹpọ finẹ.

N’Mọ Homẹmimiọn to Yọnhowhe Ṣie Mẹ

Homẹ ṣie nọ hùn nado sè linlin mẹhe yẹn po Theodotos po tindo lẹblanulọkẹyi nado gọalọna lẹ tọn. Susu ovi po ovivi yetọn lẹ tọn po tin to sinsẹ̀nzọn whenu-gigọ́ tọn mẹ todin—mẹdelẹ to sinsẹ̀n to Angleterre, Australie, Canada, Grèce, po Suisse po. To egbehe, visunnu ṣie John po asi etọn po tin to Canada po visunnu yetọn po. Viyọnnu yetọn mẹho po asu etọn po to sinsẹ̀n taidi gbehosọnalitọ. Viyọnnu yetọn pẹvi Linda po asu etọn Joshua Snape po yin oylọ-basina yì klasi 124tọ Wehọmẹ Giliadi tọn.

Visunnu ṣie James po asi etọn po tin to Allemagne todin. Awe to visunnu yetọn lẹ mẹ to sinsẹ̀n to Bẹtẹli—mẹdopo to Athènes, Grèce bọ omẹ awetọ to Selters, Allemagne. Visunnu yetọn pẹvi gọna viyọnnu yetọn po asu etọn po to sinsẹ̀n taidi gbehosọnalitọ to Allemagne.

Lehe mí na tindo otàn susu nado pìn na onọ̀ ṣie po Theodotos vivẹ ṣie po to whenuena yé na fọnsọnku do sọ! Homẹ yetọn na hùn nado mọ ogú dagbe he yé jo dai na whẹndo yetọn.b

[Nudọnamẹ odò tọn lẹ]

[Blurb on page 24]

Whladopo dogọ, mí mọ lehe Jehovah na tuli mí do gbọn gbẹdido mẹjlọdote tọn hẹ họntọn Klistiani he whèwhín lẹ dali

[Yẹdide otò tọn to weda 24]

(Nado mọ yẹdide lọ ganji, pọ́n zinjẹgbonu lọ mẹ)

CHYPRE

NICOSIE

OHÙ MÉDITERRANÉE

ÉGYPTE

CAIRE

Alexandrie

El Alamein

Ismaïlia

Suez

Port-Tewfik

Canal de Suez

[Asisa Yẹdide tọn]

Based on NASA/Visible Earth imagery

[Yẹdide to weda 23]

Po Theodotos po to 1938

[Yẹdide to weda 25]

Visunnu ṣie John po asi etọn po

[Yẹdide to weda 25]

Visunnu ṣie James po asi etọn po