Yé Dín Aliho Bibó Lọ

DIBLAYI owhe 550 die wayi, pipli pẹvipẹvi mẹhe ylọ yede dọ Klistiani lẹ tọn he nọ nọ̀ Prague, Chelčice, Vilémov, Klatovy, po tòdaho devo lẹ po to fihe yin République tchèque todin jo owhé yetọn lẹ do. Yé sawhé sẹpọ gbetatò Kunwald tọn, to agbàdo de mẹ to agewaji-whèzẹtẹn Bohême tọn, fie yé gbá ohọ̀ pẹvipẹvi lẹ do, bo nọ pọgle, bosọ nọ hia Biblu yetọn lẹ, podọ yé do yinkọ na yedelẹ dọ Pọninọ Mẹmẹsunnu lẹ tọn, kavi Unitas Fratrum to Latin-gbè mẹ.

Ninọmẹ voovo lẹ mẹ wẹ waṣinu ehelẹ wá sọn. Yé yin glesi lẹ, omẹ gbóogbó lẹ, wehọmẹvi alavọ tọn lẹ, wamọnọ po akuẹnọ po, sunnu po yọnnu po, asuṣiọsi po tọṣiọvi po, bọ yemẹpo tindo ojlo dopolọ. “Mí nọ hodẹ̀ dohlan Jiwheyẹwhe,” wẹ yé wlan dọ, “bo nọ vẹvẹna Ẹn nado do ojlo homẹdagbe tọn Etọn hia mí to onú lẹpo mẹ. Mí jlo nado zinzọnlin gbọn ali Etọn lẹ ji.” Na nugbo tọn, Pọninọ Mẹmẹsunnu lẹ tọn ehe, kavi Mẹmẹsunnu Tchéquie tọn lẹ, dile pipli yisenọ lẹ tọn ehe wá yin yiylọdọ, dín ‘aliho bibó he nọ planmẹ yì ogbẹ̀ mẹ lọ.’ (Matiu 7:13, 14) Nugbo Biblu tọn tẹlẹ wẹ dodinnanu yetọn detọ́n jẹ gbangba? Nawẹ nuyise yetọn lẹ gbọnvona dehe yin alọkẹyi to ojlẹ enẹ mẹ lẹ gbọn podọ etẹwẹ mí sọgan plọn sọn yé de?

Yé Gbẹ́ Danuwiwa bo Masọ Nọ Jogbe

Kinklan susu he to sinsẹ̀n mẹ biọ yinuwado didoai Pọninọ Mẹmẹsunnu lẹ tọn ji to ṣẹnṣẹn owhe kanweko 15tọ tọn. Dopo wẹ yin Vaudois lẹ, pipli de he nọ̀ aimẹ to owhe kanweko 12tọ whenu. To bẹjẹeji,

Vaudois lẹ tọ́nsọn sinsẹ̀n Katoliki Lomu tọn mẹ, heyin sinsẹ̀n Tohọluduta tọn to Ṣẹnṣẹn Europe tọn. Ṣigba to godo mẹ, yé gọwá nuplọnmẹ Katoliki tọn lẹ ji jẹ obá de mẹ. Pipli nukundeji devo wẹ Hussite lẹ, heyin hodotọ Jan Hus tọn lẹ. Yewlẹ wẹ nọtena sinsẹ̀n suhugan Tchéquie-nu lẹ tọn, ṣigba e họnwun dọ ogbè yetọn ma topọ. Pipli dopo hoavùn ma nado dado whẹho ogbẹ́ gbẹtọvi lẹ tọn mẹ, to whenue awetọ yí sinsẹ̀n zan do nọgodona nukọnyiyi whẹho tonudidọ tọn lẹ. Pipli mẹhe yise to owhe fọtọ́n mẹ lẹ tọn gọna weyọnẹntọ Biblu tọn lẹdo lọ tọn lẹ po tògodo tọn lẹ po sọ yinuwado Mẹmẹsunnu lẹ ji.

Peter Chelčický (1390-1460), heyin weyọnẹntọ Biblu tọn Tchéquie-nu de podọ vọjlado-basitọ de, jẹakọ hẹ nuplọnmẹ Vaudois lẹ tọn po Hussite lẹ tọn po. E jẹagọdo Hussite lẹ na nuyiwa danuwiwa tọn yetọn lẹ wutu, bo lẹkọ sọn Vaudois lẹ godo na afọdide gbejijo tọn yetọn wutu. E gblewhẹdo awhànfunfun taidi nuhe ma sọgbe na Klistiani de. Numọtolanmẹ etọn wẹ yindọ “osẹ́n Klisti tọn” dona nọ deanana Klistiani de, mahopọnna kọdetọn depope he e sọgan hẹnwa. (Galatianu lẹ 6:2; Matiu 22:37-39) To 1440, Chelčický wlan nuplọnmẹ etọn lẹ do owe lọ Net of the Faith mẹ.

Gregory Prague tọn, he nọgbẹ̀ to ojlẹ dopolọ mẹ po weyọnẹntọ Chelčický po, yin nuyiwadeji gbọn nuplọnmẹ Chelčický tọn lẹ dali sọmọ bọ e tọ́nsọn sinsẹ̀n Hussite lẹ tọn mẹ. To 1458, Gregory diọlinlẹn na pipli flinflin mẹhe yin Hussite dai lẹ tọn nado jo owhé yetọn lẹ do to awà voovo Tchéquie tọn mẹ. Yé tin to mẹhe hodo e yì gbetatò Kunwald tọn mẹ lẹ mẹ, fie yé ze pipli sinsẹ̀n tọn yọyọ de doai te. To godo mẹ, pipli Vaudois Tchéquie po Allemagne po tọn lẹ wá gọna yé to finẹ.

Ohọ̀n de Hlan Hohowhenu

Sọn 1464 jẹ 1467 pipli yọyọ he to whinwhẹ́n deji ehe basi opli anademẹtọ ṣọṣi tọn lẹ tọn susu to agbegbe Kunwald tọn mẹ bo kẹalọyi gbemima susu he basi zẹẹmẹ afọdide sinsẹ̀n yọyọ yetọn tọn. Gbemima lọ lẹpo yin kinkàndai po sọwhiwhe po do owe debọdo-dego lẹ mẹ, heyin yinyọnẹn todin taidi Acta Unitatis Fratrum (Owalọ Pọninọ Mẹmẹsunnu lẹ Tọn), bo gbẹ́ tin kakajẹ din. Acta lọ nọ yinuwa taidi ohọ̀n de hlan hohowhenu, he nọ na nukunnumọjẹnumẹ họnwun do nuhe Mẹmẹsunnu lẹ yise ji. Owe lọ lẹ bẹ wekanhlanmẹ lẹ, kandai hodidọ tọn lẹ, podọ etlẹ yin zẹẹmẹ nudindọn yetọn lẹ tọn hẹn.

Gando nuyise Mẹmẹsunnu lẹ tọn go, Acta lọ dọmọ: “Mí magbe nado ze tito anadenanu tọn mítọn sinai gbọn Wehihia kẹdẹ dali podọ gbọn apajlẹ Oklunọ mítọn po apọsteli wiwe lẹ tọn po dali to abọẹninọ, whiwhẹ po linsinsinyẹn po mẹ, nado yiwanna kẹntọ mítọn lẹ, bo nọ wà dagbe na yé bosọ biọ dagbe do yé ji, podọ gbọn dẹ̀hiho na yé dali.” Kandai lọ lẹ sọ dohia dọ to dowhenu Mẹmẹsunnu lẹ nọ tindo mahẹ to yẹwhehodidọ mẹ. Yé nọ zingbejizọnlin omẹ awe-awe, bọ yọnnu lẹ sọ do yede hia taidi mẹdehlan kọdetọn dagbenọ lẹ to lẹdo lọ mẹ. Mẹmẹsunnu lẹ gbẹ́ azọ́ntẹn tonudidọ tọn lẹ, bo manọ whlé, podọ yé manọ tindo mahẹ to nuwiwa awhànfunfun tọn lẹ mẹ kavi hẹn awhànfunnu lẹ gba.

Sọn Pọninọ mẹ Biọ Kinklan Mẹ

Etomọṣo, to owhe susu godo, Pọninọ Mẹmẹsunnu lẹ tọn gboawupo nado yinuwa sọgbe hẹ yinkọ etọn. Nudindọn lẹ gando lehe nuyise yetọn lẹ na yin yiyizan gbọn to paa mẹ go dekọtọn do kinklan mẹ. To 1494 Mẹmẹsunnu lẹ klan do pipli awe mẹ—yèdọ adà Daho lọ po Pẹvi lọ po. To whenue Adà Daho lọ de huhlọn pò na nuyise etọn dowhenu tọn lẹ, Adà Pẹvi lọ lá dọ Mẹmẹsunnu lẹ dona gbọṣi teninọ yetọn mẹ sọta tonudidọ po aihọn po.—Pọ́n apotin lọ “Etẹwẹ Dogbọn Adà Daho lọ Dali?”

Di apajlẹ, hagbẹ Adà Pẹvi lọ tọn dopo wlan dọmọ: “Mẹhe to zọnlinzin gbọn aliho awe ji lẹ tindo nujikudo vude poun nado nọ̀hẹ Jiwheyẹwhe, dile e yindọ vlavo podọ to onú pẹvi pete lẹ mẹ wẹ yé nọ jlo nado ze yede jo kavi litaina Ẹn te, ṣigba to onú daho lẹ mẹ, yé nọ hodo aliho yetọn titi. . . . Mẹhe tindo ayiha tenọglinọ po ayihadawhẹnamẹnu dagbe po lẹ—he nọ hodo Klisti Oklunọ lọ to azán lẹpo gbè to aliho bibó lọ ji po satin yetọn po—wẹ míwlẹ to jejeji nado yin hihia dogọ.”

Hagbẹ Adà Pẹvi lọ tọn lẹ pọ́n gbigbọ wiwe hlan taidi huhlọn-yido-wazọ́n Jiwheyẹwhe tọn, “alọviyẹyẹ” etọn. Nukunnumọjẹnumẹ yetọn do ofligọ Jesu tọn ji wẹ yindọ sunnu pipé lọ Jesu yí ogbẹ̀ gbẹtọvi tọn etọn do suahọ nuhe ylandonọ lọ Adam hẹnbu tọn. Yé manọ sẹ̀n Malia, onọ̀ Jesu tọn gba. Yé hẹn sinsẹ̀n-nuplọnmẹ yẹwhenọduta yisenọ lẹpo tọn matin opà tlẹnmẹninọ tọn gọwá. Yé na tuli hagbẹ agun tọn lẹpo nado nọ dọyẹwheho to gbangba bo nọ de ylandonọ he ma lẹnvọjọ lẹ sẹ̀. Yé klan yede dovo mlẹnmlẹn sọn nuwiwa awhànfunfun po tonudidọ tọn lẹ po mẹ. (Pọ́n apotin lọ “Nuhe Mẹmẹsunnu Adà Pẹvi lọ Tọn lẹ Yise.”) Na Adà Pẹvi lọ tẹdo gbemima he tin to Acta lọ mẹ lẹ go pẹkipẹki wutu, e mọ ede taidi whédutọ nugbo Pọninọ Mẹmẹsunnu lẹ tọn dowhenu tọn.

Yé Dọho po Adọgbigbo po bo Yin Homẹkẹndo

Madoadudẹ́ji, Adà Pẹvi lọ gblewhẹdo sinsẹ̀n devo lẹ, ehe bẹ Adà Daho lọ hẹn. “Mì plọnmẹ nado baptizi ovivu he ma tindo yise yetọn titi lẹ,” wẹ yé wlan gando sinsẹ̀n mọnkọtọn lẹ go, “podọ to ehe mẹ mì hodo nuzedai biṣọpu de tọn he nọ yin Dionysius, mẹhe zinnudo baptẹm ovivu lẹ tọn ji to anademẹ gugutọ delẹ tọn glọ . . . Nudopolọ wẹ dibla yin mẹplọntọ lẹpo podọ sinsẹ̀n-nuplọnmẹtọ klogán lẹpo yise, yèdọ Luther, Melanchthon, Bucerus, Korvín, Jiles̆, Bullinger, . . . Adà Daho lọ, yemẹpo to pọmẹ.”

To whelọnu lo, e mayin nupaṣamẹ dọ Adà Pẹvi lọ yin homẹkẹndo. To 1524, dopo to nukọntọ etọn lẹ mẹ, Jan Kalenec, yin hihò bo yin fifiọ. Enẹgodo hagbẹ Adà Pẹvi lọ tọn atọ̀n yin mimẹ̀ to atin ji. E taidi dọ Adà Pẹvi lọ jẹ bubusẹ sọn aimẹ ji to nudi 1550, to okú nukọntọ yetọn godo tọn godo.

Ṣogan, yisenọ Adà Pẹvi lọ tọn lẹ yinuwado ninọmẹ sinsẹ̀n tọn ji to Europe hohowhenu tọn mẹ. Nugbo wẹ dọ, na ‘oyọnẹn nugbo lọ’ ma ko sudeji to azán Adà Pẹvi lọ tọn lẹ gbè wutu, yé ma penugo nado yàn zinvlu gbigbọmẹ tọn he ko dẹn-to-aimẹ lọ sẹ̀. (Daniẹli 12:4) Etomọṣo, ojlo zogbe yetọn nado dín aliho bibó lọ bosọ hodo e mahopọnna nukundiọsọmẹ yin nude he jẹ na ayidonugo Klistiani lẹ tọn to egbehe.

[Nudọnamẹ tangan lẹ to weda 13]

E ko yin didọ dọ to owe Bohême (Tchéquie) tọn 60 heyin zinzinjẹgbonu sọn 1500 jẹ 1510 lẹ mẹ, kandeao wá sọn hagbẹ Pọninọ Mẹmẹsunnu lẹ tọn dè

[Apotin to weda 11]

Etẹwẹ Dogbọn Adà Daho lọ Dali?

Etẹwẹ jọ do Adà Daho lọ go? To whenuena Adà Pẹvi lọ ko busẹ pó godo, Adà Daho lọ zindonukọn taidi afọdide sinsẹ̀n tọn de, he gbẹ́ yin yinyọnẹn taidi Pọninọ Mẹmẹsunnu lẹ tọn. To godo mẹ, pipli ehe diọadana nuyise etọn dowhenu tọn lẹ. To vivọnu owhe kanweko 16tọ tọn, Pọninọ Mẹmẹsunnu lẹ tọn wleawuna alẹnu de hẹ Utraquist Tchèquie tọn lẹ,a he yin Luthérien lẹ na taun tọn. Etomọṣo, Mẹmẹsunnu lẹ gbẹ́ yin zohunhunnọ to lẹdogbedevomẹ po zinjẹgbonu Biblu po owe sinsẹ̀n tọn devo lẹ tọn po mẹ. Awuvivinu wẹ e yin dọ weda bẹjẹeji tọn owe yetọn tintan lẹ tọn do Tetlaglamu lọ hia, dile wekun Heblu tọn ẹnẹ he nọ kàn oyin mẹdetiti Jiwheyẹwhe tọn yin yinyọnẹn do.

To 1620, ahọluduta Tchèquie tọn yin hinhẹn gánnugánnu lẹkọwá aṣẹpipa Katoliki Lomu tọn glọ. Taidi kọdetọn de, Mẹmẹsunnu Adà Daho lọ tọn susu jo otò lọ do bo zindonukọn to nuwiwa yetọn lẹ mẹ to tògodo. To finẹ, pipli lọ wá yin yinyọnẹn to godo mẹ taidi Ṣọṣi Moravie tọn (Moravie heyin adà aigba Tchèquie tọn de), he gbẹ́ tin kakajẹ din.

[Nudọnamẹ Odò Tọn]

[Apotin to weda 12]

Nuhe Mẹmẹsunnu Adà Pẹvi lọ Tọn lẹ Yise

Hoyidọ he bọdego ehelẹ sọn Acta Unitatis Fratrum owhe kanweko 15tọ po 16tọ po tọn mẹ do delẹ to nuyise Adà Pẹvi lọ tọn lẹ mẹ hia. Hodidọ lọ lẹ, heyin kinkàn gbọn nukọntọ Adà Pẹvi lọ tọn lẹ dali, yin didọ titengbe hlan Adà Daho lọ.

Atọ̀n-to-Dopomẹ: “Eyin mì yìnnukunpọn Biblu lọ blebu mẹ, mì ma na mọdọ Jiwheyẹwhe yin mimá do wunmẹ Atọ̀n-to-Dopomẹ de tọn mẹ gba, yèdọ omẹ atọ̀n gbọn yinkọ yetọn lẹ dali, dile gbẹtọ lẹ ko wleawuna ẹn to linlẹn yetọn lẹ mẹ do.”

Gbigbọ wiwe: “Alọviyẹyẹ Jiwheyẹwhe tọn wẹ gbigbọ wiwe, podọ nunina Jiwheyẹwhe tọn de, kavi homẹmiọnnamẹtọ de, kavi Huhlọn Jiwheyẹwhe tọn, ehe Otọ́ lọ nọ na yisenọ lẹ to dodonu jẹhẹnu Klisti tọn lẹ ji. Mí ma mọ to Owe Wiwe mẹ dọ gbigbọ wiwe dona yin yiylọdọ Jiwheyẹwhe de kavi Gbẹtọ de gba; mọjanwẹ nuplọnmẹ apọsteli lẹ tọn ma do enẹ hia do niyẹn.”

Yẹwhenọduta: “Yé gbọn oklọ dali do na mì tẹnmẹ-yinkọ lọ “yẹwhenọ”; eyin mì ze ahọ̀nhomẹ whiwhlẹ po amì azọ̀nhẹngbọ tọn mìtọn po do apadopo, mì ma yí nudepope do hugan godotọ omẹ paa lẹ tọn. Mẹwiwe Pita biọ to Klistiani lẹpo si nado yin yẹwhenọ, to whenuena e dọmọ: mìwlẹ wẹ yẹwhenọduta wiwe lọ he to avọ́sinsan gbigbọmẹ tọn lẹ na. (1 Pita 2)”

Baptẹm: “Klisti Oklunọ lọ dọna apọsteli etọn lẹ dọmọ: Mì yì aihọn lọ blebu mẹ, bo lá wẹndagbe lọ na nudida lẹpo, hlan mẹhe na yise lẹ. (Malku, weta 16) Podọ kiki to hogbe ehelẹ godo: yé nasọ yin bibaptizi, bo na yin whinwhlẹngán. Bọ mìwlẹ plọnmẹ nado baptizi ovivu lẹ he ma tindo yise yetọn titi.”

Kadaninọ: “Nuhe mẹmẹsunnu mìtọn fliflimẹ tọn lẹ pọnhlan taidi nuhe ylan bo ma wé, nado kọnawudopọ hẹ awhànfuntọ lẹ po mẹhuhu po kavi nado zinzọnlin gbọn aliho lẹ ji po awhànfunnu lẹ po, ehe lẹpo wẹ mì nọ mọ taidi onú dagbe . . . Gbọnmọ dali mí lẹndọ nukun mìtọn amiyọnwhé tọn kẹdẹ wẹ mìwlẹ, po mẹplọntọ devo lẹ po, nọ yí do pọ́n hogbe dọdai tọn lẹ he dohia dọmọ: Enẹwutu e wẹ́n huhlọn ogá, awọ̀yinu lẹ, ohí po avùn po tọn. (Psalm 75) Podọ whladopo dogọ: Yé ma na gbleawunamẹ, kavi gbà sudo to osó wiwe ṣie mẹ, na aigba Oklunọ tọn na gọ́ na oyọnẹn Jiwheyẹwhe tọn, po mọmọ po. (Isaia, weta 11).”

Yẹwhehodidọ: “Mí yọnẹn ganji dọ, to dowhenu, yọnnu lẹ ko hẹn mẹsusu wá lẹnvọjọ kọ̀n hugan yẹwhenọ lẹpo gọna biṣọpu de. Podọ dinvie yẹwhenọ lẹ gbọṣi nọtẹn yetọn lẹ po fininọ he ṣọṣi na yé lẹ po mẹ. Nuṣiwa nankọ die! Mì yì aihọn lọ blebu mẹ. Mì dọyẹwheho . . . na nudida lẹpo.”

[Maps to weda 10]

(Nado mọ yẹdide ganji, pọ́n zinjẹgbonu)

ALLEMAGNE

POLOGNE

RÉPUBLIQUE TCHÈQUE

BOHÊME

Tọ̀sisa Elbe

PRAGUE

Tọ̀sisa Vitava

Klatovy

Chelčice

Kunwald

Vilémov

MORAVIE

Tọ̀sisa Danube

[Yẹdide to weda 10, 11]

To amiyọnwhé: Peter Chelčický; to odò: weda sọn “Net of the Faith” mẹ

Gregory Prague Tọn

[Yẹdide/Asisa Yẹdide tọn to weda 13]

Yẹdide lẹpo: S laskavým svolením knihovny Národního muzea v Praze, C̆esko