Be Sinsẹ̀ngán lẹ Dona Donù Tonudidọ mẹ Wẹ Ya?

“MAHẸ tintindo to tonudidọ mẹ sọgan gọalọna wamọnọ lẹ, wẹ yẹwhenọgan Canada tọn de dọ na sinsẹ̀nnọ dlapọn-basitọ lẹ . . . Eyin tonudidọ ma tlẹ sọgbe hẹ ojlo Jiwheyẹwhe tọn, ‘mí dona donù e mẹ nado sọgan hẹn whẹdida dodo wá na wamọnọ lẹ.’ ”—Catholic News.

LINLIN sinsẹ̀ngán he nọ nọgodona mahẹ tintindo to tonudidọ mẹ lẹ tọn ma yin nubajonọmẹ de gba; mọdopolọ e ko lẹzun nuhe gbayipe na sinsẹ̀ngán lẹ nado nọ kẹalọyi otẹn tonudidọ tọn. Mẹdelẹ ko tẹnpọn nado hẹn diọdo wá tonudidọ mẹ. Mẹdevo lẹ yin wanyina bo nọ yin finflin na godoninọna whẹho mọnkọtọn lẹ taidi zẹ́nsisọ akọ̀ tọn po didesẹ ajọ́ afanumẹ hihọ̀ tọn po.

Etomọṣo, susu sinsẹ̀nnọ lẹ tọn ko yin tuklado to whenuena sinsẹ̀ngán yetọn lẹ donù whẹho tonudidọ tọn lẹ mẹ. “Sinsẹ̀nnọ [Plọtẹstant] lẹ wẹ nọ jẹagọdo mahẹ tintindo gbangba tọn sinsẹ̀ngán yetọn lẹ tọn to ojlẹ delẹ mẹ,” wẹ hosọ Christian Century tọn de do sinsẹ̀n-nuplọnmẹ tonudidọ tọn ji dọ. Sinsẹ̀nnọ susu wẹ mọdọ sinsẹ̀n yin onú wiwe-ṣeke de he ma dona donù tonudidọ mẹ.

Ehe fọ́n kanbiọ ojlofọndotenamẹ tọn delẹ dote he dona duahunmẹna mẹhe jlo na mọ aihọn dagbe de lẹpo. Be sinsẹ̀ngán sinsẹ̀n Klistiani tọn lẹ sọgan hẹn diọdo dagbe wá tonudidọ mẹ ya?a Be mahẹ tintindo to tonudidọ mẹ wẹ yin aliho he Jiwheyẹwhe na yizan nado hẹn gandudu dagbe po aihọn dagbe de po wá ya? Be lẹndai sinsẹ̀n Klistiani dowhenu tọn wẹ nado hẹn diọdo yọyọ de wá tonudidọ mẹ ya?

Lehe Tonudidọ to Oyín Klisti Tọn mẹ Bẹjẹeji Gbọn

To owe lọ The Early Church [Ṣọṣi Dowhenu Tọn] mẹ, whenuho-kantọ Henry Chadwick dọ dọ agun Klistiani dowhenu tọn yin yinyọnẹn na “kadaninọ etọn na otẹn gandudu aihọn ehe tọn.” E yin “pipli de he ma nọ donù tonudidọ mẹ, he yiwanna jijọho.” Owe lọ A History of Christianity [Whenuho Sinsẹ̀n Klistiani Tọn] dọmọ: “Nuyise lọ gbayipe to Klistiani lẹ ṣẹnṣẹn dọ depope to yé mẹ ma dona kẹalọyi otẹn tonudidọ tọn . . . Kakajẹ bẹjẹeji owhe kanweko atọ̀ntọ tọn Hippolyte dọ dọ aṣa Klistiani dowhenu lẹ tọn biọ dọ mẹhe yin whẹdatọ otò de tọn ni gbẹ́ azọ́n enẹ dai whẹpo do yin alọkẹyi do Sinsẹ̀n mẹ.” Ṣigba, sunnu he tindo ojlo zogbe na aṣẹpipa lẹ jẹ lilẹzun nukọntọ ji vudevude to agun susu mẹ, bo jẹ tẹnmẹ-yinkọ daho lẹ na yedelẹ ji. (Owalọ lẹ 20:29, 30) Mẹdelẹ jlo na yin sinsẹ̀ngán lẹ bosọ yin tonudọtọ lẹ ga. Diọdo ajijimẹ tọn de to gandudu Lomu tọn mẹ hùn dotẹnmẹ ehe dote na sinsẹ̀nnọ mọnkọtọn lẹ.

To owhe 312 W.M. tọn mẹ, Ahọluigbagán kosi Lomu tọn, Constantin do ede hia di họntọn Klistiani lẹ tọn. Taidi nupaṣamẹ de, biṣọpu ṣọṣi lọ tọn lẹ kẹalọyi ahọluigbagán kosi lọ na dagbe he yé mọyi sọn e si lẹ wutu. Henry Chadwick wlan dọmọ: “Sinsẹ̀n wá jẹ mahẹ gigọ́ tindo ji to nudide tonudidọ tọn sinsinyẹn lẹ mẹ.” Nawẹ mahẹ tintindo to tonudidọ mẹ yinuwado sinsẹ̀nnọ lẹ ji gbọn?

Lehe Tonudidọ Yinuwado Sinsẹ̀ngán lẹ Ji Do

Linlẹn lọ dọ Jiwheyẹwhe na yí sinsẹ̀nnọ lẹ zan taidi tonudọtọ lẹ yin godonọna titengbe gbọn Augustin, heyin sinsẹ̀n-nuplọnmẹtọ nukundeji Katoliki tọn de to owhe kanweko atọ́ntọ mẹ dali. Pọndohlan etọn wẹ yindọ sinsẹ̀n lọ na dugán do akọta lẹ ji bo na hẹn jijọho wá na gbẹtọvi lẹ. Ṣigba whenuho-kantọ H. G. Wells wlan dọmọ: “Whenuho Europe tọn bẹsọn owhe kanweko atọ́ntọ mẹ kakajẹ owhe kanweko fọtọ̀ntọ mẹ do lehe linlẹn lọ nado hẹn gandudu Jiwheyẹwhe tọn do aihọn ji wá ko gboawupo mlẹnmlẹn do hia.” Mẹylọhodotọklisti ma tlẹ hẹn jijọho wá Europe tata, nẹmunẹmu wẹ nado hẹn ẹn wá lẹdo aihọn pé. Nuhe ko yin pinpọnhlan taidi sinsẹ̀n Klistiani tọn hẹn nujọnu-yinyin etọn bu to nukun mẹsusu tọn mẹ. Etẹwutu wẹ?

Susu mẹhe sọalọakọ́n nado yin nukọntọ sinsẹ̀n Klistiani tọn lẹ yin dindọn biọ tonudidọ mẹ po linlẹn dagbe lẹ po, ṣigba to godo mẹ yé jẹ mahẹ tindo ji to onú ylankan lẹ mẹ. Martin Luther, heyin yẹwhehodọtọ po lẹdogbedevomẹtọ Biblu tọn de po diyin na vivẹnudido etọn lẹ nado hẹn diọdo wá Sinsẹ̀n Katoliki tọn mẹ. Ṣigba, teninọ adọgbigbo tọn etọn sọta sinsẹ̀n-nuplọnmẹ sinsẹ̀n lọ tọn lẹ zọ́n bọ mẹhe yin atẹṣitọ tonudidọ tọn lẹ yiwanna ẹn. Luther hẹn sisi he mẹsusu tindo na ẹn bu to whenuena ewọ lọsu jẹ hodọ ji gando whẹho tonudidọ tọn lẹ go. To tintan whenu, e nọ nọgodona gletanu he to atẹṣi sọta ogán kọgbidinamẹtọ yetọn lẹ. To whenuena atẹṣiṣi lọ wá lẹzun nuwiwa hlọnhuhu tọn, e na tuli ogán lọ lẹ nado gbidi atẹṣitọ lẹ sẹ, bọ yé sọ wàmọ bo hù gbẹtọ fọtọ́n susu. Abajọ bọ gletanu lọ lẹ do pọ́n ẹn hlan di mẹdehiatọ de. Luther sọ na tuli ogán lọ lẹ to atẹṣiṣi yetọn sọta ahọluigbagán Katoliki tọn mẹ. Na taun tọn, Plọtẹstant lẹ, dile hodotọ Luther tọn lẹ wá yin yiylọdọ, wleawuna ogbẹ́ tonudidọ tọn de sọn bẹjẹeji yetọn. Nawẹ huhlọn tonudidọ tọn yinuwado Luther ji gbọn? E hẹn ẹn gblezọn. Di apajlẹ, dile etlẹ yindọ ewọ jẹagọdo linlẹndiọnamẹ gánnu-gánnu sinsẹ̀n tọn to bẹjẹeji, to nukọnmẹ, e na tuli họntọn etọn tonudọtọ lẹ nado hù mẹhe jẹagọdo baptẹm ovivu lẹ tọn gbọn mimẹ̀ yé dali.

John Calvin yin sinsẹ̀ngán he diyin de to Genève, ṣigba e sọ wá tindo nuyiwadomẹji tonudidọ tọn sinsinyẹn de ga. To whenuena Michel Servet dohia dọ Atọ̀n-to-dopomẹ ma tindo dodonu de to Owe-wiwe mẹ, Calvin yí huhlọn tonudidọ tọn he e tindo zan nado nọgodona hùhù Servet he yin mimẹ̀ to atin go tọn. Kinklan mẹhẹnjọsi tọn nankọ die sọn nuplọnmẹ Jesu tọn lẹ kọ̀n!

Sunnu ehelẹ sọgan ko wọn nuhe Biblu dọ to 1 Johanu 5:19 mẹ dọmọ: “Aihọn lẹpo [wẹ] mlọnai to omẹ ylankan lọ mẹ.” Be yé tindo ojlo nugbo tọn nado hẹn diọdo dagbe wá tonudidọ azán yetọn gbè tọn mẹ wẹ, kavi be ojlo tintindo na huhlọn podọ nado tindo omẹ nukundeji lẹ di họntọn wẹ dọ̀n yé ya? Depope he e sọgan yin, yé dona ko flin hogbe gbọdo he devi Jesu tọn Jakobu wlan lẹ dọmọ: “Be mìwlẹ ma yọnẹn dọ họntọnji hẹ aihọn, okẹ̀n wẹ e yin to Jiwheyẹwhe dè? Na mẹdepope he na yin họntọn aihọn tọn, kẹntọ Jiwheyẹwhe tọn wẹ.” (Jakobu 4:4) Jakobu flindọ Jesu ko dọ gando hodotọ etọn lẹ go dọmọ: “Yé ma yin aihọn tọn . . . , yèdọ dile yẹn ma yin aihọn tọn.”—Johanu 17:14.

Etomọṣo, dile yé tlẹ yọnẹn dọ Klistiani lẹ ma dona yin apadewhe aihọn ylankan lọ tọn, mẹsusu jẹagọdo kadaninọ na tonudidọ, ma nado “yin aihọn tọn.” Yé nọ dọ dọ kadaninọ mọnkọtọn nọ glọnalina Klistiani lẹ ma nado do owanyi hia mẹdevo lẹ. Yé yise dọ sinsẹ̀ngán lẹ dona nọ dọho jẹgbonu bo nọ tindo mahẹ to avùnhiho sọta nugbomadọ po whẹdida mawadodo po mẹ. Ṣigba be kadaninọ he Jesu plọnmẹ jẹagọdo mẹdevo lẹ tọn hihopọn nujọnu tọn wẹ ya? Be Klistiani de sọgan nọ̀ kada na whẹho tonudidọ tọn he nọ hẹn kinklan wá ṣogan bo na nọ gọalọna mẹdevo lẹ ya? Hosọ he bọdego na gbadopọnna kanbiọ ehelẹ.

[Nudọnamẹ Odò Tọn]

[Yẹdide to weda 4]

Nado mọ huhlọn tonudidọ tọn yí, sinsẹ̀ngán lẹ jihọntọn hẹ ogán lẹ taidi Ahọluigbagán Constantin

[Asisa Yẹdide tọn]

Musée du Louvre, Paris

[Yẹdide to lẹ weda 5]

Naegbọn sinsẹ̀ngán nukundeji lẹ do yiwanna tonudidọ?

Augustin

Luther

Calvin

[Asisa Yẹdide tọn]

Augustin: Fọto ICCD tọn; Calvin: Yẹdide gbọn Holbein dali, to owe lọ The History of Protestantism (Vol. II) mẹ