Nukọntọ Dagbe lẹ Dindin

“Mí ma tindo hó de hẹ we ba. Yì, Jiwheyẹwhe wẹ n’do vẹ̀ we, yì!”—Oliver Cromwell; hoyidọ Leopold Amery, heyin dopo to hagbẹ Sẹ́nbasitọ Grande-Bretagne tọn lẹ mẹ tọn.

Wẹkẹ Whàn II ko to núgbà sinsinyẹn na osun ṣinatọ̀n, podọ Grande-Bretagne po godonọnamẹtọ etọn lẹ po na dibla ṣíawhàn. Leopold Amery po mẹdevo lẹ po to gandudu lọ mẹ mọdọ dandannu wẹ e yin nado diọ nukọntọ lẹ. Enẹwutu wẹ Mẹdaho Amery do yí hogbe he tin to aga lọ lẹ zan na Agbagogán Daho Neville Chamberlain to 7 mai 1940, to Pipli Sẹ́nbasitọ lẹ tọn nukọn. Azán atọ̀n to enẹgodo, Mẹdaho Chamberlain jo gánzinpo do na Winston Churchill.

GBẸTỌVI lẹ tindo nuhudo nukọntọ tọn, ṣigba e ma yin nukọntọ depope poun gba. Etlẹ yin to whẹndo de mẹ, otọ́ dona tindo nugopipe lọ nado didá azọngban nukọntọ tọn na asi po ovi etọn lẹ po nido sọgan tindo ayajẹ. Enẹwutu, pọ́n nuhe na yin bibiọ sọn nukọntọ otò de tọn kavi aihọn tọn si! Abajọ e do nọ vẹawu taun nado mọ nukọntọ dagbe lẹ.

Taidi kọdetọn de, to owhe fọtọ́n susu lẹ gblamẹ, gánzinpo ji hihẹ, gufinfọn, huhlọn do hò gandudu yí, mẹdide, vòbibla, mẹhuhu, po diọdo gandudu tọn madosọha lẹ po wẹ ko wá aimẹ. Ahọlu, agbagogán daho, aṣẹpatọ, togán, wekantọ daho plidopọ akọta tọn, po aṣẹglanglan-panamẹtọ susu po wẹ ko dugán bo ko sọ tlọ́n gánzinpo ji. Nujijọ madonukun lẹ ko de aṣẹpatọ huhlọnnọ susu sẹ̀ sọn gánzinpo ji. (Pọ́n apotin lọ “Yé Yin Didesẹ sọn Gánzinpo ji to Ajijimẹ,” to weda 5.) Etomọṣo, nukọntọ he pegan bo na gbọṣi gánzinpo ji lẹ ma ko yin mimọ gba.

Be “Mí Dona Yí Domọ” Poun Wẹ Ya?

Enẹwutu, e ma yin nupaṣamẹ dọ mẹsusu ko hẹn todido bu na nuhe dù nukọntọ dagbe de mimọ. To otò delẹ mẹ, ojlo po todido matindo gbẹtọ lẹ tọn po nọ sọawuhia titengbe to ojlẹ vòbibla tọn mẹ. Geoff Hill, heyin linlinwekantọ de to Aflika, dọmọ: “Ojlo matindo po kọgbigbẹ́ [vòbibla go] po nọ sinyẹn deji to whenuena gbẹtọ lẹ mọdọ yé ma sọgan diọ ninọmẹ blawu gbẹzan yetọn lẹ tọn. . . . Eyin gbẹtọ lẹ ma blavo to Aflika, ehe ma nọ zẹẹmẹdo dọ homẹ yetọn hùn dandan gba. To suhugan whẹho lẹ tọn mẹ, awhágbe alọgọ bibiọ tọn wẹ ehe nọ yin sọn mẹhe tindo numọtolanmẹ lọ dọ mẹdepope ma to yetọn hòpọn lẹ dè.” Mọdopolọ, linlinwekantọ États-Unis tọn de wlan gando vòbibla he ja de go dọmọ: “Ojlo ṣie wẹ yindọ mẹhe pegan mlẹnmlẹn de ni dugán.” E yidogọ dọ: “Omẹ mọnkọtọn de ma tin. E ma ko tin pọ́n gbede. Mí dona yí domọ wẹ.”

Be nugbo wẹ dọ gbẹtọvi lẹ ma sọgan wà nude hugan nukọntọ mapenọ lẹ ‘yíyí domọ’ poun ya? Be nugbo lọ dọ nukọntọ gbẹtọvi lẹ ma penugo nado hẹn pekọwa na nuhudo mẹjidugando yetọn lẹ tọn dohia dọ mí ma sọgan tindo nukọntọ dagbe de gbede wẹ ya? Lala. Nukọntọ he pegan hugan de tin. Hosọ he bọdego na dọhodo mẹhe yin nukọntọ he jẹ na gbẹtọvi lẹ ji bo na dohia lehe nukọntọ-yinyin etọn sọgan hẹn ale wá na gbẹtọ livi susu sọn otò voovo lẹ mẹ do—enẹ bẹ hiẹ lọsu hẹn ga.

[Yẹdide lẹ to weda 3]

Amiyọn mẹ to aga: Neville Chamberlain

Adusi mẹ to aga: Leopold Amery

Odò: Winston Churchill

[Asisa Yẹdide tọn]

Chamberlain: Photo by Jimmy Sime/Central Press/Getty Images; Amery: Photo by Kurt Hutton/Picture Post/Getty Images; Churchill: The Trustees of the Imperial War Museum (MH 26392)