Lẹnunnuyọnẹn po Biblu po—Bẹjẹeji Nudindọn de Tọn

DAWE sunwhlẹvu-plọntọ owhe 70-mẹvi lọ tin to kúzanji, bo to kanván nado hiawe. E hẹn owe he ewọ lọsu wlan bọ e na yin zinzinjẹgbonu to madẹnmẹ do alọ mẹ. Vlavo e yọnẹn kavi lala, owe etọn na diọ pọndohlan gbẹtọvi lẹ tọn gando wẹkẹ go. E nasọ fọ́n nudindọn sinsinyẹn dote to Mẹylọhodotọklisti ṣẹnṣẹn, ehe nugandomẹgo etọn lẹ gbẹ́ to yinyin mimọ to egbehe.

Dawe he to kúdonu lọ wẹ Nicolas Copernic, he yin Katoliki Pologne-nu de, podọ 1543 wẹ nujijọ ehelẹ wá aimẹ. Owe Copernic tọn, he hosọ etọn yin On the Revolutions of the Heavenly Spheres, dohia dọ owhè wẹ tin to ṣẹnṣẹn na planẹti he tin to agblò etọn mẹ lẹpo, kakati nido yin aigba. Gbọn owe dopo gee ehe gblamẹ, Copernic yí zẹẹmẹ he bọawu tlala de do diọtẹnna zẹẹmẹ doglẹ he nọ do aigba hia taidi planẹti he tin to ṣẹnṣẹn lọ.

To tintan whenu, nudepope ma dohia dọ ehe na wá lẹzun adọ̀n to nukọn mẹ. Dopo to nuhe zọ́n lẹ mẹ wẹ yindọ, Copernic ko yí zinzin do ze linlẹn etọn lẹ donukọnnamẹ. Humọ, e taidi dọ to ojlẹ enẹ mẹ, Ṣọṣi Katoliki tọn, he ko kẹalọyi pọndohlan lọ dọ aigba wẹ tin to ṣẹnṣẹn, tindo ojlo to linlẹn lẹnunnuyọnẹntọ lẹ tọn mẹ. Papa lọsu tlẹ na tuli Copernic nado de owe etọn tọ́n. To whenuena Copernic de e tọ́n to godo mẹ, zinjẹgbonutọ butọnọ de wlan hodidọ he jẹnukọn to owe lọ mẹ, bo zinnudeji dọ pọndohlan lẹnunnuyọnẹn tọn de poun wẹ e yin nado dọ dọ owhè wẹ tin to ṣẹnṣẹn wẹkẹ lọ tọn, e ma yin nugbo he wá sọn sunwhlẹvu-pinplọn mẹ gba.

Nudindọn lọ Sinyẹn Deji

Mẹhe bọdego to nudindọn lọ mẹ wẹ Galileo Galilei (1564-1642), sunwhlẹvu-plọntọ, lẹndopọ-basitọ, podọ lẹnunnuyọnẹntọ Italie-nu de, he sọ yin Katoliki ga. Gbọn zomọ numọdohlan olá tọn he e yí nuyizan he ṣẹṣẹ tọ́n lẹ do wleawuna yiyizan dali, Galileo mọnú jẹ olọn lẹ mẹ hugan gbede pọ́n tọn. Nuhe e mọ lẹ hẹn ẹn kudeji dọ hójọhó wẹ Copernic dọ. Galileo sọ mọ dihó tiuntiun lẹ to owhè go, he nọ yin yiylọ to egbehe dọ dihó owhè tọn lẹ, bo gbọnmọ dali fọ́n ayihaawe dote gando pọndohlan tangan sinsẹ̀n po tamẹnuplọnmẹ po tọn devo go—enẹ wẹ linlẹn lọ dọ owhè ma sọgan diọwunmẹ kavi gble.

To vogbingbọn mẹ na Copernic, Galileo yí adọgbigbo po zohunhun po do nọgodona linlẹn etọn lẹ. Podọ e wàmọ to lẹdo sinsẹ̀n tọn he gọ́ na wangbẹna de mẹ, na to ojlẹ enẹ mẹ Ṣọṣi Katoliki tọn ko diọnukunsọ nuplọnmẹ Copernic tọn lẹ to gbangba klòlò. Abajọ, to whenuena Galileo dọnnu dọ gbọnvona dọ nuplọnmẹ he do owhè hia taidi ṣẹnṣẹn wẹkẹ lọ tọn sọgbe, e sọ tin to kọndopọmẹ hẹ Owe-wiwe, ṣọṣi lọ yí ehe do mọ ohia atẹṣiṣi tọn.a

Galileo yì Lomu nado yiavunlọna ede ṣigba to ovọ́ mẹ. To 1616 ṣọṣi Katoliki tọn gbẹna ẹn ma nado nọgodona linlẹn Copernic tọn lẹ ba. Galileo bọnùdo na ojlẹ de. Enẹgodo to 1632 e de owe devo tọ́n nado nọgodona Copernic. To owhe he bọdego tlolo mẹ, dodinnanu okà tọn (Inquisition) dawhẹna Galileo nado sẹ̀ngàn na pipotọ gbẹzan etọn tọn. Ṣigba, na owhe etọn wutu, yé yawu diọ whẹdida lọ bo dọ dọ owhé etọn titi gbè wẹ e na yin ginglọndo.

Mẹsusu wẹ nọ pọ́n nudindọn Galileo tọn hẹ ṣọṣi lọ hlan taidi awhàngbigba daho lẹnunnuyọnẹn tọn do sinsẹ̀n ji, podọ to paa mẹ, do Biblu ji. Ṣigba, dile mí na mọ to hosọ he bọdego mẹ do, eyin mẹde wá tadona enẹ kọ̀n poun domọ, be e gbẹkọ nugbo susu go.

[Nudọnamẹ odò tọn]

[Yẹdide to weda 3]

Copernic

[Asisa Yẹdide tọn]

Yin yíyí sọn Giordano Bruno and Galilei mẹ (zinjẹgbonu Allemagne-gbè tọn)

[Yẹdide to weda 3]

Galileo yiavunlọna ede to dodinnanu okà tọn Lomu tọn nukọn

[Asisa Yẹdide tọn]

Sọn owe lọ The Historian’s History of the World, Vol. IX, 1904 mẹ

[Asisa Yẹdide tọn to weda 3]

Yẹdide godo tọn: Apotin he do pọndohlan Copernic tọn gando wẹkẹ go hia