Otàn Gbẹzan Tọn

Yẹn Magbe Nado to Mẹdatọ Ṣie Sẹ̀n Zọnmii

DILE E YIN DIDỌ GBỌN CONSTANCE BENANTI DALI

Onú lọ lẹpo jọ to azán kleun de gblamẹ poun! To azán ṣidopo poun gblamẹ, Camille, viyọnnu mítọn osun 22-mẹvi, bẹ avivọ sinsinyẹn bo kú. Awubla ṣie ma do dogbó. E jlo mi nado kú ga. Naegbọn Jiwheyẹwhe yigbena onú mọnkọtọn nado jọ. N’jẹflumẹ.

MẸJITỌ ṣie lẹ sẹtẹn sọn Castellammare del Golfo, tòpẹvi de to Sicile, Italie. Yé wá Tòdaho New York tọn mẹ, fie yẹn yin jiji te to 8 décembre 1908. Whẹndo mítọn bẹ otọ́ po onọ̀ ṣie po hẹn gọna ovi yetọn ṣinatọ̀n lẹ, sunnu atọ́n, yọnnu atọ̀n.a

To 1927, otọ́ ṣie, Santo Catanzaro jẹ opli yì hẹ pipli pẹvi Biblu Plọntọ lẹ tọn de ji, dile Kunnudetọ Jehovah tọn lẹ nọ yin yiylọdọ to whenẹnu. Mẹmẹsunnu Italie-nu de, Giovanni De Cecca, he to sinsẹ̀nzọnwa to Brooklyn, New York, tatọ́-tẹnnọ (he nọ yin yiylọdọ Bẹtẹli), nọ wá basi opli to fihe mí nọ nọ̀, to New Jersey. Azán de ma jẹ, Papa jẹ yẹwhehodọ ji bo kẹalọyi sinsẹ̀nzọn whenu-gigọ́ tọn, bo zindonukọn to azọ́n enẹ mẹ kakajẹ okú etọn to 1953.

Ojlo Mama tọn to whenuena e pò to ovu wẹ nado lẹzun yẹwhenọ-yọnnu de, ṣigba mẹjitọ etọn lẹ ma kẹalọyi. Mama yinuwado ji e to tintan whenu ma nado kọnawudopọ hẹ Papa to Biblu pinplọn mẹ. Ṣigba, to madẹnmẹ, n’doayi diọdo delẹ go to Papa mẹ. E diọzun gbẹtọ fifá de, bo ma nọ yawu wadán ba, bọ jijọho wá tin to whẹndo lọ mẹ. N’yiwanna enẹ.

To madẹnmẹ, n’dukosọ hẹ Charles, dawe he yin jiji to Brooklyn he yẹn po e po to gbẹ́ ji de. Taidi whẹndo ṣie, whẹndo ewọ lọsu tọn wá sọn Sicile. To madẹnmẹ mí yigbe nado dà mídelẹ, bọ to whenuena Papa lẹkọ sọn plidopọ agbegbe Kunnudetọ Jehovah tọn lẹ tọn he yin bibasi to Columbus, Ohio, to 1931, mí wlealọ. To owhe dopo gblamẹ, viyọnnu mítọn Camille yin jiji. To whenuena e kú, nudepope ma sọgan miọnhomẹna mi. To gbèdopo, Charles, he to avivi ga, dọna mi dọ: “Dile Camille yin viyọnnu towe do janwẹ e yin yẹnlọsu tọn do. Naegbọn mí ma na kúkú gbọ̀ bo johodo, bo nọ miọnhomẹna ode awetọ mítọn?”

Mí Kẹalọyi Nugbo Biblu Tọn

Charles flinnu mi dọ Papa dọho gando todido fọnsọnku tọn go to whenuena e to hodidọ ṣiọdidi tọn na do Camille ji. “Be hiẹ yise dọ fọnsọnku tin nugbonugbo ya?” wẹ n’kanse.

“N’yise!” wẹ e gblọn dọ. “Naegbọn mí ma na dindona nuhe Biblu dọ gandego dogọ?”

To zánmẹ gbènẹgbè, n’ma sọgan damlọn. N’yì Papa dè to ogàn ṣidopo mẹ afọnnu fuu whẹpo e na do yì azọ́nmẹ bo dọna ẹn dọ yẹn po Charles po jlo na plọn Biblu. Homẹ etọn hùn taun bọ e gbò mi fán. Mama, he gbẹ́ pò to adọ́zan ji gblató nuhe dọ mí te. E kàn nuhe jọ biọ mi. “Nude ma jọ,” wẹ n’dọ. “Nulọ poun wẹ yindọ yẹn po Charles po ko basi dide nado plọn Biblu.”

“Mímẹpo wẹ dona plọn Biblu,” wẹ yin gblọndo Mama tọn. Enẹwutu, mímẹpo, gọna nọvisunnu po nọviyọnnu ṣie lẹ po, yèdọ mí omẹ 11 lẹpo to pọmẹ, jẹ Biblu plọn dopọ ji taidi whẹndo de.

Biblu pinplọn lọ miọnhomẹna mi, bọ vudevude, flumẹjijẹ apọ̀nmẹ tọn po awubla ṣie po diọzun todido. To owhe dopo godo, enẹwẹ 1935, yẹn po Charles po jẹ nugbo Biblu tọn lẹ má hẹ mẹdevo lẹ ji. To février 1937, to hodidọ de he basi zẹẹmẹ do nujọnu-yinyin baptẹm osin mẹ tọn ji sise to tatọ́-tẹnnọ Brooklyn tọn mẹ godo, mí yin bibaptizi to hotẹli he to yakẹ de mẹ po mẹsusu devo lẹ po. E mayin todido ṣie nado mọ viyọnnu ṣie whladopo dogọ to gbèdopo kẹdẹ wẹ zọ́n bọ n’do ze afọdide ehe gba ṣigba na n’jlo nado sẹ̀n Mẹdatọ ṣie, he yẹn ko wá yọnẹn bo yiwanna todin lọ wutu ga.

Bibiọ Lizọnyizọn Whenu-Gigọ́ Tọn Mẹ

Hodidọ na mẹdevo lẹ dogbọn nuhe n’ko plọn lẹ dali yin ayajẹnu de bo nọ hẹn ale wá, titengbe to ojlẹ enẹ mẹ he mẹsusu nọ kẹalọyi owẹ̀n Ahọluduta lọ tọn bo nọ tindo mahẹ to e mẹ. (Matiu 9:37) To 1941, yẹn po Charles po lẹzun gbehosọnalitọ lẹ, dile Kunnudetọ Jehovah tọn lẹ nọ ylọ lizọnyizọnwatọ whenu-gigọ́ tọn dọ. Ojlẹ vude to enẹgodo, mí họ̀ ohọ̀ he nọ yin tẹnsẹna de, bọ Charles jo azọ́nwhé mítọn he nọ tọ̀ avọ̀ do na nọvisunnu ṣie Frank. To madẹnmẹ, homẹ mítọn hùn nado mọ wekanhlanmẹ de yí he dọna mí dọ mí ko yin azọ́ndena taidi gbehosọnalitọ titengbe lẹ. Mí sẹ̀n to New Jersey jẹnukọn, podọ enẹgodo mí yin didohlan Ayimatẹn New York tọn.

To 1946, to plidopọ agbegbe de ji to Baltimore, Maryland, mí yin didọna nado yì opli de he na yin bibasi hẹ afọzedaitọ titengbe Kunnudetọ Jehovah tọn lẹ tọn. Mí mọ Nathan H. Knorr po Milton G. Henschel po to opli lọ tẹnmẹ. Yé dọhona mí gando azọ́n mẹdehlan tọn go podọ titengbe dogbọn azọ́n yẹwhehodidọ tọn to Italie dali. Yé dọna mí nado lẹnnupọndo Wehọmẹ Biblu Pinplọn Watchtower Giliadi tọn yìyì ji.

“Mì yì lẹnnupọndeji bo wá na mí gblọndo,” wẹ yé dọna mí. To tintọ́nsọn wekantẹn lọ godo tlolo, yẹn po Charles po pọ́n mídelẹ, bo lẹkọyi yé dè to afọdopolọji. “Mí ko lẹnnupọndeji,” wẹ mí dọ. “Mí ko wleawufo nado yì Giliadi.” To azán ao godo, mí yì klasi ṣinawetọ wehọmẹ Giliadi tọn.

Azọ́nplọnmẹ he mí mọyi to osun lẹ gblamẹ ma sọgan yin winwọn. Nuhe yinuwado mí ji titengbe hugan wẹ yin homẹfa po owanyi po he nuplọnmẹtọ lọ lẹ yí do wleawuna mí nado pehẹ nuhahun lẹ to aigba-denamẹ jonọ tọn ji. To gbedewema-yíyí to juillet 1946 godo, mí yin azọ́ndena nado dọyẹwheho na ojlẹ gli de to Tòdaho New York tọn mẹ, fie mẹhe nọ dó Italie-gbè sù jẹ obá de mẹ te. Enẹgodo, azán lọ pé! To 25 juin 1947, mí bẹ gbejizọnlin jẹeji nado yì azọ́ndenamẹ mẹdehlan tọn mítọn mẹ to Italie.

Jijẹakọ hẹ Azọ́ndenamẹ Mítọn

Bato he awhànfuntọ lẹ nọ yizan dai de wẹ mí dó. To azán 14 yiyizan to ohù ji godo, bato mítọn glin do bato-glintẹn Italie tọn he to Genoa. Ohia Wẹkẹ Whàn II, he doalọte to owhe awe poun die jẹnukọn tọn sọgan yin mimọ to filẹpo to tòdaho lọ mẹ. Di apajlẹ, na bọmbu lẹ wutu fleṣe pinpán-glintẹn lọ tọn depope masọ tindo mẹpọnnu ba. Mí dó pinpán he nọ bẹ agbàn sọn Genoa yì Milan, fie wekantẹn alahọ tọn po owhé mẹdehlan tọn de po tin te.

Ninọmẹ he sọawuhia to awhàn lọ godo blawu taun to Italie. Vivẹnu lẹ to yinyin dido nado vọ́ onú lẹ jlado, ṣigba ohẹ́n gbayipe to filẹpo. To madẹnmẹ, n’bẹ azọ̀n sinsinyẹn de. Dile doto dopo dọ do, azọ̀n lọ ko yinuwado ahun ṣie ji sọmọ bọ e lẹndọ e na pọnte hugan na mi nado lẹkọyi États-Unis. Homẹ ṣie hùn dọ nuṣiwa wẹ e basi to nuhe e mọ lọ mẹ. Na owhe 58 to enẹgodo, n’gbẹ́ pò to azọ́ndenamẹ ṣie mẹ to Italie.

Owhe vude poun janwẹ mí basi to azọ́ndenamẹ mítọn mẹ bọ nọvisunnu ṣie he to États-Unis lẹ jlo nado họ̀ gbẹduhun de na mí. Ṣigba Charles gbẹ́ nunina lọ dai, podọ nudide enẹ vivi na mi. Sọgbe hẹ nukunnumọjẹnumẹ mítọn, Kunnudetọ depope ma tindo gbẹduhun to Italie to whenẹnu, podọ Charles mọ dọ e na yọ́n hugan dọ mí ni zan gbẹzan he ma yiaga hú Klistiani hatọ mítọn lẹ tọn. To 1961 wẹ mí wá tindo gbẹduhun pẹvi de.

Plitẹnhọ Ahọluduta tọn mítọn tintan to Milan yin ohọ̀ dòglọ tọn de, he aigba lọ ma yin titlẹ́. E ma tindo awulẹpa po pọmpi-sin po, podọ ohọ̀ lọ mẹ nọ gọ́ na osin to whedepopenu he jikun ja. Podọ ajaka lẹ nọ to wezunhọ̀n gbọn adusi po amiyọn po. Miyọ́n lẹtliki tọn awe poun wẹ nọ na hinhọ́n to opli mítọn lẹ whenu. Mahopọnna ninọmẹ he ma bọawu enẹlẹ, tulinamẹnu de wẹ e yin nado mọ dọ ahunjijlọnọ lẹ nọ wá opli mítọn lẹ bo nọ kọnawudopọ hẹ mí to lizọnyizọn lọ mẹ to godo mẹ.

Numimọ Mẹdehlan Tọn Lẹ

Mí do alọnuwe lọ La paix de demain sera-t-elle de longue durée? gbonu na dawe de. Dile mí to awuwle nado yì, asi etọn Santina, lẹkọ sọn tòhomẹ po saki he mẹ e whleahi do lẹ po. Homẹ etọn ma hùn sọmọ, bọ e dọ dọ emi tindo viyọnnu ṣinatọ̀n nado penukundego enẹwutu emi ma tindo whenu de nado hẹngu gba. To whenuena n’lẹkọwa Santina dè, asu etọn ma to whégbè, podọ e to avọ̀-lọ̀n. “N’ma tindo whenu nado dotoai,” wẹ e dọ. “Podọ, n’ma yọ́n wehia.”

N’hodẹ̀ do ayiha mẹ hlan Jehovah bo kanse e to enẹgodo eyin n’sọgan zọ́n avivọwu dopo na asu ṣie. To osẹ awe godo, e lọ̀n avivọwu lọ na mi, podọ yẹn po Santina po jẹ Biblu plọn ji to gbesisọmẹ to owe lọ “La vérité vous affranchira” mẹ. Santina plọn wehihia, podọ mahopọnna nukundiọsọmẹ asu etọn tọn, e zindonukọn bo yin bibaptizi. Atọ́n to viyọnnu etọn lẹ mẹ lẹzun Kunnudetọ, podọ Santina ko sọ gọalọna mẹsusu devo lẹ nado kẹalọyi nugbo Biblu tọn.

To mars 1951, míwlẹ po mẹdehlan awe devo lẹ po—yèdọ Ruth Cannonb po Loyce Callahan he wá wlealọhẹ Bill Wengert po—yin didohlan Brescia, fie Kunnudetọ dopo tata ma te. Mí mọ ohọ̀ dagbe de haya, ṣigba to osun awe poun godo, whétọ lọ dọna mí nado tọ́n to ganhiho 24 gblamẹ. Na Kunnudetọ devo de masọ tin to lẹdo lọ mẹ wutu, mí tin to dandannu glọ nado haya hotẹli de, fie mí nọ̀ na nudi osun awe.

Núdùdù he go akuẹ mítọn pé nado họ̀ dù ma hugan kafe, blẹdi vude, yìnnọ minmlin, po atin-sinsẹ́n lẹ po. Mahopọnna ninọmẹ he ma bọawu lọ lẹ, mí yin didona taun. To ojlẹ vude godo, mí mọ owhé pẹvide haya, podọ gbẹtọ 35 wẹ pli do abò pẹvi he mí nọ yizan taidi Plitẹnhọ Ahọluduta tọn lọ mẹ na Oflin okú Klisti tọn to 1952.

Pipehẹ Avùnnukundiọsọmẹ Lẹ

To ojlẹ enẹ mẹ, sinsẹ̀ngán lọ gbẹ́ nọ yí huhlọn daho zan do gbẹtọ lẹ ji. Di apajlẹ, dile mí to yẹwhehodọ to Brescia, yọpọ sunnu delẹ yin tulina gbọn yẹwhenọ lọ dali nado dlan zannu do mí. Ṣigba, to madẹnmẹ, omẹ 16 kẹalọyi plọnmẹ Biblu bosọ lẹzun Kunnudetọ lẹ to ojlẹ gli de gblamẹ. Podọ mẹnu wẹ yin dopo to yé mẹ? Dopo to yọpọ sunnu he ko jlo na dlan zannu do mí lẹ mẹ tin to yé mẹ! E ko lẹzun mẹho agun tọn de to dopo to agun he tin to Brescia lẹ mẹ. To 1955 he mí tọ́nsọn Brescia, omẹ 40 wẹ ko to mahẹ tindo to azọ́n yẹwhehodidọ tọn mẹ taidi wẹnlatọ Ahọluduta lọ tọn lẹ.

Enẹgodo, mí sẹ̀n to Leghorn (Livorno) na owhe atọ̀n, fie suhugan Kunnudetọ he to finẹ lẹ tọn yin yọnnu te. Ehe zẹẹmẹdo dọ mí mẹhe yin mẹmẹyọnnu lẹ dona penukundo azọngban agun tọn he nọ saba yin didena mẹmẹsunnu lẹ go. Mí sẹtẹn to enẹgodo yì Genoa, fie mí bẹjẹeji sọn to owhe 11 die jẹnukọn. Todin, agun dopo ko tin to finẹ. Plitẹnhọ Ahọluduta tọn lọ tin to odò na petlezìn he ji mí nọ nọ̀.

Tlolo he mí jẹ Genoa, n’bẹ oplọn jẹeji hẹ yọnnu de he asu etọn yin akotokún-yìntọ dai tọn de bosọ yin ogán na akotokún-plọntẹn de. Yọnnu lọ yinukọn to gbigbọ-liho bo lẹzun Klistiani de to madẹnmẹ. Ṣigba, asu etọn jẹagọdo bo zindonukọn na ojlẹ dindẹn de. To nukọnmẹ, e jẹ hihodo asi etọn yì opli lẹ ji. Ṣigba kakati nido nọ biọ plitẹnhọ lọ mẹ, e nọ sinai do gbonu bo nọ dotoai. To godo mẹ, to whenuena mí ko tọ́nsọn Genoa, mí sè dọ ewọ lọsu ko biọ plọnmẹ Biblu. To nukọnmẹ, e yin bibaptizi bo lẹzun Klistiani nugopọntọ owanyinọ de. E yin nugbonọ kakajẹ okú.

N’sọ plọn Biblu hẹ yọnnu de he to họntọnmẹ hẹ dawe ponọ de. To bẹjẹeji, dawe lọ do ojlo vude hia, ṣigba walọ etọn diọ to alọwle yetọn godo. E diọnukunsọ yọnnu lọ, bọ e doalọtena nupinplọn. To whenuena e vọ́ Biblu pinplọn bẹjẹeji, asu etọn sìn-adán dọ eyin emi mọ bọ mí to nuplọn gbede, emi na desòdo mí omẹ awe lẹ. Mahopọnna enẹ, yọnnu lọ zindonukọn bo lẹzun Kunnudetọ he yí baptẹm de. Do glido, sunnu lọ ma desòdo mí gbede. Nalete, to owhe delẹ godo, to plidopọ de ji to Genoa, mẹde gbọn godo bo ṣinyọ́n alọ nukunmẹ na mi, bo kanse eyin n’sọgan dọ mẹhe wàmọ lọ. Dasin ayajẹ tọn wayi do mi to whenuena n’mọdọ asu yọnnu lọ tọn wẹ. To gbigbò mi fán godo, e dọna mi dọ emi ko basi dohia klandowiwe emitọn tọn hlan Jehovah gbọn baptẹm-yíyí dali to gbenẹgbe!

Sọn 1964 jẹ 1972, n’tindo lẹblanulọkẹyi lọ nado zọnhẹ Charles to agun lẹ didlapọn nado hẹn yé lodo to gbigbọ-liho mẹ. Diblayin agun he tin to agewaji Italie tọn—to Piedmont, Lombardy, po Liguria po lẹpo wẹ mí dlapọn. Enẹgodo mí zindonukọn to sinsẹ̀nzọn gbehosọnalitọ tọn mẹ to lẹdo de mẹ sẹpọ Florence podọ to Vercelli to godo mẹ. To 1977, agun dopo poun wẹ tin to Vercelli, ṣigba e ko lẹzun atọ̀n to whenuena mí tọ́nsọn finẹ to 1999. Owhe enẹ mẹ wẹ n’pé owhe 91, bọ mí yin didọna nado sẹtẹn jẹ owhé mẹdehlan tọn he to Rome lọ gbè, yèdọ owhé kleun whanpẹnọ de he tin to lẹdo he to abọẹ de mẹ.

Nujijọ Awubla Tọn Devo

To mars 2002, Charles, he ma nọ yawu jẹazọ̀n sọmọ bẹ azọ̀n sinsinyẹn de to ajijimẹ. Azọ̀n lọ to sinsinyẹn deji kaka bọ e wá kú to 11 mai 2002. Na owhe dopodopo 71, mí nọ blawu dopọ to ojlẹ awubla tọn lẹ mẹ bosọ nọ jaya dopọ to whenuena dona lẹ kọ̀n do mí ji. Okú etọn yin hẹnbu de he hẹn awubla mayọnjlẹ wá na mi.

Yẹn nọ saba lẹnnupọndo Charles ji podọ n’nọ flin vẹsi etọn po gbákún he to zoji to owhe 1930 lẹ gblamẹ etọn po whlasusu. N’nọ yí nukun homẹ tọn do pọ́n nukiko yẹsẹ etọn kavi e nọ taidi dọ n’gblató nukiko etọn nkọ. Po alọgọ Jehovah tọn po gọna owanyi mẹmẹsunnu po mẹmẹyọnnu susu tọn po, n’ko penugo nado doakọnna ojlẹ awubla tọn ehe. N’to jejeji pọ́n ojlẹ lọ whenuena n’na mọ Charles whladopo dogọ.

Nukọnzinzindo to Sinsẹ̀nzọn Ṣie Mẹ

Mẹdatọ ṣie sinsẹ̀n ko hẹn ayajẹ daho hugan wá na mi to gbẹ̀mẹ. To owhe ehe lẹpo gblamẹ, ‘Yẹn ko dọ́pọ́n bo ko mọ dọ yinyọ́n wẹ Jehovah.’ (Psalm 34:8) Yẹn ko mọ owanyi etọn bo ko sọ duvivi nukunpedomẹgo etọn tọn. Dile etlẹ yindọ yẹn hẹn ovi ṣie bu sọ, Jehovah ko na mi visunnu po viyọnnu gbigbọmẹ tọn susugege lẹ po, to awà voovo lẹ ji to Italie, bọ yé ko hẹn ahun ṣie po Jehovah tọn po jaya.

Hodidọ na mẹdevo lẹ dogbọn Mẹdatọ ṣie dali wẹ yin nuhe yẹn yiwanna nado nọ wà hugan to whepoponu. Enẹ wẹ zọ́n bọ yẹn zindonukọn nado to yẹwhehodọ bo nọ deanana plọnmẹ Biblu lẹ. E nọ vẹ́ na mi to whedelẹnu dọ n’ma sọgan wà nususu ba na agbasamalo ṣie wutu. Ṣigba n’yọnẹn dọ Jehovah mọnukunnujẹ dogbó ṣie lẹ mẹ podọ dọ ewọ yiwanna mi bo yọ́n pinpẹn nuhe n’penugo nado wà tọn. (Malku 12:42) Yẹn nọ dovivẹnu nado nọgbẹ̀ sọgbe hẹ hogbe Psalm 146:2 tọn dọmọ: “Le yẹn nọgbẹ̀ dẹn sọ, OKLUNỌ wẹ yẹn na to pipà: yẹn na jihàn pipà lẹ hlan Jiwheyẹwhe ṣie to ojlẹ he mẹ tintin tin to asi e [kavi to gbẹ̀whenu ṣie].”c

[Nudọnamẹ odò tọn]

[Yẹdide to weda 13]

Camille

[Yẹdide to weda 14]

Gbeegbe mí wlealọ, to 1931

[Yẹdide to weda 14]

N’ma tindo ojlo jẹnukọn, Mama yigbe dọ mímẹpo dona plọn Biblu

[Yẹdide to weda 15]

Po Mẹmẹsunnu Knorr po to gbedewema-yíyí Giliadi tọn whenu, to 1946

[Yẹdide to weda 17]

Po Charles po ojlẹ vude jẹnukọnna okú etọn