Mì Gbọ Mí Ni Nọpọ́ bo Hẹn Oyín Jehovah Tọn Klo
“Mì ze OKLUNỌ daga hẹ mi, na mí ni nọpọ́ hẹn oyín etọn klo.”—PSALM 34:3.
1. Apajlẹ dagbe tẹwẹ Jesu zedai to lizọnyizọn aigba ji tọn etọn whenu?
TO OZÁN Nisan 14 owhe 33 W.M. mẹ, Jesu po apọsteli etọn lẹ po jihàn pipà Jehovah tọn lẹ dopọ to abò aga owhé de tọn gbè to Jelusalẹm. (Matiu 26:30) Godo tọn he Jesu na wà enẹ po apọsteli etọn lẹ po niyẹn. Nalete, nuhe sọgbe wẹ e yin dọ e ni dotana opli etọn hẹ yé to aliho enẹ mẹ. Sọn bẹjẹeji lizọnyizọn aigba ji tọn etọn kakajẹ vivọnu, Jesu pà Otọ́ etọn bosọ yí zohunhun do hẹn oyín etọn zun yinyọnẹn. (Matiu 4:10; 6:9; 22:37, 38; Johanu 12:28; 17:6) Na nugbo tọn, e kọngbedopọ hẹ oylọ-basinamẹ zohunhun tọn psalm-kàntọ lọ tọn dọmọ: “Mì ze OKLUNỌ daga hẹ mi, na mí ni nọpọ́ hẹn oyín etọn klo.” (Psalm 34:3) Apajlẹ dagbe nankọ die na mí nado hodo!
2, 3. (a) Nawẹ mí wagbọn do yọnẹn dọ Psalm 34 tindo zẹẹmẹ dọdai tọn? (b) Etẹwẹ mí na gbadopọnna to hosọ ehe po dehe bọdego po mẹ?
2 Gànhiho kleun de to ohàn pipà tọn lẹ jiji hẹ Jesu godo, apọsteli Johanu yí nukun etọn do mọ nujijọ devo he gbọnvo pete. E mọ bọ Klunọ etọn po sẹ́nhẹngbatọ awe delẹ po yin hùhù to yatin ji. Awhànfuntọ Lomu tọn lẹ wẹ́n afọ̀ sẹ́nhẹngbatọ awe lọ lẹ tọn na yé nido yawu kú. Ṣigba, Johanu na linlin dọ yé ma wẹ́n afọ̀ Jesu tọn lẹ gba. To whenuena awhànfuntọ lọ lẹ wá Jesu dè, e ko kú. To Wẹndagbe etọn mẹ, Johanu do nujijọ enẹ hia nado yin hẹndi adà Psalm 34 tọn devo he dọmọ: “Ohú etọn de ma na yin gbigbà.”—Johanu 19:32-36; Psalm 34:20, Septante.
3 Psalm 34 bẹ nuagokun susu devo lẹ hẹn he yọn-na-yizan na Klistiani lẹ. Enẹwutu, to hosọ ehe po dehe bọdego po mẹ, mí na gbadopọnna ninọmẹ he mẹ Davidi wlan psalm ehe te lẹ bo nasọ dọhodo nudọnamẹ tulinamẹ tọn he psalm lọ bẹhẹn lẹ ji.
Davidi Họnyi sọn Sauli Nukọn
4. (a) Naegbọn Davidi do yin dide taidi ahọlu sọgodo tọn Islaeli tọn? (b) Naegbọn Sauli do “yiwanna” Davidi susu tlala?
4 To whenuena Davidi gbẹ́ pò to ovu, Sauli wẹ to ahọludu to Islaeli. Ṣigba, Sauli lẹzun tolivẹtọ bo hẹn nukundagbe Jehovah tọn bu. Enẹwutu, yẹwhegán Samuẹli dọna ẹn dọmọ: “OKLUNỌ ko tlẹ́n ahọludu Islaeli tọn lọ sọn dè we to azán he gbè, bo ko sọ na ẹn hlan kọmẹnu hiẹ tọn de, he yin pọnte hú hiẹ.” (1 Samuẹli 15:28) To godo mẹ, Jehovah deanana Samuẹli nado yiamisisadode Davidi he yin visunnu godo tọn Jẹsse tọn, taidi ahọlu Islaeli tọn he na bọdego. To ojlẹ enẹ mẹ, gbigbọ Jiwheyẹwhe tọn ko jo Ahọlu Sauli do bọ e jẹ apọ̀ mọ ji. Davidi he yọ́n húnho ganji yin hinhẹnwa Gibea nado sẹ̀n ahọlu lọ, podọ húnhiho Davidi tọn hẹn kọgbọ wá na Sauli bọ ewọ wá “yiwanna ẹn susu tlala.”—1 Samuẹli 16:11, 13, 21, 23.
5. Naegbọn nuyiwa Sauli tọn hlan Davidi do diọ, podọ etẹwẹ Davidi to dandannu glọ nado wà?
5 Dile ojlẹ to yìyì, e họnwun dọ Jehovah tin hẹ Davidi. Jehovah gọalọna Davidi nado gbawhàn Filistininu gángánsu lọ Goliati tọn bosọ nọgodona ẹn to whenuena e yin gbégbòna to Islaeli na nuwadotana etọn to awhànfunfun mẹ. Ṣigba, dona Jehovah tọn he Davidi tindo hẹn Sauli whànwu bọ e jẹ wangbẹna Davidi ji. Whlaawe wẹ ahọlu lọ yìn owhán do Davidi dile e to ajalẹn etọn hò to nukọn etọn. Whlaawe lọ lẹpo, Davidi kànayiha nado vì na owhán lọ. To whenuena Sauli tẹnpọn whlaatọ̀ntọ nado hù i, ahọlu sọgodo tọn Islaeli tọn wá mọ dọ emi dona họ̀n nado whlẹn ogbẹ̀ emitọn. To godo mẹ, na Sauli to vivẹnudo mapote nado wle e bo hù i wutu, Davidi magbe nado yì dín fibẹtado to gbonu Islaeli tọn.—1 Samuẹli 18:11; 19:9, 10.
6. Naegbọn Sauli degbè bọ tòmẹnu Nọbi tọn lẹ yin hùhù?
6 Dile Davidi pànta dogbó Islaeli tọn kọ̀n, e nọte to tòdaho Nọbi tọn mẹ, fie gòhọtúntún Jehovah tọn tin te. E họnwun dọ dẹpẹ sunnu delẹ họ̀n hodo e, podọ Davidi dín núdùdù he ewọ po yé po na dù. Sauli sè dọ yẹwhenọ daho lọ ko na núdùdù Davidi po omẹ etọn lẹ po bo ko sọ ze owhán he Davidi yí sọn Goliati he e hù si na ẹn. Po adi po, Sauli degbè bọ mẹhe tin to tòdaho lọ mẹ lẹpo yin hùhù, gọna yẹwhenọ 85.—1 Samuẹli 21:1, 2; 22:12, 13, 18, 19; Matiu 12:3, 4.
Davidi Sọ Họ̀ngán Whladopo Dogọ
7. Naegbọn Gati ma do yin hihọ́tẹn de na Davidi nado họ̀n whlá do?
7 Sọn Nọbi, Davidi họnyi whèyihọ-waji na kilomẹtlu 40 biọ aigba Filistini tọn ji bo dín fibẹtado to Ahọlu Akiṣi dè to tòpẹvi Gati tọn mẹ, fie Goliati wá sọn. Vlavo Davidi na ko lẹn to ede mẹ dọ ofi godo tọn he Sauli na wá dín emi te wẹ yin Gati. Ṣigba, e ma dẹn bọ devizọnwatọ ahọlu Gati tọn lẹ doayi Davidi go. To whenuena Davidi gblató dọ yé ko yọ́n mẹhe e yin, e lẹzun “avosatọ na Akiṣi ahọlu Gati tọn.”—1 Samuẹli 21:10-12.
8. (a) Etẹwẹ Psalm 56 dọna mí gando numimọ he Davidi tindo to Gati go? (b) Nawẹ awọ̀ jẹ́ na Davidi ma nado yin hùhù gbọn?
8 Enẹgodo, Filistininu lẹ wle Davidi. E sọgan ko yindọ ojlẹ enẹ mẹ wẹ Davidi pà ohàn psalm ahundopo tọn lọ he mẹ e vẹ̀ Jehovah te dọmọ: “Kọ̀n dasin ṣie do ogò towe mẹ.” (Psalm 56:8 po nukinkan aga tọn po) Gbọnmọ dali, e do jidide etọn hia dọ Jehovah ma na wọnji awubla etọn go, ṣigba e na gbọn owanyi dali penukundego bosọ basi hihọ́na ẹn. Davidi sọ kànayiha wintinwintin de nado klọ ahọlu Filistini tọn. E yinuwa taidi alẹ̀nọ. To whenuena Ahọlu Akiṣi mọ ehe, e gblewhẹdo devizọnwatọ etọn lẹ dọ yé hẹn “alẹdatọ” de wá nukọn emitọn. E họnwun dọ, Jehovah wẹ dona ayiha wintinwintin Davidi tọn. Davidi yin yinyan jẹgbonu sọn tòdaho lọ mẹ, podọ awọ̀ jẹ́ na ẹn whladopo dogọ ma nado yin hùhù.—1 Samuẹli 21:13-15.
9, 10. Etẹwutu wẹ Davidi wlan Psalm 34, podọ mẹnu lẹ wẹ Davidi sọgan ko tindo to ayiha mẹ to whenuena e to psalm lọ wlan?
9 Biblu ma dọna mí eyin godonọnamẹtọ Davidi tọn lẹ họnyi Gati po e po kavi eyin yé gbọṣi gbétatò Islaeli tọn he to yakẹ lẹ mẹ nado basi hihọ́na ẹn. Depope he whẹho lọ yin, opli ayajẹ tọn de dona ko yin bibasi to whenuena Davidi dọ lehe Jehovah ko whlẹn ẹn whladopo dogọ gbọn na yé. Nujijọ enẹ wẹ yin dodonu Psalm 34 tọn, dile nukinkan aga tọn lọ dohia do. To wefọ ṣinawe tintan psalm lọ tọn lẹ mẹ, Davidi pà Jiwheyẹwhe na e whlẹn ẹn gán wutu bosọ basi oylọna godonọnamẹtọ etọn lẹ nado kọnawudopọ hẹ ẹ bo ze Jehovah daga taidi Whlẹngantọ Daho omẹ Etọn lẹ tọn.—Psalm 34:3, 4, 7.
10 Davidi po omẹ etọn lẹ po họ̀n whlá do aigbaslo Adulami tọn mẹ to lẹdo osónọ Islaeli tọn de mẹ, yèdọ nudi kilomẹtlu 15 do whèzẹtẹn-waji Gati tọn. To finẹ, Islaelivi he ma yiwanna nuhe to jijọ to gandudu Ahọlu Sauli tọn glọ lẹ jẹ awukọndopọ hẹ yé ji. (1 Samuẹli 22:1, 2) Davidi sọgan ko tindo omẹ enẹlẹ to ayiha mẹ to whenuena e pà ohàn Psalm 34:8-22 tọn lẹ. Nuflinmẹ he to wefọ enẹlẹ mẹ lẹ sọ yin nujọnu na mí to egbehe, podọ ayihaawe ma tin dọ mí na mọaleyi sọn dogbapọn kitokito psalm dagbedagbe ehe tọn mẹ.
Be Ahunmẹdunamẹnu Towe Tintan Taidi Davidi Tọn Nkọ Ya?
11, 12. Whẹwhinwhẹ́n tẹlẹ wẹ mí tindo nado nọ pà Jehovah to whepoponu?
11 “Yẹn na nọ dona OKLUNỌ whepoponu; pipà etọn nasọ tin to onù ṣie mẹ to whepoponu.” (Psalm 34:1) Taidi mẹhe họ̀njẹgbé, Davidi dona ko tindo ahunmẹdunamẹnu agbasa tọn susu, ṣigba dile hogbe ehelẹ dohia do, e ma dike bọ nuhudo etọn egbesọegbesọ tọn lẹ yitẹn to gbemima etọn nado pà Jehovah si. Apajlẹ dagbe nankọ die nado hodo eyin mí wá pannukọn ninọmẹ sinsinyẹn lẹ! Vlavo to wehọmẹ, azọ́nmẹ, hẹ Klistiani hatọ lẹ, kavi to lizọnyizọn gbangba tọn mẹ, ojlo mítọn tintan wẹ dona yin nado pà Jehovah. Lẹnnupọndo whẹwhinwhẹ́n susugege he mí tindo nado wàmọ lẹ ji! Di apajlẹ, nuhe mí sọgan mọ bo duvivi etọn to azọ́n jiawu nudida Jehovah tọn lẹ mẹ ma tindo dogbó. Sọ pọ́n nuhe e ko wadotana gbọn adà aigba ji titobasinanu etọn tọn gblamẹ! Jehovah ko yí gbẹtọvi nugbonọ lẹ zan to aliho jiawu mẹ to egbezangbe mahopọnna mapenọ-yinyin yetọn. Nawẹ azọ́n Jiwheyẹwhe tọn lẹ klo sọ yijlẹdo gbẹtọvi he aihọn nọ sẹ̀n lẹ tọn go? Be hiẹ ma kọngbedopọ hẹ Davidi ya, mẹhe wlan dọmọ: “OKLUNỌ E, to yẹwhe lẹpo mẹ ehe taidi hiẹ de ma tin; mọ azọ́n he di azọ́n towe de ma tin”?—Psalm 86:8.
12 Taidi Davidi, mí nọ yin whinwhàn nado pà Jehovah to whepoponu na azọ́n mayọnjlẹ etọn lẹ wutu. Humọ, homẹ mítọn hùn nado yọnẹn dọ Ahọluduta Jiwheyẹwhe tọn ko tin to alọ mẹhe yin Whédutọ Davidi tọn kakadoi tọn mẹ, yèdọ Jesu Klisti. (Osọhia 11:15) Ehe zẹẹmẹdo dọ opodo titonu ehe tọn ko sẹpọ. Sọgodo mavọmavọ gbẹtọ hugan liva ṣidopo lẹ tọn tin to owù mẹ. Nuhudo tin todin hugan gbede pọ́n nado dọhona mẹdevo lẹ dogbọn Ahọluduta Jiwheyẹwhe tọn po nuhe e na wà na gbẹtọvi lẹ to madẹnmẹ po dali bosọ gọalọna yé nado pà Jehovah hẹ mí. Na jide tọn, azọ́n mítọn tintan to gbẹ̀mẹ dona yin nado nọ yí dotẹnmẹ hundote lẹpo zan nado na tuli mẹdevo lẹ nado kẹalọyi “wẹndagbe” ehe whẹpo whenu nido fẹ́.—Matiu 24:14.
13. (a) Mẹnu mẹ wẹ Davidi doawagun te, podọ gbẹtọ wunmẹ tẹlẹ wẹ enẹ whàn nado yinuwa? (b) Nawẹ homẹmimiọnnọ lẹ nọ yin dindọn wá agun Klistiani tọn mẹ gbọn to egbehe?
13 “Ayiha ṣie na nọ doawagun to OKLUNỌ mẹ: whiwhẹnọ lẹ na sè, homẹ yetọn nasọ hùn.” (Psalm 34:2) Tofi, Davidi ma doawagun to nuwadotana mẹdetiti tọn depope mẹ. Di apajlẹ, e ma yigo gando lehe e klọ ahọlu Gati tọn do go gba. E yọnẹn dọ Jehovah wẹ basi hihọ́na emi to Gati podọ alọgọ Jehovah tọn wẹ zọ́n bọ emi do họ̀ngán. (Howhinwhẹn lẹ 21:1) Enẹwutu, Davidi doawagun to Jehovah mẹ, e ma yin to edetiti mẹ gba. Na ehe wutu, whiwhẹnọ kavi homẹmimiọnnọ lẹ yin dindọn wá Jehovah dè. Jesu lọsu pagigona oyín Jehovah tọn, podọ ehe dọ̀n whiwhẹnọ he nọ kẹalọyi oplọn lẹ wá Jiwheyẹwhe dè. To egbehe, homẹmimiọnnọ lẹ sọn akọta lẹpo mẹ nọ yin dindọn wá agun akọjọpli Klistiani yiamisisadode lẹ tọn mẹ, ehe Jesu yin Ota etọn. (Kọlọsinu lẹ 1:18) Ahun homẹmimiọnnọ ehelẹ tọn nọ yin whinwhàn eyin yé sè bọ devizọnwatọ whiwhẹnọ Jiwheyẹwhe tọn lẹ to gigopana oyín etọn podọ eyin yé sè owẹ̀n Biblu tọn he gbigbọ wiwe Jiwheyẹwhe tọn nọ gọalọna yé nado mọnukunnujẹemẹ.—Johanu 6:44; Owalọ lẹ 16:14.
Opli lẹ Nọ Hẹn Yise Mítọn Lodo
14. (a) Na Davidi, be e ko pé nado pà Jehovah to nuglọ poun wẹ ya? (b) Apajlẹ tẹwẹ Jesu zedai gando opli sinsẹ̀n-bibasi tọn lẹ go?
14 “Mì ze OKLUNỌ daga hẹ mi, na mí ni nọpọ́ hẹn oyín etọn klo.” (Psalm 34:3) Na Davidi, e ma ko pé nado pà Jehovah to nuglọ poun gba. E yí zohunhun do basi oylọna gbẹdohẹmẹtọ etọn lẹ nado kọnawudopọ hẹ ẹ to oyín Jiwheyẹwhe tọn hinhẹn klo mẹ. Mọdopolọ, Jesu Klisti he yin Davidi Daho lọ hùnhomẹ nado pà Jehovah to gbangba—yèdọ to sinagọgu mẹ, to hùnwhẹ lẹ whenu to tẹmpli Jiwheyẹwhe tọn mẹ to Jelusalẹm, podọ to pọmẹ hẹ hodotọ etọn lẹ. (Luku 2:49; 4:16-19; 10:21; Johanu 18:20) Lẹblanulọkẹyi ayajẹ tọn nankọ die nado hodo apajlẹ Jesu tọn bo nọ pà Jehovah whedepopenu he e yọnbasi to pọmẹ hẹ yisenọ hatọ lẹ, titengbe todin he mí “mọ dọ azán lọ to sisẹpọ”!—Heblu lẹ 10:24, 25.
15. (a) Nuyiwadomẹji tẹwẹ numimọ Davidi tọn tindo do omẹ etọn lẹ ji? (b) Nawẹ mí nọ mọaleyi sọn opli mítọn lẹ yìyì mẹ gbọn?
15 “Yẹn dín OKLUNỌ, e siọ mi, bosọ de mi sọn nuhiha ṣie lẹpo mẹ.” (Psalm 34:4) Numimọ ehe yin nujọnu na Davidi. Enẹwutu, e zindonukọn dọmọ: “Dawe oyanọ he dawhá ylọ ẹ, OKLUNỌ segbè etọn, bosọ whlẹn ẹn sọn tukla etọn lẹpo mẹ.” (Psalm 34:6) To whenuena mí pli hẹ yisenọ hatọ lẹ, mí nọ tindo dotẹnmẹ hundote susu nado dọ numimọ lẹ gando lehe Jehovah ko gọalọna mí nado doakọnna ninọmẹ sinsinyẹn lẹ do go. Ehe nọ hẹn yise yisenọ hatọ mítọn lẹ tọn lodo, kẹdẹdile hodidọ Davidi tọn lẹ hẹn yise godonọnamẹtọ etọn lẹ tọn lodo do. To whẹho Davidi tọn mẹ, gbẹdohẹmẹtọ etọn lẹ “pọ́n [Jehovah], hinhọ́n sọ họ́n do yé ji: nukunmẹ yetọn ma na yin flusọ́ [kavi mọ winyan] gbede.” (Psalm 34:5) Dile etlẹ yindọ yé to hinhọ̀nna Ahọlu Sauli, winyan ma hù yé. Yé deji dọ Jiwheyẹwhe to godo na Davidi, podọ nukunmẹ yetọn lẹ họ́n. To aliho dopolọ mẹ, jlodotọ yọyọ lẹ gọna mẹhe ko yin Klistiani nugbo sọn ojlẹ dindẹn die lẹ nọ lẹhlan Jehovah dè na alọgọ. Na yelọsu ko duvivi alọgọ etọn tọn tlọlọ wutu, nukunmẹ yetọn he to sisẹ́ nọ do gbemima yetọn nado gbọṣi nugbonọ-yinyin mẹ hia.
Nọ Dopẹ́ Na Alọgọ Angẹli lẹ Tọn
16. Nawẹ Jehovah ko yí angẹli etọn lẹ zan nado whlẹn mí gán gbọn?
16 “Angẹli OKLUNỌ tọn lẹdo yé he dibusi i lẹ pé, bosọ whlẹn yé.” (Psalm 34:7) Davidi ma pọ́n whlẹngán etọn gbọn Jehovah dali hlan taidi nude he ewọ kẹdẹ wẹ sọgan mọyi gba. Nugbo wẹ dọ, Davidi yin mẹyiamisisadode Jehovah tọn, yèdọ ahọlu sọgodo tọn Islaeli tọn, ṣigba e yọnẹn dọ Jehovah nọ yí angẹli etọn lẹ zan nado penukundo sinsẹ̀n-basitọ nugbonọ etọn lẹpo go, vlavo yé diyin kavi lala. To egbehe ga, sinsẹ̀n-basitọ nugbo lẹ ko tindo numimọ hihọ́-basinamẹ Jehovah tọn. To Nazi Allemagne tọn—gọna Angola, Malawi, Mozambique, po otò susu devo lẹ po mẹ—aṣẹpatọ lẹ ko diọnukunsọ Kunnudetọ Jehovah tọn lẹ nado sukúndona yé. Vivẹnudido yetọn lẹpo wẹ yin to ovọ́ mẹ. To vogbingbọn mẹ, omẹ Jehovah tọn lẹ to otò enẹlẹ mẹ zindonukọn nado to susudeji dile yé to oyín Jiwheyẹwhe tọn hẹn klo to pọmẹ. Etẹwutu? Na Jehovah nọ yí angẹli wiwe etọn lẹ zan nado basi hihọ́na omẹ etọn lẹ bo deanana yé.—Heblu lẹ 1:14.
17. Aliho tẹlẹ mẹ wẹ angẹli Jiwheyẹwhe tọn lẹ nọ gọalọna mí te?
17 Humọ, angẹli Jehovah tọn lẹ sọgan deanana whẹho lẹ to aliho de mẹ bọ mẹdepope he nọ hẹn mẹdevo lẹ dahli nọ yin didesẹ sọn omẹ Jehovah tọn lẹ ṣẹnṣẹn. (Matiu 13:41; 18:6, 10) Podọ dile etlẹ yindọ mí sọgan nọma doayi e go to ojlẹ lọ mẹ, angẹli lẹ nọ de nuhe sọgan glọnalina mí to sinsẹ̀nzọn mítọn hlan Jiwheyẹwhe mẹ lẹ sẹ̀, bo nọ họ́ mí sọn nuhe sọgan ze haṣinṣan mítọn hẹ Jehovah do owù mẹ lẹ mẹ. Dehe yin nujọnu hugan lọ wẹ yindọ, yé nọ deanana mí to azọ́n “wẹndagbe madopodo” lọ lilá na gbẹtọvi lẹpo tọn mẹ, etlẹ yin to fie azọ́n yẹwhehodidọ tọn lọ nọ yin wiwà to ninọmẹ owù tọn lẹ mẹ te. (Osọhia 14:6) Whlasusu wẹ owe sinai do Biblu ji he Kunnudetọ Jehovah tọn lẹ zinjẹgbonu lẹ ko do kunnudenu lẹ hia gando alọgọ angẹli lẹ tọn go.a Numimọ mọnkọtọn lẹ sù sọmọ bọ mẹde ma sọgan yí nukunpẹvi do pọ́n yé taidi kosọ de gba.
18. (a) Etẹwẹ yin bibiọ to mí si nado mọaleyi sọn alọgọ angẹli lẹ tọn mẹ? (b) Etẹwẹ na yin dogbapọnna to hosọ he bọdego mẹ?
18 Nado to alemọyi zọnmii sọn anademẹ po hihọ́-basinamẹ angẹli lẹ tọn po mẹ, mí dona zindonukọn to oyín Jehovah tọn hinhẹn klo mẹ, etlẹ yin to nukundiọsọmẹ nukọn. Flin dọ, ‘mẹhe dibusi Jehovah lẹ’ kẹdẹ wẹ angẹli etọn lẹ nọ lẹdo pé. Etẹwẹ enẹ zẹẹmẹdo? Etẹwẹ budisi Jiwheyẹwhe yin, podọ nawẹ mí sọgan wleawuna ẹn gbọn? Naegbọn Jiwheyẹwhe owanyinọ de na jlo dọ mí ni nọ dibusi emi? Kanbiọ ehelẹ na yin hodọdeji to hosọ he bọdego mẹ.
[Nudọnamẹ Odò Tọn]
a Pọ́n Les Témoins de Jéhovah: Prédicateurs du Royaume de Dieu, weda 550; Annuaire des Témoins de Jéhovah 2005, weda 54; Atọ̀họ̀-Nuhihọ́ Lọ Tọn 1er mars 2000, weda 5-6; 1er janvier 1991 [Flansegbe], weda 27, po 15 février 1991 [Flansegbe], weda 26 po.
Nawẹ Hiẹ Na Na Gblọndo Gbọn?
• Whlepọn tẹlẹ wẹ Davidi doakọnna taidi jọja de?
• Taidi Davidi, etẹwẹ nọ yin ahunmẹdunamẹnu mítọn tintan?
• Nukun tẹwẹ mí nọ yí do pọ́n opli Klistiani tọn lẹ?
• Nawẹ Jehovah nọ yí angẹli etọn lẹ zan nado gọalọna mí gbọn?
[Yẹdide otò tọn to weda 21]
(Nado mọ yẹdide ganji, pọ́n zinjẹgbonu)
Lama
Gati
Ziklagi
Gibea
Jelusalẹm
Adulami
Keila
Heblọni
Zifi
Holẹṣi
Maoni
Nọbi
Bẹtlẹhẹm
Ẹn-gẹdi
Kalmẹli
Ohù Ojẹ̀ Tọn
[Asisa Yẹdide tọn]
Map: Based on maps copyrighted by Pictorial Archive (Near Eastern History) Est. and Survey of Israel
[Yẹdide to weda 21]
Mahopọnna dọ Davidi họ̀njẹgbé, e hẹn oyín Jehovah tọn klo
[Yẹdide to weda 23]
Yise mítọn nọ lodo dile mí to todoaina numimọ mẹjlọdote tọn lẹ he nọ yin didọ to opli Klistiani tọn mítọn lẹ ji