Yise to Dọdai Biblu Tọn mẹ Nọ Whlẹn Ogbẹ̀ Gán

GODO tọn he Jesu tọ́nsọn tẹmpli Jelusalẹm tọn mẹ jei, dopo to devi etọn lẹ mẹ vó dọmọ: “Mẹplọntọ, pọ́n zannu hunkọ po didó he hunkọ po tin tofi lẹ!” Tẹmpli lọ wẹ yin gigo akọta Ju lẹ tọn he mẹ yé nọ doawagun te. Ṣigba, Jesu gblọn dọ: “Hiẹ mọ didó daho helẹ? Zannu dopo ma to na pò bọ yè na jo dai do awetọ ji bọ yè ma na họliai.”—Malku 13:1, 2.

Linlẹn enẹ vẹawu nado yise! Zannu tẹmpli lọ tọn delẹ klo taun. Humọ, nuhe Jesu dọ gando tẹmpli lọ go zẹẹmẹdo dọ Jelusalẹm podọ vlavo otò Ju lẹ tọn blebu na yin vivasudo, na tẹmpli lọ wẹ yin ahọ́nkan sinsẹ̀n-bibasi tọn yetọn. Enẹwutu devi Jesu tọn lẹ kanse e yinukọn dogọ dọ: “Dọna mí, whetẹnu wẹ onú helẹ na jọ? Etẹwẹ na yin ohia whenuena onú he lẹpo tin nado yin hinhẹndi?”—Malku 13:3, 4.

“Opodo ma yin dinvie,” wẹ Jesu na avase dọ. Jẹnukọn whẹ́, devi lẹ na sè dogbọn awhàn linlin, aigba sisọsisọ, huvẹ, po azọ̀nylankan po dali to fisusu. Enẹgodo, nujijọ ajiji de na hẹn nugbajẹmẹji he sẹhundaga wá akọta Ju lẹ tọn ji, yèdọ “nukunbibia daho” de. Ṣigba, Jiwheyẹwhe na dademẹ nado whlẹn “mẹṣinyanṣinyan lẹ,” yèdọ Klistiani nugbonọ etọn lẹ gán. Gbọnna?—Malku 13:7; Matiu 24:7, 21, 22; Luku 21:10, 11.

Gufinfọn Sọta Lomu

Owhe 28 juwayi, bọ Klistiani he tin to Jelusalẹm lẹ gbẹsọ to nukundo opodo lọ. Awhàn, aigba sisọsisọ, huvẹ po azọ̀nylankan po to núgbà to Ahọluigba Lomu tọn mẹ. (Pọ́n apotin he tin to weda 9tọ ji.) Jude gọ́ na tòwhan po gufinfọn akọ̀ tọn po. Etomọṣo, hihọ́ tin to adó Jelusalẹm tọn lẹ mẹ jẹ obá de mẹ. Gbẹtọvi lẹ nọ dùnú, wazọ́n, wlealọ bosọ nọ jivi dile yé ko nọ wà do to paa mẹ. Tẹmpli blibata lọ nọ hẹn gbẹtọ lẹ lẹndọ tòdaho lọ hẹnai bo nasọ nọ̀ aimẹ dẹn.

To nudi owhe 61 W.M., Klistiani he tin to Jelusalẹm lẹ mọ wekanhlanmẹ de yí sọn apọsteli Paulu dè. E pà yé na akọndonanu yetọn ṣigba yin ahunmẹduna dọ mẹdelẹ to agun lọ mẹ ma yọ́n niyaniya-yinyin ojlẹ yetọn tọn. Mẹsusu to alibu to gbigbọ-liho bo masọ whẹ́n to gbigbọmẹ. (Heblu lẹ 2:1; 5:11, 12) Paulu na tuli yé dọmọ: “Enẹwutu mì ze tudido mìtọn dlan blo . . . Na ojlẹ vude dogọ, ewọ he ja na wá, e ma to na dẹn. Omẹ dodonọ na nọgbẹ̀ gbọn yise dali; ṣigba eyin mẹdepope joagọ yigodo, ayiha ṣie ma na tindo homẹhun do e go gba.” (Heblu lẹ 10:35-38) Lehe ayinamẹ lọ wá do ganmẹ do sọ! Ṣigba, be Klistiani lẹ na yí yise zan bo payi hẹndi dọdai Jesu tọn go ya? Podọ be opodo Jelusalẹm tọn ko sẹpọ nugbonugbo ya?

To owhe atọ́n he bọdego lẹ gblamẹ, ninọmẹ lẹ fọ́n bo to yinylan deji to Jelusalẹm. To godo mẹ, to owhe 66 W.M., Togán mẹhodutọ Lomu tọn lọ Florus hò akuẹ talẹnti 17 yí sọn adọkun potin tẹmpli wiwe lọ tọn mẹ na “ahọ́ takuẹ” he yé dù do e tọn. Ju lẹ gblehomẹ bo fọ́ngu. Ju gufọntọ lẹ họ́ biọ Jelusalẹm bo hù awhànfuntọ Lomu tọn he tin to finẹ lẹ. Enẹgodo yé yí adọgbigbo do lá mẹdekannujẹ Jude tọn sọn Lomu go. Todin, awhàn fọ́n to Jude po Lomu po ṣẹnṣẹn!

To osun atọ̀n gblamẹ, togán Lomunu Silia tọn, he nọ yin Cestius Gallus, deawhànfọ yì hùwaji po awhànfuntọ 30 000 po nado doalọtena gufinfọn Ju lẹ tọn. Awhànpa etọn wá Jelusalẹm to Hùnwhẹ Gòhọtúntún tọn whenu bo yawu gbàpe gbọ̀n agbegbe etọn lẹ ji. Gufọntọ kleun lọ lẹ dín hihọ́ to figángán tẹmpli lọ tọn mẹ. To madẹnmẹ awhànfuntọ Lomu tọn lẹ jẹ adó tẹmpli lọ tọn lẹ gbà ji. Ehe hẹn awuhiọ Ju lẹ. Etẹ nkọ, awhànfuntọ kosi lẹ tọn to nọtẹn wiwe hugan sinsẹ̀n Ju lẹ tọn hẹnflu! Ṣigba, Klistiani he tin to tòdaho lọ mẹ lẹ flin hogbe Jesu tọn lẹ dọmọ: ‘Whenuena mì mọ osùnú awuhiọ tọn lọ to teṣiṣi to fiwiwe mẹ, whenẹnu wẹ mẹhe tin to Jude lẹ ni họnyi osó lẹ mẹ.’ (Matiu 24:15, 16) Be yé na do yise hia to ohó dọdai Jesu tọn lẹ mẹ bo na yin whinwhàn nado yinuwa sọgbe hẹ ẹ ya? Dile ninọmẹ lọ sọawuhia do, mọwiwà ji wẹ ogbẹ̀ yetọn na sinai do. Ṣigba, nawẹ yé na họ̀n gbọn?

To ajijimẹ podọ matin whẹwhinwhẹ́n depope, Cestius Gallus lẹkọna awhànfuntọ etọn lẹ bo họ̀n dedo huto bọ gufọntọ lọ lẹ dómọna yé klinkán-klinkán. Nupaṣamẹ wẹ e yin dọ nukunbibia tòdaho lọ tọn doalọte to ajijimẹ! Nado do yise yetọn hia to dọdai avase Jesu tọn mẹ, Klistiani lẹ họ̀n sọn Jelusalẹm yì Pella, yèdọ tòdaho he to kada de he tin to gblagbla osó lẹ tọn mẹ to Tọ̀sisa Jọdani tọn godo. Ogàn dagbe mẹ wẹ yé họnyi te. E ma dẹn bọ gufọntọ lọ lẹ lẹkọwa Jelusalẹm bo hẹn tòmẹnu he pò lẹ gánnugánnu nado kọnawudopọ hẹ yé to gufinfọn yetọn mẹ.a To ojlẹ enẹ mẹ, Klistiani he họnyi Pella lẹ to tepọn nuhe na jọ bọdego lẹ.

Bẹwlu lọ Sinyẹn Deji

To osun delẹ godo, awhànfuntọ Lomu tọn yọyọ de jẹ awhànfọ de ji. To owhe 67 W.M., Awhàngán Vespasien po visunnu etọn Titus po wleawuna awhànpa daho he bẹ awhànfuntọ 60 000 lẹ hẹn. To owhe awe he bọdego lẹ gblamẹ, awhànpa nuhẹngbletọ ehe deawhànfọ pànta Jelusalẹm bo jẹ nudepope he na glọnalina yé lẹ gbidi sẹ̀ ji. To ojlẹ enẹ dopolọ mẹ to Jelusalẹm, pipli Juvi agbàwhlẹntọ lẹ tọn to núdọ̀n sinsinyẹn to yede ṣẹnṣẹn. Jinukun tòdaho lọ tọn lẹpo wẹ yin hinhẹngble, bọ lẹdo tẹmpli lọ tọn lẹ yin gbigbakija podọ hugan Juvi 20 000 lẹ wẹ yin hùhù. Vespasien dọngbàn nado deawhànfọ yì Jelusalẹm bo dọmọ: ‘Jiwheyẹwhe ko yinuwa taidi awhàngán Lomu tọn he pọnte hú mi; kẹntọ mítọn lẹ to yedelẹ hù po alọ yetọn titi po.’

To whenuena Ahọluigbagán Lomu tọn Néron kú, Vespasien dedo Lomu nado yì basi hihọ́na ofìn lọ, bo jo Titus do nado funawhàn Jude tọn lọ dotana. Titus deawhànfọ biọ Jelusalẹm sẹpọ Juwayi owhe 70 W.M., bo glọn tòmẹnu po mẹhe wá hùnwhẹ lọ tẹnmẹ lẹ po do tòdaho lọ mẹ. Awhànfuntọ etọn lẹ gbò atin lẹ sọn glètoho Jude tọn mẹ nado yí opò tlọ́ntlọ́n lẹ do dopá he dite sọ kilomẹtlu 7 lẹdo tòdaho tatọ́-tẹnnọ he to kọgbidinamẹ glọ lọ. Ehe sọgbe hẹ nuhe Jesu dọdai dọmọ: “Kẹntọ towe lẹ na kùn dòkọ́ lẹdo we [po opò tlọ́ntlọ́n lẹ po, NW], bo nasọ lẹdo we pé, bo nasọ glọn we do whégbè to awà popo ji.”—Luku 19:43.

To madẹnmẹ, huvẹ blá tòdaho lọ. Gbẹtọgun bẹwlunọ he tindo adanwànu lẹ gbà owhé mẹhe ko kú po mẹhe to kuku jei lẹ tọn po. E whè gbau yọnnu dopo he ko jẹflumẹ pete hù viyẹyẹ etọn bo dù, to hẹndi dọdai lọ tọn mẹ dọmọ: “Hiẹ bo nasọ nọ dù sinsẹ́n agbasa towe titi tọn, olàn visunnu towe lẹ tọn po viyọnnu towe lẹ tọn po . . . to osla dó do kọ̀ji namẹ lọ mẹ podọ to ginglọnmẹdo lọ mẹ, ehe kẹntọ towe lẹ na do glọn we do.”—Deutelonomi 28:53-57.

To whenuena Jelusalẹm ko yin ginglọn na osun atọ́n godo, e họ́. Ogblànnu yin bibẹ yì sọn tòdaho lọ po tẹmpli daho etọn po mẹ podọ e yin mimẹ̀ bọ zannu he yè yí do do e lẹ yin dide do voovo. (Daniẹli 9:26) Sọha mẹhe kú lẹ tọn yì 1 100 000 podọ omẹ 97 000 devo lẹ yin sisà do kanlinmọgbenu.b (Deutelonomi 28:68) Juvi lẹ dibla vọ̀ mlẹnmlẹn sọn Jude. Na nugbo tọn, nugbajẹmẹji akọta tọn he ma ko jọ pọ́n de wẹ ehe yin, yèdọ diọdo ayidego tọn de to tonudidọ, sinsẹ̀n po aṣa Ju lẹ tọn po mẹ.c

To ojlẹ enẹ mẹ, Klistiani he tin to Pella lẹ yí ahundopo do dopẹna Jiwheyẹwhe na whlẹngán yetọn. Yise he yé tindo to dọdai Biblu tọn mẹ ko whlẹn ogbẹ̀ yetọn gán!

To nulinlẹnpọndo nujijọ enẹlẹ ji mẹ, dopodopo mítọn to egbehe na wadagbe nado kanse míde dọ: ‘Be yẹn tindo yise he na whlẹn ogbẹ̀ ṣie gán to nukunbibia daho he to unklẹn ja lọ whenu ya? Be yẹn tin to “yé he yise hlan whlẹngán [alindọn] tọn” lẹ mẹ ya?’—Heblu lẹ 10:39; Osọhia 7:14.

[Nudọnamẹ Odò Tọn]

[Apotin to weda 9]

Adà Ohia lọ Tọn He Mọ Hẹndi to Owhe Kanweko Tintan Whenu Lẹ

AWHÀN:

Gaule (39-40 W.M.)

Agewaji Aflika Tọn (41 W.M.)

Grande-Bretagne (43, 60 W.M.)

Arménie (58-62 W.M.)

Tòwhan po gufinfọn akọ̀ tọn po to Jude (50-66 W.M.)

AIGBA SISỌSISỌ:

Lomu (54 W.M.)

Pompéi (62 W.M.)

Asia Pẹvi (53, 62 W.M.)

Klete (62 W.M.)

HUVẸ:

Lomu, Glẹki, Egipti (nudi 42 W.M.)

Jude (nudi 46 W.M.)

AZỌ̀NYLANKAN:

Babilọni (40 W.M.)

Lomu (60, 65 W.M.)

YẸWHEGÁN LALONỌ LẸ:

Jude (nudi 56 W.M.)

[Yẹdide otò tọn/Yẹdide to weda 10]

(Nado mọ yẹdide ganji, pọ́n zinjẹgbonu)

Awhàn Lomu Tọn to Palestine, 67-70 W.M.

Ptolẹmai

Ohù Galili Tọn

Pella

PÉRÉE

SAMALIA

Jelusalẹm

Ohù Ojẹ̀ Tọn

JUDE

Sesalea

[Asisa Yẹdide tọn]

Map only: Based on maps copyrighted by Pictorial Archive (Near Eastern History) Est. and Survey of Israel

[Yẹdide lẹ to weda 11]

To owhe 70 W.M., awhànpa Lomu tọn lẹ và Jelusalẹm sudo

‘Kẹntọ mítọn lẹ to yedelẹ hù po alọ yetọn titi po.’—Vespasien

[Asisa Yẹdide tọn to weda 11]

Relief: Soprintendenza Archeologica di Roma; Vespasian: Bildarchiv Preussischer Kulturbesitz/Art Resource, NY