Bẹwlu to Aihọn He Ma Nọ Tẹdo Nujinọtedo Dopo Go de Mẹ

OTÀN he gbayipe de dọ dọ tamẹnuplọnmẹtọ he nọ yin Diogène he nọgbẹ̀ to Atẹni to owhe kanweko ẹnẹtọ J.W.M. to zọnlinzin pé po gomiyọngban de po to owhè ṣádada mẹ bo yí nujikudo do to dawe jijọ dagbenọ de dín ṣigba to ovọ́ mẹ.

Mí ma sọgan dọ eyin otàn enẹ yin nugbo. Ṣogan, eyin Diogène gbẹ́ tin to ogbẹ̀, mẹde ma na dowhẹ ẹ eyin e tlẹ dovivẹnu humọ nado dín gbẹtọ walọ dagbenọ lẹ mọ. E taidi dọ mẹsusu ma kẹalọyi linlẹn lọ dọ gbẹtọ lẹ dona tẹdo nujinọtedo walọ dagbe tọn he ko yin didoai lẹ go. Whlasusu wẹ linlinnamẹnu lẹ nọ dọ̀n ayidonugo mítọn wá nujijọ he hẹnmẹ jọsi lẹ ji—yèdọ to gbẹzan mẹdopodopo tọn, gandudu, agbasazọ́n, ayidedai, tito ajọwiwa tọn, podọ to adà devo lẹ mẹ. Nujinọtedo susu he yin nujọnu na mẹhe nọgbẹ̀ wayi lẹ ma nọ yin hihodo ba. Nujinọtedo he yin zizedai lẹ nọ yin vivọgbejepọn bo nọ saba yin gbigbẹdai. Nujinọtedo devo lẹ nọ yin alọkẹyi taun to hodidọ mẹ ṣigba ma nọ yin hihodo.

“Ojlẹ he mẹ gbẹtọ lẹ nọ hodo nujinọtedo walọ dagbe tọn dopolọ lẹ ko wayi,” wẹ Alan Wolfe he nọ plọnnumẹ do sinsẹ̀n ji dọ. E sọ dọ dọ: “Linlẹn lọ gbayipe taun todin hugan gbede pọ́n dọ gbẹtọ lẹ ma sọgan ganjẹ aṣa po tito zedai lẹ po go nado deanana yé to walọyizan-liho.” Gando owhe 100 he wayi lẹ go, linlinwe de dọhodo ayidonugo tamẹnuplọnmẹtọ lọ Jonathan Glover tọn ji dọ doyiyi nujinọtedo walọ dagbe tọn he yin mimọ to sinsẹ̀n mẹ podọ lẹdo aihọn pé ko yí adà tangan de wà to gbẹtọvi lẹ titlọ biọ danuwiwa mẹ.—Los Angeles Time.

Ṣogan, gbemanọpọ mọnkọtọn gando nujinọtedo he dona yin hihodo lẹ go ma ko doalọtena mẹdelẹ nado dín nujinọtedo walọ dagbe tọn lẹ. To owhe vude die wayi, Federico Mayor he yin anadenanutọ dai tọn na Titobasinanu Plidopọ Akọta lẹ tọn de (UNESCO) dọ dọ “nuhe to ahunmẹduna gbẹtọ lẹ hugan gbede pọ́n wẹ nujinọtedo walọ dagbe tọn” he to doyi. Ṣigba awugbopo aihọn tọn nado kẹalọyi nujinọtedo he sọgbe lẹ ma dohia dọ nujinọtedo dagbe he sọgan bosọ dona yin hihodo lẹ ma tin gba.

Ṣigba, be gbẹtọ lẹpo sọgan kọngbedopọ do nujinọtedo he na yin hihodo ji ya? E na vẹawu. Podọ eyin gbekọndopọ ma tin gando nujinọtedo nuhe yin dagbe po oylan po tọn go, nawẹ mẹde sọgan yọ́n nujinọtedo he sọgbe lẹ gbọn? Pọndohlan mọnkọtọn dọ mẹdopodopo wẹ dona ze nujinọtedo walọ dagbe ede tọn dai gbayipe to egbehe. Ṣogan, hiẹ sọgan mọdọ pọndohlan ehe ma ko hẹn walọ dagbe pọnte to paa mẹ gba.

Whenuho-kàntọ Glẹnsinu lọ Paul Johnson tẹkudeji dọ pọndohlan mọnkọtọn ko ‘dekanpona linlẹn azọngbannọ-yinyin mẹdetiti tọn he gbẹtọ lẹ tindo dai gọna ojlo nujọnu tọn nado hodo nujinọtedo walọ dagbe tọn dejidego he ko yin didoai lẹ,’ yèdọ nuhe e taidi dọ mẹsusu nọ hodo jẹnukọnna bẹjẹeji owhe kanweko 20tọ lọ tọn.

To whelọnu lo, be e yọnbasi nado mọ “nujinọtedo walọ dagbe tọn dejidego” kavi nado hodo ‘nujinọtedo walọ dagbe tọn he tin na mẹlẹpo’ de ya? Be aṣẹpatọ de tin he sọgan wleawuna nujinọtedo yọ́n-na-yizan he ma nọ diọ lẹ he sọgan yidogọna dolilo gbẹzan mítọn tọn bo na mí todido na sọgodo ya? Hosọ he bọdego na dọhodo kanbiọ ehelẹ ji.